Научная статья на тему 'ТАҚИҚЛАНГАН ЭКИНЛАРНИ ЕТИШТИРИШ ЖИНОЯТИ БЎЙИЧА ҲОДИСА СОДИР БЎЛГАН ЖОЙНИ КЎЗДАН КЕЧИРИШДА УЧРАЙДИГАН МУАММОЛАР ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ'

ТАҚИҚЛАНГАН ЭКИНЛАРНИ ЕТИШТИРИШ ЖИНОЯТИ БЎЙИЧА ҲОДИСА СОДИР БЎЛГАН ЖОЙНИ КЎЗДАН КЕЧИРИШДА УЧРАЙДИГАН МУАММОЛАР ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

237
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Гиѐвандлик воситалари / психотроп моддалар / тақиқланган экинлар / кўздан кечириш / жиноят / қонунчилик / суриштирув / дастлабки тергов / суд / квалификация / Drugs / psychotropic substances / prohibited crops / review / crime / legislation / inquiry / preliminary investigation / trial / qualification

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Сардор Ғуломжонович Раззоқов

Мазкур мақолада тақиқланган экинларни етиштириш жинояти бўйича ҳодиса содир бўлган жойни кўздан кечиришга оид фикр-мулоҳазалар билдирилиб, муаммо ва камчиликларни таҳлил қилиш орқали асосланган илмий хулосалар ишлаб чиқилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article provides feedback on the crime scene inspection of prohibited crops and develops scientific conclusions based on the analysis of problems and shortcomings

Текст научной работы на тему «ТАҚИҚЛАНГАН ЭКИНЛАРНИ ЕТИШТИРИШ ЖИНОЯТИ БЎЙИЧА ҲОДИСА СОДИР БЎЛГАН ЖОЙНИ КЎЗДАН КЕЧИРИШДА УЧРАЙДИГАН МУАММОЛАР ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ЙЎЛЛАРИ»

ТАЦЩЛАНГАН ЭКИНЛАРНИ ЕТИШТИРИШ ЖИНОЯТИ БУЙИЧА ХОДИСА СОДИР БУЛГАН ЖОЙНИ КУЗДАН КЕЧИРИШДА УЧРАЙДИГАН МУАММОЛАР ВА УЛАРНИ БАРТАРАФ

ЭТИШ ЙУЛЛАРИ

Сардор Гуломжонович Раззоков

Узбекистан Республикаси ИИВ Академияси Дастлабки тергов ва криминалистика кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада такикланган экинларни етиштириш жинояти буйича ходиса содир булган жойни куздан кечиришга оид фикр-мулохазалар билдирилиб, муаммо ва камчиликларни тахлил килиш оркали асосланган илмий хулосалар ишлаб чикилган.

Таянч сузлар: Гиёвандлик воситалари, психотроп моддалар, такикланган экинлар, куздан кечириш, жиноят, конунчилик, суриштирув, дастлабки тергов, суд, квалификация.

ABSTRACT

This article provides feedback on the crime scene inspection of prohibited crops and develops scientific conclusions based on the analysis of problems and shortcomings.

Keywords: Drugs, psychotropic substances, prohibited crops, review, crime, legislation, inquiry, preliminary investigation, trial, qualification.

КИРИШ

Гиёвандлик воситалари, психотроп моддалар ва таркибида гиёвандлик воситалари булган такикланган экинларни етиштириш билан боглик холда содир этилаётган жиноятларга карши кураш ва уларнинг олдини олиш давлат сиёсатининг жиноий-хукукий сохадаги асосий йуналиши эканлиги барчамизга маълум. Ушбу жиноятларнинг ижтимоий хавфлилиги жихати юкори булиб, ахоли соглигига, жамиятнинг иктисодий ва маънавий негизига жиддий тахдид солади, оилавий муносабатларга салбий таъсир курсатади, бошка ижтимоий муаммоларни келтириб чикаради.

Мазкур турдаги жиноятларни олдини олиш ва унга карши курашиш, айбдор шахсларнинг килмишларини фош килиш ва уларга жазо мукарарлигини

таъминлашда тергов органларининг хам салмокди хиссаси булиб, бу жиноятларни аникланган вактидан бошлаб ходиса содир булган жойни куздан кечириш, жиноят ишини кузгатиб тергов килиш жараёнида утказиладиган тергов харакатлари билан амалга оширилади.

