Научная статья на тему 'КРИМИНАЛИСТИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА УБИЙСТВА ПРИ ОБНАРУЖЕНИИ РАСЧЛЕНЕННОГО ТРУПА'

КРИМИНАЛИСТИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА УБИЙСТВА ПРИ ОБНАРУЖЕНИИ РАСЧЛЕНЕННОГО ТРУПА Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
458
75
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
криминалистика / характеристика / расчлененный труп / преступление / мотив / методика раследования / потерпевший / цель / объект / субъект. / forensics / characterization / dismembered corpse / crime / motive / investigation technique / victim / goal / object / subject.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Топилдиева Дилрабо

В статье рассмотрены вопросы криминалистической характеристики убийств при обнаружении расчлененного трупа, как один из основных разделов методики расследования преступлений. Проанализировано понятие самой криминалистической характеристики и приведены мнения многих ученых-криминалистов по данной тематике. Вместе с тем рассмотрены понятие убийства и его сущность, вопросы касательно методики расследования убийств в целом и при обнаружении частей трупа, а также основные ее направления. Также в статье особое внимание уделено каждому компоненту криминалистической характеристики отдельно. Раскрыты сущность мотива и цели объекта и условий совершения таких категорий убийств, механизмы возникновения следов и понятие лица, совершившего данное деяние, и жертвы. В заключении были даны предложения и рекомендации по совершенствованию действующего уголовного законодательства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CRIMINALISTIC CHARACTERISTIC OF MURDER WHEN A DISMEMBERED CORPSE IS FOUND

The article deals with the issues of the forensic characteristics of murders when a dismembered corpse is found, as one of the main departments of the crime investigation methodology. The concept of the most forensic characteristics is analyzed and the opinions of many scientists of forensic science on this topic are given. At the same time, the general concept of murder and its essence are considered and questions regarding the methods of investigating murders and their main directions are discussed when parts of a corpse are found. Also, the article pays special attention to each component of the forensic characteristics separately. The essence of the motive and purpose, the object and conditions of committing such categories of murders, the mechanisms of the appearance of traces and the concept of the person who committed this act and the victim are highlighted. In the conclusion part of the article, proposals and recommendations are made to improve the current criminal legislation.

Текст научной работы на тему «КРИМИНАЛИСТИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА УБИЙСТВА ПРИ ОБНАРУЖЕНИИ РАСЧЛЕНЕННОГО ТРУПА»

UDC: 343.9 (042)(575.1)

Топилдиева Дилрабо

Тошкент дaвлaт юридик университети «Криминалистика ва суд экспертизаси» кафедраси укитувчиси E-mail: d.topildieva@gmail.com

БУЛАКЛАНГАН МУРДА ТОПИЛГАН ТАЦДИРДА ЦОТИЛЛИК ЖИНОЯТИНИНГ КРИМИНАЛИСТИК

ТАВСИФИ

Аннотация. Мацолада жиноятларни тергов цилиш усулларининг асосий булимлари сифатида булакланган мурда топилган тацдирда криминалистик тавсиф масаласи куриб чицилган. Криминалистик тавсифнинг тушунчаси ва куплаб криминалист олимларнинг бу борадаги фикр-мулоуазалари уамда царашлари ёритилган. Шу билан бирга, цотилликнинг умумий тушунчаси ва моуияти, ушбу турдаги жиноятларни ва булакланган мурда топилган тацдирда уолатни тергов цилиш усуллари уамда асосий йуналишлари масалаларига эътибор царатилган. Шунингдек, мацолада криминалистик тавсифнинг уар бир компонентига алоуида тухталибутилиб, мотив ва мацсад, объект ва ушбу тоифадаги цотилликни содир цилиш шароитлари, изларнинг уосил булиш механизмлари, жиноятчи шахси уамда жабрланувчи тушунчаси ва моуияти ёритиб берилган. Мацоланинг хулоса цисмида амалдаги жиноят цонунчилиги нормаларини такомиллаштириш юзасидан таклиф ва тавсиялар берилган.

Калит сузлар: криминалистика, тавсиф, булакланган мурда, жиноят, цотиллик, мотив, тергов услуби, жабрланувчи, мацсад, объект, субъект.

Топилдиева Дилрабо

преподаватель кафедры «Криминалистика и судебная экспертиза» Ташкентского государственного юридического университета

КРИМИНАЛИСТИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА УБИЙСТВА ПРИ ОБНАРУЖЕНИИ

РАСЧЛЕНЕННОГО ТРУПА

Аннотация. В статье рассмотрены вопросы криминалистической характеристики убийств при обнаружении расчлененного трупа, как один из основных разделов методики расследования преступлений. Проанализировано понятие самой криминалистической характеристики и приведены мнения многих ученых-криминалистов по данной тематике. Вместе с тем рассмотрены понятие убийства и его сущность, вопросы касательно методики расследования убийств в целом и при обнаружении частей трупа, а также основные ее направления. Также в статье особое внимание уделено каждому компоненту криминалистической характеристики отдельно. Раскрыты сущность мотива и цели объекта и условий совершения таких категорий убийств, механизмы возникновения следов и понятие лица, совершившего данное деяние, и жертвы. В заключении были даны предложения и рекомендации по совершенствованию действующего уголовного законодательства.

