CC BY
17
УДК811.21/22
DOI10.24412-2413-2004-2022-2-121-127
ТАХЛИЛИ МА ЪНОИИ ФЕЪЛХрИ СОДАИ ТОЦИКИВА УСУЛХрИ ТАРЦУМАИ ОНХО БА ЗАБОНИ АНГЛИСИ ДАР «ФАРХАНГИ ТОЦИКИ
БА АНГЛИСИ»
СЕМАНТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ПРОСТЫХ ТАДЖИКСКИХ ГЛАГОЛОВ И СПОСОБЫ ИХ ПЕРЕВОДА НА АНГЛИЙСКИЙ ЯЗЫК В ТАДЖИКСКО-АНГЛИЙСКОМ СЛОВАРЕ
SEMANTIC ANAL YSIS OF SIMPLE TAJIK VERBS AND THE WAYS OF THEIR TRANSLATION INTO ENGLISH IN "TAJIK-ENGLISH DICTIONARY"
Набицонова Зебохон Абдугафуровна,
аспиранты кафедраи фонетика ва лексикологияи забони англисй, факултети забонуои хорицй, МДТ "ДДХ ба номи акад. Бобоцон Fафуров"(Тоцикисmон, Хуцанд)
Набиджанова Зебохон Абдугафаровна,
аспирант кафедры фонетики и лексикологии английского языка факультета иностранных языков ГОУ «ХГУ им. акад. Бободжана Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
Nabijanova Zebo Abdugafarovna, postgraduate student of the department of phonetics and lexicology of the English Language attached to the faculty offoreign languages under the SEI «Khujand State University named after acad. B. Gafurov (Tajikistan, Khujand) EMAIL:
Калидвожа^о: феълуои сода, цатори семантики, усулуои тарцума, "Фаруанги тоцикй ба англисй"-и П. Цамшедов, калима, якмаъной ва сермаъноии феъл, шакли морфологии калима
Хусусиятуои доираи маъноии феълуои сода дар «Фарщнги тоцикй ба англисй»-и П. Цамшедов баррасй гардидааст. Феълуои содаи дар фаруанги мазкур оварда, ки навад ададро ташкил мекунад, аз нуцтаи назари маъно (якмаъно, думаъно, сермаъно) тасниф шудааст. Усулу вижагиуои шаруу маънидоди феълуои содаи якмаъно ва сермаъно ба риштаи таулил кашида шудаанд. Ба хусусиятуои шаруу тавзеуи феълуои содае, ки дар "Фаруанги тоцикй ба англисй" дар ду гуна омадаанд, уамчунин ба ошкор сохтани усулуои пайдоиши гунауои феълуои сода диццати махсус дода шудааст. Зикр гардидааст, ки гуногунии феъл дар натицаи уодисауои алоуидаи овозй, мисли табдил, тахфиф ба вуцуд омадаанд.
Аз таулилу муцоиса хулоса шудааст, ки цисми бештари феълуои сода дар як шакли мушаххас чандин маъноро ифода намудаанд, уиссаи хеле ками онуо дар ду шакл ба кор рафта, баъзан як ва гоуо чанд маъноро ифода кардаанд.
Ключевые слова: простые глаголы, семантический ряд, способы перевода, «Таджикско-английский словарь» П. Джамшедова, однозначность глаголов, многозначность глаголов, морфологическая форма слова
Рассматриваются особенности семантического ряда простых глаголов в "Таджикско-английском словаре" П. Джамшедова. Простые глаголы в данном словаре, которых насчитывается 90 единиц, были проанализированы с точки зрения значения (однозначные, двузначные, многозначные). Анализируются приемы и особенности толкования простых, однозначных и многозначных глаголов. Особое внимание уделено особенностям толкования простых глаголов, встречающихся в двух формах в "Таджикско-английском словаре", а также выявлению способов образования простых глаголов. Отмечается, что разнообразие глаголов является результатом отдельных
фонетических явлений: конверсии и редукции. Из анализа и сравнения делается вывод, что большинство простых глаголов в одной конкретной форме имеют несколько значений, очень немногие из них употребляются в двух формах и иногда в одном или в нескольких значениях.