Узбекистан Республикаси Жиноят кодексининг «Гиёвандлик воситалари ёки психотроп моддалар билан конунга хилоф равишда муомала килишдан иборат жиноятлар» бобида таркибида гиёвандлик воситалари булган такикланган экинларни етиштириш билан боглик холда содир этилаётган жиноятлар учун жавобгарликни кузда тутувчи моддаси белгилаб куйилган.

Жиноят конунчилигидаги мазкур жиноятнинг мазмунига кура кукнор, мойли кукнор, каннабис усимликлари ёки таркибида БМТнинг «Гиёвандлик воситалари тугрисида»ги 1961 йилги Ягона Конвенциясининг I ва II руйхатларига киритилган табиий хар кандай гиёвандлик воситалари ёки БМТнинг «Психотроп моддалар хакида»ги 1971 йилги Конвенциясининг I, II, III ва IV руйхатларига киритилган хар кандай табиий моддалар булган экинлар назарда тутилади.

Республика микёсида такикланган экинларни етиштириш жиноятининг олдини олиш ва унга карши курашиш борасида салмокли ишлар амалга оширилаётган булишига карамасдан, мазкур турдаги жиноятлар йилдан-йилга ошиб бораётганлигини куйидаги тахлиллардан куришимиз мумкин. Жумладан, республикамизда гиёвандлик воситалари билан конунга хилоф равишда муомала килишга карши курашиш йуналишида 2020 йил якуни буйича утказилган тахлиллар натижасига кура, айнан такикланган экинларни етиштириш холати 2019 йилга нисбатан 40,9% га ошганини, бунда юкори курсаткич Фаргона( 110,9%), Кдшкадарё(50,0%) ва Тошкент вилоятларига (48,5%) тугри келиб бошка вилоятларга нисбатан мазкур вилоятларда бу турдаги жиноятларнинг куп содир этилиши ва усиш динамикаси юкорилигини куришимиз мумкин.

Ушбу турдаги жиноят содир этилган худудни ва жиноятнинг усиш камайиши динамикасини урганиб, тахлил килиш мазкур жиноятларни содир этган шахсларни аниклаш, кидириб топиш, очилмай колган жиноятларни фош этиш хамда терговнинг тулаконли утказилишига замин яратади.

Такикланган экинларни етиштириш жинояти буйича терговнинг хар томонлама, тулик утказилишида ходиса содир булган жойни куздан кечириш тергов харакати хам мухим ахамият касб этади.

Х,одиса содир булган жойни куздан кечириш кечиктириб булмайдиган тергов харакати булиб, жиноят аломатларини узида акс эттирган ходисанинг натижаларини синчковлик билан фаол урганишдан иборатдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Жиноят излари, ашёвий далилларни топиш, ходиса содир булган вазиятни ва иш учун ахамиятли булган бошка холатларни аниклаштириш максадида терговга кадар текширувни амалга оширувчи органнинг мансабдор шахси, суриштирувчи, терговчи ёки суд ходиса содир булган жойни, мурдани, хайвонларни, теварак-атрофни, биноларни, нарсалар ва хужжатларни куздан кечиради.

Ушбу жиноят буйича кечиктириб булмайдиган холатларда ходиса содир булган жойни куздан кечириш тергов харакатини утказиш жиноят ходисасини зудлик билан текширишга, далилларни туплаш ва расмийлаштиришга имкон беради. ^одиса содир булган жойни уз вактида хамда сифатли куздан кечириш жиноятнинг очилиши ва ким томонидан содир этилганлигини аниклаш, жиноятларини тергов килиш жараёнида жиноят иши буйича тугри квалификацияни амалга ошириш хамда айбдор шахсларга нисбатан келгусида суд органлари тамонидан жазони адолатли карор кабул килинишига асос булиб хизмат килади.

Бирок, таъкидлаш уринлики, такикланган экинларни етиштириш жинояти буйича ходиса содир булган жойни куздан кечиришда бир катор муаммолар учрайди ва ушбу муаммолар жиноятларни тез ва тула очишга, айбдорларни фош этишга, шунингдек жиноят ишини тулаконли тергов килишга узининг салбий таъсирини курсатади.