Ключевые слова: криминалистика, характеристика, расчлененный труп, преступление, мотив, методика раследования, потерпевший, цель, объект, субъект.

Topildieva Dilrabo

Lecturer of the Criminalistics and Forensic Science Department, Tashkent State University of Law

CRIMINALISTIC CHARACTERISTIC OF MURDER WHEN A DISMEMBERED

CORPSE IS FOUND

Abstract. The article deals with the issues of the forensic characteristics of murders when a dismembered corpse is found, as one of the main departments of the crime investigation methodology. The concept of the most forensic characteristics is analyzed and the opinions of many scientists offorensic science on this topic are given. At the same time, the general concept of murder and its essence are considered and questions regarding the methods of investigating murders and their main directions are discussed when parts of a corpse are found. Also, the article pays special attention to each component of the forensic characteristics separately. The essence of the motive and purpose, the object and conditions of committing such categories of murders, the mechanisms of the appearance of traces and the concept of the person who committed this act and the victim are highlighted. In the conclusion part of the article, proposals and recommendations are made to improve the current criminal legislation.

Keywords: forensics, characterization, dismembered corpse, crime, motive, investigation technique, victim, goal, object, subject.

Инсоният фаолиятининг ^ар кандай со^аси, шу-нингдек, жиноятчиликка карши курашиш муайян объект, жараён ва хдцисани чукур ва х,ар томонла-ма урганишни такозо этади. Шу боис, жиноятлар-нинг асосий таркибий кисмлари, унинг белгилари, хусусиятлари ва уларнинг намоён булиш шаклла-ри ^акида етарли билимга эга булмай, бу салбий ижтимоий вокеликнинг сонини ^ам, ижтимоий хавфли окибатларини х,ам жиддий равишда камай-тириб булмайди. Ушбу билимларга эга булиш эса жиноятчиликка карши курашиш буйича самарали ва илмий асосланган тавсияларини ишлаб чи;иш ва уларни ;уллаш учун имконият яратади.

Жиноятларни тергов килиш хусусий крими-налистик услубининг мух,им булимларидан бири жиноятнинг криминалистик тавсифидир [1]. Хдр ;андай жиноят, шу жумладан, мурдани булаклаш билан богли; котиллик жинояти х,ам факат узи-га хос бир х,одиса, таркибга эга булиб, уларнинг мажмуи аник килмишни тергов килиш жараё-нида умумлаштиришни такозо этади. Шундай тарзда содир этилган жиноятларни типик хусу-сиятларига караб тизимлаштириш ва гурухларга ажратиш оркали криминалистик тавсифни тузиш булакланган мурда топилган такдирда котиллик жиноятларини тергов килиш услубининг асоси-ни ташкил этади. Уз навбатида, уларни гурухга хос белгиларини аниклаш оркали умумий коида ишлаб чикишга сабаб булади [2].

Булакланган мурда топилган вазиятда ^отил-лик жиноятининг криминалистик тавсифини ёри-тишдан олдин "криминалистик тавсиф" категори-ясига тухталиш ма^садга мувофщ. Криминалист олимларнинг жиноятларнинг криминалистик тав-сифига жиддий эътибор беришлари утган асрнинг 60-йиллари охирида "криминалистик тавсиф" атамасининг фанга кириб келишига сабаб бул-ди. Бу эса жиноятларни ани^лаш ва жиноятчини фош этиш имкониятини янада кенгайтирди. Жиноятларни тергов ^илиш ва очишга доир назарий ^оидалар тизимлаштирилди, ушбу ^оидалар ва услубий тавсиялар билан хдмманинг, жумладан, амалиётчиларнинг танишишига шароит вужудга келди.

F.A. Абдумажидов жиноятларнинг криминалистик тавсифи жиноят ва жазо тугрисидаги ^онунда белгилаб ^уйилган ижтимоий жи^атдан хавфли гайри^онуний ^илмишларнинг куриб чи^илаётган турларининг энг мух,им томонлари тугрисидаги умумлаштирилган далилий маълу-мотлардан х,амда уларга асосланган илмий хуло-салар ва тавсиялар тизимидан иборат булади, деб х,исоблайди [3].

Р.С. Белкин [4] жиноятларнинг криминалистик тавсифини тергов жараёнининг ма^бул услубий асоси, деб х,исоблайди. Шунингдек, у жиноятнинг криминалистик тавсифини ахборот-лар манбаси сифатида бах,олайди. Ушбу фикрга

^ушилган холда айтиш мумкинки, терговчи ушбу услубий асослардан терговни ташкил этиш йуна-лишларини белгилаб олиши мумкин.

