Научная статья на тему 'ТЎСИҚЛАР ОША ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ ИНДИВИДУАЛ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ИНОБАТГА ОЛГАН ҲОЛДА МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШ'

ТЎСИҚЛАР ОША ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ ИНДИВИДУАЛ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ИНОБАТГА ОЛГАН ҲОЛДА МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
48
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Индивидуаллаштириш / натижаларни прогноз қилиш / функционал тайѐргарлик.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — А.М.Баратов, A.Э.Абдурахмонов, Д.Н.Холбекова, Д.Т Исмаилова, Ш.С.Маннонова

Мақолада тайѐргарлик давридаги спорт натижалари ва машғулотлар ҳажмларини таққослаш маълумотлари келтирилган. Режалаштирилган натижани бажариш учун функционал машғулот воситаларининг нисбати ва ҳажмини ўз ичига олган 3000 метрга тўсиқлар оша югурувчиларнинг машғулотларининг оптимал режаси ишлаб чиқилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по энергетике и рациональному природопользованию , автор научной работы — А.М.Баратов, A.Э.Абдурахмонов, Д.Н.Холбекова, Д.Т Исмаилова, Ш.С.Маннонова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТЎСИҚЛАР ОША ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ ИНДИВИДУАЛ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ИНОБАТГА ОЛГАН ҲОЛДА МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШ»

ТУСЩЛАР ОША ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ ИНДИВИДУАЛ ХУСУСИЯТЛАРИНИ ИНОБАТГА ОЛГАН ХОЛДА МАШГУЛОТ

ЖАРАЁНИНИ БОШЦАРИШ

А.М.Баратов

УзДЖТСУ, катта укитувчиси

A-Э.Абдурахмонов

УзДЖТСУ, укитувчиси

Д.Н.Холбекова

УзДЖТСУ, укитувчиси

Д.Т Исмаилова

УзДЖТСУ, укитувчиси

Ш.С.Маннонова

УзДЖТСУ, укитувчиси

Ш.Б.Ширинов

УзДЖТСУ, укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада тайёргарлик давридаги спорт натижалари ва машFулотлар хажмларини таккослаш маълумотлари келтирилган. Режалаштирилган натижани бажариш учун функционал машFулот воситаларининг нисбати ва хажмини уз ичига олган 3000 метрга тусиклар оша югурувчиларнинг машFулотларининг оптимал режаси ишлаб чикилди.

Калит сузлар. Индивидуаллаштириш, натижаларни прогноз килиш, функционал тайёргарлик.

КИРИШ

Спортчининг жисмоний ва техник тайёргарлиги режалаштирилган спорт натижаларига эришишнинг асосий омиллари хисобланади. Спортчининг дастлабки спорт натижаларини прогноз килинган холатига етгазиш учун алохида индивидуал курсаткичлар, махсус жисмоний ва техник тайёргарликнинг намунавий хусусиятларини такомиллаштириш талаб этилади [1,5,7 ва бошкалар].

Мутахассислар томонидан олиб борилган тадкикотларда [2,3,6] йиллик циклда укув юкламасини ташкил этишнинг окилона усулларидан бири - маълум

боскичларда турли йуналишдаги машFулот юкламаларининг концентрацияси ва бу билан боFлик булган ёндашувлардир. МашFулот жараёнини ташкил килишнинг ушбу шакли макроциклни тузиш учун янги талабларни куяди, бу жараёнда мезоцикллар буйича машFулот юкламалари хажми, мазмуни, бажарилиш шиддатини ушбу мезоциклларнинг оптимал комбинацияси билан окилона таксимлаш зарур. Шу билан бирга, хозирги вактда юкори малакали югурувчиларни тайёрлаш самарадорлигини ошириш, шуFулланувчиларнинг индивидуал хусусиятларига асосланган укув машFулотлар тузилмасини ишлаб чикиш, таксимлаш ва режалаштириш зарурати юзага келмокда. Чунки бугунги кунда спортчилар тайёрлаш тизимида тусиклар оша югурувчиларни тайёрлаш буйича аник намунавий дастурнинг ишлаб чикилмагани, колаверса, хар бир мураббий машFулотларни узи билганича ташкил этиши оркали тайёргарлик машFулотлари самарадорлигини таъминловчи натижаларга эриша олмаслигига сабаб булмокда. Шунинг учун тусиклар оша югурувчилар билан ташкил этиладиган машFулотларни туFри ташкил этиш, юкламаларни туFри таксимлаш ва машFулотларни илмий асосда олиб бориш каби масалаларга уз вактида энг макбул ечим топиш зарурати муаммонинг долзарблигини белгилайди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Тадкикотнинг максади. Тусиклар оша югурувчиларнинг индивидуал хусусиятларини инобатга олган холда машFулот юкламаларини таксимлаш.

