CC BY
84fTAXP 14.01.11 https://doi.org/10.52512/2306-5079-2023-94-2-98-112
АДАПТИВТ1 О^ЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН О^У YДЕРIСIНДЕ ^ОЛДАНУ Т.Т. Турсынова1*, К.М. Сагинов2, С.М.Бахишева3
1 2
, Л.Н. Гумилев атындаfы Еуразия ¥лттык университет^ Казакстан, Астана к.,
3
Батыс Казакстан инновациялык-технологиялык университет^ Казакстан, Орал к. E-mail: 1 tangaltt@mail.ru, 2kairatsaginov@mail.ru, 3sbakhish@rambler.ru
ТYЙiндеме
Бул макалада адаптивт окыту технологиясынын жалпы 6miM беретш мектептерде жэне жо€ары оку орындарында колдану мэселес карастырылады. Адаптивт технологияда басты орын бЫм алушь^а, онын кызметте, жеке басынын к,асиеттерше бертедк Олардын оку да€дыларын калыптастыру€а ерекше назар аударылады. Оку удерюнде адаптивт окыту технологиясын колдану казфп танда кен таралып келедк Адаптивт окыту - бул окушынын жеке кабтеттер1 мен кажетплттерш, сонымен катар окушынын кызы€ушылы€ы мен эртурл1 жа€дайлар€а бешмделуш барынша ескеретш тэст. Адаптивт технологияларды колдану 6т1м беру удерю шенберЫде 6ешмделуд1 камтамасыз ететш жана акпараттык технологияларды колдана отырып, окытушылар мен бЫм алушылар арасында€ы езара ¡с-эрекет интерактивтттн жэне окушы оку ¡с-эрекетЫщ ешмдштн камтамасыз ететш акпараттык жэне педагогикалык технологияларды интеграциялауды кездейдк Адаптивт 6т1м беру 6а€дарламалары казфп педагогикалык ™лым мен тэжфибеде жана кубылыс емес, я€ни ерте кезеннен бастап зерттелт жатыр. Дегенмен казфп кезде адаптивт окыту удерюн зерттеу эр! колдану манызды мэселеге айналды. Адаптивт окыту технологиясынын басты максаты бЫм алушылардын жеке оку маршруттары мен траекторияларын куру жэне заманауи окыту технологиялары мен тэстдерш колдану аркылы саралан€ан окыту удерюн жузеге асыру болып табылады. Сондыктан да казфп кезде адаптивт окыту удерюн терен зерттеу кажетплт тур.
Ty^h сездер: адаптивт окыту технологясы, б1тм 6еруд1 жекелендфу, саралан€ан окыту, жеке бЫм беру траекториясы
ПРИМЕНЕНИЕ ТЕХНОЛОГИИ АДАПТИВНОГО ОБУЧЕНИЯ В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ
Т.Т. Турсынова1*, К.М. Сагинов2, С.М. Бахишева3
1,2 Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Астана, Казахстан, 3 Западно-Казахстанский инновационно-технологический университет, Уральск, Казахстан E-mail: 1tangaltt@mail.ru, 2kairatsaginov@mail.ru, 3sbakhish@rambler.ru
Аннотация
В статье рассматривается проблема применения системы адаптивного обучения в общеобразовательных школах и вузах. В данной технологии основное место отводится обучающемуся, его деятельности, личностным качествам. Особое внимание уделяется формированию навыков чтения. Применение технологии адаптивного обучения в учебном процессе в настоящее время становится все более распространенным. Адаптивное обучение представляет собой инновационный подход, нацеленный на обеспечение качественного и результативного образования на основе учета индивидуальных особенностей и личностных потребностей каждого обучающегося. Для организации и реализации адаптивных технологий обучения в средней школе и высших учебных заведениях прежде всего следует сфокусироваться на интеграции информационных и педагогических технологий, способствующих активизации самоуправляемого и
саморегулируемого обучения обучащихся и повышению эффективности учебной деятельности учащегося с применением новых информационных технологий, на основе адаптации
образовательного процесса. Адаптивные образовательные программы не являются новым явлением в современной педагогической науке и практике. Следующим шагом в адаптивном обучении была персонализация образовательных процессов, которая нашла свое отражение в создании индивидуальных образовательных маршрутов и траекторий. Поэтому стоит необходимость углубленного изучения адаптивного обучения.
Ключевые слова: адаптивная технология обучения, адаптированные образовательные программы, индивидуализация образования, индивидуальная образовательная траектория.
APPLICATION OF ADAPTIVE LEARNING TECHNOLOGY IN THE EDUCATIONAL PROCESS
Tangal T. TURSYNOVA1, Kairat M. SAGINOV2, Svetlana M. BAKHISHEVA3
1,2 L.N.Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan 3 West Kazakhstan innovation and Technology University, Kazakhstan, Uralsk tangaltt@mail.ru, kairatsaginov@mail.ru, 3sbakhish@rambler.ru
Abstract
This article discusses the problem of applying the adaptive learning system in secondary schools and universities. In this technology, the main place is given to the student, his activities, personal qualities. Special attention is paid to the formation of their reading skills. The use of adaptive learning technology in the educational process is now becoming more common. Adaptive learning is an approach that takes into account the individual abilities and needs of the student as much as possible. The use of adaptive technologies involves the integration of information and pedagogical technologies that ensure the interactivity of the interaction of educational subjects and the productivity of the student's learning activities with the use of new information technologies that ensure adaptation within the educational process. Adaptive educational programs are not a new phenomenon in modern science. The next step in adaptive education was the personalization of educational processes, which was reflected in the creation of individual educational routes and trajectories. Therefore, there is a need for an in-depth study of adaptive learning.
Key words: adaptive learning technology, adapted educational programs, individualization of education, individual educational trajectory.
Kipicne
Казiргi тацда психология, нейрофизиология, информатика жэне та^1 баска ^лымдардын, дамуына байланысты адамнын, акпаратты кабылдау, оны тYсiну, есте сактау жэне есте сактай отырып, кайта айту процестерш тере^нен тYсiну орынды болып отыр. Жаппай жа1пандану мен акпараттандыру жа^айында адамды жеке-дара ерекшел^терш ескере отырып окыту мэселес eзектендiрiлiп отыр. Акпараттьщ кeлемi ^н сайын артып, оны игеру процес киындай тYсуде. Казiргi комамнын гипербэсекелестт жащайында адаптивт бЫм беру айтарлыктай езект болады, ейткеш мундай бЫм берудщ непзп максаты окушылардын кажеттiлiктерi мен жеке ерекшелттерше, онын iшiнде оку кабтеттерше, колайлы каркынfа бейiмделуге мYмкiндiк беретiн белгiлi бiр икемдiлiк - жумсак даfдыларды (soft skills) калыптастыратын курал ретiнде карастырылады.
Заманауи бЫм беру YДерiсiн тиiмдi уйымдастыру Yшiн кэсiби педагогикалык iс-эрекет кептеген талаптарfа сай болуы талабы туындап, эрбiр адамfа, эсiресе онын бэсекеге кабтеттттн арттыруfа кажеттi кузыреттiлiктердi дамыту Yшiн барлык eзгерiстердi ескере алады. Бул процесс келес алгоритм негiзiнде жYзеге асырылуы мYмкiн: 1) бiлiм
алушылардыц ерекшелiктерi мен талаптарын зерделеу; 2) ^ттетш нэтижелердi аныктау жэне адаптивтi бЫм беру мазмунын жоспарлау; 3) окыту эдiстемесi мен окыту технологияларын, окыту куралдарын тацдау жэне жYзеге асыру; 4) оку нэтижелерiн баfалау; 5) адаптивт окыту YДерiсiн жетiлдiру.
БЫм берудщ акпараттандыру барысында акпараттык-коммуникациялык технологиялардыц каркынды дамуы оку процесiн жекешелендiруге мYмкiндiк бередi. Соц^ы кезде пайда болfан адаптивтi жYЙелер бiлiм беру жYЙелерiнiц мYмкiндiктерiн арттыруда. Осыныц салдарынан адаптивтi бiлiм беру жYЙлерi кеншен жYзеге асырылып келедi. Адаптивтi окыту окушылардыц мацызды сипаттамаларын кадаfалайды жэне оку процесш колдау жэне жаксарту Yшiн оfан тиiстi тYзетулер енпзедк Оку YДерiсiн бейiмдеу негiзiнде окыту максаты эртYрлi кабтеттер^ мYмкiндiктерi шектеут, кызыfушылыктары мен талаптары эртYрлi окушылар Yшiн окытуды колдайтын сенiмдi жэне икемдi оку ортасын куру^а мYмiкшiлiк бередi. Мэселен, окыту нэтижелерiне жету Yшiн эрбiр окушыfа накты диагностика жасап, олардыц кажеттiлiктерi мен мYмкiндiктерiн дэл аныктап бiлiм децгейш, да^ыларын, жеке касиеттерiн, аффективтi кYЙлерi жэне оку процесш жаксарту Yшiн акпаратты калай пайдаланудыц тиiмдi жолдарын карастырады.