П.А. Баринов эса ^отиллик жиноятининг криминалистик тавсифи ^отилликнинг усули ва ме-ханизмларида, уни содир этиш шарт-шароитла-рида, ^отил шахси ва мазкур жиноятнинг бош^а тарафларида намоён буладиган энг нисбий белги-ларга оид узаро богли^ ва умумлашган маълумот-лар тизимидир, деб ёзади [5].

Дарха^и^ат, терговчи булакланган мурда топилган тавдирда ^отиллик жинояти хавдцаги дастлабки маълумотларни жамлаш билан жиноят хусусида тасаввурга эга булиб, терговни ташкил этиш учун, биринчи навбатда, маълумотлар ман-баси сифатида жиноятнинг криминалистик тавси-фидан фойдаланади. Жиноят ишини ^узгатиш ма-саласи ва терговни тугри йуналишда олиб бориш учун хам терговчи жиноятнинг криминалистик тавсифидан фойдаланади [6].

Шундан куриниб турибдики, жиноят ишини тез ва тугри очишнинг асосий шартлардан бири криминалистик тавсифни тугри белгилаб олиш хисобланади. Тергов жараёнида жиноят иши буй-ича изчиллик билан ^ушимчалар ва ани^ликлар киритилганда, жиноятнинг криминалистик тав-сифи ^андай янги тергов услубларини ^уллаш ва ^андай тартибда олиб бориш мумкинлиги каби-ларга ойдинлик киритади [7].

Р.С. Белкиннинг фикрича, жиноятнинг крими-налистик тавсифи мураккаб тузилишга эга булиб, купинча унга ^уйидагиларни киритиш мумкин: дастлабки одатий маълумотлар тавсифи; жиноят-ни содир этиш ва яшириш усуллари хамда уларни ^уллаш кетма-кетлиги тугрисидаги маълумотлар тизими, жиноятчининг шахси, мотив ва ма^сади, жабрланувчининг шахси ва тажовуз предмети, жиноятни содир этишнинг айрим типик холат-лари тугрисидаги маълумотлар, жиноятни содир этилган ва^ти, жойи, шарт-шароити [8].

Бевосита ^отиллик жиноятининг кримина-листик тавсифига тухталиб утадиган булсак, Е.Г. Килессо ^отилликнинг криминалистик тавсифи ушбу жиноятнинг криминалистик ахамият-га эга элементлари, ало^алари ва ^онуниятлари тавсифини ифодалаб, улар криминалистика фани-да ва суд-тергов амалиётида жиноий тажовузнинг ахборот модели сифатида фойдаланилиши мум-кин [9], деб хисоблайди.

В.В. Нечепаев эса ^отиллик жиноятининг кри-миналистик тавсифи ушбу жиноятларни содир этиш жараёни ва ^онуниятларини, жиноятчилар, жабрланувчилар ва жиноий фаолият ва алохи-да харакатларнинг бош^а иштирокчиларининг хул^-атворини, жиноий фаолиятга худудий-вакг ва атроф-мухит омиллари (шарт-шароитлари) нинг таъсирини яхлит холда тавсифловчи одатий маълумотларнинг мураккаб тизимидан иборат, деб эътироф этади. У ^отиллик жиноятларининг криминалистик тавсифига ^уйидагиларни киритади: базавий маълумотлар (жиноятни ани^лашдаги одатий криминалистик вазиятлар), жиноятни содир этиш механизми (ижтимоий хавфли ^илмиш-га тайёргарлик куриш, содир этиш ва яшириш усуллари), жиноятни содир этиш шарт-шароитла-ри (вакги, жойи ва бош^а холатлари), жабрланув-чининг шахси, жиноятни содир этган шахслар, шунингдек, жиноий хул^-атвор хусусиятлари, гурухларнинг узига хос жихатлари, уларнинг мо-тивлари ва ма^садлари тугрисидаги криминалистик ахамиятга эга маълумотлар [10].

О.В. Булаева эса ^отиллик жиноятининг кри-миналистик тавсифининг марказий таркибий ^исмларидан бири жиноятни содир этиш усули булиб, у узида субъектив ва объектив омиллар тизими хамда жиноят субъектларининг узаро му-носабатлари билан изохланадиган ташкилотчи, бажарувчи, далолатчининг жиноятга тайёргарлик куриш ва уни содир этиш ёки жиноятни яшириш буйича харакатлари мажмуини ифодалайди [11], деб ёзади .

Ю^оридаги фикрлар, бизнингча, жиноят-ларнинг криминалистик тавсифини анча тули^ ^амраб олган. Уларни умумлаштирган холда ва хозирги кунда хонадонларда содир этилган та-лончилик ва бос^инчилик жиноятларнинг холат-ларини инобатга олиб, ушбу жиноятларнинг криминалистик тавсифига бош^ача тарзда ёндашиш лозим.