Тадкикот вазифалари. Тадкикот максадига эришиш учун куйидаги вазифалар хал этилди:

1. Тусиклар оша югурувчи спортчиларни тайёрлаш тизими буйича замонавий тажрибаларни урганиш.

2. Спортчиларни индивидуал холатини инобатга олган холда машFулот юкламаларини таксимлаш режасини ишлаб чикиш.

Тад^и^от объекти. Тусиклар оша югурувчи талаба-спортчиларнинг машFулот жараёни.

Тадкикот предмети. Тусиклар оша югурувчи талаба-спортчиларни мусобакаларга тайёрлаш жараёни.

Тадкикот усуллари. олиб борилган тадкикот давомида катор илмий тадкикот усулларидан фойдаланилган булиб, булар - илмий-услубий адабиётлар тахлили, педагогик кузатув, педагогик тажриба, математик-статистик усуллардан иборатдир.

Тадкикот натижалари ва унинг му^окамаси. Тусиклар оша югурувчи университет терма жамоа аъзолари булган талаба-спортчи ва уларнинг мураббийи кундаликлари ва режаларини тахлил килиш, урганиш ва умумлаштиришга эришилди.

Биз 3 йиллик кузги-кишки тайёргарлик даврларини ва тегишли йиллик укув циклларининг мусобакалашган даврларида курсатилган спорт натижаларини тахлил килдик. Юкорида кайд этилган режимлардаги юклама хажмлари ва спорт натижаларига таъсир даражаси буйича турли уртача

циклларда турлича OFирликка эга булган спорт натижалари уртасида корреляция топилди.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

МашFулотнинг тортувчи мезоциклида аэроб ва анаэроб юкламаларнинг хажми ва спорт натижалари уртасидаги уртача боFликлик аникланди. Аэроб-анаэроб юкламалар хажми ва спорт натижалари уртасидаги боFликлик юкорирок булиб, бу унинг ушбу мезоциклдаги маълум бир спортчи учун энг катта ахамиятини курсатиши мумкин.

МашFулотларнинг базавий мезоциклида келгусида энг мухим ва ахамиятли холат бу аэроб режимдаги юкламаларни бажаришдир. Аралаш режимдаги юкламалар хажми маълум бир спортчини тайёрлашнинг тортувчи мезоциклида мухим рол уйнамаслигини аникладик.

МашFулотнинг махсус тайёргарлик мезоциклида анаэроб юкламалар хажми хал килувчи ахамиятга эга, шу билан бирга аэроб ва аралаш юкламаларнинг хажми хам спорт натижаларига катта таъсир курсатиши тадкикотимиз давомида аникланди.

Шундай килиб, машFулот воситаларининг оптимал нисбати куйидагича:

• Тортувчи мезоцикл: аэроб юкламалар хажми - 66.9%; анаэроб юкламалар хажми - 10.0%; аралаш юкламалар хажми - 23.1%.

• Базавий мезоцикл: аэроб юкламалар хажми - 70,0%; анаэроб юкламалар хажми - 7.8%; аралаш юкламалар хажми - 22.2%.

• Махсус тайёргарлик мезоцикли: аэроб юкламалар хажми - 58.9%; анаэроб юкламалар хажми - 11.9%; аралаш юкламалар хажми - 29,2%.