Айнан ушбу муаммолар сифатида куйидагиларни санаб утиш мумкин:

1) ходиса содир булган жойни уз вактида ва сифатли куздан кечирилмаслиги;

2) ходиса содир булган жойни куздан кечиришда аникланган ашёвий далилларнинг тугри расмийлаштириб олинмаслиги;

3) ходиса содир булган жойни куздан кечиришда замонавий техника воситаларидан фойдаланилмаслиги.

Энди ушбу муаммоларнинг хар бирини алохида тахлил киламиз ва уларни бартараф этишга каратилган тавсияларимизни берамиз.

Бир катор олимлар "ходиса содир булган жойни куздан кечириш мухим тергов харакати хисобланиб, унинг сифатли амалга оширилиши жиноят

ишининг кейинги натижалари муваффакиятли булишига хизмат килади" [1]. дея таъкидлаб утишган булсалар, бошка бир олимлар жамоаси "ходиса содир булган жойни куздан кечириш айнан ана шу жойда жиноят содир этилганлиги ёки унинг излари борлиги хакида маълумотлар булган такдирда утказилади" [2] дея таъкидлаб утишган.

Дархакикат, ходиса содир булган жойни зудликда куздан кечирилиши у ердаги жиноятчи шахслардан колган изларнинг табиий ёки сунъий равишда йуколиб кетишининг олдини олади ва жиноятларни иссик изидан очилишида мухим ахамият касб этади.

Айрим холатларда ходиса содир булган жойни куздан кечириш тергов харакатини такикланган экинларни етиштириш жинояти аникланган вактдан кечиктириб утказиш хам жиноятни тулаконли равишда очилишига ёрдам беради. Тунги вактда аникланганида, излар йуколиб кетишининг ва жиноятчи шахсларнинг кочиб кетишининг олдини олиш чоралари курилган холда куздан кечиришни тундан кундузгача кечиктирилиши ходиса жойидаги излар ва экиннинг бегона утлардан тозаланганлиги, сув ёки угит билан ишлов бериб экинларнинг таги юмшатилиб, парвариш килинганлигини, яъни ходиса жойидаги экинлар экилган экилмаганлиги ёки узи усиб чикган чикмаганлигини аниклаштириб олишга хамда экинлар бошка такикланмаган экинлар орасига экилган булса, уларнинг барчасини аниклаб хужжатлаштириб олинишига ёрдам беради.

МУХ,ОКАМА

Юкоридаги фикримизнинг тасдиги сифатида А.В.Белаусов "далилларни туплаш буйича тергов харакатларининг уз вактида ва кечиктирилмаган холда утказилиши мухим ахамият касб этади. Лекин, юзага келган айрим холатлардан келиб чиккан холда кечиктириб булмас тергов харакатларини хам кечиктириш келгусида иш учун мухим хисобланади. Масалан, ходиса содир булган жойни куздан кечиришни коронгу вактдан кундузгача кечиктирилиши иш учун ахамиятли булган нарса ва холатларни топиш эхтимолини оширади" деган фикрни билдирган[3].

Шунингдек, такикланган экинларни етиштириш жинояти буйича ходиса жойини куздан кечиришдан олдин мазкур тергов харакатини утказишга тайёргарлик куриш боскичига ахамият бериш керак, яъни тергов тезкор гурухининг туликлигини таъминлаш, экилган экиннинг парвариш килинган килинмаганлиги, узи усиб чиккан чикмаганлиги ёки экилганлигини аниклаш

учун мутахассис агрономни хамда турли хил вазиятларни инобатга олган холда кушимча куч ва воситаларни хам жалб килиш лозим.

^одиса жойини синчковлик билан куздан кечириш талаб этилиб, куздан кечирилаётган жой хонадон ховлиси, ховли атрофидаги томорка ери булсада факатгина шу экин экилган жойнинг узини куздан кечириш билан чекланмай, мазкур экинларнинг хонаки усулда етиштирилишини, хонадонларнинг том бостирмалари остида ва бошка ёрдамчи хужалик хоналарида, дала ховлиларда хам етиштирилиши эхтимолини, уй том бостирмаларида хам етиштирилаётган, узиб куритилаётган ёки сотишга тайёрланаётган булиши мумкинлигини инобатга олиш лозим ва ходиса содир булган жойни куздан кечираётган тергов тезкор гурухининг такикланган экинларни экиб парвариш килаётган шахснинг илгари хам шу турдаги жиноятларни содир килган килмаганлигига эътибор каратиши лозим. Амалиётдан маълумки, шу турдаги жиноятларни содир этиш холатлари аникланиб, ходиса содир булган жой куздан кечирилганида ёки тинтув ва олиб куйиш тергов харакатларини утказиш жараёнида такикланган экинларни етиштириб улардан хонаки усулларда гиёвандлик воситаларини тайёрлаган, бангихона ташкил килган ва узи истеъмол килган гиёхвандлик воситалари колдиклари хамда тайёрлашда ёки истеъмол килишда ишлатилган нарса ва буюмлар аникланиб хужжатлаштириб олиш холатлари кузатилган.

