CC BY
42
УДК 80 ББК 81.2-2
Юсупова Манзурацон Ибрагимцоновна, дотсенти кафедраи тарцума ва грамматикаи забони англиси, факултети забонуои хорици, МДТ "ДДХ ба номи академикБТафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
Юсупова Манзураджон Ибрагимджоновна, доцент кафедры перевода и грамматики английского языка факультета иностранных языков ГОУ "ХГУ имени академика Б. Гафурова " (Таджикистан, Худжанд)
Yusupova Manzurajon Ibragimjonovna, Associate Professor of the translation and English grammar department under the Faculty of Foreign Languages of Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: yusupova_manzura@mail. ru
Вожа^ои калидй: калимасози, суффиксуои исмсоз, агентиви, феъл, исм, калимауои ицтибоси
Калимасози яке аз масъалауои мууими илми забоншиноси буда, дар айни замон манбаи мууимтарини ганй гардонидани таркиби лугавии забон ба шумор меравад. Тадцици масъалаи мазкур щнуз аз гузаштауои дур огоз гардида, то замони мо идома дорад. Суффиксуои агентиви дар забонуои англиси ва тоцики тадциц карда шудааст. Мицдори ин гуна суффиксуо дар забонуои муцоисави зиёданд. Дар мацола тануо ду намуди суффикси забони англиси -er ва -ist, ки хусусияти агенти доранд, тащил карда мешавад. Тарцумаи тоцикии ин суффиксуо, ки шаш гунаанд бо мисолуо дар мацола нишон дода шудааст. Дар забони тоцики аз цатори суффиксщои мазкур тануо суффикси -чи мавриди тащил царор гирифта мешавад. Муодилуои англисии ин суффиксуо бо мисолуо нишон дода мешавад.
Ключевые слова: словообразование, суффиксы существительных, агентивность, глагол, существительное, заимствованные слова
Словообразование считается одной из важнейших проблем лингвистики, и в то же время это источник обогащения словарного состава языка. Изучение этого вопроса исходит из далекого прошлого и продолжается до наших дней. Были исследованы суффиксы английского и таджикского языков, обозначающие агентивность. Количество таких суффиксов в сопоставляемых языках значительное. Анализируются только два типа английских суффиксов: -er и -ist, которые носят агентивный характер. Эти английские суффиксы переводятся на таджикский язык шестью видами суффиксов. Из числа таких суффиксов в таджикском языке анализируется только суффикс -чи. Английские эквиваленты этих суффиксов приведены с примерами.
Key-words: word-building, noun suffixes, agentiveness, verb, noun, borrowings
Word-building is considered to be one of the most important problems of linguistics, and at the same time, it is a source of enrichment of the language basic stock of words. The study of this issue comes from the distant past and has been continuing up to this day. Agentive suffixes of
СУФФИКСЩОИ АГЕНТИВИ ДАР ЗАБОНЩОИ АНГЛИСИ ВА ТОЦИКИ
АГЕНТИВНЫЕ СУФФИКСЫ В АНГЛИЙСКОМ И ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКАХ
AGENTIVE SUFFIXES IN ENGLISH AND TAJIK LANGUAGES
Tajik and English languages have been analyzed comparatively in this article. There are a lot of such suffixes in both languages. The article deals with only two types of English suffixes, which are agentive. Accordingly, the Tajik equivalents of these suffixes are adduced with examples. These English suffixes are translated into Tajik by six types. In Tajik only suffix - чи belonging to this sort of suffixes in analyzed.
Омузиши мукоисавии низоми калимасозии забонхои гуногун, аз чумла, забонхои англисй ва точикй икдоми хеле мухим ба хисоб рафта, имконият фарохам меоварад, ки хусусиятхои умумият ва фаркунандаи ин забонхо ошкор гардад.
Тадкикоти мукоисавии калимасозй тавассути суффиксхо низ яке аз масоили мубрам ба шумор меравад. Маълум аст, ки дар чабхаи калимасозй дар забонхои мухталиф дар баробари умумиятхои назарй тафовутхои ачибе ба назар мерасанд, ки онхо метавонанд таркиби лугавии забонро ганй гардонанд. Аз ин хотир, ба таври мукоисавй омухтани суффиксхои исмсозии ифодакунандаи агентивии забонхои англисй ва точикй аз ахамият холй нест.