Юкоридаги тенденциялар мутлако индивидуал характерга эга булиб, бир хил спорт махоратига эга спортчилар орасида хам бу курсаткичлар сезиларли даражада фарк килиши мумкин. Шунинг учун кулланилган машFулот воситалари ва кайд этилган спорт натижалари уртасидаги боFликликни кузатиш катъий индивидуал ёндашувни, хар бир спортчининг машFулотларини алохида тахлил килишни ва организмнинг индивидуал хусусиятларини аниклашни талаб килади, бу эса машFулот жараёнига сезиларли таъсир курсатиши тадкикотимиз давомида яна бир бор аникланди.

МашFулот воситалари ва спорт натижаларининг аникланган боFликликларига асосланиб, режалаштирилган спорт натижаларига эришиш учун зарур булган юкнинг тахминий хажмларини хисоблаб чикдик.

Математик-статистик y=kx+b формуласи буйича Microsoft Excel дастури ёрдамида регрессион тахлил усули билан амалга оширилди, бу ерда х -мусобака масофасини (3000 м) секундларда босиб утиш вакти, y - юклама хажми. Юкламаларнинг хисобланган хажмлари режалаштирилган спорт натижаларига эришиш учун спортчига тавсия этилган тайёргарлик режасининг асосини ташкил этди.

1-жадвал.

2019-2020 йил куз-киш даврида 3000 м.га тусиклар оша югурувчи спортчиларнинг мезоциклларида бажарилган юкламалар хажми

Иш тури Юкламалар хажми, км МашFулот режими (ЮКЧ зонаси)

Тортувчи мезоцикл

Узок муддатли кросс югуриш 110 1.2

Чигалёзди югуриши 49 2

Нафас ростловчи югуриш 104 1.2

Масофа булакларида такрорий югуриш 33 4.5

Узгарувчан кросс (фартлек) 21 3.4

Ривожлантирувчи ва тикловчи кросс югуриш 189 2.3

Базавий мезоцикл

Узок муддатли кросс югуриш 200 1.2

Чигалёзди югуриши 20 2

Нафас ростловчи югуриш 108 1.2

Масофа булакларида такрорий югуриш 42 4.5

Узгарувчан кросс (фартлек) 15 3.4

Ривожлантирувчи ва тикловчи кросс югуриш 85 2.3

Узок муддатли кросс югуриш 10 5

Махсус тайёргарлик мезоцикли

Узок муддатли кросс югуриш 180 1.2

Чигалёзди югуриши 50 2

Нафас ростловчи югуриш 156 1.2

Масофа булакларида такрорий югуриш 68 4.5

Ривожлантирувчи ва тикловчи кросс югуриш 170 2.3

Назорат югуриши 21 5

Ушбу жадвалда келтирилган маълумотлар ва биз аниклаган курсаткичлар асосида тусиклар оша югурувчи спортчиларнинг 2019-2020 кузги-кишки мусобакалар мавсумида уртача 9:50.00 натижани кайд этган булса, янги режалаштирилган дастур буйича машFулотларда иштирок этган талаба-спортчилар натижаси уртача 9:20.00 ни ташкил этди.

Олиб борилган тадкикотимиз давомида бир катор етакчи мураббийлар томонидан ташкил этиб келинаётган машFулотларни кузатиш, тахлил этиш оркали аниклаган маълумотларимизга асосланиб ишлаб чиккан машFулот дастуримизга мувофик ташкил этилган машFулотларда кузатилган натижалардан куйидаги хулосаларга келинди:

1. Тайёргарлик даври мезоциклларида машFулот воситаларининг оптимал нисбати аникланди. Тортувчи мезоцикл (юкламалар хажми): аэроб - 66.9%, анаэроб - 10.0%, аралаш - 23.1%. Шунга кура, базавий мезоциклда: 70,0%; 7.8%; 22.2% ва махсус тайёргарликда: 58.9%; 11.9%; 29,2%ни ташкил этиши кузатилди.

2. 2019-2020 йиллар куз-киш тайёргарлик даврида 3000 м.га тусиклар оша югуриш буйича терма жамоа аъзолари булган спортчиларнинг машFулотлари мезоциклларида бажарилган юклама хажми туFрисидаги маълумотлар асосида прогноз килинган спорт натижаларига якин булган курсаткичлар кайд этилди

3. Тусиклар оша югурувчи талаба-спортчилар билан ташкил этиладиган тайёргарлик машFулотларида уларнинг индивидуал хусусиятларини инобатга олган холда машFулот юкламалари хажми ва шиддати назорат килиб борилиши хамда бунинг талаба-спортчилар организмига таъсирини тахлил этиб, тезкор карорлар кабул кила олиш оркали спорт натижаларини янада юксалтириш мумкинлиги кузатилди.

