Научная статья на тему 'ПЕРСПЕКТИВЫ УЛУЧШЕНИЯ ПРЕДВАРИТЕЛЬНОГО РАССЛЕДОВАНИЯ'

ПЕРСПЕКТИВЫ УЛУЧШЕНИЯ ПРЕДВАРИТЕЛЬНОГО РАССЛЕДОВАНИЯ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
206
56
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
Доследственная проверка / заявления (сообщения) о преступлении / передача заявления (сообщения) о преступлении по подследственности / возбуждение уголовного дела / отмена решений об отказе в возбуждении уголовного дела / взятие образцов на экспертизу / эксгумация трупа. / screening / statements (reports) about a crime / transfer of a statement (messages) about a crime due to jurisdiction / initiation of a criminal case / cancellation of decisions to refuse to institute criminal proceedings / taking samples for examination / exhumation of a corpse.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Бекзод Ражабов

данная статья основана на анализе некоторых недостатков, выявленных следственными органами в обеспечении прокурорского контроля за деятельностью следственных сетей, и содержит нормативные предложения и рекомендации, направленные на их дальнейшее устранение. В частности, были проанализированы существующие проблемы с отправкой заявления (отчета) о преступлении в соответствующий орган. В частности, были проанализированы существующие проблемы при направлении уголовного заявления (сообщения)в компетентный орган. В практике применения закона, при рассмотрении уголовного заявления (сообщения), необходимо разрешить проведение определенных следственных действий, запрещенных законом, а также обеспечить законность решений (постановлений о возбуждении уголовного дела, об отказе в возбуждении уголовного дела), принятых должностными лицами, имеющими соответствующие полномочия по рассмотрению заявления., в дальнейшем были разработаны рекомендации по их включению в статьи 329, 330, 335 Уголовно-процессуального кодекса Республики Узбекистан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROSPECTS FOR IMPROVING PRELIMINARY INVESTIGATION.

The article analyzes some problematic situations that arise in the early stages of criminal proceedings, and offers suggestions and recommendations for introducing new rules into the current Code of Criminal Procedure.

Текст научной работы на тему «ПЕРСПЕКТИВЫ УЛУЧШЕНИЯ ПРЕДВАРИТЕЛЬНОГО РАССЛЕДОВАНИЯ»

Review of law sciences

Bekzod Rajabov,

Prosecutor, Bukhara Regional Prosecutor's Office 1st rank lawyer

PROSPECTS FOR IMPROVING PRELIMINARY INVESTIGATION.

Abstract: The article analyzes some problematic situations that arise in the early stages of criminal proceedings, and offers suggestions and recommendations for introducing new rules into the current Code of Criminal Procedure.

Keywords: screening, statements (reports) about a crime, transfer of a statement (messages) about a crime due to jurisdiction, initiation of a criminal case, cancellation of decisions to refuse to institute criminal proceedings, taking samples for examination, exhumation of a corpse.

Бекзод Ражабов,

Бухоро вилоят прокуратура булим прокурори, 1-даражали юрист bekzod-rajabov91@mail.ru

ТЕРГОВГА ЦАДАР ТЕКШИРУВНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ИСТИЦБОЛЛАРИ

Аннотация: мазкур мацола тергов тармоцлари фаолияти устидан прокурор назоратини таъминлашда тергов органлари томонидан пул цуйилганлиги аницланган айрим камчиликлар та%лили асосида тайёрланиб, уларни келгусида бартараф этишга царатилган норматив таклиф ва тавсияларни уз ичига цамраб олади.

Жумладан, жиноят тугрисида ариза (хабар)ни тегишлилигига кура ваколатли органга юборишдаги мавжуд муаммолар та%лил цилинган. Хуцуцни цуллаш амалиётида жиноят %ацида ариза (хабар)ни куриб чицишда цонунда утказилиши ман этилган айрим тергов %аракатлари утказилиши буйича рухсат берилиши зарурати, шунингдек ариза (хабар)ни куриб чициш буйича тегишли ваколатга эга булган мансабдор шахслар томонидан цабул цилинадиган царорларнинг (жиноят иши цузгатиш, жиноят иши цузгатишни рад этиш %ацидаги царорлар) цонунийлигини урганиш давомида аницланган ноцонуний асоссиз %амда адолатсиз царорларга нисбатан тегишли муносабат билдириш тартиби буйича таклифлар ишлаб чицилиб, келгусида уларни Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 329, 330, 335-моддаларига киритилиши хусусида тавсиялар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: терговга цадар текширув, жиноят тугрисидаги ариза (хабар), жиноят тугрисидаги ариза (хабар)ни терговга тегишлилигига кура юбориш, жиноят иши цузгатиш, жиноят иши цузгатишни рад этиш тугрисидаги царорларни бекор цилиш, экспертиза учун намуналар олиш, мурдани эксгумация цилиш.