Адаптивтi окытудыц басы Я.Коменский, Г.Песталоцци мен А.Дистервергтщ педагогикалык тэсiлдерiнен пайда болды деп есептеуге болады. Бул авторлар ойларын окыту YДерiсiнiн таби™ сэйкестiлiгi мен шынайылык тужырымдамасы бiрiктiредi. Мысалы, А.Дистервергтiн пайымдауынша: «Табиfатка сай окыт... Yзiлiссiз окыт... Окытуды окушыныц токтаfан жерiнен баста... окытуды бастамас бурын соц^ы нYктенi карастыру керек... окушыныц токтаfан жерiн бiлмей, оны жаксы окыту мYмкiн емес» [1].
Адаптивт окытуды зерттеушiлер арасында П.Брусиловский, И.П.Норенков, Г.В.Рыбина, Л.А.Растригиндi атап етуге болады. Бул авторлардыц енбектерi осы такырыпта^1 заманауи зерттеулер, сондай-ак колданыста^1 окыту эдiс-тэсiлдерi негiзiнде жатыр. Алайда узак уакыт бойы адаптивтi окыту технологиялары белгiлi бiр себептерге байланысты айтарлыктай таралмады:
- есептеу ешмдттнщ жеткiлiксiз денгейi;
- осы салада^1 fылымнын жаfдайы;
- зияткерлiк жэне сараптамалык жYЙелердi баfдарламалык iске асырудыц кYPделiлiгi;
- электрондык окыту технологияларыныц дамымауы жэне аз таралуы [2].
БYгiнгi тацда адаптивтi окытуды жYзеге асыру ете езектi болып келедк Адаптивтi окыту технологиясы (АОТ) осы параметрлердщ барлыfын ескерiп, оларfа икемдi тYPДе жауап берiп, эрбiр адам Yшiн жеке бiлiм беру траекториясын усынып келедi. АОТ ез кезегшде адаптивтi окыту жYЙесiнiн (АОЖ) курамдас белiгi ретiнде карастырылып, окыту Yдерiсiнiц эр кезенiнде бiлiм алушылардыц мYмкiндiктерi мен кажеттiлiктерiне сэйкес кайта курылуы тиiстi. АОЖ-дiн алfышарттары ретiнде окытудыц келесi тYрлерiн айтып кетуге болады: тулfалык-баfдарлы окыту, децгейлеп-саралап окыту, дараланfан окыту, дербестендiрiлген окыту, кiрiктiрiлген окыту, инклюзивт окыту, адаптивтi-белсендi окыту жэне т.б. Осыпан байланысты, макаланыц максаты - элемдт жэне отандык тэжiрибенi зерделеу аркылы жоfары оку орындарында адаптивтi окыту технологиясыныц ерекшелiктерi мен дидактикалык мYмкiндiктерiн талдау болып табылады. АОТ-тыц студенттердi окытудаfы дидактикалык мYмкiндiктерi мен кузыреттi мамандарды дайындаудаfы ролi зерттеледi.
Зерттеу барысында эксперимент непзшде адаптивтi окыту технологиясын жYзеге асыру непзшде бЫм алушылардыц езiн-езi реттелген оку дащылары денгейлерi эмпирикалык эдю-тэстдермен зерделендi. Эксперимент жобалау, апробациялау, тYзету жэне енгiзу сатыларынан турады. Макалада жоfары оку орындарындаfы адаптивтi окыту технологияларын енпзудщ тэжiрибесi мен технологиялык ерекшелiктерiне салыстырмалы
жэнe кvpылымдык талдаy жYpгiзiлдi. AGT жYзeгe азд^ аpкылы cтyдeнттepдiн eзiн-eзi peттey cтильдepiн зepттey аpкылы oнын кvзыpeттi мамандаp дайындыfындаfы дидактикалык жэнe тэpбиeлiк poлiн аныктап, жeтiлдipy жoлдаpын каpаcтыpдык.
Mатepиалдаp MeH эдicтep
Зepттeyдiн эдicнамалык-тeopиялык дeцгeйiндe такыpып бoйынша xалыкаpалык жэнe oтандык fылыми зepттeyлep нэтижeлepi талданып, cалыcтыpылып аналoгия аpкылы адаптивтi oкытy тexнoлoгияcынын1 дидактикалык нeгiздepi тvжыpымдалды. Адаптивтi o^uy Yдepiciнiц эдicнамалык ipгeтаcы биxeвиopиcтiк тэciлдeмeдeн баcтаy алдады. B. Ф. Скиннep «вepбалды м^з^лы^» жvмыcында алfашкылаpдын 6ÍPÍ бoлып адаптивтi oкытy эдici peтiндe cипаттады. К^апка vкcайтын мexаникалык ^pb^fbi жаcалды, oл дvpыc жаyаптаp жана акадeмиялык матepиалмeн маpапатталды, ал дvpыc eMec жаyаптаp ecкi cvpактын кайталанyына э^лд^ бvл oкyшыны тeз бeйiмдeлyгe жэнe дvpыc жаyап бepyдi Yйpeнyгe итepмeлeдi. Скиннep мeн oнын iзбаcаpлаpы зepттeyлepiнiн жeмici peтiндe адаптивтi o^uy акпаpаттык-кoмпьютepлiк тexнoлoгиялаpдаfы пpoгpecтi ecкepe o^^bm дами тYcтi, oнын нeгiзiндe o^ пpoцeciн баcкаpy жэнe oкyшылаpдын бЫмш тeкcepyдi автoматтандыpy Yшiн заманаyи платфopмалаp мeн жYЙeлep кvpылды (Knewton, KhanAcademy, LinguaLeo жэнe т.б.).
Адаптивтi oкытyдын заманаyи эдicнамалык тэciлдeмeci peтiндe тexнoлoгиялык тэciлдeмeнi каpcтыpyfа бoлады. Texникалык дeлдалдык ба^ттан ба^а, адаптивтi oкытy бiлiм бepy тexнoлoгияcы peтiндe дамыды, oнын кoлданылyы пpoфeccop, пeдагoгика fылымдаpынын дoктopы А. С. ^аницкаянын fылыми eнбeктepiндe кepiнeдi. Gл мeктeп бiлiмiндeгi бeйiмдeлy жYЙeciн «^зшдт жvмыc тэciлдepiн, eзiн-eзi бакылаyды, зepттey ic-эpeкeтiнiн эдicтepiн YЙpeтy; eз бeтiншe жvмыc i^ey, бЫм алy даfдылаpын дамытy мeн жeтiлдipyдe жэнe ocы нeгiздe oкyшынын интeллeктiн калыптаcтыpyда; oкy пpoцeciн oкyшылаpдын жeкe epeкшeлiктepiнe баpынша бeйiмдeyдe» дeп аныктады. Biлiм бepyдeгi тexнoлoгия peтiндe адаптивт oкытyдын нeгiзгi тэciлдepi мeн кvpалдаpы peтiндe автop мыналаpды атап e^i: баpлык oкyшылаpды мvfалiммeн 6íp yакытта o^uy, oкyшылаpдын eзiндiк жvмыcы жэнe 6ÍP cабак кeзiндe oкyшылаpмeн м^ал^нщ жeкe жvмыcы; oкyшылаpмeн жeкe жvмыc кecтeciн жэнe eзiн-eзi eceпкe алy ^^ecm, жeлiлiк жocпаpды Koлданy; oкyшылаpды жvппeн жэнe тepттiктe eзаpа бакылаyды vйымдаcтыpy жэнe o^^y, бiлiмдi eзiн-eзi бакылаy; oкyшылаpды oкытy мeн бiлiмдepiн тeкcepyдe бeйiмдeлгeн тапcыpмалаp мeн тexникалык кvpалдаpды пайдаланy. Атап eтiлгeндeй, адаптивт oкытyды Koлданy «мvfалiмгe eздepiнiн жeкe жылдамдыктаpымeн жvмыc icтeйтiн oкyшылаpдын баpлык дepбec ic-эpeкeттepiн ceнiмдi баcкаpyfа кeмeктeceдi, бvл oлаpдын дайындык дeнгeйiнe, oкyына, тэpбиeci мeн дамyына fана eмec, coнымeн катаp oлаpдын жeкe пcиxoфизиoлoгиялык epeкшeлiктepiнe дe байланыcты».