Key-words: simple verbs, semantic row, modes of translation "Tajik-English Dictionary" by
Djamshedov, word, monosemy of verbs, policemy of verbs, morphological form of word
The article dwells on the features of the semantic analysis of simple verbs in the "Tajik-English Dictionary" by P. Jamshedov. Simple verbs amounting to the number of 90 have been analyzed from the point of view of meaning (monosemantic, double semantic, polysemantic...). The techniques and features of the interpretation of simple, monosemantic and polysemantic verbs are analyzed. Particular attention is given to the peculiarities of the interpretation of simple verbs that occur in two forms in the "Tajik-English Dictionary" and identify the ways offormation of simple verbs. It is noted that the variety of verbs is the result of separate phonetic phenomena, as conversion and reduction. From the analysis and comparison, it is concluded that most simple verbs in one particular form have several meanings, very few of them are used in two forms and sometimes in one or several meanings.
Доираи маъноии калимахо яке аз масъалахои асосй ва мухими категориями лугавй хисоб ёфта, махз дар мисоли вожахои сермаьно алокаи забону тафаккурро ба таври равшан метавон дарк намуд.
Ба туфайли калимахо сохибони хар гуна забон метавонанд мафхумхои зиёдеро ифода кунанд. Дар хамаи забонхои дунё аз кадимулайём тамоми мафхумхои мавчударо бо вожахои алохида ифода намудан гайриимкон аст. Зиёд будани микдори мафхумхо назар ба унсурхои лугавй зарурат ба пайдоиши калимахои сермаьно гардида, он боиси ба вучуд омадани фарки забону мафхум шудааст. Тафовути забон аз мафхум, ки категорияи мантикй аст, танхо дар микдори зиёди яке (мафхум) ва кам будани дигаре (вожа) набуда, балки боз дар он аст, ки айни як мафхумро метавон бо гурухи калимахо (таркибу иборахо, мисли рузу шаб, кураи замин) ифода намуд. Ё ки худи хамон як мафхум бо ёрии гурухи калимаву иборахои тобишхои экспрессивй дошта метавонад зикр гардад [2, 65]. Масалан, дар забони точикй мафхуми «фавтидан»-ро бо чанд унсури лугавй мисли мурдан, вафот кардан, аз дунё гузаштан, цон ба Ч,онофарин додан, ба аспи чубин нишастан ва даххои дигар унсурхо ифода кард.
Махз хамин холат моро водор намуд, ки хусусиятхои зикри доираи маъноии феълхои содаро дар фархангномахои тарчумавй дар мисоли «Фарханги точикй ба англисй»-и профессор П. Ч,амшедов, ки фарогири шаст хазор калимаву ибора аст [15], мавриди тахлил карор дихем.
Мухаккикон В. С. Расторгуева ва А. А. Каримова ба микдори феълхои гуногунсохти точикй таваччух карда кайд намудаанд, ки теъдоди феълхои сода дар ин забон аз сесад адад зиёд нест [6, 20]. Аз ин микдори феълхо дар фарханги зикршудаи П. Ч,амшедов навад адад зикр гардидааст. Тахлили усулхои зикр, доираи маьной ва киёсашон бо тарчумаи англисй нишон дод, ки хамаи навад феьли сода аз нигохи микдори маънохо якхела нестанд. Аз хисоби оморй бармеояд, ки теъдоди бештарро феълхои содаи якмаьно (35 адад), баьдан думаьно (24 адад), семаъно (16 адад) ва бисёрмаъно (10 адад) дар бар мегиранд.
Феълхои содаи якмаънои дар лугатнома омадаро аз руйи бо чанд вожаи англисй тарчума шуданашон, ба чахор навъ чудо намудан мумкин аст. Хдшт феъли якмаъноро муаллифи лугатнома танхо бо як вожаи англисй шарх додааст. Аз чумла: бехтан- to sow [10,
130],3лангидан - to be lame [413], навохтан - to play [518], овардан - to bring [565], овехтан - to hang [565], фузудан - to improve [711], хуфтан - to sleep [735], шикофтан - to split [797].