1

Бекзод Ражабов,

прокурор отдела прокуратуры Бухарской областной юрист 1-класса

ПЕРСПЕКТИВЫ УЛУЧШЕНИЯ ПРЕДВАРИТЕЛЬНОГО РАССЛЕДОВАНИЯ

Аннотация: данная статья основана на анализе некоторых недостатков, выявленных следственными органами в обеспечении прокурорского контроля за деятельностью следственных сетей, и содержит нормативные предложения и рекомендации, направленные на их дальнейшее устранение. В частности, были проанализированы существующие проблемы с отправкой заявления (отчета) о преступлении в соответствующий орган.

В частности, были проанализированы существующие проблемы при направлении уголовного заявления (сообщения)в компетентный орган. В практике применения закона, при рассмотрении уголовного заявления (сообщения), необходимо разрешить проведение определенных следственных действий, запрещенных законом, а также обеспечить законность решений (постановлений о возбуждении уголовного дела, об отказе в возбуждении уголовного дела), принятых должностными лицами, имеющими соответствующие полномочия по рассмотрению заявления., в дальнейшем были разработаны рекомендации по их включению в статьи 329, 330, 335 Уголовно-процессуального кодекса Республики Узбекистан.

Ключевые слова: Доследственная проверка, заявления (сообщения) о преступлении, передача заявления (сообщения) о преступлении по подследственности, возбуждение уголовного дела, отмена решений об отказе в возбуждении уголовного дела, взятие образцов на экспертизу, эксгумация трупа.

Жиноят процессуал муносабатларни соддалаштириш борасида мамлакатимиз рахбари Ш.М.Мирзиёевнинг ташаббуслари билан 30.11.2017 йилда "Суд тергов фаолиятида фукароларнинг хукук ва эркинликлари кафолатларини кучайтириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги 5268-сонли Фармони, 14.05.2018 йилда "Жиноят ва жиноят процессуал конунчилиги тизимини тубдан такомиллаштириш чора - тадбирлари тугрисида"ги 3723-сонли ^арорлари кабул килинди.

Юкоридаги икки норматив хужжатга асосан, жиноят ва жиноят процессуал конунчилик хамда жиноят ишларини тергов килиш ва куриб чикиш услубиётини янада такомиллаштириш, жиноят процессининг янги шакл ва тартиб таомилларини кенг жорий этиш, суд-тергов фаолиятида замонавий ахборот коммуникация технологияларини куллаш ва унинг имкониятларидан фойдаланишни кенгайтириш, жиноят ишлари буйича иш юритув тизимида "Электрон жиноят иши" тизимига утиш оркали оптималлаштириш ва соддалаштириш буйича аник таклифлар ишлаб чикилиши, зарур чоралар курилиши кайд этилган.

Суд-хукук ислохотлари даврида жиноят процессининг бошка институтлари катори терговга кадар текширув институтини соддалаштириш, айникса, жиноят процессининг ушбу боскичида конунда белгиланганидан ташкари бошка айрим тергов харакатлари утказилиши мумкинлигини киритиш, терговга кадар текширув харакатлари утказиш натижаси билан кабул килинадиган карорлар буйича назоратни таъминловчи прокурор

ваколати доирасини аник белгилаш (яъни, жиноят ишини кузгатишни рад этиш хакидаги карор бекор килинган такдирда, у буйича кушимча терговга кадар текширув утказиш муддатлари, субъектлар доираси белгилаш), терговга кадар текширув харакатлари утказилиши муддатлари белгиланган булсада, лекин ушбу муддатнинг качондан бошланиши амалдаги жиноят - процессуал кодексида юридик коида сифатида урнатилмаган.

Бу борада мамлакатимиз хукукшунос олимлари хам узларининг илмий ишларида маълум килишган [1].

Жиноят процессуал конунчилигимизга кура, терговга кадар текширув ишни судга кадар юритиш боскичига мансуб булиб, жиноят иши юритувининг дастлабки боскичидир.