Biздiн зepттeyiмiздeгi адаптивтi oкытyдын эдicнамалык нeгiздeмeci peтiндe жYЙeлiк-эpeкeттiк, cинepгeтикалык, opталык, cындаpлы, ^ipe^^i^ интeгpативтiк, инклюзивтт, тexнoлoгиялык тэciлдeмeлepi зepдeлiндi. ЖYЙeлiк-эpeкeттiк жэнe cинepгeтикалык тэciлдeмeлep нeгiзiндe адаптивтi oкытy тexнoлoгияcы ашык eзiн-eзi баcкаpатын бeлceндi oкытy эдic-тэciлдepi мeн заманаyи oкытy кvpалдаpы мeн адаптацияланfан oкy мазмvнын жYзeгe азд^ YДepici peтiндe oкyшылаpдын eзiн-eзi pe^ey даfдылаpынын дамyына, oлаpдын элeyeтiн, бЫм мeн oкy даfдылаpын пайдаланып кvзipeттiлiктepiн жeтiлдipiп дамyына MYMкiндiк бepeтiн адаптивт oкy opтаcын калыптаcтыpyfа MYMкiндiк бepeдi дeгeн бoлжам жаcадык. Gcыfан cэйкec адаптивтi oкытy тexнoлoгияcын vйымдаcтыpy мeн oкытy
процесiнiн дидактикалык ерекшелiктерiне талдау жYPгiзiлдi. Салыстыру, жинактау, баfалау аркылы ЖОО бiлiм беру порталдары мен оку-эдiстемелiк материалдарды зерделеп, сауалнама етшзт статистикалык жэне сапалык ецдеу эдiстерi негiзiнде талдау жасадык.
Зерттеу Еуразиялык ¥лттык университетi мен Батыс Казакстан инновациялык-технологиялык университетшде жYргiзiлдi. Зерттеуде 254 студент, 25 окытушы онлайн-сауалнамаfа катысты. Зерттеуде 3 эдктеме колданылды: студенттерге арналfан стандарталfан «Студенттердщ езiн-езi ретеу стилЬ> сауалнамасы, окытушылар мен студенттерге арналfан «Жоfары оку орындаfы адаптивтi окыту YДерiсi», Н. Флемингтiн VARK-оку стильдерi эдiстемесi.
Зерттеу барысында респонденттердщ басым белiгi (70%) адаптивтi окытуды кебiнесе инклюзивтi окытумен тенестiрiп, ерекше кажеттiлiктерi бар студенттердi окыту YДерiсi деп тYсiнедi екен. Окытушылардыц непзп белiгi (65%) адаптивтi окытуды жYзеге асырылуы акпараттык-коммуникативтiк технологиялары мен цифрлык окыту куралдарыныц пайдалануы тиiмдi деп есептейд^ бiрак iс жYзiнде окыту YДерiсiнде АКТ мен цифрлык ресурстар мен технологияларды колдану керсеткiшi орташадан темен децгейде (49%). Студенттердiн адаптивт окумен камтылуы керсеткiшi орташадан темен болып келедi (47%). Жоfары оку орындарында адаптивтi окытуды уйымдастыру мен жYзеге асыру бойынша нормативтiк кужаттары ресми тYPде енгiзiлген: жеке оку жоспар, жеке бЫм алу траекториясы, студенттiн езiндiк жумысы, инклюзивтi окыту YДерiсi бойынша нормативтi кукыктык кужаттары - Казакстан Республикасыныц Зацы 2021 жыл^1 26 маусымдаfы № 56-VII КРЗ буйырыfы бойынша Казакстан Республикасыныц кейбiр зацнамалык актiлерiне инклюзивт бiлiм беру мэселелерi бойынша езгерктер мен толыктырулар енгiзу туралы буйыры^ы жэне т.б. Бiрак оларды жYЙелi тYPде эдiстемелiк жэне технологиялык тур^щан камтамасыз ету мэселелерi эзiрше жYЙелi тYPде енгiзiлмегенi байкалады.
Сонымен катар, 2020-2021 жылдары жоfары оку орындарда^1 коронавирус пандемия салдарынан жYзеге асырылfан кашыктыктан жэне онлайн окыту тэжiрибесi окытушылар мен окушылардыц адаптивтi окыту технологиясын жетiлдiруге Yлкен Yлесiн косканы аныкталfан. Мэселен, бiлiм беру барысында оку тапсырмаларын окытушыfа тапсыру мен керi байланыс максатында 41% - бЫм беру порталы мен платформаларды, 21% - бiлiм беру уйымыныц сайтын колданылады, 15% элеуметтiк желiлердi пайдаланады.
Алынfан зерттеу нэтижелерi ЖОО адаптивт окыту технологиясыныц эдiстемелiк жэне технологиялык компоненттерш эзiрлеу жэне жYзеге асырудыц бiрегейлi жэне бiрынfай адаптивт окыту технологиясын жетiлдiру кажеттiлiгi айкындалды.
Эдебиеттерге шолу
АОТ окыту YДерiсiнiц барлык мYДДелi тараптарfа, окытушыларfа, студенттерге жэне бЫм беру уйымыныц басшыларына жакын арадаfы даму аймаfы аясында^1 колдау техникасыныц бiр тYрi болып табылады [3]. Адаптивтi окыту езшщ элеуметтiк, дидактикалык, техникалык-технологиялык окыту куралдары мен ресурстары аркылы эрбiр студент Yшiн тиiмдi дербестендiрiлген окыту тэжiрибесiн жоспарлауfа мYмкiндiк берiп, эр бЫм алушыныц бiрегей оку кажеттiлiктерiн канаfаттандыруfа кемектеседi.
Окытушылар студенттерге сараланfан окыту нускаулыктары негiзiнде кемекшi жакын арада^1 даму аймаfы аясындаfы колдау керсетт эрбiр окушыныц оку процесiне сэйкес келетш мазмун мен эдiстемесiн жYзеге асырады. АОТ студенттер Yшiн жеке оку стилi мен ерекшелiктерiне сэйкес окыту нускаулары аркылы тиiмдi жэне тезiрек мецгеруге мYмкiндiк бередi. Колдау нускаулыктары нэтижесшде студенттер аудиторлык жэне аудиториядан тыс оку ортасында дербес окып ездерiнiн жеке элеуетiн дамыта алады. Сонымен катар, адаптивтi окыту студенттерге жекелендiрiлген эдiстер аркылы бЫм алуfа кемектесiп эрбiр
студенттщ езект даfдыларын калыптастыру барысында дереу керi байланыс алып ездершщ кYштi жэне элсiз жактарын аныктап оку YДерiсiн жетiлдiре алады [4].
Адаптивтi окыту педагогикалык технологияны зерттеушi Шан М.А. сэйкес адаптивтi окытудыц компоненттери "оку материалын усыну режимi мен сценарий^ визуализация, кемек, оку материалын игеру" деп атап шыкты. Алуан-тYрлi кызь^ушыль^ы мен талаптары, мYмкiндiктерi мен кабiлеттерi бар адамдарды оку процесiнде адаптивт окытуды iске асыру Yшiн барлык келтiрiлген компоненттердi пайдалану мацызды болып саналады.
Адаптивтi окытудыц тужырымдамалык непздерш жэне оныц теориялык жэне практикалык ережелерiн, кашыктыктан бiлiм беру технологиясы жэне бiлiм беру процесiн жYзеге асыруfа жеке баfдарланfан тэсiл ретшде зерттеу Тапскот Д., Воттерс А., Хуторской А.В., Землякова Ю.И., Рыжкова М.Н., Чикина Т.Е. жэне баска шетелдт fалымдардыц ецбектершде карастырылfан.
АОТ жYЙелi тYPде соц^ы жылдарда колданыла бастады. Оныц басты себебi - 2020 жылы орын алfан пандемия. Бул кезде адаптивт окыту технологиясы ретшде кашыктыктан окыту жYЙесi дами бастады. «Кашыктыктан окыту» атауы бэрш айтады. Ец алдымен, кашыктыктан окыту жYЙесi жоfары оку орындадада адаптивт окыту технологиясы негiзiнде жYзеге асыру кажеттЫп езектендiрiлген [5].
Кашыктыктан окыту формасы сiзге ыц^айлы кезде жэне езщвге ыц^айлы каркынмен YЙренуге бiрегей мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, бЫм алушы ке^стт турfысынан кез келген жерде жэне тацдаfан университетпен бiр калада жэне жYздеген немесе мыцдаfан километр кашыктыкта бола аласыз, интернет жэне заманауи технологиялар Жер шарыныц кез келген жершде бiлiм алушы мен окытушылар арасында туракты жэне проблемасыз байланыс орнатуfа мYмкiндiк бередi [6].
Казакстанда АОТ жYзеге асыру бойынша тэжiрибе жоfары оку орындары мен мектептерде жинакталып келедi. Осы ба^1тта «Назарбаев Зияткерлiк мектептерЬ> дербес бЫм беру уйымыныц (НЗМ) озык тэжiрибесiн керсетуге болады. 2022 жылдан бастап НЗМ Cambridge Assessment, Аризона штатыныц университетiмен (ASU) бiрлестiкте НЗМ 11-12-сыныптарында «Химия», «Физика», «Биология» пэндерi бойынша адптивтi-белсендi окытуды эксперимент™ режiмде кезецдер бойынша енгiзу уйымдастырылды [7].
