CC BY
8ЭОЖ 575.1
Т¥ЦЫМ ЦУАЛАУШЫЛЬЩ ПЕН ХРОМОСОМАЛЫЦ АУРУЛАРДЫ ОКЫТУДЫЦ ИННОВАЦИЯЛЫЩ ЭД1СТЕР1: ЦАЗ1РГ1 БИОЛОГИЯЛЫЩ Б1Л1М БЕРУ ТЭЖ1РИБЕС1НДЕГ1 ПЕРСПЕКТИВАЛАР МЕН ЦИЫНДЫЩТАР
Аннотация. Бул мацала биологиялыц бглгм берудегг "туцым цуалаушылыц жэне езгергштт" оцу бвл1м1н1ц контексттде туцым цуалаушылыц пен хромосомалыц ауруларды оцытудыц инновациялыц эд1стемелер1не шолу жасайды. Авторлар студенттердщ оцу тшмдшгш арттыру жэне олардыц генетиканыц курдел1 тужырымдамаларын тYсiнуiн жацсарту Yшiн графикалыц диаграммаларды, "майнд карталарды" жэне басца да заманауи педагогикалыц тэсiлдердi цолдануды талцылайды. Мацалада сонымен цатар цазiргi бшм беру тэжiрибесiнде осы эдiстердi цолданудыц сын-цатерлерi мен перспективалары цараст ырылад ы.
Кттт свздер: туцым цуалаушылыц, хромосомалыц аурулар, оцыту эдiстерi, графикалыц схемалар, "майнд карталар", инновациялар, педагогикалыц тэсшдер.
Тукым куалаушылык жэне хромосомалыц аурулар атты такырыпты игеру генетика туралы теориялык бiлiмдi теракты игеруге гана емес, сонымен катар гендш, хромосомалык жэне геномдык децгейлерде тукым куалайтын ауруларды диагностикалау дагдыларын игерудщ алгашкы кадамдарын калыптастыруга ерекше эдюнамалык тэсiлдi кажет етедi. Тиiсiнше, белгiлi бiр оку пэш бойынша багдарламалык материалды игерудщ жогары децгешн камтамасыз етiп кана коймай, сонымен катар кэсiби дагдыларды дамытуга, болашак кэсiби кызметке ынталандыруга ыкпал ететiн технологияларды енгiзу кажеттшп туындайды [1].
Осыган байланысты бiздщ университеттщ биология кафедрасыныц окытушылары студенттердщ оку материалын толыкканды игеруi жэне мамандыгы бойынша практикалык дагдыларды игеруi Yшiн окытудыц жаца технологияларын Yнемi iздестiруде.
Жалпы генетика мэселелерiн, молекулалык биология механизмдерiн жэне адам генетикасыныц эдiстерiн ескере отырып, материалды кабылдау процесiне барынша дурыс кезкарас генетиканы окытудагы басым негiз болып табылатыны сeзсiз. Студент тукым куалаушылык пен езгерпштш зацдылыктарын тYсiну аркылы адамныц жеке дамуыныц барлык кезецдерш калыпты жэне эртYрлi ауыткулармен накты кeрсетуi керек. Генетикалык бiлiм тукым куалайтын ауруларды дурыс жэне уактылы диагностикалауды, тYзетудi жэне алдын алуды тусшу Yшiн кажет [2].
Окытудыц мшдет - агзаны дамытудыц заманауи тетiктерiмен танысу гана емес, сонымен катар адамды генетикалык тексерудщ негiзгi эдiстерi бойынша практикалык дагдыларды калыптастыру. Тапсырмага жету Yшiн оку сабактары келесщей курылады: теориялык материалды eзiн-eзi дайындау процесшщ нэтижелерi багаланады, теориялык материалды тYзету жYргiзiледi, молекулалык генетика жэне адам генетикасы саласындагы заманауи жетютштерге назар аударылады [3]. Практикалык сабактыц теориялык блогы практикалык жумыска сэйкес келедк студенттерге проблемалык жагдайларды шешу, биологиялык процестердi модельдеу, ситуациялык тапсырмаларды талдау бойынша тапсырмалар усынылады. 1скерлш ойындар, рeлдiк ойындар, гылыми-практикалык конференциялар, пшрталастар, кейс-эдiстер жэне баска да ^теген педагогикалык eнiмдi эдiстемелiк тэсшдер колданылады.