Масъалаи суффиксхои калимасоз дар забони англисй дар асархои П.М.Карашук (3), В.В.Лопатин, И.С.Улуханов (4), В.И.Максимов (5) ва дигарон омухта шудааст. Дар ин асархо хам ба масъалахои назарии калимасозй ва хам бевосита бо суффиксхо сохта шудани калимахо таваччухи хосса зохир карда шудааст.
Дар забоншиносии точик масъалахои умумии калимасозй ва бо воситаи суффиксхои исмсоз созмон додани калима дар асари Ш.Рустамов (6) баррасй шудааст.
Исм дар забонхои мукоисашаванда яке аз хиссахои нутки кобили таваччух ба шумор меравад ва калимасозии исм тавассути суффиксхо дар забонхои англисй ва точикй хеле назаррас мебошанд. Дар забонхои мукоисашаванда исмхо нисбат ба дигар хиссахои нутк бештар суффиксхои калимасоз доранд.
Суффиксхои исмсози забонхои англисй ва точикй аз лихози пайдоиш гуногунанд. Суффиксхое хастанд, ки танхо морфемаро мемонанд ва суффиксхое ба назар мерасанд, ки аз калимахои мустакил ба миён омада, аслй ва иктибосй мешаванд [1, с. 68].
Дар забони англисй суффиксхои зеринро хамчун ифодакунандаи шахс мешиносанд: -ant, -er, -an, -or, -ian, -arion, -ard, -ee, -een, -ess, -ate, -ist, -ster, -ton, -kin, -ic, -ite.
Дар забони точикй сермахсултарин суффиксхое, ки барои ифодаи шахс меоянд, ба таври зайл аст: -чй, -гар, -гор, -бон, -ор, -во(вой), -андар, -ур, -вар, -як, -ча, -она, -й, иш, -го^, -ок, -акй, -го^, -а, -но, -зор, -сор, -бор ва гайрахо [6, с. 13].
Суффиксхои исмсози хар ду забон вобаста ба дарача, мавкеи истеъмолиашон сермахсул, каммахсул ва бемахсул мешаванд. В.И.Максимов кайд менамояд, ки вазифаи асосй ва мухимми хар як суффикс аз он иборат аст, ки вай ба калима маънохои гуногун мебахшад [5, с. 97]. Суффиксхо аз хамин нуктаи назар тасниф карда мешаванд, аммо бояд кайд кард, ки бисёр суффиксхои исмсози забони адабии точикй муштараквазифа мебошанд. Хднгоми таъин намудани вазифаи суффикс сермаъной, гуногунвазифагй ва хусусияти абстрактии вай ба хисоб гирифта мешавад.
Тахлили маводи забонй нишон дод, ки аз байни хамаи суффиксхои агентй, яъне суффиксхои ифодакунандаи шахс суффикси -er сермахсултарин хисобида мешавад. Дар забони англисии кадим ин гуна суффикс барои ифода намудани шахс, ки дорои ягон машгулият аст, истифода бурда мешуд. Мисол: cartere (муосир carter) - «аробакаш» (боркаш) (7, 140), haberdaschere (муосир haberdasher) - «кулохдуз, чарчинфуруш» (7, 384) ва гайра.
Дар забони англисии давраи миёна низ исмхои бо суффиксхои -er сохта шуда ба назар мерасанд: builder - «бинокор», «сохтмончй» (7, 123), hatter - «кулохдуз» (7, 393), hunter - «шикорчй» (7, 416) ва гайра.
Далелхои дар ихтиёр буда собит менамояд, ки дар замони хозира суффикси -er сермахсул ва маъмул буда, маънои агентивй ва василавии худро нигох доштааст.
Исмхое, ки дорои маънои ичрокунандаи амал хастанд, метавонанд бо асоси феълй тавассути суффикси -er ташаккул ёбанд. Суффикси мазкур маънои агентивиро ифода менамояд.
Феълхоро, ки бо суффикси -er исмхои ифодакунандаи шахс месозанд, метавон ба чунин гуруххо тасниф кард:
1) Феълхое, ки шахсро аз руи касбу хунар ё амалиёти касбй ифода менамоянд. Мисол: to dye - ранг кардан (мук. кунед. dyer - рангрез, олкор) (7, 275), to assay - хис кардан, санчидан (мук.кунед. assayer - лаборант-кимиёгар) (7, 68), to dig - кофтан, кандан (мук.кунед. digger - кобанда) (7, 254), to burnish - сайкал додан (мук.кунед. burnisher -сайкалдиханда) (7, 126), to teach - омузонидан (мук.кунед. teacher - омузгор) (7, 826), to preach - таблиг кардан (preacher - таблиггар) (7, 628) ва f.