Терговга кадар текширув утказишдан максад - жиноятга оид аризалар, хабарлар ва бошка маълумотларни текшириш, уларни куриб чикиш натижаси юзасидан тегишли карорлар кабул килиш, бунга доир тегишли тадбирларни, шунингдек иш учун ахамиятли булган жиноят излари, предметлар ва тегишли хужжатларни олиб куйиб уларни мустахкамлаш ва саклашга доир чораларни камраб олиш хисобланади.

Амалдаги ЖПКнинг 3202-моддаси 2-кисмига кура, терговга кадар текширув кодекснинг 391-моддасида курсатилган органлар (14 та алохида давлат органи) томонидан ушбу Кодекснинг 41-бобида (жиноят ишини кузгатиш) белгиланган коидаларга мувофик утказилиши белгиланган.

Амалиётимизда терговга кадар текширув натижасида тупланган материаллар юзасидан жиноий хатти - харакат (ёки харакатсизлик) ёки килмишнинг мавжудлиги, мавжуд эмаслигини аниклашга йуналтирилган суриштирув ёки тергов харакатларини амалга оширишда дастлабки хукукий асос булиб хизмат килиб келмокда.

Мамлакатимиз рахбарининг юкоридаги конун ости хужжатларида белгилаган вазифаларига мувофик, жиноят хамда жиноят - процессуал конунчилигидаги мавжуд нормаларни кайта куриб чикиш, уларни такомиллаштириш, жиноят судлов ишларини юритишни соддалаштиришни кенг жорий этиш каби талабларидан келиб чикадиган булсак, ушбу конунчилик институтини ислох килиш лозимлигини такозо килади.

Хукукни куллаш амалиёти жиноят - процессуал конунчилигимиздаги айрим терговга кадар текширув институтига дахлдор булган нормаларни куллашда катор муаммолар мавжудлигини курсатмокда.

Хусусан, жиноятга оид ариза хабарни терговга тегишлилигига кура юборишнинг аник процессуал муддати ханузгача жиноят процессуал конунчиликда мустахкамланмаган.

Лекин, амалиётда эса Узбекистан Республикаси "Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тугрисида"ги ^онуннинг 25-моддасида белгиланган коидалардан келиб чикиб, "куйилган масалаларни хал этиш узининг ваколати доирасига кирмайдиган давлат органига, ташкилотга ёки уларнинг мансабдор шахсларига келиб тушган мурожаатлар беш кунлик муддатдан кечиктирмай тегишли органларга бошка ташкилотларга ва мансабдор шахсларга юборилиб, бу хакда мурожаат этувчига ёзма ёхуд электрон шаклда хабар килинади [2] нормаси амалда кулланилмокда.

Бирок, янги тахрирдаги ^онуннинг 2-моддасида, "ушбу конуннинг амал килиши: куриб чикиш тартиби маъмурий жавобгарлик тугрисидаги, фукаролик процессуал, жиноят-процессуал, жиноят-ижроия, хужалик процессуал конун хужжатлари ва бошка конунлар билан белгиланган мурожаатларга, давлат органларининг, шунингдек улар

таркибий булинмаларининг узаро ёзишмаларига нисбатан татбик этилмайди" [2] деб белгиланган.

Шунингдек, амалдаги ЖПКнинг 335-моддасида, "Аризани (хабарни) терговга тегишлилигига караб юборишга ушбу туман (шахар) худудидан ташкарида содир этилган жиноят хакида хабар берилган ва жиноят ишини кузгатиш масаласини хал килиш учун текшириш харакатларини жиноят содир этилган туманда (шахарда) утказиш зарур булган холлардагина йул куйилади"[3] коидаси мавжуд булиб, ушбу нормада хам мурожаатни тегишлилигига кура юборишнинг аник муддат белгиланмаган.

Шунинг учун келгусида, ЖПКнинг 335-моддасининг иккинчи кисмини куйидаги мазмун билан тулдиришни такозо этади:

"Жиноят тугрисидаги аризани (хабарни) тегишлилигига кура юбориш масаласи ваколатли орган томонидан зудлик билан хал этилиб, 5 кунга кадар булган муддатда тегишлилигига кура юборилиши лозим."

Хукукни куллаш амалиётида конуннинг нотугри татбик этилиши фукароларнинг конуний хукук ва манфаатларини поймол булишига, терговга кадар текширув харакатларининг процессуал муддатда бошланмасдан санлоларчиликни келтириб чикаради.