НЗМ муfалiмдерi адаптивтi-белсендi окытудыц тэжiрибелiк Yлгiлерiн енгiзу процесiне ез сабактарында ALEKS жэне CogBooks платформаларын белсендi тYPде колданады. Жалпы муfалiмдер адаптивтi окыту технологиясыныц тиiмдi тустарын атап еткен. Муfалiмдердiн жартысынан кебi адаптивтi технологияны енгiзу бiлiм беру сапасын арттырудыц тиiмдi тэсiлi бола алады деп пайымдаfан. Сонымен катар муfалiмдер сабакта адаптивтi окыту куралдарын пайдалану онша киындык туfызбайтыны, ез сыныптарында адааптивтi окыту куралдарын сенiмдi тYPде колдана алатыны жэне Aleks немесе CogBooks платформасындаfы контент пен куралдарды тиiмдi колдана алатыны туралы тужырымдаfан.
Жоfары оку орындарында адаптивт окытуды уйымдастыру жэне жYзеге асыруда технологиялык, оку-эдiстемелiк жэне баскару кедерплер аныкталfан [8]. Окытуды баскару жYЙелерiн (LMS) интеграциялау мэселелерi, накты уакытта^1 деректер киындыктар, ал адаптивтi жYЙелердiц кYPделiлiгi бiрнеше технологиялык кедергiлер болып табылады. Америка Курама Штаттары, ¥лыбритания жэне Австралия ЖОО аталfан кедергiлердi шешу Yшiн жYЙелi жумыс аткарып окыту YДерiсiн LMS-баскару жYЙлерiмен белсендi интеграциялау аркылы айтарлыктай тиiмдi адаптивт окыту технологиясын жYзеге асыраып келедi [9].
Казакстандык жоfары оку орындарында да адаптивт окыту технологиясы инклюзив^, кашыктыктан жэне аралас оку аркылы жYзеге асырылfан. Авторлар адаптивтi окыту технологиясы аралас окыту барысында отандык бЫм берудi жетiлдiрудiн окыту
ресурстарынын мYмкiндiктерiмен, тиiмдi окыту технологияларын аныктау кажеттттмен сайкес, «елiмiзде бул YДерiс аралас окытудын, мэнiн тYсiнудiц бастапкы кезецшде дейдi [10].
Адаптивтi окытуды дербестендiрiлген окыту YДерiсiнiн бiр саласы ретшде карастыруfа болады. Оку жумысынын эртYрлi мазмуны, оны усынудын эртYрлi тэсiлдерi жэне оку жумысынын эртYрлi каркыны бiлiм алушылардын жеке ерекшелiктерiн ескере отырып, эртYрлi бiлiм алушылар Yшiн колданылады. Мысалы, компьютерлiк тренажерлер мен симулятор аркылы YЙде оку. Зерттештер аралас окытуды уйымдастыру мYмкiндiгiн карастырып <^ртутас жYЙеде нэтижеге баfытталfан окыту моделш жобалау, оку контентiн куру жэне жариялау, студентпен бiрлескен онлайн жумыс жэне керi байланыс Yшiн LMS жYЙесiмен катар «Content Management System» жYЙесiнiн окытуды студентпен бiрлесе жоспарлау, онлайн журнал, тексеру парагы, сынактар уйымдастыру кызметтерi айкындалfан тэжiрибелер сарапталды. Атап айтканда, арнайы топтастырылfан оку ресурстары эр тYрлi денгейдеп, эртYрлi кызыfушылыктары бар, уксас оку проблемалары, максаттары бар немесе бiрдей курска кабылданfан студенттер тобын камтитын окытуды мазмунды баскару жYЙесiнде жYзеге асыруfа мYмкiндiк бередЬ> онын адаптивт окытумен байланысын аныктаfан [11].
АОТ окытушынын бiр уакытта барлык бЫм алушыларымен жумыс жасауында, барлык бЫм алушылардын взiндiк жумысын баскару, бЫм алушылардын жеке ерекшелiктерi мен мYмкiндiктерiн есепке алу жэне iске асыру, барлыfын жеке дербес жумыска барынша косу аркылы жYзеге асатын окыту жэне оку YДерiсi. АОТ жоfары оку орындарда жYзеге асырудын Yлкен потенциалына ие жэне ол келес алгоритм негiзiнде колданыла алады.
АОТ-ын бiрiншi кезенi сабак курылымын взгертуден басталады. Жана материалды тYсiндiруге уакыттын аз бвлiгi бвлiнедi (5-7 мин.). Содан кейш окытушы бiлiм алушыларfа тапсырманы орындалу ерекшелiктерiне тYсiнiктеме бере отырып, сараланfан YЙ тапсырмасын бередi жэне оны аудиторияда орындауды сурайды. Окытушынын взi осы уакытта осы оку саба^ша арналfан YЙ тапсырмасын жеке тексерудi жYзеге асырады. Оку саба^1 барысында бiлiм алушылар бiрдей контенттен немесе бейнероликтен бастай алады. Бiрак платформа олардын оку Yлгерiмi мен вткен материалды игеру денгейше карай игеру кажет болатын контентт усынады. Осыfан орай, адаптивтi окыту бЫм алушынын оку Yлгерiмiн накты уакыт тэртiбiнде талдайтын жэне осы деректер непзшде оку траекториясына взгерк енгiзе алатын технологиялык жYЙе ретшде карастырылады.
Ен алдымен эрбiр бЫм алушынын кажеттiлiктерi мен мYДДелерi зерделент, олардын жеке оку траекториялары эзiрленедi. Адаптивтi окыту модельдерi жедел керi байланысты камтамасыз етедi, сонын нэтижесшде окытушынын тиiмсiз жумысынын квлемi азаяды. Баfдарламалык камтылым бiлiм алушылардын электронды кiтап оку немесе элеуметтiк желтердеп белсендiлiгi сиякты онлайн эрекеттерiн бакылап, кадаfалай алады. Осыfан орай, белгЫ бiр уакыт мерзiмi iшiнде жYЙе эрбiр бiлiм алушысынын оку стилшщ бейнесiн калыптастыра алады жэне жана акпаратты усынудын жылдамдыfы мен реттЫгш аныктауfа квмектесетiн акпарат калыптастыра алады.
Окытушы барлык студенттердщ жумысын бакылайды жэне осы уакытта жеке бЫм алушымен жумыс iстейдi. Оку саба^1 сонында окытушы барлык студенттердi баfалайды, бiлiм алушылар вз кYштерi мен мYмкiндiктерiне деген сенiмiн калыптастыру максатында жоfары нэтижелердi дауыстап айтып баfалайды.
АОТ-ын бiрiншi кезенiнде окытушы взшдт жумыстын барлык эдiстерiн YЙретедi. БЫм алушылардын жеке жумысы Yшiн ол квлемi мен кYPделi дэрежесi бойынша квп денгейлi тапсырмаларды дайындайды. БЫм алушы тапсырманы вз бетiнше тандауfа кукылы.
АGT oкытyды eзгepтyгe, жана oкy cабактаpынын кvpылымдаpын wpy^ MYMкiндiк бepeдi. Biлiм алyшылаpfа sp6ÍP кeлeci oкy cабакта eз кызмeтiн жалfаcтыpyfа MYMкiндiк бepiлeдi [12]. Бvл жаfдайда ocы кызмeттiн жeкeлeндipiлгeн epeкшeлiктepi мeн жаfдайлаpы scepi ecкepiлeдi.
Gкытy баpыcында жeкe peжимдe жvмыc icтeyдeн баcка, oкытyшы дepбec жvмыcка eнгiзiлгeн бакылаyды жYзeгe аcыpады жэнe бiлiм алyшылаpды кeзeк-кeзeк eз бeтiншe жvмыc icтeyдeн ажыpата oтыpып, жeкe жvмыc icтeйдi. Gкy пpoцeci 3 peжимдe eтeдi: 1) oкытyшымeн бipлeciп, 2) жeкe, 3) oкытyшынын баcшылыfымeн дepбec жvмыc icтeй алады. [13].
АОT-ын eкiншi кeзeнiндe oбiлiм алyшылаpдын eзаpа бакылаyы vйымдаcтыpылады. Bvл жаfдайда yакыт Yнeмдeлeдi, oкытyшылаp кeмeк бepeдi. Бiлiм алyшылаp дэптepлepiн Kаcында oтыpfан адаммeн алмаcтыpады нeмece бip-бipiн тындайды. Олаpда катeлepдi тeкcepy жэнe eceпкe алy бoйынша нvcкаyлык баp [14]. 0з бeтiншe жvмыc icтeyгe аpналfан матepиалдаp тYciнiктeмeлep, Yлгiлepмeн бipгe жYpeдi, ocылайша eзаpа бакылаy жYЙeci ceнiмдiлiгiнe ^л жeткiзiлeдi.