Куйидаги расмлар оркали ифода этилган маълумотлар хам тадкикот давомида юкламаларнинг таксимланишини ёритиб берган.

ХУЛОСА

(9:25.68-9.54.21).

□ аэроб

□ анаэроб

□ аралаш

□ Сектор 4

1-pacM. TopTyBHH TaHeprap^HK мезоцнк^нда WKnaManapHHHr

TaKCHM^aHHmn.

□ aapo6

□ aHaapo6

□ apa.naw

□ CeKTop 4

2-pacM. Ea3aBHH Tañeprap^HK мезоцнк^нда WKnaManapHHHr TaKCHM^aHHmn.

□ aapo6

□ aHaapo6

□ apa^am

□ CeKTop 4

3-pacM. Maxcyc Taneprap^HK мезоцнкпндa WKnaManapHHHr TaKCHM^aHHmn. REFERENCES

1. Khomidova, O. K., Asanova, N. V., Davidova, K. R., Shirieva, S. I., & Davronova, I. A. (2021). Innovative methods of training runners for 5000 m and 10000 meters in the republic of Uzbekistan. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 101-110.

2. Xo'jamkeldiyev, G. S., G'aniboyev, I. D., Ziyayev, F. C., & Karimov, F. M. (2021). Kichik razryadli o'rta masofalarga yuguruvchilarning musobaqa oldi tayyorgarligi. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 270-274.

3. Бурлиев, У. K. (2021). Баркамол шахс тарбиясида жисмоний маданият. Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 275278.

4. Yoldashov, S. S., Mamishev, O. E., & Jabbarov, H. A. (2021). Milliy ot sporti— "uloq-ko „pkari" o „yinining jamiyatda tutgan o „rni va uning ijtimoiy ahamiyati. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 313-320.

5. Баратов, А., Сайдкулов, З., Акмонов, Б., Хайдаров, Б., & Мирзатиллаев, И. (2021). Тусиклар оша югурувчиларнинг машFулотлари мазмуни. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 321-327.

6. Saydqulov, Z., Baratov, A., Xaydarov, B., Mirzatillayev, I., & Aqmonov, B. (2021). G'ovlar osha 400 metr yuguruvchilarning ritm va texnikasini tahlili. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 328-335.

7. Ziyayev, F. C., & Karimov, F. M. (2021). Yengil atletika sport turini rivojlantirishda umumiy o'rta t'alim maktablarining jismoniy tarbiya darslarida yengil atletika turlarini o 'rgatish metodikasini takomillashtirish samaradorligi. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 348-355.

8. ТУЛАГАНОВ, А. А. (2021). Ёш футболчиларнинг уйин давомидаги чап ва унг оёкда бажариладиган техниктактик харакатларини тахлил килиш. Fan -sportga, 57-59.

9. Kholikov, B. K. (2021). Optimization of the ratio of physical and technical-tactical training of qualified kurash wrestlers. Eurasian Journal of Sport Science, 1(2), 185-190.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

10. Karimov, A. A. (2021). The problem of training loads rationing of young hockey players at the stage of in-depth specialization in annual training cycle. Eurasian Journal of Sport Science, 1(2), 219-224.

11. Жуманиязов, А. Б. (2020). Жисмоний тарбия ва спорт менежменти буйича кадрлар тайёрлашнинг педагогик тахлили. Фан-Cпортга, (2), 74-77.

12. КАРИМОВ, А. (2020). Укув-машFулот гурухида ёш хоккейчиларни машFулот юкламасини оптималлаштириш. Фан^портга, (7), 39-41.

13. Tulaganov, S. H. F., & Muminov, A. S. (2020). Injuries in handball players and ways to prevent them. Journal of Critical Reviews, 7(5), 1699-1702.

14. Shavkatovich, M. A., Mirzakarimovich, R. M., & Abdulatifovich, A. B. (2021, January). Tools and methods of development of handball players at the preliminary preparation stage. In Archive of Conferences (Vol. 13, No. 1, pp. 146-151).