Осы технологиялардыц мэнiн курайтын белсендi окыту эдiстерi деп оку процесш уйымдастыруга багытталган жэне студенттердi танымдык iс-эрекет процесiнде оку
СЕИТЦАЗИНА АИГАНЫМ ЦУАНДЫВДЫЗЫ
Сэрсен Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан Университетi, Эскемен каласы, ^азакстан.
материалын тэуелаз, бастамашыл жэне шы^армашылык игеруге ынталандыратын арнайы куралдармен жагдай жасайтын педагогикалык ic-эрекеттер, эдiстер жиынтыгы тYсiнiледi [4].
Белсендi окыту эдютершщ немесе оку процесш жандандыру эдютершщ жиынтыгын колдану бшм алушылардыц жогары дэрежеде камтылуын камтамасыз етедi, болашак кэаби-педагогикалык кызметпен байланысты кYPделi жагдайларды талдау кабшетш дамытуга ыкпал етедi, олардыц пайда болу себептерш аныктауга, оларды шешудщ тэсiлдерi мен куралдарын табуга Yйретедi; eзiшц зияткерлiк кызметiн жандандыруга, зешн, есте сактау процестерiн жетiлдiруге мYмкiндiк бередi; оку YДерiсi жагдайында нэтижелi карым-катынас дагдыларын калыптастыру; ез кезкарасын дэлелдеу, накты тужырымдау жэне баяндау кабшетш дамытады.
Танымдык кызметтi белсендiрудщ эртYрлi эдютершщ iшiнде мен оку акпаратын визуализациялау эдiстерiне ерекше токталгым келедi.
Бул эсiресе педагогика сиякты iргелi гуманитарлык пэндердi зерттеуде ете мацызды. Бул гылым кэсiби блоктьщ баска пэндерiн, атап айтканда окыту эдютемелерш зерттеудщ негiзiн камтамасыз етуге арналган.
Бейнелеу эдiстерi акпараттыц бейнел^ кeрнекi кeрiнiсiн камтамасыз етуге багытталган. Визуализация - бул деректердi максималды тYсiну максатында кескiн ретiнде усыну процесi; кез-келген объектiге, процеске кершетш пiшiн беру. Осындай графикалык эдютердщ кeмегiмен сiз мэселенi толыгымен елестете аласыз, оныц курылымын усына аласыз. Мотивация едэуiр артады, eйткенi графикалык бейнелердщ кeмегiмен бiлiм оцай кабылданады; бул икемдiлiктi, сыни ойлауды, жаца идеяларды калыптастыру тэсiлi. Эдебиеттерде акпаратты графикалык тYPде усынудыц келесi артыкшылыктары да аталады: акпаратты кабылдау, есте сактау жэне eцдеу жылдамдыгы, сешмдшш, дэлдiгi, эсiресе кYPделiлiгi жогары объектшерге катысты мацызды.
^азiрri уакытта акпаратты визуализациялаудыц кeптеген графикалык эдiстерi бар. Бiз олардыц кейбiрiн сипаттаймыз.
Кластер-бул Yлкен кeлемдегi акпаратты курылымдык турде усынуга, негiзгi угымдарды аныктауга мYмкiндiк беретiн графикалык эдiс. Шын мэншде, бул сопакша графикалык схема, оныц непзп проблемасы, идеясы, такырыбы. Келес децгейдегi сопакшаларда-жiктеу белгiлерi немесе жYЙелеу негiздерi, Yшiншi децгейдегi сопакшаларда одан эрi егжей-тегжейлi. Кластерлер катты тармакталуы мYмкiн, сондыктан сiз эркашан бeлшектердiц акылга конымды децгейiне токталуыцыз керек.
Бул эдю эмбебап, оны жаца фрагменттердi бекiту Yшiн тYсiну сатысында колдануга болады; оны бурыннан бар акпаратты жYЙелеу жэне жаца теориялык материалмен танысканнан кейiн, дэрiс соцында немесе мэтiндiк материалдармен eз бетшше жумыс жасаганда жетiспейтiн бiлiм салаларын аныктау Yшiн пайдалануга болады [5].