АGT-та бiлiм алyшылаpдын eзiндiк жvмыcы жeкe жvмыcымeн 6ÍP yакытта жYpeдi. Gкытyды даpалаy eзiндiк жvмыc icкepлiгiн дамытyfа, бiлiм алyfа, пpoблeмалык жаfдайлаpды шeшyгe, тапcыpмалаpды opындаy кeзiндe eз шыfаpмашылыfын кepceтyгe баfытталfан. Жeкe жvмыcты eкi нvcкада vйымдаcтыpyfа бoлады. Biлiм алyшылаp Yшiн кoлайлы пcиxoлoгиялык микpoклимат кvpылады, cтyдeнттepдiн катeлiктepi жалпы^а бipдeй каpалмайды, баcкалаp ecтiмeyi Yшiн жаpты даyыcпeн талкыланады.
АGT-ын Yшiншi кeзeнi жeкe eзiндiк жvмыcты (o^, жазy, тапcыpмалаpды шeшy, пpактикалык жэнe зepтxаналык тапcыpмалаpды opындаy) жэнe eзiн-eзi бакылаyfа кeшyдi Kаpаcтыpады. Мvндай жvмыc Yшiн кeп дeнгeйлi баfдаpламалаp жаcалады. Gлаpfа бeлгiлi 6ÍP yакыт кeзeнiнe (шиpeк) eceптeлгeн кYPдeлeнe тYceтiн дэpeжeci баp тапcыpмалаp кipeдi. 9p бЫм алyшы тапcыpмалаpды жeнiлдeн кYPдeлiгe каpай шeшyгe кvкылы. Bvл кeзeн жeлiлiк жocпаp мeн eзiн-eзi eceпкe алy кecтeci аpкылы Yздiкciз баcкаpyfа кeшyмeн байланыcты. Адаптивтi oкытy тexнoлoгияfа тлык кeшy жeлiлiк жocпаpды кoлдана o^^rn, бiлiм алyшылаpдын бYкiл жvмыc жYЙeciн Yздiкciз баcкаpyfа кeшyмeн байланыcты. Жeлiлiк жocпаp - бvл sp бкшм алyшыfа eкi аптада, 6íp айда, ceмecтpдe opындаyы кepeк баpлык o^ тапcыpмалаpын кepнeкi тYPдe кepyгe MYMкiндiк бepeтiн oкy пpoцeciнiн мoдeлi. 0зiн-eзi eceпкe алy кecтeciндe жeдeл тапcыpмалаp oлаpдын cаны бoйынша opналаcтыpылады. Оcындай oкy ic-эpeкeтi тYpлepiнiн нэтижeлepiн Yздiкciз бакылаyfа кeмeктeceдi. Keшeндi бакылаy блoгы мvfалiмнiн бакылаyымeн катаp eзiн-eзi бакылаyды камтиды, дeлдалдык (тexникалык бакылаy, бакылаy баfдаpламалаpы), eзiн-eзi бакылаy (iшкi) жэнe eзаpа бакылаy [15].
Biлiм алyшылаpдын eз бeтiншe жvмыc icтey кабiлeтiн калыптаcтыpy нeгiзiндe, oлаpда eзаpа бакылаy мeн eзiн-eзi бакылаyды жYзeгe аcыpyfа, киындыктаp тyындаfан кeздe жoлдаcтаpына кeмeктecyгe баfытталfан. Жeкe бакылаy кeзiндe oкытyшы cтyдeнттepдiн шыfаpмашылык бeлceндiлiгiн oнын кepiнici кeзiндe нeмece oнын нэтижeлepi бoйынша баfалайды. АGT жаfдайында тeк жана акпаpатты xабаpлаy fана eмec, coнымeн катаp eз бeтiншe жvмыc icтey, eзiн-eзi бакылаy, eзаpа бакылаy, зepттey кызмeтiнiн эдicтepi, бiлiм алy, жалпылаy жэнe кopытынды жаcаy. 0з бeтiншe жvмыc icтeй бiлy - бvл бкшм алyшынын YЙpeнyi кepeк мазмvн. АО^ын нeгiзгi бeлгici - oкy cабаfында eз бeтiншe жvмыc icтey yакытынын кYpт аpтyы жэнe coнын cалдаpынан бiлiм алyшылаpдын eз бeтiншe жvмыc icтey жYктeмeciн калыпка кeлтipy.
Нэтижелерi
Макала такырыбы бойынша теориялык зерттеу нэтижелерi бойынша адаптивтi окыту технологиясын колданудыц окытушылар мен бiлiм алушылар Yшiн артыкышылыктары аныкталды. Окытушылар бYкiл оку тобымен жумыс iстейдi (жаца тапсырма бередi, тYсiндiредi, керсетедi, жаттыктырады) жэне жеке (окушылардыц езiндiк жумысын баскарады, бакылауды жYзеге асырады, т.б.). АОТ аясында окытушы мен бiлiм алушыныц ролдерi езгередi: окытушы уйымдастырушы ретшде эрекет етедi, ал бiлiм алушылар белсендi жэне цифрлык окыту технологиялары аркылы ездерiн реттей отырып окиды. Бул жYЙеде окыту YДерiсi авторитарлык емес, демократиялык кешбасшылык стильде жYзеге асырылады. Бiлiм алушы - бул пассивт акпарат алушы емес, белсендi бiлiм алушы болып табылады. Окытушыныц нускаулык колдауы аркылы студент бЫм алады, ойлау процесiне белсендi катысады жэне езiнiн оку-танымдык кызметiн жоспарлаумен айналысады.
АОТ орталык орынды бЫм алушы езiнiн жеке ерекшелiктерiмен алады: биологиялык бейiмдiлiгi мен кабiлеттерi, ойлау процесш уйымдастырудыц ерекшелiгi, практикалык жэне танымдык iс-эрекеттегi белсендiлiк пен тэуелаздт денгейi, сонымен катар жумыс кабтетттт, нэтижелiлiгi сапалы езгеруi болып табылады.
Танымдык ^-эрекет процесiнде окушыныц белсендi дамуына, интеллектуалды жэне рухани езiн-езi дамыту даfдыларын калыптастыруfа, сондай-ак окушыныц жеке басын езш-езi тануfа ыкпал етедi. Осылайша, адаптивтi окыту технологиясы бiлiм алушыныц езiн-езi реттелген оку стилш дамытуына жэне тулfаныц езiн-езi жетiлдiру кузыретiн калыптастыруfа баfытталfан.
АОТ-таfы бiр ерекшелiгi - топтык жумыста мацызды рел аткаратын оку процесш уйымдастыру. Оку сабаfында студенттердщ езара эрекеттесуi жYредi, оныц барысында олар жаца материалды зерттеумен, Yнемi езара жэне езiн-езi баскару жэне реттеу да^ылары аркылы езiн-езi бакылап YЙренген материалды колданумен жэне тужырымдаумен айналысады. Бiлiм алушылар топ серттесше бейiмделуi керек, жанжалды жаfдайлардан оцай шыfуы керек, сынды дурыс кабылдауы, пiкiрталас жYргiзуi жэне сыналуы керек. Нэтижесшде окытушылар араласуынсыз студенттердiн калауы бойынша диалогтар болады. Мундай жумыс Yнемi жYзеге асырылады, оныц барысында окушылар одан эрi осындай ю-эрекеттiн тэжiрибесiн алады жэне жетiлдiредi, ал косымша эсер ретiнде бЫм алушылардыц iс-эрекеттерi оку тобыныц емiрiн уйымдастыруда жэне езiн-езi баскаруында оц эсер етедi.
Адаптивтi окытуды колданудыц артыкшылыктары ретiнде келесi принциптердi атауfа болады:
1. «Бетпе-бет» принципi. Адаптивтi окыту тулfаfа назарды шоfырландырып, дербес керi байланыс усынуды камтиды.
2. Уакытты тиiмдi колдану. Адаптивтi окыту бЫм алушыларfа бурын етiлген материалды карастыруfа дэстYрлi эдiске караfанда екi есе аз уакыт жумсауfа мYмкiндiк бередк Бiлiм алушылар бурын еткен нэрселердi менгерудiн кажет болмайды, оныц орнына олар жаца мазмунfа назарды шо^рландырады.
3. Дербестендiрiлген окыту сызбасын калыптастыру. Адаптивтi окыту платформалары студенттердiн модульдердi етуi бойынша деректердi жинайды. Кейш бул деректер бiлiм алушыныц максаттарын, оку мазмунын жэне эрбiр студент Yшiн тиiмдi бiлiм алу жолын дербестендiру Yшiн колданылады. Сакталfан деректер баfдарламаfа бiлiм алушылардыц кажеттiлiктерiне сэйкес езгерiстердi уакытылы енгiзуге кемектеседi.
4. Адаптивт окыту бiлiм алушылардыц тужырымдаманы тYсiну денгейi бастауыш, орташа немесе iлгерi децгейде болуына карамастан, барлык бiлiм алушылар Yшiн тиiмдi болып табылады [16].