Бундан ташкари, амалдаги Жиноят процессуал кодексининг 329-моддасида, курсатилган муддатлар (дархол, 10 кунлик, 1 ой муддат) качондан бошланиши масаласи очик колган.

Амалиётда тергов, прокуратура ёки бошка хукукни мухофаза килувчи органлар жиноят хакидаги ариза ва хабарни уз иш юритувига кабул килинган пайтдан бошланишини белгиламокда.

Бундан ташкари, амалиётда терговга кадар текширув харакатлари натижасида асоссиз ёки шошма-шошарлик билан муаллифнинг важлари тулик текширилмаган холда жиноят иши кузгатишни рад этиш хакида карор кабул килинганлиги аникланган такдирда, бевосита терговни назорат килиш ваколатига эга булган прокурор ёки юкори турувчи вилоят прокурори томонидан ушбу карор бекор килиниб, кушимча терговга кадар текширув харакатлари утказилиши таъминланади.

Аммо, бекор килиш карори асосида утказиладиган кушимча терговга кадар текширув утказишнинг аник муддатлари хам жиноят-процессуал конунимизда белгиланмаган.

Натижада эса, амалиётда бу каби асоссиз равишда кабул килинган карорларнинг бекор килиб, кушимча терговга кадар текширув хдракатлари кайта - кайта утказиб келиниб, фукароларнинг хакли эътирозига сабабчи булмокда. Ёки таъбир жоиз булса, Бир карор беш ёки етти марталаб бекор килиниб, кайта терговга кадар текширув харакатлари утказилмокда.

Шунинг учун, келгусида процессуал конунчилигимизга асоссиз равишда кабул килинган карорни неча маротаба бекор килиш мумкинлиги, уни бекор килишга ваколатли хисобланган субъектлар доирасини белгилаб, кайта ёки кушимча терговга кадар текширув утказишнинг асосларини конунга киритилиши лозим.

Мазкур масалаларнинг жиноят процессуал конунида аник белгиланмаганлиги, амалиётчилар ёки булмаса айнан бир масала юзасидан терговга кадар текширув органи карорининг бир неча маротаба бекор килиниб, кайта текширув учун юборилишига, мурожаатчининг аризасида курсатилган важларни кисман каноатлантирилиб, унинг уз

тасдигини топиши хакидаги кучли эхтимоли деярли мавжуд булмаган сабабларга асосланиб бекор килиниши каби салбий холатларга олиб келади.

Ушбу зиддиятли холатларни бартараф этиш максадида, амалдаги жиноят-процессуал кодексига куйидаги мазмунда нормаларни киритиш таклиф килинади:

Хусусан, ЖПКнинг 330-моддасининг иккинчи кисми билан куйидаги мазмунда тулдириш таклиф этилади.

"Жиноятга оид ариза (хабар)ни куриб чикиш натижаси билан жиноят иши кузгатиш, жиноят иши кузгатишни рад этиш хакидаги карорларнинг барвакт, асоссиз ва мурожаатда курсатилган важларининг тулик текширилмаганлиги каби сабаблар билан туман (шахар) прокурори ёки унинг уринбосари, Тошкент шахар прокурори, вилоят прокурорилари ва унга тенглаштирилган прокурорлари ёки уларнинг уринбосарлари, Узбекистон Республикаси Бош прокурори томонидан факатгина бир маротабагача бекор килиб текшириш харакатлари утказилиши буйича карор кабул килиши мумкин.

Мукаддам бекор килиш карорида курсатилган ёки барвакт, асоссиз ва мурожаатда курсатилган важларининг тулик текширилмаганлиги каби сабаблар билан иккинчи маротаба жиноят ишини кузгатиш, жиноят иши кузгатишни рад этиш хакидаги карор бекор килинишига йул куйилмай, юкори турувчи орган ваколатига мувофик кушимча ёки кайта текширув утказилиши буйича тегишли карор кабул килиниши мумкин."

Маълумки, Узбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 329-моддаси 2-кисмида, "Ушбу модда биринчи кисмида курсатилган муддат ичида терговга кадар текширув утказилиб, унинг давомида кушимча хужжатлар, тушунтиришлар талаб килиб олиш, шунингдек шахсни ушлаб туриш ушбу Кодекс 162-моддасининг иккинчи кисмига мувофик шахсий тинтув ва олиб куйиш, ходиса содир булган жойни куздан кечириш, экспертиза утказиш, тафтиш тайинлаш, тезкор-кидирув тадбирларини утказиш хакида топшириклар бериш мумкин. Терговга кадар текширув вактида бошка тергов харакатларини утказиш ман килинади" деб белгиланган.