Панч феъл бо ду унсури лугавии англисй эзох ёфтаанд. Калимахои ангехтан- to instigate; fig. to awaken [50], афшурдан- to press; to squeeze [64], бохтан- to lose, to run the risk [156], зистан - to live, to exist [309], коштан - to sow, to plant [385], фарсудан - to wear (out), rub (off) [702] мисоли чунин вохидхои лугавй хастанд.
Дар лугатнома холатхои бо се унсури лугавии англисй маънидод гардидани феълхои точикй низ мушохида мешавад. Феълхои духтан- to sew (on), to sew up, to mend [284], зудудан- to brush off, scape off; to polish [312], куфтан- to beat, to strike, to knock [395], пиндоштан- to suppose, to think, to believe [592], цастан- to hop, to spring, to bound [778], цустан- to look (for), to search, to seek [785], шинохтан- to recognize, to learn, to find out [798] аз он чумлаанд.
Чанде аз феълхои якмаъно аз чониби лугатнигор бо ёрии чахор унсури лугавии англисй шарх дода шудаанд, ки дидан- to see, to look at, examine, eye [256], додан - to give, to give back, to distribute, to hand out [265], задан- to beat, to strike, to punch, to deal blows [294], нуууфтан - to hide, to conceal, to be hidden, tobe concealed [561], оростан - to beautify, to decorate, to dress up, to adorn [572], пажмурдан - to fade, to wither, to droop, to weaken [578] аз чумлаи хамин гурухи феълхо мебошанд.
Як хиссаи феълхои содаро онхое дар бар мегиранд, ки дорои ду маъно буда, муаллифи «Фарханги точикй ба англисй» хангоми шархи маънои аввалу дуюм аз калимахои мухталифи шархдиханда истифода бурдааст: баъзан П. Чдмшедов маънои аввалро танхо бо як феъл шарх дода, барои эзохи маънои дуюм се ё зиёда аз он унсурхои лугавиро ба кор мебарад, мисли: ошуфтан- 1. to be worried; 2. agaitation, worry, disturb [577], фурухтан- 1. to sell; 2. to sell out, to betray [712], шумурдан- 1. to count; 2. to consider, to regard, to admit [809], шукуфтан- 1. to break into blossom (гул-гул--); 2. to flame up, to flare up, to kindle [809]; гохо дар шархи маънои аввал се ё беш аз он калимаро ба кор бурда, маънои дуюмро хамагй бо як феъл эзох медихад, монанди: густурдан- 1. to spread out; to unfold; to cover; to dim; 2. to spread (ideas) [213], рондан- 1. to drive, to turn out; 2. to plough [611], нишастан- to sit down, to live, to abide, to dwell; 2. be perched (birds) [540], тохтан-1. to run, to skip, to jump, to hop; 2. to invade [685]; дар мавридхои алохида хар ду маъноро бо ёрии ду вохиди лугавй маънидод менамояд, чун: осудан- 1. to soothe, to calm; 2. to rest, to recuperate [573], пазируфтан- 1. to adopt, to approve of; 2. to entertain, to receive [578], хостан- 1. to want, to wish; 2. beg; pardon [729].
Дар лугатнома мавридхои бо ду унсури лугавй шархёбии маънои аввал, аммо бо гурухи калони феълхо эзохгардии маънои дуюм дида мешавад, монанди: куштан- 1. to kill, to slaughter; 2. to extinguish, to turn out, to switch out, to put out [391], ё, баръакс, бо ду феъл тафсир кардани маънои дуюм ва дастаи калони вохидхои лугавй эзохдихии маънои нахуст мушохида мешавад, амсоли рабудан - 1. to seize, to catch, to kidnap; 2. to fascinate, to enchant [601], фирефтан- 1. to deceive, cheat, defraud, to seduce; 2. to enamour, also to charm [706].
Хрлатхои шархи хар ду маънои феъл ба тавассути силсилаи зиёди унсурхои лугавй хело кам дида мешаванд. Ин чо танхо аз феълхои пайвастан ба маънохои: 1. to connect, to bind, to fix together, to tie; 2. to be connected, to be bound, to be fixed together [579] ва
3^мшедов Парвона. Фарханги точикй ба англисй \ П. ^мшедов. Душанбе, чопи дувум, 2008. -978 с. ^шаи мисол^о аз ^амин нашр аст, аз ин ру, минбаъд фак ат са^ифаи мисол^о зикр хо^ад шуд.