И.Р. Гарифуллиннинг фикрича, ^отиллик жи-ноятининг криминалистик тавсифи жиноят тарки-би доирасида шаклланади ва исботлаш предмети билан асосланади, бундан таш^ари, у криминалистик методиканинг бош^а хусусий элементларини ишлаб чи^иш учун асос вазифасини бажаради. Кртиллик жиноятининг криминалистик тавсифи элементлари уртасида узаро богли^лик бар^арор ва такрорланувчи хусусият касб этадики, уларни

билиш ва тугри куллай олиш содир этилган котиллик жиноятини тез ва осон тергов килиш ва фош этишга хизмат килади [12].

Булакланган мурда топилган такдирда котиллик жинояти тавсифи жиноят объектининг тула-лигича ва унинг атрофидаги бошка объектлардан фарк килувчи баъзи таркибий кисмлар, парчалар билан мухим томонларни, хусусиятларни ва ко-нунийликни тасвирлаб беришда намоён булади.

Криминалистик адабиётларда булакланган мурда топилган такдирда котиллик жиноятла-рининг криминалистик тавсифининг мохиятига умумий тухталиб утилган. Хрзирги вактда булак-ланган мурда топилган такдирда котиллик жи-ноятларининг криминалистик тавсифига ишлов беришни янада теран аниклаб олиш учун унинг келиб чикиш боскичи, кетма-кетлигини урганиш талаб этилади. Бунда, биринчи навбатда, бундай тавсифнинг мухимлигини аниклаб берувчи маса-лаларни куриб чикамиз.

Хдр кандай жиноятларни очиш ва олдини олишда, энг аввало, ушбу жиноятларнинг содир этилиш механизми хакида тулик маълумотга эга булиш ушбу жиноят буйича терговни олиб бо-ришнинг тактик усуллари йуналишларини бел-гилайди [13]. Шу маънода, булакланган мурда топилган такдирда котиллик жиноятларининг криминалистик тавсифига куйиладиган талаблар жиноятлар тугрисида, унинг таркибий кисмлари ва улар уртасидаги узаро алокаларни ёритиб бе-ришни такозо этади.

Булакланган мурда топилган такдирда котил-лик жиноятининг криминалистик тавсифи ушбу жиноятнинг барча таркибий кисмлари йигинди-сини, уларнинг узаро алокаларини жамлаган х,ол-да улардан х,ар бирининг тушунчаси, жиноятни очиш ва олдини олиш учун ишлаб чикиладиган усулларга таъсири тугрисидаги маълумотларни уз таркибига олади ва баён килади.

Шундай килиб, булакланган мурда топилган такдирда котиллик жиноятларининг криминалис-тик тавсифига куйидаги маълумотларни киритиш максадга мувофик: мотив ва максад, жиноий та-жовуз объекти, жиноятни содир этиш вакти, жой, шарт-шароити, жиноятни содир этиш усули, из-ларнинг хосил булиш механизми, жиноятчининг шахси хамда жабрланувчи шахси.

Юкоридаги криминалистик тавсифнинг х,ар бир таркибий кисмига алохида тухталиб утамиз.

Биринчиси - мотив ва максад. Жиноятни содир этишда асосий бошкарув воситасини мотив, аввал туртки буладиган холат ва холатдан келиб чикиб максад ташкил килади. Жиноят хукукида мотив жиноятчининг бузук нияти, шахсда жиноят содир килиш учун касд тугдирадиган ва жиноятни амалга оширишга сабаб буладиган холат си-фатида таърифланади. Мотивни бундай тушуниш булакланган мурда топилган такдирда котиллик жиноятини очиш ва унинг олдини олишда кри-миналистик ахамият алохида урин тутади. Ушбу жиноятлар буйича мотивни урганиш жиноий хо-латни, жиноятчининг шахсини аниклаш, айбни фош килиш каби масалаларга аниклик киритиши билан мухимдир. Мотив ва максад бир-бири билан узвий богликдир. Максад жиноятчининг ха-ракатини тартибга солувчи функцияни бажаради, жиноятчининг максадини аниклаш жиноий фао-лият ва иш юзасидан хакикатни аниклашга хизмат килади.

Иккинчи - урганилаётган жиноятлар объек-тини жиноят усулини аниклаб берадиган предмет хакидаги маълумотлар, бундан ташкари, жино-ятчи тажовуз объектига таъсир килиши окибати-да унда ва атроф-мухитда коладиган излар таш-кил этади. Жиноят объектининг криминалистик талкини жиноят хукукидан фарк килади. Жиноий хукукда жиноят конуни билан курикланадиган ижтимоий муносабатлар объект сифатида карал-са, бундан фаркли уларок, криминалистикада жи-ноят объекти тушунчаси фалсафий нуктаи назар-дан талкин килиниб, предмет ва ходиса моддий ва идеал жихатдан тушунтирилади. Шунингдек, жи-ноятчининг жиноят содир этишда объект билан булган муносабати, эгаллаш усуллари ва кейинги даврларда объектга нисбатан муомаласи ва муо-маласи натижасида объект ва атроф-мухитдаги узгаришларни инобатга олади.