Акпаратты курылымдаудыц тагы бiр ыцгайлы куралы - менталды карталар (агылш. Mind Map, авторы Тони Бьюзен) немесе "акыл-ой карталары", "акыл карталары", мкогнитивтiк карталар" немесе "когнитивтiк тор". Бул идеяларды, ассоциацияларды жазуга ("ойларды визуализациялау" деп аталады) негiзделген окыту эдiсi. Негiзгi угым немесе такырып парактыц ортасында белгiленедi, акпаратты зерттегеннен кейiн негiзгi такырып тацдалган угымдармен жэне кiлт сeздермен бiрiктiрiледi, содан кешн материалмен терецiрек таныскан сайын нактылаумен толыктырылады. Идеяларды, ережелердi жаксы ашу Yшiн сызбаларды колданган жeн [6]. Алынган картаныц негiзгiсiне талкылау немесе пiкiрталас уйымдастырылады. Бул эдю ойлау процесiн ретке келтiру, ассоциативт ойлауды дамыту, шыгармашылык мэселелердi шешу Yшiн тiрек ретiнде колданылады.
Студенттерге тукым куалаушылык жэне хромосомалык аурулар такырыбын тиiмдi окыту инновациялык окыту эдiстерiмен камтамасыз етiлуi мYмкiн. Осындай эдютердщ бiрi -визуалды материалдарды колданатын интерактивтi дэрiстер [7]. МуFалiм тукым куалаушылыктыц кYPделi тужырымдамалары мен хромосома курылымын визуализациялау Yшiн презентацияларды, графиктердi, анимацияларды жэне диаграммаларды камтитын дэрiстер eткiзе алады. Бул студенттерге материалды жаксы тYсiнуге жэне непзп аспектiлердi
есте сактауFа мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, жобалык жумыстар мен топтык тапсырмаларды уйымдастыру осы такырыпты окытудыц тиiмдi эдiсi болып табылады. Мундай тапсырмалар шецбершде студенттер хромосомалык аурулардыц накты жаFдайларын зерттей алады, олардыц себептерi мен салдарын зерттей алады, алдын-алу жэне емдеу бойынша усыныстар жасай алады. Бул студенттерге бiлiмдi iс жYзiнде колдануFа жэне ужымдык жумыс пен аналитикалык ойлау даFдыларын дамытуFа кeмектеседi.
Тукым куалаушылык пен хромосомалык ауруларды окытудыц инновациялык эдiстерiн колдану киындыктары мазмунныц эдiстерге сэйкестiгiн жэне студенттердщ накты кажеттiлiктерiне бейiмделудiц кYPделiлiгiн камтиды. Кейбiр эдiстер оларды эзiрлеу жэне юке асыру Yшiн косымша уакыт пен каржылык ресурстарды кажет етуi мYмкiн.
Алайда, мундай эдiстердiц болашаFы айтарлыктай. Олар студенттердiц окуFа белсендi катысуына ыкпал етедi, олардыц шы^армашылык ойлауын ынталандырады жэне командада жумыс ютеу даFдыларын дамытады. Кeрнекi материалдарды пайдалану оку процесiн кол жетiмдi жэне тYсiнiктi етедi, бул материалды есте сактау мен игерудi жаксартады. Сонымен катар, мундай эдiстер кYPделi уFымдарды терецiрек тYсiнуге жэне оларды ю жYзiнде колдануFа ыкпал етедi [8].
Зерттелетiн оку материалын жYЙелеуге жэне курылымдауFа мYмкiндiк беретiн акпаратты визуализациялаудыц сипатталFан эдiстерi мен тэсiлдерi сабактыц дэстYрлi дэрю-семинар формасына жаксы сэйкес келетiнiн жэне сонымен бiрге сабак барысында студенттердiц оку ю-эрекетш едэуiр дэрежеде жандандыруFа мYмкiндiк беретiнiн атап eткен жeн [9]. Эрине, орындалFан жумыстыц тусаукесерiнiц мацыздылы^ы туралы умытпацыз, бул болашак муFалiмнiц мацызды жалпы мэдени жэне кэаби кузыреттiлiктерiн калыптастыруFа ыкпал етедi [10].
Жалпы, акпаратты графикалык тYPде усынудыц эртYрлi эдiстерiн колдану ассоциативтi ойлауды, студенттердiц киялын дамытуFа ыкпал етед^ окуды даралайды. Дегенмен, эртYрлi эдютерд^ эдiстердi, эдiстердi, тiптi осындай маFыналы жэне тиiмдi эдiстердi колдану максат емес екенiн есте устаFан жeн. Нэтиже мацызды. Сондыктан университетте Оку процесшде дэстурлi жэне инновациялык эдiстердi акылFа конымды тYPде YЙлестiрiп, олардыц ^шт жактарын пайдалы бiлiм беру мiндеттерi мен жаFдайларына байланысты колдаетан жeн.