2) Феълхое, ки чараёни нуткро ифода мекунанд. Исмхое, ки аз ин асоси феъл сохта мешаванд, шахсро на аз руи ихтисос, балки аз руи як хислати у мефахмонад. Мисол: to bladе - лаккида фош кардан (мук.кунед. bladder - лаккй) (7, 101), to brawl - вой гуфтан (мук.кунед brawler - FавFогар) (7, 115), to stammer - сакав шуда мондан (мук.кунед. stammerer - алкан, сакав, забонгирифта) (7, 783), to whisper - пичиррос задан (мук.кунед. whisperer -пичирросзананда) (7, 918), to roar - дод задан (мук.кунед. roarer - серFавFо) (7, 695) ва f.
3) Феълхое, ки майлу хохиши рухии инсонро ифода мекунанд. Дар ин чо дар байни калимаи сохташуда ва асоси феъл чунин муносибат ба назар мерасад: калимаи сохташуда шахсро мефахмонад, асоси феъл бошад, ба ин одам хос будани майлу хохиши рухиро нишон медихад. Мисол: to admire - дил бурдан, мафтун шудан (мук.кунед. admirer -парастанда, парастор) (7, 26), to boast - худситой кардан (мук.кунед. boaster - худсито, лофзан) (7, 107), to tempt - фиреб додан (мук.кунед. tempter - фиребдиханда) (7, 829), to avenge - интиком гирифтан (мук.кунед. avenger - интикомгиранда) (7, 75) ва f.
4) Феълхои харакат. Дар ин чо калимаи ибтидой (феъл) амалро ифода мекунад, вале калимаи сохташуда бошад, шахсро ифода менамояд, ки амалро ичро мекунад. Мисол: to fly - парвоз кардан (мук.кунед. flier - лётчик) (7, 337), to hop - паридан, частан (мук.кунед. hopper - частухезкунанда) (7, 410), to climb - часпида баромадан (мук.кунед. climber -кухнавард) (7, 162), to race - тез рафтан, давидан (мук.кунед. racer - пойгачй) (7, 655), to swim - шино кардан (мук.кунед. swimmer - шиновар) (7, 817) ва f.
5) Феълхое, ки хиссиёт ва идрокро ифода мекунанд. Мисол: to hear - шунидан (мук.кунед. hearer - шунаванда) (7, 387), to see - дидан (мук.кунед. seer - Fайбгуй, паЙFамбар) (7, 723), to watch - назорат бурдан (мук.кунед. watcher - посбон, нозир, назораткунанда)(7, 908) ва f.
П.М. Карашук кайд менамояд, ки суффикси -er метавонад исмхоро аз асоси феълй бо пасоянд низ созмон дихад [3, c. 109].
Одатан он бо асоси мустакилмаъно мувофик меояд, вале пасоянд мавкеи худро иваз менамояд. Мисол: onlooker «тамошобин, дидбон» (7, 507) (мук.кунед to look on «нигох кардан, нигаристан») (7, 494).
Баъзан пасоянд чои мукаррарии худро мегирад, вале -er бевосита ба асоси мустакилмаъно хамрох мешавад. Мисол: comer by - «рахгузар» (7, 172) (мук.кунед to come by - аз наздик гузаштан), diner out - «шахсе, ки берун аз хона хурок мехурад» (7, 246) (мук.кунед. to dine out - «берун аз хона хурок хурдан»), finder out - «каси дониста гиранда, пурсида фахманда, кашфкунанда; халкунанда» (7, 324) (мук.кунед to find out - донистан, фахмидан, кашф кардан).
Бояд гуфт, ки аз руи густариши вазифа суффикси чамъбандии -s пас аз суффикси -er меистад. Мисол: bringers in - «шахсоне, ки даромад меоранд» (7, 119) (мук;.кунед. to bring in - «даромад овардан»); comers by - «рахгузарон» ва дигарон (7, 172).
Гох-гох суффикси -er бевосита баъди пасоянд гузошта мешавад. Мисол: come-outer «дебютант - шахсе, ки аввалин дафъа дар сохае баромад мекунад, баромадкунанда (бо изхорот)» (7, 172).