Шу сабабли, такикланган экинларни экиш жинояти буйича ходиса содир булган жойни куздан кечириш тергов харакатини синчковлик билан амалга ошириб у ерда такикланган экинлардан гиёвандлик воситаларини тайёрлаш ва кайта тайёрлаш хамда истеъмол килишда фойдаланиши мумкин булган буюм ва воситаларга хам алохида этибор каратиш максадга мувофик Чунки, мазкур буюмларда, гиёвандлик воситасининг колдиклари, зарралари ёки тайёрлаган, истеъмол килган шахсларнинг кул бармок излари хамда биологик ажралмалар колиши мумкин. Бу каби нарса ва изларни аниклаб, тугри тадкик килишнинг натижаси мазкур жиноятларни содир этган шахсларни ва уларнинг бошка килмишларини хам фош этишга ёрдам беради.

Тадкикотчи Ш.О.Матёзов "Таркибида наркотик моддалар сакловчи усимликларни етиштириш жиноятларини аниклашда бир катор муаммолар борлигини, республикамизнинг бир неча километрлаб пиёда юриб боришга тугри келадиган тогли худудларида таркибида наркотик моддалар булган усимликлар етиштирилишини назорат килиш кийинлиги, мамлакатимиз худудининг 21,3 фоизини тоглар ва тог оралигидаги ботик худудлар ташкил этгани сабабли жойлардаги ички ишлар органи ходимларида баъзи тогли

худудларга автомашинада бориш имкони йук, пиёда бориш эса ходимнинг кун давомидаги иш вактини олади" [4] деб баён этган.

Хдкикатда куздан кечирилаётган худуднинг катталиги ёки нокулайлиги ходиса жойини тула равишда куздан кечириш ва далилларни аниклашнинг имконини бироз чеклаб куяди. Шу сабабли, такикланган экинлар экилган жой ва атрофини куздан кечриш жараёнида нокулайликларни бартараф этиш хамда жиноятни иссик изидан тула очиш заруратини инобатга олиб замонавий махсус текник воситаларини хам жалб килиш максадга мувофик.

Биз куриб чикаётган жиноят буйича ходиса содир булган жойни куздан кечириш жараёнида аникланган усимликларни расмийлаштириб олишда хам муаммоли холатлар учраб туради.

НАТИЖАЛАР

Жумладан, таъкиланган экинларни етиштириш жинояти аникланган вактда тергов-тезкор гурухи ходиса содир булган жойни куздан кечириб, экспертиза текширувига тадкикотда фойдаланиш учун бир нечта тупини расмийлаштириб олишади ва колган кисмини текшириб курмасдан аникланган жойнинг узида холислар иштирокида ёкиш йули билан йук килиш чораларини куришади. Бу эса жиноят ишларини тергов килишнинг холислигини таъминланишига уз таъсирини утказмасдан колмайди ва гумондор шахсларнинг аникланган экинларнинг барчаси такикланган экинлар сирасига кирмаслиги мумкин деган мазмундаги хакли эътирозларига сабаб булиши эхтимолини инобатга олишимиз зарур.

Бундан ташкари, мазкур жиноят холати аникланганида, ходиса жойига чикган тергов-тезкор гурухи аъзоларининг ходиса жойини куздан кечиришда далилларни йигишдаги эътиборсизликлари окибатида баъзи бир холларда етиштирилиши такикланган усимликларни устирганлик учун кекса кишилар жиноий жавобгарликка тортилиб, хакикий айбдорлар эса жазосиз колмокда, чунки ёши кекса шахслар фарзандаларининг жавобгарликка тортилишини хохламай узининг ёши утганлиги боис озодликдан махрум килиш билан боглик жазо чоралари кулланилмаслигининг эхтимоли юкорилигини назарда тутиб жиноятни уз буйнига олиш холлари учраб туради.