Учинчи - булакланган мурда топилган такдирда котиллик жинояти буйича шароит жиноят тайёрланиши ва амалга оширилиши давридаги шароит (жой, вакт, жиноят содир этилишига им-коният берадиган мухит), жиноятни содир этилиш механизмини баён килиб, жиноят хакидаги маълумотлар хосил булишига олиб келади. Жи-ноят шароити учта узаро боглик - у жиноят содир этилишидан олдинги, жиноят содир этиш жараё-нида, жиноят содир этилгандан сунг юзага кела-диган халкани уз ичига олади.

Булакланган мурда топилган такдирда котил-лик жинояти буйича шарт-шароит - умумий жи-ноий режа ва максадга эришиш йулида жиноятчи-нинг жиноятни содир этишга тайёргарлик кури-ши, амалга ошириши ва яшириш услубларининг функционал богликлиги, объектив ва субъектив таъминланганлик тизимидир.

Амалий маълумотларга таяниб айтиш мум-кинки, шахарлардан ташкарида шохидлар бул-маган шароитда содир этилган котиллик учун котилнинг жиноят жойидан унча узок булмаган жойда истикомат килиши хосдир. Жумладан, ту-рар жой якинидан булакланган мурда топилган холларда котиллик жабрланувчини олдиндан та-ниган шахс, унинг кариндоши, хамхонаси, дусти ёки бошка биров томонидан содир этилган, деган тусмол куп холларда тугри чикади.

Шундай килиб, вокеа содир булган жой учун куйидаги мухим хусусиятлар хосдир: худуддаги жойлашув (шахар ичида ёки ахоли турар жойи чеккасида) ва одамлар гавжумлиги (гавжум, кам гавжум ёки умуман одам бормайдиган жой), ху-дуднинг ёпиклиги (бино ёки очик жой, машина кабинаси ва х.к.), жабрланувчи ёки котил, шу-нингдек, уларнинг биргаликдаги харакатлари из-лари мавжудлиги.

Бу хусусиятлар вокеа жойини янада сифатли текшириш учун терговчи ва суриштирув органи ходимининг харакатлари мажмуини белгилаб бе-ради.

Туртинчи - тадкик килинаётган мавзуда жи-ноятчининг харакати оркали юзага келган холат тулигича урганилиши жиноятни содир этиш усули тугрисида маълумот олишга ва жиноятчини аниклашга олиб келади.

Жиноятни содир этиш усули куйидагилардан таркиб топган: а) жиноятни содир этишга тайёр-гарлик куриш; б) жиноятни содир этиш; в) жиноят изларини яшириш.

Котилликка тайёргарлик куриш харакатла-рини куриб чикар эканмиз, таъкидлаш лозимки, олдиндан тайёрланган, ижтимоий хавфи юкори булган котилликлар учун жиноятчи томонидан булажак курбонини аввалдан урганиб чикиш хос (агар улар кариндошлик ёки бошка муноса-батда булмасалар). Жиноятчи жиноий касдини амалга ошириш учун кулай булган жой ва вакт-ни аниклаш максадида жабрланувчини кузатади, омадсизлик билан тугамаслиги учун котилликни

содир этиш максадида дастлабки харакатларни амалга оширади, коида тарикасида котиллик ку-роли хам айнан ушбу изланишлар натижасида танланади. Жабрланувчининг турмуш тарзи ва содир этилган котиллик куроли уртасида тугри-дан тугри богликлик булади. Жазодан кутулиб колиш максадида котил котилликни амалга оши-ришнинг шундай куролини танлайдики, у тергов-ни чалгитишга хамда жиноий таъкибдан четда ко-лишга йуналтирилган булади. Котил куролни уз курбонига якинлашиш имкони бор ёки йуклигига караб танлайди. Агар бундай имконият мавжуд булса, котил вокеа жойидан тезда кочиб кетишга имкон берувчи воситаларни танлайди. Бу захар, захарловчи газлар, портловчи моддалар ва бо-шкалар булиши мумкин. Бошка холларда укотар ёки совук куроллардан фойдаланилади. Аммо ку-рол танлаш жиноят мотивига боглик булиши хам мумкин. Юкорида таъкидланганидек, купгина ко-тиллик жиноятлари маиший заминда (кундалик хаётда) содир этилади ва котиллик куроли тусат-дан танланади, коида тарикасида, булар ошхона пичоклари, ов пичоклари, катта ханжарлар, болта, темир ёки тош парчаси ва бошкалар булади. Вокеа содир этилган жойда бундай куролларнинг булиши бизга котилнинг махсус тайёргарлиги йуклигидан далолат беради. Аммо шундай хо-латлар хам буладики, котиллик илгаридан пухта таёргарлик курилиб, касддан содир этилган бул-са-да, уни гуёки юкорида айтиб утилган куроллар билан, тусатдан амалга оширилган жиноят сифа-тида курсатилади. Дастлабки харакатлар жиноят-чи томонидан канчалик пухта ва тартибли амалга оширилган булмасин, хар доим кандайдир излар колади. Терговчи уларни кандай тартибда излаш-ни билсагина ижобий натижага эришиши мумкин.