3epTTeyg,iH AMarHocTMKa-nwK Ke3e^iHfle caya.nHaMa MeH 6aKW.nay apKbmw CTygeHTTepgiH oKy CTM^bgepi, CTygeHTTepgi^ e3iH-e3i peTTe^reH CTM-ngepi aHWKTa-ngwi wsHe CTygeHTTepgjH, aganTMBTi oKWTy YmiH e3iH-e3i peTTe^reH oKy flafgwrnapwHWH gaMy geHreMmepi 3epTTe^iHgi. A^gwMeH, CTygeHTTepgiH H. O^eMMHrTiH VARK Moge^i 6oMwHwa oKy CTM-ngepi aHWKTa-ngwi.
H.O^eMMHrTiH VARK-Moge^i sgicTeMeciHe csMKec, oKy npo^ci Ty^faHWH TaHWMgwiK Ka6meTi MeH weKe nCMxo^orM^^wK cunaTTaMa-napwHa, oKymwHWH oKy aKnapaTWH wsHe e3apa speKeTTecy TacmgepiH 6eMiMg,miriHe Heri3g,e.nreH. OKy CTM^iHiH ocw Moge^iH waKTayww.nap CTygeHTTepgi oKy aKnapaTWH Ka6w^gay apHa.napw 6oMwHwa wiKTeygi ycwHagw: oKy MaTepMa^WHWH Heri3ri 6e^iriH Ke3 apKW^w Ka6w^flaMTWH KepHeKmiKTep (visual learners). By.n ncuxoTun YmiH aKnapaTTW Ke3 Ke^reH BM3ya^gw 6eMHe^ep apKW^w a^faH weH, o^apgw eCTe CaKTay HeMeCe Ta-ngay oHaMwpaK 6o.nyw YmiH, ohw e3g,epiHeH 6ypwH Kepy KepeK; aygua-nflap (aural learners), gw6wcTapw 6ap aKnapaTTW 6epygiH Heri3ri Kypa^w, coHgwKTaH 6y^ ncuxoTunKe ayguo gspicTep apKW^w oKy MaTepua-nwH a^y tsh. WaKCw eCTe CaKTay wsHe urepy YmiH MyHgaM CTygeHTTep oKy MaTepua-nwH aMTyw HeMeCe ohw wa36ag,a TWHgayw KepeK; Ce3, MSTiH TYpiHge yCWHW^faH oKy aKnapaTWH yHaTaTWH цм^p^ap (read-write learners). Ka6w^gay pewuMi oKy MaTepMa^w 6ap.nwK HWcaHgapga, oKy MeH wa3yg,a aHWKTa.nagw; T9wipM6eg,e Ko-ngaHygwiH nep^nTop.nwK npмнцмni 6oMwHwa oKy MaTepua-nwH Ka6w^gaMTWH KMHeCTeTMKTep (kinesthetic learners). 9p CaHaT oKy MaTepua-nwH a^y MeH eHgeygiH e3iHg,iK 6aCWM TacmiHe csMKec Ke-negi. Ocw Moge^bge oKWTygwH eH Ko-naMmw CTM^iH aHWKTay 16 CypaKTaH TypaTWH TeCT apKW^w MYMKiH 6o^agw, o^apgwH apKaMcwcwHfla Ke3 Ke^reH mafgaMgw cunaTTay TYpiHge yCWHW^faH 4 wayan HyCKaCW 6ap. O^apgwH imiHeH eH Ko-naMmwcwH TaHgay yCWHW^agw. TeCT HSTMweci 6miM a^ymwHWH oKy aKnapaTWH Ka6w^gaygwH 6aCWM apHaCWH aHWKTayfa wsHe csMKec oKWTy CTpaTeru^CWH Kypyfa MYMKiHgiK 6epeTiH caHgwK кoэ44»мцмeнттep 6o^wn Ta6w^agw [17].
H. O^eMMHrTiH VARK-oKy CTM-ngepi sgicTeMeciHe 254 CTygeHT KaTWCTW. TeCT KopwTWHgwCW HSTUweciHge экcnepммeнттiк ipiKTey to6w imiHge 23% BM3ya^gw, 29% aygua^flw, 21% ayw3ma, 27% KMHecTeTMKa-nwK (CypeT 1).
Экcnepммeнттiк Ton CTygeHTTepiHiH VARK-oKy CTM^b^epi 6oMwHma 6e^iHyi
23
29
■ Bu3ya^flw ■ Aygua^flw ■ Ayw3ma ■ KMHecTeTMKa.nwK
1- cypeT. Экcnepммeнттiк Ton CTygeHTTepiHiH VARK-oKy CTM^gepi 6oMwHma 6e^iHyi
VARK Moge^i oKWTygwH 6ec CTM^iH aHWKTaMgw: BM3ya^gw, aygua^flw, ayw3ma, KMHecTeTMKa^WK, My^bTUMoga^bflw. A^famKW TepTeyiHiH spKaMcwcw weKe oKWTy sgicTeMeciH
бiлдiредi. Мэселен, мысалы, объектiнiн пайда болуы эсер ететш студентке визуалды стратегия колайлы, оfан сэйкес оку материалы блок-схемалар, суреттер, фотосуреттер, графиктер тYрiнде жаксы усынылfан. 0з кезегiнде, аудио, стратегия, акпаратты ауызша жаксырак кабылдайтын студенттерге жарамды, сондыктан тиiмдi окыту Yшiн дыбыстык жазбалар мен пiкiрталастар колданылады. Егер студент оку материалын жазбаша тYPде алfысы келсе, курстык у^1мдар тiзiмi, глоссарий, эссе тYрiнде усынуды кездейтiн ауызша окыту стратегиясына жYгiнген жен. Кинестетикалык стратегия акпаратты тYсiну Yшiн, оны iс жYзiнде колдануы керек, бiлiм алушы Yшiн оцтайлы [5]. 0з кезегiнде, мультимодальды стратегия бетмдЫп ец кYштi немесе эквивалента бiрнеше эдiстердi колдануды камтиды. VARK окыту моделi окушыныц ойлау тYрiне байланысты окуды саралауды бiлдiредi.
Сдуденттердщ адаптивтi окыту барысындаfы оку эрекетшщ саналы езiн-езi реттеу Yдерiсiнiн стильдт ерекшелiктерiн аныктау Yшiн В.И.Моросанованыц «Студенттердщ езiн-езi реттеу стили» сауалнамалык эдктемеа колданды. Адаптивтi окыту Yшiн окытушы мен бiлiм алушы келiсiп оку мазмуны мен окыту эдiстерi мен технологияларын тацдайды. Бiлiм алушылардыц оку ю-эрекетш езiн-езi реттеу процестерiн (окытуды жоспарлау, окытудыц мацызды жаfдайларын, бакылау жэне тYзету процестерiн жэне т.б. ескере отырып) жэне бiлiм алушыда езiн-езi баскару, езiн-езi реттеу дащылары мен тулfалык сапаларын (тэуелсiздiк, сешмдЫк, икемдiлiк) дамытуfа койылатын талаптардыц жоfарылауы жаfдайында студенттердiн езiн-езi реттеуiнiн жеке стильдт ерекшелiктерiн зерттеу студенттердi жоfары оку орындарыныц жаfдайына тиiмдi окуына жэне сэттi бейiмделуi Yшiн кажет. Осы максатта арнайы сауалнама эдютемеа еткiзiлдi. Студенттер саулнаманыц 84 сура^на жауап берiп, езiнiн езiн-зi реттеу стилш аныктады. Сауалнамалык эдiстеменiн 7 шкаласы бойынша - 1) Жоспарлау, 2) Модельдеу, 3) Ба^арламалау; 4) Нэтижеш баfалау, 5) 0зiндiк жумыс, 6) Икемдiлiк, 7) Сенiмдiлiк, эрбiр студенттiн жеке профилi жасалынды. Сонымен катар эксперименттiк топ пен бакылау топтарыныц ортак профилi эзiрлендi (сурет 2).
Эксперимент™ жэне бакылау тобында^1 студенттердiн езш-езi реттеу стильдерi бойынша керсеткiштерi
8 -
7
Жоспарлау Модельдеу Баедарламалау Нэтижен взЫдт жумыс ИкемдЫк СенлмдЫк
баfалау
■ Эксперимента топ ■ Бакылау тобы
2- сурет. Эксперимента жэне бакылау тобында^1 студенттердiн езiн-езi реттеу стильдерi бойынша керсетюштерк
Диагнocтикалык зepттey кepceткeндeй экcпepимeнттiк жэнe бакылаy топтав 61Л1М алyшы cтyдeнттepiнiн eзiн-eзi pe^ey cтилдepi бipдeй бoлып кeлeдi - eзiндiк жvмыc, жocпаpлаy мeн баfдаpламалаyfа баfытталfан. Яfни cтyдeнттep eзiндiк жvмыcты opташа дeнгeйдe жocпаpлап eздepiнiн oKy эpeкeтiн opындаy Yшiн жeкe жэнe тoптык жvмыcты аткаpy Yшiн баfдаpлама Kvpy^ даfдыланfан. Bipак, мoдeльдey даfдылаpы тeмeн, яfни oкy макcаттаpын дvpыc кoя алмайды жэнe oлаpды эpтYpлi жаfдайлаpfа байланыcты икeмдi eзгepтe алмайды. Сoнымeн катаp нэтижeнi баfалаy даfдылаpы да тeмeн бoлып кeлeдi, ceбeбi eзiн-eзi баfалаy мeн бакылаy кpитepилep бoйынша дvpыc кvpаcтыpа алмайды жэнe oкy мoтивацияcы да тeмeн бoлып кeлeyi MYMкiн. Bакылаy тoбындаfы pecпoндeнттepдiн кepceткiштepiнiн кvpылымы экcпepимeнттiк тoбымeн v^c, бipак, жocпаpлаy, баfдаpламалаy, eзiндiк жvмыc икeмдiлiк дeнгeйi 1 дeцильгe жofаpы бoлып кeлeдi. Икeмдiлiк дeнгeйl opташа дeнгeйдe - 4 дeцильдl кvpайды.