Дар холатхои зерин суффикси -er барои созмон додани исмхо истифода бурда намешавад:
1) Ва^те ки дар забон аллакай дигар калимаи сохташуда маънои шабех дошта бошад, чун мисоли student (ба чои studyer).
2) Калимаи дигари бо -er мавчуда, ки аз асоси омонимй ба вучуд омадааст. Чун мисоли, betting-man, ки ба чои better ('one who bets') истифода бурда мешавад, зеро ки дар забон аллакай калимаи better мавчуд аст (дарачаи ^иёсии сифати good ва зарфи well).
Гуруххои гуногуни исмхое мавчуданд, ки аз асоси феъл бо суффикси -er сохта шудаанд ва суффикси мазкур инчунин маънии агентивиро бо тобишхои гуногуни маъной (полисемия) ифода менамояд:
1. Шахсе, ки пайваста бо коре машгул аст (фаъолияти касбии ин шахс), мисол: sewer «дузанда, кафшдуз» (7, 731); singer «хофиз» (7, 746); learner «хонанда, омузанда» (7, 477); lecture «лектор, лексияхон» (7, 479); player «бозигар, актёр, ромишгар» (7, 614).
2. Шахсе, ки дар ва^ти муайян бо хамин амал машгул аст: singer «сароянда, шахсе, ки суруд мехонад (хофиз)»; learner «омузанда (7, 477), шахсе, ки дарс мехонад»; speaker «гуянда (7, 771), шахсе, ки гап мезанад (дар ва^ти муайян)»; player «бозикунанда; шахсе, ки бозй мекунад» ва гайрахо.
3. Шахсе, ки дорандаи аломат, хислат ва ^обилияти хамон амале аст, ки калимаи сохташуда ба он ишора менамояд. Му^оиса намоед, мисол, маънии калимаи swimmer дар чумлахои поён:
This river is dangerous. lt's dangerous to swim in it/ even if you're a strong swimmer (8, 224) - Ин дарё барои шиноварй хатарнок аст. Новобаст аз он ки ту шиновари мохир хастй шино кардан дар ин чо хатарнок аст
She's a very good swimmer. She swims as a fish (8, 235). - У бехад шиновари хуб аст. У мисли мохй шино мекунад.
Аксаран исмхое, ки бо суффикси -er сохта шудаанд, дорои се тобиши маъной хастанд, чун мисоли, player 1) актёр; 2) шахсе, ки бозй мекунад, бозикунанда; 3) бозигар (шахсе, ки лаёкати бозй карданро дорад). Дар ин холат маъои зарурй дар контекст муайян карда мешавад.
Дар забони муосири англисй як ^атор жаргонизмхо («slang words») - ро, ки дар хайати худ -er доранд, вохурдан мумкин аст. Ин гуна калимахо низ аз асоси феълй ба вучуд меоянд. Дар ин чо суффикси -er маънои агентивиро ифода мекунад.
Мисол: blighter - «шахси нофорам, дилбазан, харобкунанда» (му^.кунед to blight «орзухоро шикастан, халоватхоро захролуд кардан») (7, 103), bounder - «шахси беадаб, сергавго» (му^.кунед. to bound - «частухез кардан») (7, 113), crammer - «репетитор, муаллими хонагй, ба имтихон омода кунанда» (му^.кунед. to cram - «а^идаеро ба сар тал^ин кардан, фахмонда додан, ба имтихон омода кардан») (7, 205).
Суффикси -er нихоят сермахсул буда, ^обилияти калимахои навро бо маънои агентй сохтан дорад.
Бояд ^айд кард, ки калимасозй бо суффикси -er хануз дар ^арни XX ба вучуд омадааст: giver up - «касе, ки инкор мекунад, гузашт мекунад ва гайра» (аз феъли to give
up) (7, 366); figurer - «касе, ки тасвир мекунад (графикй ва амсоли ин), бо ра^амхо ифода мекунад ва гайра (аз феъли to figure) (7, 323); teen-ager - «наврас» (аз сифати teenage «дар синни аз 13 то 19 ^арор дошта») (7, 827); do-gooder - «касе, ки хубй мекунад, фоида меоварад» (аз ибораи to do good - «фоидаовар будан, фоида кардан, хубй кардан») (7, 371), breakfaster - «касе, ки нахорй мекунад, нахорикунанда» (аз феъли to breakfast -«ношто кардан») (7, 117), arrester - «тачхизоти боздоштии (андармонии) тайёра» (аз феъли to arrest) (7, 65).