сохтан- 1. to build, to construct, to create; 2. to make, to produce, to manufaction [643] метавон ёдовар шуд.
Мудаккикон бордо таъкид намудаанд, ки маънои мушаххаси калимадои сермаъно факат дар матн муайян мегардад [1, 91]. Мадз дамин хусусияти баъзе феълдоро ба назар гирифта, муаллифи лугатнома ондоро дар идотаи вожадои мухталифмаъно овардааст ва тарчумаашонро бо калимаву таркибдои мухталифи англисй баён намудааст. Чунончи, маънои аввали феъли андохтан ба англисй «to put; to fill; to pour; to scatter; to sprinkle, to spread over, to assess (a tax); to build» эзод ёфта, баъд кайд шудааст, ки ин вожа дар сохта шудани таркибдои феълй накщи мудим мебозад ва хусусияти сермаъной зодир мекунад. Баъдан ба сифати далел таркибдои гуш андохтан- to listen; тир андохтан -to shoot; мева андохтан- to bear fruit; ба кор андохтан -to put to use; ба машащат андохтан -to make difficulty for ва гайрадоро меорад [52] ва ондоро, чунонки аз тарчума дида мешавад, бо феълдои мухталифи англисй шард медидад.
Маълум аст, ки иддае аз маънодои калимадои таркиби лугавии забон дар давоми истифодаи тулонияшон дамеша истифода мешаванд, ё баъзан маддуд мегарданд, ё ки кудна шуда аз байн мераванд. Ин хусусияти вожадо аз чониби муаллифони фардангномадо бо ишорадои махсус зикр карда мешавад. Чунончи, муаллифи «Фарданги точикй ба англисй» маънои аввали феъли боистан- ро «to be necessary» шард дода, маънои дуюмаш, яъне «to be forced»-ро хоси забони даврони классикй медонад ва онро бо ишораи «class» таъкид менамояд [147]. Вокеан, ин феъл аз чумлаи унсури лугавии кадими точикй дисоб ёфта, онро дар гузаштаи дур шоиру нависандагон бисёр истифода кардаанд [7, ч. 1, 198].
Вобаста ба ин гуна феълдо ишора кардани чунин нукта бамаврид аст, ки аз байни маънодои ондо яке асосй ва дигаре бо роди киноя, мачоз ва индо ба вучуд омадаанд. Дар лугатномадои тафсириву тарчумавй, аз чумла «Фарданги точикй ба англисй» чунин хусусияти феълдо датман ишора гаштааст. Масалан, аз чониби П. Ч,амшедов маънои нахусти феъли гудохтан (to melt; to be melted) асосй буда, вале маънои дуюмаш (to torment; to sadden) дар заминаи метафора ба вучуд омадааст. Феъли гудохтан низ ба таври: 1. to melt; to be melted; 2. metaph. to torment; to sadden маънидод гардидааст. Дар чунин мавриддо лугатнигор зикри ишораи «metaph.yy-ро зарур донистааст [200].
Бинобар шарду маънидоди П. Ч,амшедов, чанде аз феълдои сода дорои семаъно мебошанд ва дар чунин мавриддо низ муаллифи лугат усулдои дархелаи эзодро пешгирифта, дар се маънои баъзеяшонро факат бо ин ё он феъли ягона, мисли: хондан- 1. to read 2. to learn; 3. to sing [728], маънои нахусту дуюмро бо як феъл, вале сеюмро бо ду феъл, монанди кандан - 1. to dig (дар ноу кандан); 2. to tear (of, out) (дар гул кандан; дандон кандан); 3. to skin; to peel (пуст кандан; пар кандан) [с. 355], ё маънои аввалро тандо бо як вожа, аммо дуюму сеюмро бо ду ё зиёда калима, амсоли паймудан- 1. to measure; 2. to pass, to swim, to fly; 3. to text, to tell [с. 580], ё ки , баръакс , маънои нахустинро бо чанд феъл, вале ду маънои баъдй, мисли гирифтан- 1. to take, to get; 2. to take root; 3. to cut (нохун гирифтан- to cut nails), хестан - 1. to get up, to rise; 2. to come off; 3. to break out ё факат охирро чун гундоштан- 1. to gather, to collect, to reap, to harvest; 2. to heap, to hoard, to accumulate, to stow away, to save up, store; 3. to collect, дамагй бо як унсури лугавй маънидод кардааст [197, 227, 722].