Тал^ылау
Сoнымeн, адаптивтi oкытyдын аpтыкшылыктаpын каpаcтыpайык. Окyшылаp Yшiн аpтыкшылыктаpына 61Л1МД1 cаpалаy, oкытyдын эpтYpлi cатыдаfы кажeттiлiктepiнe cэйкec o^rn такыpыпты тYciнyiн аpттыpады, жэнe eн баcтыcы, cтyдeнттepдiн eзiн-eзi peттey даfдылаpы жeтiлдipiлeдi. Gкытyшылаp Yшiн жана yакыттаfы oкy кvpалдаpы мeн кeмeкшi Kvpалдаpынын пайда бoлyы, адаптивтi oкытy тexнoлoгияcынын дамyы Yлкeн scep тигiзeдi. Сoнымeн катаp, 61Л1М алyшылаp csтciздiккe vшыpымаc бvpын oкытyшыfа аpалаcyfа MYMкiндiк бepeдi. ОКУ YPДiciн кадаfалаyfа жsнe oкyшылаpдын sлciз жактаpына назаp аyдаpылады. Адаптивт oкытy кeзiндe тoптык жvмыcта да sp oкyшыfа жeкe назаp аyдаpылады. Biлiм алyшылаpfа ceнiмгe нeгiздeлгeн o^uy тsciлi, spтYpлi дeнгeйдeгi oкyшылаpfа жeкeлeгeн макcатты oкытy тexнoлoгияcын vcынады. Озд^ан кocа oкyдын даpаланfан жoлын кvpаcтыpып, yакытты ТИ1МД1 жvмcайды.
Адаптивтi o^^y шeшe алатын eн нeгiзгi мsceлeлep, бipiншiдeн, кeптeгeн 61Л1М алyшылаp матepиалды eзiнiн талаптаpына, кабiлeттepi мeн MYMкiндiктepiнe каpай мeнгepe алады. Bаpлык тапcыpмалаpды opындаy баpыcында 61Л1М алyшы oкытyшымeн кeлiciп цифpлык oкытy тexнoлoгиялаpы аpкылы тiкeлeй тeкcepiп баfалайды жsнe cтyдeнттep аpаcында eзаpа баfалаy ТИ1МД1 бoлып 61Л1М cапаcы жofаpылайды.
^орытынды
Кopытындылай кeлe, адаптивтi oкытy тexнoлoгияcы, ба^а oкытy тexнoлoгиялаp cиякты, oны кoлданyдын нeгiзгi пpинциптepiнe нeгiздeлгeн. Biз жeкe бeлceндiлiк жаfдайында oKy пpoцeciн адаптациялаy тypалы айтып oтыpfандыктан, даpалык, тvлfа, peфлeкcия cиякты ipгeлi жeкe катeгopиялаp тypалы айта алмаймыз. Сoндыктан, eн алдымeн, адаптивтi oкытy тexнoлoгияcы гeoгpафия cабактаpында oкытy мeн oKy пpoцeciн vйымдаcтыpyда жалпы тeopиялык маfынада да, пpактикалык тvpfыдан да oKy пpoцeciн даpалаy пpинципi нeгiзiндe жYзeгe аcыpылyы кepeк.
АGT oKy пpoцeciндe sp адам eзiнiн oкyынын тYпкi ма^атына каpай жылжып, oKy пpoцeciнiн калай eтiп жатканын жsнe 61л1м алyшы жeкe баcынын баpлык sлeyeтiн пайдаланылатынды^ын Yнeмi ceзiнiп, тYciнyi eтe манызды. Сoнымeн катаp, oKy пpoцeciндe cs^mm пpинципi аpкылы пsндi oKy^ дeгeн кызыfyшылыкты Yнeмi vcтап тvpyдын eн манызды ка^ида^ мeн шаpты. АОT нeгiзiндe cтyдeнттepдe eзiн-зi peттey cтильдepi мeн даfдылаpы, кoммyникативтiк кvзыpeттiлiгi калыптаcа алады. Gcылайша, АGT зepттey пpoцeciндe табыcты пpинципiн cактаyдын кeпiлi дeп айта аламыз.
Сонымен, адаптивт окыту технологиясы - окушынын жеке кабшет мен кажeттiлiктeрiн eскeрудi кездейтш заманауи окыту технологиясы. Адаптивтi бЫм беру ортасында акпараттык-коммуникациялык жэне цифрлык технологиялар бiлiм беру субъeктiлeрi арасында^1 табысты езара эрeкeттeсудi камтамасыз ететш адаптивтi бiлiм бeрудi тэжiрибeдe жYзeгe асыруды мYмкiн eтeдi. Бул оку процесшщ эрбiр бiлiм алушыfа бетмделуш камтамасыз eтeдi. Адаптивтi окыту элдекайда ьщ^айлы жэне тиiмдi деп ойлаймыз. Мундай окыту жYЙeсi бiлiм беру мен оку^а Yлкeн эсер етед^ ейткeнi бул окыту баfдарламасы бЫм алушынын бiлiм денгейш аныктайды, сонын, аркасында ол бiлiм беру процесше ент, материалды жаксы игeрeдi. Болашакта АОТ эзiрлeу жэне колдау Yшiн тиiмдi болуы керек. АОТ бЫм алушылардын eрeкшeлiктeрi мен бiлiм дeнгeйлeрi эдiл баfаланып студенттерге арналfан усыныстар да онтайлы болады. 0зiн-езi реттеу да^ылары нeгiзiндe бiлiм алушылар ез бiлiмi Yшiн саналы бакылау мен жауапкершЫкт алуfа ынталандыру Yшiн жол бередк Аталfан корытындылар кeлeсi кезенде адаптивтi окыту технологиясынын модeлi мен дизайнын курудын былыми нeгiздeрi мен дидактикалык тeтiктeрiн аныктауfа нeгiз болады.
Эдебиеттер tÍ3Ímí
1. Brusilovsky P. Adaptive and Intelligent Web-based Educational Systems// International Journal of Artificial Intelligence in Education - 2003. - №13 (2-4). - P. 159-172.
2. Carbonell J. R. AI in CAI: An Artificial-Intelligence Approach to Computer-Assisted Instruction. IEEE Transactions on Man-Machine Systems, vol. 11, no. 4, pp. 190-202, Dec. 1970, doi: 10.1109/TMMS.1970.299942.
3. Castañeda L., Selwyn N. (2018). More than tools? Making sense of the ongoing digitizations of higher education. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 15(1), 1-10. https://doi.org/10.1186/s41239-018-0109-y
4. Castro, R. (2019). Blended learning in higher education: Trends and capabilities. Education and Information Technologies, 24(4), 2523-2546. Retrieved from: https://eric.ed.gov/?id=EJ1222389
5. Гуслова М. Н. (2010) Инновационные педагогические технологии : учеб. пособие для сред. проф. Образования. М.: Академия.
6. Растригин Л.А., Эренштейн М.Х. (1988) Адаптивное обучение с моделью обучаемого. Рига: Зинатне, 1988. - 160 с.
7. «Биология сабагында бeйiмдi-бeлсeндi окыту» педагоггердщ бтттттн арттыру курсынын б^м беру багдарламасы. Астана к., «Назарбаев Зияткерлт мектептерЬ> ДББ¥. Педагогикалык шеберлт орталыгы, 2022.
8. Nodine, T. R. (2016). How did we get here? A brief history of competency-based higher education in the United States. The Journal of Competency-Based Education, 1(1), 5-11. https://doi.org/10.1002/cbe2.1004 (тру 16.02.2023).
9. Xie, H., Chu, H.-C., Hwang, G.-J., & Wang, C.-C. (2019). Trends and development in technology-enhanced adaptive/personalized learning: A systematic review of journal publications from 2007 to 2017. Computers & Education, 140, 103599. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2019.103599 (мру 11.02.2023).
10. Жетписбаева Б.А., Дьяков Д.В., Изотова А.С. (2022) Теоретические представления зарубежных исследователей о смешанном обучении (blended learning) // Известия КазУМОиМЯ имени Абылай хана Серия «Педагогические науки». Том 65, № 2. DOI: https://doi.org/10.48371/PEDS.2022.65.2.001 (мру 17.02.2023).