Акнун маънои исмхои бо суффикси -er-ро, ки аз асоси исмй ба вучуд омадаанд, баррасй хохем кард.
Онхо маънохои зеринро доранд:
1. Номи шахсоне, ки фаъолияташон бо илм вобаста аст. Исмхои мазкур аз решаи лотинй ва юнонй ба вучуд омадаанд ва байналмилалй мебошанд: astrologer - астролог, ситорашинос (7, 70); philosopher - философ, файласуф (7, 604) ва гайрахо.
2. Номи шахсоне, ки онхо бо макон, бо начодашон ало^аманд хастанд ё ин ки кори онхо бо фаъолияташон ало^аманд аст: villager - сокини деха (7, 898); New Yorker - сокини Ню-Йорк (7, 547); islander - чазиранишин, сокини чазира (7, 451).
Храмин гуна маъноро пасванди -er бо асоси сифатй низ, ки ба аломати мавзеъ ишора мекунад, ифода менамояд.
Мисол: Britisher - британй (7, 120); foreigner - хоричй, ачнабй (7, 342).
Баъзан суффикси -er барои ифодаи маънои инсони хамин синну сол, ки ба он асоси калимасозй ишора мекунад, меояд. Ин гуна исмхо аз асоси шумора ба вучуд меоянд (дар худуди хусусияти синну соли одамон). Мисол: fifteeners and sixteeners (калимаи гуфтугуй) «чавони понздах-шонздахсола» (7, 748), forty-niner «инсони чилу нухсола».
Суффикси мазкур дар забони точикй муодилхои зеринро дорад:
1) R+чй: hunter - шикорчй (7, 416), builder - сохтмончй (бинокор) (7, 123);
2) R+й: Londoner - лондонй (7, 493), villager - дехотй (7, 898), notherner - шимолй (7, 553), southerner - чанубй (7, 768), foreigner - хоричй (7, 342);
3) R+гй: islander - чазирагй (7, 451);
4) R+анда: sewer - дузанда (7, 731), singer - сароянда (7, 746), learner - хонанда (7, 477);
5) R+манд: player - хунарманд (7, 614);
6) R+ванд: шахрванд ва f.
Дар забони англисй суффиксй -ist ба асоси исм исми дигар месозад, ки маънои агентивиро дорад. В.В.Лопатин суффикси -ist-ро тахлил намуда, менависад: "суффикси -ist ба калима хамрох гашта, маънои онро таFЙир медихад ва одатан аз исми бечон ба исми чондор мубаддал мегардад [4, с. 157].
Суффикси -ist одатан дар калимахое, ки аз забонхои романй и^тибос шудаанд, ба назар мерасад. Бояд ^айд кард, ки суффикси мазкурро чун чузъи калимасоз дар калимахои аслии забони англисй низ вохурдан мумкин аст.
Дар забони романй -ist исмро аз асоси шахсй ба вучуд меовард. Ин хусусиятро вай дар забони англисй низ нигох доштааст. Дар замони хозира вай метавонад ба асоси исмй ва сифатй хамрох шавад. Дар он сурат калимахои навро ба вучуд оварда, маънои фаъолияти амалкунандаи шахсро, яъне агентивиятро ифода мекунад. Вобаста ба маънои калимахои сохташуда суффикси -ist тобишхои гуногуни маъной дорад.
Вай метавонад бо хелхои гуногуни семантикии исм пайваст шавад:
1. Исмхое, ки олоти мехнатиро ифода мекунанд (номи мошинхо, асбобхои муси^й ва амсоли инхо), ки дар чунин холат суффикси -ist шахсеро ифода мекунад, ки фаъолияташ бо ягон предмет вобаста аст:
Мисол: motor - «мотор» (му^.кунед motorist - «моторист») (7, 534), machine -«мошина» (му^.кунед machinist - «мошинист») (7, 495), harp - «арфа» (му^.кунед harpist -«торй») violin - <^ижжак» (му^.кунед violinist - «Fижжакй») (7, 898).
2) Исмхое, ки номи шохахои фаъолияти мехнатии одамон (илм, адабиёт, санъат ва амсоли инхо)-ро ифода мекунанд.Хангоми пайваст шудан бо чунин асосхо суффикси -ist дорои маънои агентивй аст ва шахсеро, ки бо хамон доираи фаъолият машFул аст, ифода менамояд.