Баъзан дар се маъно ба тавассути ду калима шард ёфтаанд. Чунончи, вожаи омухтан-ро фардангнигор ба таври: 1. to study, to learn; 2. to teach, to train; 3. to get accustomed, to learn тафсир кардааст [570-571]
Дар байни чунин феълдо ондое низ вучуд доранд, ки дар се маъно бо гуруди калони вожаву таркибдо шарду эзод дода шуда, микдори ин гуна калимадои дар шард омада аз се то дафт ададро фаро мегиранд. Ба катори ин навъи феълдо метавон доштан- 1. to have, to possess, to own; 2. to hold, to keep, to detain, to delay, to catch, to keep; to preserve; 3. to maintain support, durable, solid [271],
мондан - 1. to put, to place, to desert; 2. to leave, to abandon, to desert; 3. to remain, to stay [472-473], пардохтан- 1. to add to luster, to shed luster (on), to pay; 2. to trim, to polish, to gfind; 3. to adorn, to prettify, to decorate add luster, to shed luster (on) [583] -ро дохил кард.
Дар байни чунин унсурхои лугавии амалу холатро ифодакунанда бисер калимахое низ дучор мегарданд, ки маънои аввалу дуввум ба таври мукаррарй ва маънои сеюм дар заминаи метафора ба вучуд омадааст. Масалан, муаллифи «Фарханги точикй ба англисй» феъли гумоштан-ро чунин шарх додааст: lit. 1. to authorize; to entrust; 2. to fix; 3. metaph. to direct [208].
Дар катори чунин вожахои амалу холатро ифодакунанда дар лугати мазкур инчунин феълхое шарх дода шудаанд, ки онхо беш аз се маъноро ифода менамоянд. Мукоисаи доираи маъноии ин гуна калимахо нишон дод, ки чунин вохидхои лугавии ба феъл алокаманд аз чахор то шаш маъно доранд. Чунончи, феъли пухтан ба маънохои: 1. to cook; 2. to bake; 3. to ripen; 4. to be tempered, strengthen [598], сухтан дар ифодаи: 1. to blasé; 2. to burn; 3. fig. to be lost; 4. to perish, to spoil, to ruin [651], фармудан ба маънохои: 1. to bid, order, command; 2. (polite substitude for), гуфтан-to say; бифармоед a) please; b) speak, say, continue; 3. help yourself to...; 4. come or go, please [700], шикастан ба маънохои: 1. to break (хезум шикастан); 2. break; (оина шикастан); 3. to run to ruin; 4. to break (ахд шикастан) [796] мавриди истифода карор дорад.
Баъзеи ин гуна феълхо илова ба он ки хамчун феъли сермаъно ба кор мераванд, боз дар ташаккули таркибхои феълй е иборахои фразеологй хамчун як чузъи онхо истифода шудаанд. Дар чунин мавридхо аз чониби муаллифи лугатнома калимаву таркибхои мушаххаскунандаи metaph., in word combination, in combination зикр карда шуда, хамчун модификатор бакорравии онхо ишора шудааст. Масалан, калимаи гурехтан гайр аз чор маъно (1. to run away; 2. to run down; 3. to avoid; 4. to evade; аз кор гурехтан - evade from work) инчунин ба сифати як хиссаи иборахои фразеологии аробаи холиро гирифта гурехтан «to argue, not understand essences of the deal, question» думро хода карда гурехтан «to run away with disgrace, vamoose» [212] ба кор меравад.