11. Бахишева С.М., Сагинов К.М., Кажиакпарова Ж.С., Мухтар 3.F. (2022) Аралас окыту: заманауи урд^ер^ тэжiрибeсi жэне технологиялык мYмкiндiктeрi // Вестник Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева. Серия: Педагогика. Психология. Социология. Том 141 № 4.
12. Lavieri E. (2014). A Study of Adaptive Learning for Educational Game Design. ProQuest UMI. ISBN 9781321049602.
13. Weiss D. J. (Ed.) (2005) New Horizons in Testing: Latent Trait Test Theory and Computerized Adaptive Testing. NY.: Academic Press.
14. Кречетов И.А., Романенко В.В. (2020) Реализация методов адаптивного обучения // Вопросы образования. №2. С. 252-277
15. Современные образовательные технологии: учебное пособие / под ред. Бордовской Н.В. М.: КНОРУС, 2011. - 432 с.
16. Геймификация в образовании: виды, компоненты, примеры. Источник: https://vuz24.ru/news/fakty-i-sobytiya/gejmifikaciya-v-obrazovanii-vidy-komponenty-primery (мру 18.01.2023).
17. Suresh Kumar, D.N. (2018) 6 benefits you should know about adaptive learning in corporate training. eLearning Industry. Retrieved from: https://elearningindustry.com/adaptive-learning-in-corporate-training-benefits-know
References
1. Brusilovsky P. (2003). Adaptive and Intelligent Web-based Educational Systems. International Journal of Artificial Intelligence in Education. №13 (2-4). P. 159-172.
2. Carbonell J. R. (1970). AI in CAI: An Artificial-Intelligence Approach to Computer-Assisted Instruction. IEEE Transactions on Man-Machine Systems, vol. 11, no. 4, pp. 190-202, doi: 10.1109/TMMS.1970.299942.
3. Castañeda L., Selwyn N. (2018). More than tools? Making sense of the ongoing digitizations of higher education. International Journal of Educational Technology in Higher Education, 15(1), 1-10. https://doi.org/10.1186/s41239-018-0109-y
4. Castro R. (2019). Blended learning in higher education: Trends and capabilities. Education and Information Technologies, 24(4), 2523-2546. Retrieved from: https://eric.ed.gov/?id=EJ1222389
5. Guslova M.N. (2010). Innovacionnye pedagogicheskie tehnologii: ucheb. posobie dlja sred. prof. obrazovanija. [Innovative pedagogical technologies: a manual for the secondary prof. education]. M.: Academia [in Russ.]
6. Rastrigin L.A., Ehrenshtein M.H. (1988). Adaptivnoe obuchenie s model'ju obuchaemogo [Adaptive learning with a learner model]. Riga: Zinatne. 160 p. [in Russ.]
7. «Biologiya sabagynda bejimdi-belsendi okytu» pedagogterdin biliktiligin arttyru kursynyn bilim beru bagdarlamasy. Astana, «Nazarbaev Ziyatkerlik mektepteri» DBBU. Pedagogikalyk sheberlik ortalygy [Educational program of the advanced training course of teachers "Adaptive-active training in biology lessons". Astana, AEO "Nazarbayev Intellectual Schools". Center for pedagogical excellence]. 2022. [in Kazakh]
8. Nodine T. R. (2016). How did we get here? A brief history of competency-based higher education in the United States. The Journal of Competency-Based Education, 1(1), 5-11. https://doi.org/10.1002/cbe2.1004 [In Scopus] (Kipy 16.02.2023).
9. Xie, H., Chu, H.-C., Hwang, G.-J., & Wang, C.-C. (2019). Trends and development in technology-enhanced adaptive/personalized learning: A systematic review of journal publications from 2007 to 2017. Computers & Education, 140, 103599. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2019.103599 (accessed 11.02.2023).
10. Zhetpisbayeva B.A., Dyakov D.V., Izotova A.S. (2022). Teoreticheskie predstavleniya zarubezhnyh issledovatelej o smeshannom obuchenii (blended learning) [Theoretical ideas of foreign researchers about blended learning]. Bulletin of Ablai Khan KazUIRandWL, Series "Pedagogical sciences". Vol. 65, № 2. DOI: https://doi.org/10.48371/PEDS.2022.65.2.001 (accessed 17.02.2023) [in Russ.]
11. Bakhisheva S. M., Saginov K. M., Kazhiakparova Zh.S., Mukhtar Zh.S. (2022) Aralas okytu: zamanaui urdisteri, tazhiribesi zhane tekhnologiyalyk mYmkindikteri. Vestnik Evrazijskogo nacional'nogo universiteta imeni L.N. Gumileva. Seriya: Pedagogika. Psihologiya. Sociologiya. [Mixed learning: modern trends, experience and technological opportunities. Bulletin of the Eurasian National University named after L. N. Gumilev. Series: Pedagogy. Psychology. Sociology. Vol. 141. No. 4. [in Kazakh]
12. Lavieri E. (2014). A Study of Adaptive Learning for Educational Game Design. ProQuest UMI. ISBN 9781321049602.
13. Weiss D. J. (Ed.) (2005). New Horizons in Testing: Latent Trait Test Theory and Computerized Adaptive Testing. NY.: Academic Press.
14. Krechetov I.A., Romanenko V.V. (2020). Realizaciya metodov adaptivnogo obucheniya [Implementing the Adaptive Learning Techniques]. Voprosy obrazovaniya. №2. P. 252-277 [in Russ.]
15. Sovremennye obrazovatel'nye tekhnologii: uchebnoe posobie / pod red. Bordovskoj N.V. [Modern educational technologies: a textbook / ed. Bordovskaya N.V.] M.: KNORUS, 2011. 432 p. [in Russ.]
16. Gejmifikaciya v obrazovanii: vidy, komponenty, primery [Gamification in education: types, components, examples]. Retrieved from: https://vuz24.ru/news/fakty-i-sobytiya/gejmifikaciya-v-obrazovanii-vidy-komponenty-primery (accessed 18.01.2023) [in Russ.]
17. Suresh Kumar, D.N. (2018). 6 benefits you should know about adaptive learning in corporate training. eLearning Industry. Retrieved from https://elearningindustry.com/adaptive-learning-in-corporate-training-benefits-know
АВТОРЛАР ТУРАЛЫ АППАРАТ
Турсынова Тацгал Турсыновна - педагогика гылымдарыныц кандидаты, доцент, Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия ¥лттык Университетi. Мекенжай: Казахстан, Астана к., 010000; tangaltt@mail.ru
Сагинов Кайрат Мырзабаевич - Педагогика бойынша PhD доктор, ага окытушы, Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия ¥лттык Университет. Мекенжай: Казакстан, Астана к., 010000; kairatsaginov@mail.ru
Бахишева Светлана Мендыгалиевна - педагогика гылымдарыныц докторы, кауымдыстырылган профессор, Батыс Казакстан инновациялык-технологиялык университетi. Мекенжай: Казакстан Республикасы, 090000, Орал, Н. Назарбаев дацгылы, 208; sbakhish@mail.ru
ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРАХ
Турсынова Тацгал Турсыновна - кандидат педагогических наук, доцент, Евразийский Национальный Университет имени Л.Н.Гумилева. Адрес: Казахстан, 010000, г.Астана, ул. Сатпаева, 2; tangaltt@mail.ru Сагинов Кайрат Мырзабаевич - доктор PhD по педагогике, старший преподаватель, Евразийский Национальный Университет имени Л.Н.Гумилева. Адрес: Казахстан, 010000, г.Астана, ул. Сатпаева, 2; kairatsaginov@mail.ru
Бахишева Светлана Мендыгалиевна - доктор педагогических наук, ассоциированный профессор, Западно-Казахстанский инновационно-технологический университет. Адрес: Казахстан, 090000, Уральск, пр. Н.Назарбаева 208; sbakhish@mail.ru
INFORMATION ABOUT THE AUTHORS
Tangal T. Tursynova - Candidate of Pedagogical Sciences, Associate Professor, L.N. Gumilyov Eurasian National University. Address: Kazakhstan, 010000, Astana, 2 Satpaev Street; tangaltt@mail.ru
Kairat M. Saginov - PhD in pedagogy, senior teacher, L.N. Gumilyov Eurasian National University. Address: Kazakhstan, 010000, Astana, 2 Satpaev Street; kairatsaginov@mail.ru
Svetlana M. Bakhisheva - Doctor of Pedagogical Sciences, Associate Professor, West Kazakhstan University of Innovation and Technology. Address: Kazakhstan, 090000, Uralsk, N.Nazarbayev Ave. 208; sbakhish@mail.ru
Редакцияга tyctî / Поступила в редакцию / Received 21.01.2023 Жариялауга кабылданды / Принята к публикации / Accepted 12.06.2023