Мисол: technology - «технология» (му^.кунед. technologist - «технолог») (7, 827); geology - «геология» (му^.кунед geologist - «геолог») (7, 362); biology - «биология» (му^.кунед. biologist - «биолог») (7, 99); education - «тарбия, дониш, савод» (му^.кунед educationist -«омузгор-назарияпардоз») (7, 279).
3) Исмхое, ки номи хусусии одамони дар таърих машхур буда, муаллифони таълимоту назарияхои гуногун, бо илм машFул будагон, ну^таи назари муайяншуда ва амсоли инхоро ифода мекунанд.
Мисол: Lenin - «Ленин» (му^.кунед. Leninist - «ленингаро») (7, 481); Marx - «Маркс» (муц.кунед. Marxist - «марксгаро») (7, 677); Darwin - «Дарвин» (муц.кунед. Darwinist -«дарвинист») (7, 379); Pushkin - «Пушкин» (му^.кунед. Pushkinist - «пушкиншинос») (7, 627).
3) Исмхое, ки чараёни сиёсй ва илмиро ифода мекунад. Бо асоси ^олаби мазкури семантикй пайваст гардида, суффикси -ist тарафдору пайрави ин чараён ва равияро ифода мекунад: communism - «коммунизм» (му^.кунед communist -«коммунист») (7, 175); socialism - «сотсиализм» (му^.кунед. socialist - «сотсиалист») (7, 762); revisionism -«ревизионизм» (му^.кунед. revisionist -«ревизионист») (7, 689); pacifism - «патсифизм» (му^.кунед. pacifist - «патсифист») (7, 581).
Чй тавре ки зикр гардид, суффикси -ist метавонад бо сифат низ хамнишин шавад. Ин гуна сифатхо одатан хусусияти илмй ё чараёни сиёсиро, ки дар асос ифода шудааст, баён мекунанд: natural - «ха^и^й, табий» (му^.кунед. naturalist -«табиатшинос») (7, 542); controversial - «ихтилофнок, мубохисавй» (му^.кунед controversialist - «чанчолй, мунозиракунанда) (7, 192); transcendental - «трансенденталй» (му^.кунед. transcendentalist
- «пайрави фалсафаи трансенденталй») (7, 856); conversational - «хушсухбат» (му^.кунед. conversationalist -«сухбатчии мохир, мусохиби ачоиб») (7, 193); individual - «шахсй, инфиродй» (му^.кунед individualist - «индивидуалист») (7, 433) ва дигархо.
Суффикси -ist суффикси серистеъмоли забони муосири англисй аст, ки дар ин бора пайдоиши калимахои нав ба монанди manicurist - «нохуноро» (7, 537), behaviorist
- «бихевиорист» (7, 91), columnist - «во^еанигор; фелетонист» (7, 171) ва Fайра шаходат медиханд.
Исмхое, ки бо суффикси -ist созмон меёбанд, дар забони точикй дар аксар холатхо айнан хамин хел муодил доранд:
R+ист:, коммунист - communist, сотсиалист - socialist, материалист - materialist;
R+гаро: марксгаро - marxist, ленингаро - Leninist
Баъзан муодили суффикси мазкур дар забони точикй -анда шуда метавонад: machinist - ронанда.
Дар забони точикй суффикси -чй, ки яке аз суффиксхои сермахсули забони адабии хозираи точикй ба шумор меравад, бештар ба шахс далолат мекунад. Тавассути он на
танхо аз калимахои аслан точикй, инчунин аз калимахои щтибосй, аз чумла, аз калимахои русй-интернатсионалй, исми шахс сохта мешавад: тракторчй, танкчй, автоматчй, кооперативчй, миномётчй, телефончй, табелчй, телеграфчй ва гайра [2, 138].
Дар китоби забони адабии хозираи точик ^айд карда мешавад, ки суффикси -чй аз исм исмхои шахс месозад, ки маънохои гуногун доранд:
а) касбу хунари шахсро ифода менамояд: карнайчй, рубобчй, тракторчй, шикорчй;
б) шахсро аз руи ихтисос ифода мекунад: адабиётчй, ик;тисодчй, назариётчй;
в) ба таълимоту равия, ё ба ташкилот ва гурухе мансуб будани шахсро нишон медихад: мичуринчй, стахановчй, динамочй, инкилобчй, шариатчй, ташкилотчй ва f.