Феълхои гуфтан, гузаштан, гузоштан низ афзун ба шаш маъно инчунин хамчун чузъи иборахои фразеологй истифода шудааст. Ин аст , ки чунин калимахо аз тарафи лугатнигор ба таври зерин шарх дода шудааст: Гуфтан- 1. to speak; to say; 2. to tell; to send (word, on word); 3. to express; to show; to voice; 4. to name; 5. coll. to notify; to give warning 6. In word combination: гуфта мондан - to notife; ба дили худ гуфтан- to think about [214]. Гузаштан - 1. to pass; to run (time, event); 2. to go; to move; 3. to seep; to run; to flow; 4. to go from one condition into another; to be converted; 5. to avoid, to exceed; аз даъво гузаштан; 6. not to pretend; abandon to claim; 7. in combination: азгуноуикасегузаштан to forgive [201]. Гузоштан- 1. to put; to plase; 2. to leave; 3. to carry; to postpjne for the other time; 4. to allow; 5. to fix, put of job title; 6. in combination: ба уоли худ - to leave; to step; цадам- to stride; to go. [202]
Як кисми феълхои сода дар «Фарханги точикй ба англисй» дар ду шакл оварда шудаанд. Дар забоншиносии точик дар нисбати чунин калимахо истилоххои «вариант», «мувозй», «гуна», «карина»-ро ба кор бурдаанд [6, 44-47].
Дар ду шакл е беш аз он истифода гардидани ин гуна унсурхои лугавй аз чумла феълхо тасодуфй набуда, бо такозои замон дар гузаштаи кадим ба вучуд омадаанд [9, 9-148].
Дар хусуси фарки хар кадом шакли ин гуна вожахо профессор Xj. Мачидов кайд намудааст, ки «гунахои калимахо, ки киефаи овозии калимаро хар яке бо тагйироти аз хам фарккунанда акс кардаанд, ба маънохои якхела далолат кунанд хам, охангу тобишхои маъноии нотакрор доранд. Гунахои калимахои точикиро аз чанд чихат тасниф кардан мумкин аст. Аз нуктаи назари киефаи овозй дар байни онхо, пеш аз хама, гунахои савтй ва сарфиро чудо кардаанд» [4, 44 - 45]. Дар пайравии гуфтахои мухаккики номбурда мо низ минбаъд истилохи «гуна»-ро ба кор бурда, кайд карданй хастем, ки дар «Фарханги точикй ба англисй», асосан, феълхои гунаноке дучор
мeшaвaнд, ки дap нaтичaи дж^г-унии овоздои тapкиби кaлимaдo бa вучуд oмaдaaнд Ba чунин гун^о caBrä дишб мeшaвaнд. Бaъзeи чунин гун^о дap мyдцaти тулонии иcтифoдaи вожгдо бa вучуд oмaдaaнд, бapxe дap як дaвpaи мyaйян apзи xacrä кapдaaнд. Чунончи, дap лyFaтнoмaи мaзкyp гунгдои набиштан вa навиштани aйни як фeьл зикp шуд^ он бa aнглиcй «towrite» тapчyмa гapдидaacт [514, 516]. Бояд гуфт, ки aз бaйни дap ду гyнa шaкли aввaл кадим буд^ мувозии дуюм бaьд бa вучуд oмaцaacт. Дaлeли мо дap чунин мaвpид xaмин acт, ки кaлимaи зикpшyдa дap ocopи xan™ дaвpaи Сoмoниëн acocaн бa гyнaи набиштан бa кop paфтaacт [9, 68, 69].
Бaъзeи чунин гушдо дap rçHëc бо шaкли acocии фeъл apзи дacтй кapдaaнд. Macaлaн, дap «Фapдaнги точикй бa aнглиcй» вoжaи гyсеxmaн зикp гapдидa, мyaллиф мypoчиaт нaмyдaни xoнaнцapo бa гyнaи гyсaсmaн тадозо кapдaacт, мaънoдoи гyсaсmaн бoшaц, бa тaвpи зepин шapд ëфтaacт: 1. to tear, to break; 2. to be removed, delete; 3. metaph. to tire, to get tired [213].
ЛyFaтшинoc M. Xдcaндycт дap бopaи гутадои гyсеxmaн вa гyсaсmaн oвapдaacт, ки шaкли бaъдй дap rçHëc бо гyнaи aввaл бa вучуд oмaдaacт. У инчунин тaъкид мeнaмoяд, ки ин фeъл боз як шaкли дигap - гyсuлuдaнpo дopaд [8, ч. 4, 4209, 4211-4212]. Чунин фи^ aз тapaфи дигap фapдaнгнигopoн низ ишopa шyдaacт [3, 233-234].