Осылайша, эр сабакта студенттер кажетп базистiк бiлiм алады, алFан практикалык даFдыларын бекiтедi, бул жоFары курстарда арнайы пэндердi одан эрi терецдетiп оку Yшiн сабактастык жасайды. Бул тэсiлдiц орындылыFы сонымен катар студенттердщ окуFа деген ынтасы айтарлыктай артады. Практикалык даFдыларды игеру кезшде инновациялык эдiстердi колдану окытудыц дэстYрлi эдiстерiн толыктырады, жоFары медициналык мектептщ басымдыFын сактауFа мYмкiндiк бередi - кэаби сауатты маманныц жеке касиеттерш калыптастыру.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Жошибекова Б. С., Сартаева А. А., Рамазанова А. А. МОЛЕКУЛАЛЫК-ГЕНЕТИКАЛЫК ПРОЦЕСТЕРД1 МОДЕЛЬД1 ОКЫТУДА СТУДЕНТТЕРДЩ ЗЕРТТЕУ ДАЕДЫЛАРЫН КАЛЫПТАСТЫРУ //Journal of Educational Sciences (2520-2634). - 2023. - Т. 75. - №. 2.
2. Махметова А. А., Жумаг¥л С. К. ЗИЯТЫ ЗАКЫМДАЛЕАН К1Ш1 МЕКТЕП ЖАСЫНДАFЫ БАЛАЛАРДЬЩ ЛОГИКАЛЫК ОЙЛАУ КАБ1ЛЕТЩ ДАМЫТУ //Абай атындагы Казак улттык педагогикалык университетi. - С. 27.
3. Koshkarbaeva A. N., Seytmetova A. M. INCREASING THE INTEREST OF STUDENTS TO THE SUBJECT BY THE SOLUTION OF GENETIC TASKS //КОЕАМДЫК ЖЭНЕ ГУМАНИТАРЛЫК ЕЫЛЫМДАР СЕРИЯСЫ. - 2017. - С. 184.
4. Байдшдаева А. С. и др. Окытуда жаца инновациялык эдiстер мен акпараттык технологияларды колдану //Вестник Казахского Национального медицинского университета. - 2014. - №. 5. - С. 20-22.
5. Каплан Б. C., Жумагулова К. А. Б1Л1М БЕРУ YДЕРIСIНДЕП ОКЫТУДЫЦ ИННОВАЦИЯЛЫК ЭД1СТЕР1 //Publisher. agency: Proceedings of the 1st International Scientific Conference «Research Reviews»(December 26-27, 2022). Prague, Czech republic, 2022. 237p. - Tomas Bata University in Zlin, 2022. - С. 127.
6. Турсынбекова К. А. КАЗ1РГ1 ЗАМАНЕЫ БИОЛОГИЯНЫ ОКЫТУДЫЦ ЗАМАНАУИ ПЕДАГОГИКАЛЫК ИННОВАЦИЯЛЫК ЭД1СТЕР1 //Endless light in science. - 2024. - С. 431-435.
7. Басканбаева С. Ж. Бшм беру жYЙесiн гуманизацияньщ аясында гуманитарлык циклдагы сабактарды окытудыц инновациялык эдiстерi //Prospects for the Development of Modern Science. - 2016. - С. 382-389.
8. Басканбаева С. Ж. Бшм беру жYЙесiн гуманизацияныц аясында гуманитарлык циклдагы сабактарды окытудыц инновациялык эдiстерi //Prospects for the Development of Modern Science. - 2016. - С. 382-389.
9. Zhoshibekova B., Sartayeva A., Ramazanova А. Молекулалык-генетикалык процесстердi модельдi окытуда студенттердiц зерттеу дагдыларын калыптастыру //Вестник КазНУ. Серия педагогическая. - 2023. - Т. 75. - №. 2. - С. 96-107.
10. Саркулова И. ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ МЕТОДОВ В МЕДИЦИНСКОМ ОБРАЗОВАНИИ //Казахский национальный медицинский университет имени СД Асфендиярова. - 2023. - Т. 64. - №. 1. - С. 206-217.