Бирок, амалиётда учрайдиган яна бир холат. Айрим холларда ИИБ ЙХ,ХБ ходимлари спиртли ичимлик ичганлик факти буйича тегишли экспертиза утказмасдан, фукароларни тиббий муассасага олиб бориб, фукаронинг кон намунаси олинмай, муассаса шифокори билан утказилган сухбат ёки стаканга пуфлаш натижаси билан спиртли ичимлик ичганлик факти аникланади.

Аслида эса, фукаронинг спиртли ичимлик фактини аниклашда муассасага гумон килиб олиб келинган ходим томонидан гумондорнинг кон намунасини олиб экспертиза текширувини амалга ошириш учун тегишли процессуал карор ва баённома талаб килинади. ^он намунаси оркали аникланган текширув натижаси келгусида уни инкор килиб булмас далил деб хисоблашга асос булади.

Ушбу харакатни амалга ошириш учун ЖПКнинг 329-моддаси талаблари йул куймайди.

Шу сабабли, бу борада утказиладиган терговга кадар текширув харакатлари буйича далилларни мустахкамлаш ва фукароларнинг келгусида буладиган эътирозларини камайтириш максадида терговга кадар текширув давомида экспертиза текшируви учун намуналар олиш тергов харакатини амалга оширилиши мумкинлиги хусусида катъий норма белгилаш тавсия этилади.

Яна бир амалиётда терговга кадар текширув давомида ишни мураккаблаштирувчи муаммоли холат сифатида вафот этган шахслар буйича фукаролардан жиноятга оид ариза

ва хабарларнинг келиб тушиши холатлари буйича мурдани эксгумация килиш харакатини утказмасдан конуний тухтамга келишнинг имкони булмайди.

Бирок, амалиётда фукаронинг мурожаати асосида жиноят ишлари буйича судларга мурдани эксгумация килиш тергов харакатини утказилиши буйича жиноят иши кузгатилган холда илтимоснома билан мурожаат килинади.

Жиноят ишлари буйича судлар томонидан мазкур масала буйича жиноят иши кузгатилган - кузгатилмаганлиги холатига жиддий эътибор каратган холда мурдани эксгумация килишга санкция берилиши назарда тутилади.

Мурдани эксгумация килиш тергов харакатини утказиш учун албатта жиноят иши кузгатиш лозимлиги ёки факат ушбу харакатнинг жиноят иши буйича утказилиши амалиётда купгина муаммоларни келтириб чикармокда.

Фикримизча, келгусида факатгина жиноят иши буйича эмас балки, терговга кадар текширув харакатида хам мурдани эксгумация килиш тергов харакатини суддан тегишли санкция олган холда утказиш мумкинлиги хакида конунчилигимизга коида киритилиши терговга кадар текширув боскичида ишнинг бир мунча енгиллашувига олиб келади.

Шунинг учун амалдаги ЖПКнинг 329-моддаси иккинчи кисмидаги "...тафтиш тайинлаш сузларидан" сунг "мурдани эксгумация килиш, экспертиза утказиш учун намуна олиш" деган сузлар билан тулдирилиши таклиф этилади.

Хулоса килиб айтганда, юкорида келтирилган таклиф ва тавсияларнинг амалдаги жиноят процессуал конунчилигига жорий этилиши терговга кадар текширув олиб борувчи органлар фаолиятини бир жихатдан соддалаштирса, иккинчи жихатдан фукаролар эътирозлари камайиши каби ижобий натижага эришилади.

References:

1. A.Matmurodov, D.Kenjaboyev. Jinoyat protsessual qonunchiligida tergovga qadar tekshiruv instituti: tahlil va tiakomillashtirish masalalari. // Yuridik fanlar axborotnomasi. 2018. 1-son Ilmiy-amaliy huquqiy jurnali. TDYuU. 2018 yil.

2. https://lex.uz/docs/2509996. O'zbekiston Respublikasi "Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to'g'risida"gi Qonuni. 25-moddasi. Murojaat etilgan sana 05.03.2020 yil.

3. https://lex.uz/docs/111460. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat - protsessual kodeksi. 335-modda. Murojaat etilgan sana 05.03.2020 yil.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.