Гутадои коштан вa киштан «to sow, to plant» низ [371, 385], бa фи^и мо,бо дaмин ycyл пaйдo шyдaaнд. M. Xдcaндycт aгapчи дap ду шaклpo шapд дoдa, caйpи oндopo ^ад мeнaмoяд, вaлe дap xycycи бо poди ^Hëc бa вучуд oмaдaни якepo aз дигape ишopa нaмeкyнaд [8, ч.1, 2099, 2194].
Бaъзe гyнaдo дap нaтичaи иxтиcop гapдидaни гypyди овоздои тapкиби фeълдo бa вучуд oмaдaaнд. Нишондан вa шондан aз чyмлaи дaмин нaвъи пaйдoгapдии гyнaдo бa шyмop мepaвaд. Ин acr, ки мyaллифи «Фapдaнги точикй бa aнглиcй» шaкли шондaнpo зи^ нaмyдa, pyчyь нaмyдaни xoнaндapo бa гyнaи нишондан ^ад кapдaacт [805].
Дap «Фapдaнги зaбoни точикй» гущи шондан зи^ гapдицa, ду мaънoяш: 1) шoнa кapдaн; 2) «нишoндaн» зикp шyдaacт [7, ч. 2, 597], aммo M. ^acaндycт ce кaлимaи омонимии шондaнpo зикp нaмyдa, шондан-1 -po «aфшoндaн, pexтaн, пoшидaн», шондан-2^о «шoнa кapдaн» вa шондан-3^о гyнaи иxтиcopшyдaи нишондан диcoб нaмyдaacт [8, ч. 3, 1825].
Аз чунин мyлoдизapoнидo мо бa чунин нaтичa pacидeм, ки дap ocopи xarтии гyзaштa ce кaлимaи дaмгyни шондан вучуд дoштa, якe aз ондо гyнaи тaxфифëфтaи нишондан aCT.
Дap «Фapдaнги точикй бa am^HOT» фeьлдoи дyгyнae низ дицa мeшaвaнд, ки якe шaкли aцaбй вa дигape мувозии гуфтугуй диcoб мeëбaд. Xap дуи ин гyнa ш8клдо oдaтaн дap ифoдaи як мaьнoи мyшaxxac бa кop paфтaaнд. Ужущои лyFaвии тозондан \ тозонидан бa мaънoи «to drive» [682], ш^/стан \ ш}штан бa мaьнoи «to wash» [810, 811] миcoли чунин нaвьи гун8до дacтaнд, ки me дap нaтичaи иxтиcopи caцoнoки «и»-и тapкиби пacвaнд (тозонидан \ тозондан) вa дигape бо ycyли ивaзгapдиии дaмcaцoи «c» бa «ш»-и peшaи вoжa (шyсmaн \ ш}штан) бa вучуд oмaцaacт.
Ицдae aз чунин шaклдo xycycияти cepмaънoй дopaнд. Шинонидан \ шинондан нaмyнaи ин тавьи гyнaдo бyдa дopoи ce мaънo: 1. to seat; 2. to plant ^з чoe бa чои дигap шинoнидaн); 3. to establish, to install (шишa шинoнидaн) aCT [798].
Xaмин тaвp, фeълдoи coдaи точикии дap «Фapдaнги точикй бa aнглиcй» зикpгapдидa aз чидaти дoиpaи мaънoи xyд гуногун бyдa, танчод aдaдшoн aз ду то шaш мaънopo ифoдa нaмyдaaнд, cивy танч aдaцaшoн дap ифoдaи як мaънoи мyшaxxac бa кop paфтaaнд.
Акcapи чунин фeълдo бa як гутаи мyшaxxac дyчop oмaдa, дoлaтдoи дap ду шaкл бaкoppaвии ондо там мyшoдидa мeшaвaц.
Mикцopи зиëди фeълдoи гyнaнoкpo oндoe тaшкил мeдидaнд, ки дap нaтичaи дoдиcaдoи aлoдидaи овозй, мжли тaбдил, тaxфиф бa вучуд oмaдaaнд.
Аз тapaфи мyaллифи фapдaнг бaъзe мaънoдoи чунин вoжaдo мyфaccaл, вaлe бapxe биcëp мyxтacap шapд дoдa шyдaacт.