Жиноятни содир этиш харакатларини куриб чикар эканмиз, айтиш жоизки, котиллар учун жиноятни содир этишда тан жарохати етказишда намоён буладиган механик усуллардан купрок фойдаланилади. Айрим вактларда бугиб улди-риш, чуктириш, захарлаш, ёкиб юбориш, камдан кам холларда эса сув ва овкатдан махрум килиш, баландликдан улоктириш холлари учрайди.

Хрдиса содир этилган жойни куздан кечириш вактида тупланган жиноятни содир этиш усули хакидаги маълумотлар мажмуи котилнинг шах-сини, унинг курбони билан алокасини, баъзи хол-ларда эса жабрланувчининг хам шахси хакидаги

тусмолларни илгари суриш имконини беради [14]. Масалан, куп холларда мурданинг котил то-монидан холи (хилват) жойга олиб утилиши, мур-дани ёки унинг булакларини кумиш, юзини таниб булмас даражага олиб келиш жиноятни жабрла-нувчи атрофидаги одамлар содир этганида юз бе-ради. Мурдага жуда хам куп тана жарохатлари ет-казилиши котилликнинг рухий касал томонидан амалга оширилганидан далолат беради.

Жиноятни яшириш билан боглик булган хара-катлар мурдани, жиноят куролини ва бошка жи-ноят изларини яшириш харакатлари, шунингдек, котилнинг алибисини ташкил килиш харакатла-рига булинади. Жиноятни яшириш турли мотив-ларни уз ичига олиши мумкин, жиноят рухий касал томонидан содир этилган холларда эса мотив умуман куриб чикилмаслиги хам мумкин.

Юкорида айтиб утилганидек, жиноятни яши-риш усули ягона жиноий касд билан камраб олин-маслиги мумкин. Бу вазиятлар Р.С. Белкиннинг тадкикотида куриб чикилган [15]:

- котил жиноятга тайёргарлик куриш ва содир этиш вактида уни яшириш усулларини баъзида бефарклик туфайли, баъзан эса уларни амалга оширишнинг иложи йук, дея режалаштирмайди. Жиноятни амалга оширгандан сунггина тусатдан пайдо булган ният ёки холатлар туфайли котил килмишини яшириш чораларини кура бошлайди;

- котил жиноятни тайёрлаш ва амалга оши-риш вактида излар табиий шароитда йук булиб кетишига ишониб уни яширишга уринмайди, сунг уз тахминларига алданиб, тайёргарликсиз жиноятни яширишга киришади (масалан, мурда чукиб кетмаса, уни кумишга тушади);

- котил жиноятни тайёрлаш ва амалга оши-риш вактида уни яшириш билан боглик харакат-ларни худди биринчи вазиятдаги сабабларга кура амалга оширмайди, аммо бу харакатларни унинг якин дустлари ёки кариндошлари амалга ошири-ши мумкин;

- котил жиноятни тайёрлаш ва амалга оши-риш вактида уни яшириш билан боглик харакат-ларни бошка шахслар ёрдамида амалга оширишга интилиши мумкин, аммо уларнинг хар хил саба-бларга кура хозир булмаганлиги туфайли узи чо-ралар куришга мажбур булади;

- котил жиноятни тайёрлаш ва амалга оши-риш вактида уни яшириш билан боглик харакат-ларни режалаштиради, аммо холатларнинг узга-

риши туфайли олдинги касдга тугри келмайдиган бошка чораларни куради. Масалан, уз ховлисида котиллик жинояти содир килган котил мурдани чукур казиб кумиш урнига ёмгир ёгиши муноса-бати билан гуёки дала ерига махаллий угит олиб боргандек, аравага ортиб дала ерида агротехник ишлар амалга ошириладиган чукурга олиб бориб ташлайди [16].

Изланишлар шуни курсатадики, куп холларда булакланган мурда билан котиллик жиноятлари бино, квартира, уйларда содир этилган пайтларда котил мурдани ташиш, яшириш учун уни була-клайди ва булакланган кисмларни хилват, одам кам жойларга олиб бориб, сувга ташлайди, кума-ди ёки ёндиради. Мурдани булаклаш билан бог-лик олдиндан режалаштирилган жиноятлар учун муайян анъанавий холат мавжудки, жиноятчилар уз курбонларини узлари учун таниш, жиноятни амалга ошириш ва унинг изларини йукотиш ку-лай булган жойларга олиб келишади.