Жиноятни содир этган шахсни аниклаш хамда терговнинг хар тамонлама холислигини таъминлаш максадида ходиса жойини куздан кечириш жараёнида экспертиза текшируви утказиш учун такикланган экинлар етиштирилаётган хонадонда яшовчи барча шахсларнинг кийимларидан, оёк кимларидан ва

хонадондаги экинларни парвариш килишга мулжалланган кишлок хужалиги асбоблари (кетмон, урок, теша, белкурак, хаскаш)ни хам хужжатлаштириб олинишига эътибор каратилиши лозим.

Хужжатлаштириб олинган кийимлар, оёк кийимлар ва экинларни парвариш килишга мулжалланган асбобларнинг ахамияти шундаки, мазкур экинларни парвариш килишда кийимда парвариш килинаётган экиннинг микрозарралари, бегона утлардан тозалаганда колган тупрок зарралари, экин экилган жой атрофида оёк кийим излари аникланганида гипсли колиплар ёрдамида олинган изларни хонадонда яшовчиларнинг оёк кийим излари билан таккослашнинг хамда экинларни парвариш килишга мулжалланган асбобларда мазкур экиннинг остидаги тупрок зарралари ва асбобларнинг дастакларида такикланган экинни парвариш килган шахсларнинг кулидан колган бармок излар ва биологик изларни текшириб куриш оркали экинларни ким парвариш килиб етиштириб келаётганлиги холатига тулик ойдинлик киритиш мумкин.

ХУЛОСА

Юкоридаги муаммоли холатлардан келиб чикиб, такикланган экинларни етиштириш жинояти буйича ходиса содир булган жойни куздан кечириш тергов харакатида учраб турадиган муаммоли холатларни бартараф этиш максадида куйидаги фикрларни билдириб утишликни лозим топдик.

Биринчидан, таъкиланган экинларни етиштириш жинояти аникланган холатлар юзасидан ходиса содир булган жойни куздан кечириш вактида аникланган экинларнинг бир кисмини тадкикот учун расмийлаштириб олиб, колган кисмини ходиса жойининг узида йук килинишининг олдини олиш ва саклаш чоралари курилиши буйича Узбекистон Республикаси Олий Суди Пленумининг "Гиёвандлик воситалари ва психотроп моддалар билан конунга хилоф равишда муомала килишга оид жиноят ишлари буйича суд амалиёти тугрисида"ги 12-сонли карорига узгартиш ва кушимчалар киритиш иккинчидан, куздан кечирилаётган худуднинг тула равишда куздан кечириш ва далилларни туплашнинг имконини кенгайтириш максадида ички ишлар органларининг тергов-тезкор гурухларини учувчисиз учадиган курилмалар яъни дронлар билан таъминлаш чораларини куриш, учинчидан, такикланган экинларни экиш жиноятлари буйича ходиса содир булган жойни куздан кечиришда далилларни аниклаш ва олиш юзасидан суриштирув ва тергов булимларида кушимча укув машгулотларини ташкил этиш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Каранг: Осмотр места происшествия: Практическое пособие / Под ред.

A.И.Дворкина. - Москва: Юрист, 2001. - 336 c/ -«Библиотека следователя»; Осмотр места происшествия (тактика и практика): Учебное пособие /

B.А.Макаров. - Самара: Самар.гуманит.акад., 2008.- 120 с.; Давыдов А.А. Осмотр места происшествия: Учебное пособие. - - Нальчик: Каб.-Балк. Ун-т, 2003. - 130 с.

2. Жиноят-процессуал хдуки. Умумий кдсм: Дарслик /муаллифлар жамоаси./ ю.ф.д., проф. З.Я.Тулаганова ва ю.ф.р., доц. С.М.Рахмоновларнинг умумий тахрири остида - Тошкент: ТДЮУ нашриёти, 2017. - 230 б.

3. Белаусов А.В. Процессуальное закрепление доказательства при расследовании преступлений. - Москва: ООО Издательство «Юрлитинформ», 2001. - С. 6.

4. Узбекистон Республикаси ИИВ Академиясининг ахборотномаси. -2020 -№ 2 (45)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.