Суффикси -чй метавонад аз исмхои ихтисора хам исми шахс созад: МТСчй.
г) ба хислату кирдори шахс далолат мекунад: дур^чй, тухматчй, во^имачй ва Fайра.
д) шахсро аз руи машFулияташ ифода мекунанд: маърузачй, ёрдамчй, саё^атчй, ^учумчй, бозорчй ва f.
д) шахсро вобаста ба мав^еи ичтимоияш номбар мекунад: хизматчй, колхозчй, маорифчй. (2, 138-139)
Умуман, ин суффикс бештар дар калимахое дучор мешавад, ки аз дигар забонхо и^тибос гардидаанд.
Вобаста ба маънохои гуногун муодилхои суффикси мазкур дар забони англисй гуногун мешаванд:
1) R+^й =R: дуруFчй - chеаt, хизматчй - с1егк, кучманчй - nomаd;
2) R+^й =R+-ist: и^тисодчй - еconomist ва f.
3) R+^й = R+-er: дурруFчй - dеcеivеr, тухматчй - slаndеrеr, ташкилотчй - orgаnizеr, шикорчй - hurtsr ва f.
4) R+^й =R+-ian: китобхоначй - НЬгапап, муси^ачй - musiciаn, ва f.
5) R+^й = R+-or : тухматчй - са1итша!от
10) R+^й = SS: тракторчй - tractor dr^r, телефончй - tеlеphonе орега^, колхозчй -kolkhoz mеmbеr, соИеС^е fаrmеr ва f.
Инчунин дар забони точикй боз як ^атор суффиксхо мавчуданд, ки маънои агентивй доранд, яъне ба шахс далолат менамоянд. Ба ин гурух суффиксхои -гар (охангар, савдогар, Fоратгар ва f.), -бон (боFбон, галабон, пуштибон ва f.), -ор (харидор, парастор), -манд (донишманд, зафарманд, хирадманд ва f), -анда/янда (дузанда, бофанда, нависанда ва f.) дохил мешаванд.
Хдмин тавр, дар забони англисй ва точикй як ^атор суффиксхое ба назар мерасанд, ки онхо маънои агентивиро дошта, шахсро аз руи ичрои амал ифода мекунанд.
Пайнавишт:
1. Антрушина Г.Б. Афанасьева О.В., Морозова Н.Н. Лексикология английского языка. -М.: Дрофа, 1999. - 288 с.
2. Забони адабии уозираи тоцик, ц. I. - Душанбе: Ирфон, 1973. - 452 с.
3. Каращук П.М. Словообразование английского языка. - М.:Высшая школа, 1977.- 333 с.
4. Лопатин В.В., Улуханов И.С. Словообразовательный тип и способы словообразования. - М., 1969.-256 с.
5. Максимов В.И. Суффиксальное словообразование имен существительных в русском языке. - Л.: Изд-во ЛГУ, 1975.- 180 с.
6. Рустамов Ш. Калимасозии исм дар забони адабии уозираи тоцик. - Душанбе, 1972. - 77с.
7. Фаруанги англисй-тоцикй. -Душанбе: "ЭР-граф", 2011. - 1016 с.
8. Murphy, M. Longman. Dictionary of American English/M. Murphy. -USA, 2004.-399p.
Reference Literature:
1. Antrushina G.B., Afanasyeva O.V., Morozova N.N. Lexicology of the English Language. -M., Drofa, 1999. - 288 pp.
2. Modern Tajik Literary Language. - V.1. - Dushanbe: Cognition, 1973. - 452 pp.
3. Karashchuk P.M. Word-Building of the English Language. - M.: Higher School, 1977. -333 pp.
4. Lopatin V.V., Uluhanov I.S. Word-Building Type and Ways of Word-Building. - M., 1969. -256 pp.
5. Maximov V.I. Suffxal Word-Building of Nouns in the Russian Language. - L.: Leningrad University Publishing-House, 1975. - 180pp.
6. Rustamov Sh. Word-Building of Noun in Modern Tajik Literary Language. - Dushanbe, 1972. - 77pp.
7. English-Tajik Dictionary. - Dushanbe: Er-Graph, 2011. - 1016pp.
8. Murphy, M. Longman. Dictionary of American English/M. Murphy. -USA, 2004.-399p.