Пайнавишт:
1. Апресян В. Ю. Двойные семантические роли в исходных и переносных значениях многозначных глаголов /В. Ю. Апресян //Вопросы языкознания. - Москва: Наука. - 2017. - № 2. - С. 7-32.
2. Ковтун Л. С. О значении слова /Л. С. Ковтун //Вопросы языкознания. 1955. - № 5. - С. 65-77.
3. Мансури Я. Баррасии решашинохтии афъол дар забони форси / Я. Мансури, Ц. Хасандуст. Зери назари дуктурБ. Саркороти. -Теурон: Интишороти Фаруангистон, 1387. - 367 с.
4. Мацидов X Забони адабии муосири тоцик. Цилди 1. Лугатшиносй / X Мацидов. -Душанбе, 2007. - 242 с.
5. Пумпянский А. Л. О принципе языковой многозначности / А. Л. Пумпянский // Вопросы языкознания. - Москва: Изд-во АН СССР. - 1983. - № 1.- С. 122-130.
6. Расторгуева В. С. Система таджикского глагола / В. С. Расторгуева, А. А. Каримова. - Москва: Наука, 1964. - 288 с.
7. Фаруанги забони тоцики / Зери таурири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Хошим, А. Маъсуми. - Москва: Советская энциклопедия, 1969. Ц.1, -949 с.; ц.2, -951 с.
8. Хасандуст М. Фаруанги решашинохтии забони форси. \ М. Хасандуст. Теурон, 1384. Цилди 1, 585 с.; цилди 2, 1410 с.; цилди 3, 2080 с.; цилди 4, 2955 с.
9. Цабборова М. Гунанокии вожауо дар осори тарцумавии асри X (дар асоси маводи «Тарцумаи Тафсири Табари» ва «Тарцумаи Таърихи Табари»-и Балъами) \ М. Цабборова. -Хуцанд: Меъроц, 2014. -157 с.
10. Цамшедов, Парвона. Фаруанги тоцики ба англиси / П. Цамшедов. Душанбе, чопи дувум, 2008. - 978 с.
Reference Literature:
1. Apresyan V. Yu. Double Semantic Roles in the Initial and Transitive Meanings of Polysemantic Verbs/V. Yu. Apresyan // Problems of Linguistics. - M.: Science, 2017, No. 2. - pp. 7-32.
2. Kovtun L.S. About the Meaning of the Word / L.S. Kovtun // Problems of Linguistics. 1955, № 5. - pp. 65-77.
3. Mansuri Ya. Review of the Etymology of Verbs in Persian / Ya. Mansuri, J. Jealous. Under the supervision of Dr. B. Sarkoroti. - Tehran: Farhangistan Publications, 1387- 367pp.
4. Mazhidov N. Modern Tajik Literatury Language. Volume 1. Linguistics / H. Maljidov. -Dushanbe, 2007. - 242pp.
5. Pumpyansky A. L. On the Principle of Linguistic Polysemy / A.L. Pumpyansky // Problems of Linguistics. - M.: Publishing House of the Academy of Sciences of the USSR, 1983, № 1. - pp. 122-130.
6. Rastorgueva V.S. The System of the Tajik Verb / V.S. Rastorgueva, A.A. Karimova. -M.: Science, 1964. - 288pp.
7. Tajik Language Dictionary. /Edited by M. Sh. Shukurov, V.A. Kapranov, P. Hashim, A. Masumi. M.: Soviet Encyclopedia, 1969. V. 1, - 949pp., vol. 2, - 951 pp.
8. Hasandust M. Etymological Dictionary of the Persian Language. / M. Hasandust. Tehran, 1384- Volume 1, - 585pp.; vol. 2, pp. 1410; volume 3,pp.2080; Volume 4, - 2955pp.
9. Jabborova M. Variety of Words in the Translation Works of the X-th Century Based on the Materials of " Translation of "Tafsiri Tabari" and "Translation of the History of Tabari" by Balami) /M. Jabborova. - Khujand: Ascension, 2014. - 157pp.
10. Jamshedov Parvona. Tajik-English Dictionary/ P. Jamshedov. Dushanbe, second edition, 2008. - 978pp.