Бешинчи - изларни хосил булиш механизми деганда жиноятчининг харакати билан сабабли богланган атроф-мухитдаги хар кандай моддий вокеликдаги узгаришлар тушунилади. Булар куй-идагича юзага келиши мумкин: акс этувчи излар, жиноятда кулланган объектнинг сифат ва сон кур-саткичларидаги узгаришлар, объектлар орасидаги алока ва муносабатлар куринишидаги излар, из-лар урнида куринадиган ходисалар, вактинчалик - фазовий муносабатлар куринишидаги излар. Юкоридаги холатларни тугри бахолаш терговни самарали олиб бориш учун асосий омил булиб хизмат килади.

Олтинчи - узида инсоний хусусиятлар маж-муини ифодалайдиган жиноятчининг шахси. Ай-бланувчининг шахсини урганишда нафакат унинг узига хос хусусиятлари, балки умуминсоний хусусиятлар хам инобатга олинади. Шахснинг ха-ракатларида гайриконуний фактнинг мавжудлиги шахс гайриижтимоий хусусиятларга эга эканидан далолат беради [17]. Криминалистикада жиноятни очиш ва олдини олишда купинча бошка фанлар, масалан, педогогика, психология маълумотлари-дан фойдаланилади. Айбланувчининг шахсини урганиш усулларини ишлаб чикишда юкоридаги фанлар маълумотларини эътиборга олиш лозим. Юкоридаги холатлар тугрисидаги маълумот ай-бланувчи якинларидан, кушниларидан, жамоа аъ-золаридан суров йули билан олинади.

Айбланувчининг шахсини аниклашда, асосан, бир-бири билан боглик икки холат асос килиб олинади. Биринчиси, жиноятчининг ходиса жойи билан алокаси, бу узгаришда жиноятчининг бел-гилари хусусияти тугрисидаги маълумотлар оли-ниши мумкин. Иккинчиси, терговчининг ушбу ишларни билиш, текшириш юзасидан куллайди-ган усуллари. Бунда биринчи холат оркали олин-ган маълумотларни текшириш жараёни назарда тутилади.

Айбланувчининг шахси хакидаги маълумот-лар куйидагилардан таркиб топган: жиноятчи хусусиятлари (жинси, ёши, ахлоки ва психологик киёфаси, муайян куникмаларга эгалиги, жиноят-чилик тажрибаси), жиноят содир этилган жой билан муносабати (яшаш жойи, ишлаш жойи, вакт утказадиган жойи) [18].

Еттинчи - жабрланувчи шахси. Жабрланув-чини криминалистик жихатдан урганиш тергов ва суд органлари олдида турган амалий вазифа-ларни хал этишда зарурий холатлардан бири хи-собланади. Булакланган мурда топилган такдирда котиллик жиноятлари буйича терговнинг даст-лабки боскичида жабрланувчи тугрисида хакикий маълумотларни олиш бирмунча кийинчиликлар-ни юзага келтиради. Чунки, аввало, жабрланув-чининг шахсини аниклаш масаласи хал этилиши лозим.

Жабрланувчининг шахси хакидаги малумот-лар эса куйидагилардан иборат: жабрланувчи-нинг физик ва биологик, шахс сифатида узига хос булган хусусияти ва сифатлари, жабрланувчи-нинг жиноятчи шахси билан узаро муносабатлари ва алокалари, хулкининг узига хос белгилари, жи-ноятдан олдин ва жиноят жараёнида феъл-атвори хакидаги маълумотлар.

Булакланган мурда топилган такдирда котил-лик жиноятларининг криминалистик тавсифига янгича ёндашиш мумкин. Ушбу ёндашувнинг мохияти куйидагидан иборат: криминалистик

тавсифда мавжуд булган хар кандай маълумот нафакат эътиборга олиб куйиш учун, балки у ёки бу окибатларни таъминлаш учун мулжалланган булиши; ишнинг кандайдир номаълум вазиятла-рини аниклашда терговчининг харакати, буни эса факатгина криминалистик тавсиф элементлари орасидаги бир маъноли, конуниятли алокалари-ни аниклагандагина амалга оширишнинг имкони борлиги.

Хрзирги кунда бу масала хал этилиши мумкин. Чунки хукукни мухофаза килувчи органлар ихтиёрида статистик маълумотларга ишлов бе-ришга имкон берадиган кучли компьютер тар-моги мавжуд. Аммо бунинг учун криминалистик тавсифнинг илмий, дидактик ва амалий асосини, шубхаларни бартараф килишга ёрдам берадиган, жиноят содир этиш усулларининг криминалистик тадкикот дастурини тузиш зарур.

Булакланган мурда топилган такдирда ко-тиллик жиноятларининг криминалистик тавсифи элементлари орасидаги шу каби узаро алокаларни аниклаш ва тадкик килиш хамда уни амалиётда куллаш зарур.

Булакланган мурда топилган такдирда ко-тиллик жиноятларининг криминалистик тавсифи ахамиятини инобатга олган холда таъкидлаш ке-ракки, унинг элементларининг узаро богликлиги методик асосларини мукаммаллаштириш, эмпирик материалларнинг йирик хажмли базасига автоматик ишлов бериш учун самарали компьютер дастурларини жорий этиш лозим.

Шунингдек, ушбу сохадаги жиноятларга карши кураш самарадорлигини ошириш макса-дида Жиноят кодексининг 97-моддаси иккинчи кисмида "буюртма асосида касддан одам улди-риш" учун огирлаштирувчи холатни кузда тутиш максадга мувофик. Чунки ривожланган давлатлар конунчилиги хам бозор муносабатлари чукурла-шиши шароитида одам улдиришнинг ушбу тури купайиши тенденциясини тасдиклайди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Жиноятларни тергов килишнинг криминалистик методикаси: Укув кулланма / Р.Р. Шакуров, Ш.Т. Джуманов, Н. Тоштемиров, Д.Р. Тураева, О.Д. Алланазаров. - Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ академияси, 2013. - 5 б.

2. Криминалистика: Учебник / Под ред. Е.П. Ищенко. - М.: Юристъ, 2000. - 751 с.; Аверьянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г., Российская Е.Р. Криминалистика. Учебник для вузов. Под ред. Заслуженного деятеля науки Российской Федерации, профессора Р.С. Белкина. - М.: Издательство НОРМА, 2000. - 990 с.; Балашов Д.Н., Балашов Н.М., Маликов С.В. Криминалистика: Учебник. -М.: ИНФРА-М, 2005. - 503 с.; Волохова О.В., Егоров Н.Н., Жижина М.В. и др. Криминалистика: учебник / под. ред. Е.П.Ищенко. - М.: Проспект, 2011. - 328 с.

3. Криминалистика. Дарслик. Муаллифлар жамоаси. Абдумажидов FA. ва б.к. - Т.: Адолат, 2003. Т. 2. - 74 б.

4. Белкин Р.С. Криминалистика: Учебник для вузов. - М., 2001. - С. 126.

5. Баринов П.А. Особенности расследования убийств, совершенных в условиях неочевидности // Молодой ученый. - Москва, 2014. - № 20. - С. 453-454.

6. Бахин В.П. Криминалистическая характеристика преступлений как элемент расследования // Вестник криминалистики. - Москва, 2006. - Вып. 1. - С. 140.

7. Кудрявцев Д.С. Особенности криминалистической характеристики убийств, замаскированных под безвестное исчезновение человека // Актуальные проблемы современной криминалистики и судебной экспертизы: материалы междунар. науч.-практ. конф., посвящ. 35-летию со дня образования кафедры криминалистики Акад. МВД Респ. Беларусь (Минск, 3 июня 2011 г.). - Минск: Акад. МВД, 2011. - С.160.

8. Белкин Р.С. Курс криминалистики.Т. 3. - М., 1997. - С. 190.

9. Килессо Е.Г. Методика расследования убийств, сопряженных с безвестным исчезновением потерпевшего: первоначальный этап расследования: Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. - СПб., 2004.

- С.4.

10. Нечепаев В.В. Особенности раскрытия и расследования убийств, совершаемых по найму, с учетом пространственно-временных факторов: Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. - Воронеж, 2008. - С. 6-7.

11. Булаева О.В. Особенности расследования убийств, совершенных по найму: Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. - Саратов, 2009. - С. 21.

12. Гарифуллин И.Р. Познавательно-поисковая деятельность на первоначальном этапе расследования убийств, совершенных с особой жестокостью: Автореф. дисс. ... канд. юрид. наук. - Уфа, 1999. -С. 19.

13. Криминалистика: Учеб. для вузов / И.Ф. Герасимов, Я.Л. Драпкин, Е.П. Ищенко и др.; Под ред. И.Ф. Герасимова, Л.Я. Драпкина. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Высш. шк., 2000. - 672 с.; Грамович Г.И., Порубов Н.И. Криминалистика / Под ред. Н.И. Порубова. - Минск: Высш.шк., 2007. -474 с.; Ищенко Е.П., Топорков А.А. Криминалистика: Учебник. Изд. 2-е, испр. и доп. / Под ред. д.ю.н., проф. Е.П. Ищенко. - М.: ИНФРА-М, 2006. - 748 с.

14. Рахимов Ю. Дастлабки терговда айбланувчи шахсини урганишнинг муаммолари. - Фаргона: ФПИ, 1997. - 36 б.

15. Белкин Р.С. Курс криминалистики: учеб.пособие для вузов. - 3-е изд., доп. - М., 2005.

16. 1997 йилда Бухоро вилояти Ромитан туманида юз берган холат // Бухоро вилояти жиноят ишла-ри буйича суд архиви.

17. Анаксимов С. Организованная преступность в Российской Федерации: состояние и прогноз развития // Уголовное право. М., 1998.

18. Ведерников Н.Т. Личность преступника как элемент криминалистической характеристики преступления // Криминалистическая характеристика преступлений: Сборник научных трудов. - М., 1994.

- С. 22.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.