15. Турсунов, Н. Б., & Оздаева, В. Р. (2017). Распространенность спортивных травм среди спортсменов-дзюдоистов. Молодой ученый, (5), 546-551.

16. Adilov, S. Q., Berdiyev, F. O., Jumaqulov, A. B., & Anarbayev, T. R. (2021). Erkin kurashchilarini mashg 'ulot jarayonlarida modellashtirishni asosiy tarkibiy qismlarini o 'rganish. Academic research in educational sciences, 2(4), 1717-1722.

17. Xolmatov, A. I., Tashnazarov, D. Y., & Kurganov, O. N. (2021). YUNON-RIM kurashchilariga texnik usullarni o „rgatishda modellashtirish usulining samaradorligi. Academic research in educational sciences, 2(4), 1708-1716.

18. СОЛИЕВ, И. Р. (2021). ТОКИО (ЯПОНИЯ) ШАДРИДА БУЛИБ УТГАН XXXII ОЛИМПИЯ УЙИНЛАРИДА СПОРТНИНГ ЕНГИЛ АТЛЕТИКА ТУРИ БУЙИЧА УТКАЗИЛГАН МУСОБА^АЛАРНИНГ ТАДЛИЛИ. Fan - sportga, 13-15.

19. ХАЛМУХАМЕДОВ, Р. Д., АНАШОВ, В. Д., & АЛИМОВА, Д. А. (2021). Итоги выступления сборной команды Узбекистана по боксу на xxxii олимпийских играх в токио - 2020 (ЯПОНИЯ). Fan - sportga, 5-7.

20. Jumanova, F. U., & Alfayzov, S. A. (2021). Boshqaruv ilmiga sharq mutafakkirlarining ilmiy qarashlari. Academic research in educational sciences, 2(4).

21. Nazarova, Z. X. (2021). The role of motivation in the development of girls' boxing skills. Electronic journal of actual problems of modern science, education and training, 12-16.

22. Мнажатдинова, Р. З. К. (2021). Феномен религиозности личности в зарубежной и отечественной психологии. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 230-238.

23. Сирлиев, Э. Н., & Узоров, А. Д. У. (2021). Дзюдочи шахсидаги устувор сифатларни урганишнинг психологик ахдмияти. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 185-192.

24. Mahmudov, A. M. (2021). Pedagogical and psychological basis of formation of management skills in leadership in the field of physical training and sports. Electronic journal of actual problems of modern science, education and training, 25-29.

25. Mirzatillayev, I., Baratov, A., Saydqulov, Z., Aqmonov, B., & Xaydarov, B. (2021). O 'quv mashg 'ulot guruhlarida umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik davrida jismoniy yuklamalarni me'yorlashtirish. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 298-303.

26. Yusupov, I. A., Ismoilova, D. T., Shirinov, S. B., Mamaraimov, S. X., & Normurodov, N. B. (2021). O 'zbekiston yengil atletikachilarining chet el

musobaqalarida 2018-2021-yilllardagi ishtiroki tahlili. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 1(3), 304-312.

27. Sayidqulov, V. Z., Baratov, A., Xaydarov, S. B., Aqmonov, O. B., & Mirzatillayev, I. I. (2021). NAYZA ULOQTIRUVCHILARNI KUCH QOBILYATINI RIVOJLANTIRISH. CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS), 1(3), 363-368.

28. Abdukhamidov, R. N. (2021). IMPROVING PSYCHOPHYSIOLOGICAL TRAINING OF TEENAGE BOXERS WITH THE HELP OF IMPROVISED MEANS OF GAMES. Berlin Studies Transnational Journal of Science and Humanities, 1 (1.5 Pedagogical sciences).

29. Абдухамидов, Р. Н. (2021). Самарали восита ва усуллар ёрдамида усмир боксчиларнинг психофизиологик тайёргарлигини такомиллаштириш. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

30. Халмухамедов, Р. Д., Абдухамидов, Р. Н., Каримов, Ш. К,., & Усмонхужаев, С. Т. (2021). Современные проблемы судейства в боксе. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

31. Ражабов, Г. К. (2021). Показатели тактико-технических действий высококвалифицированных боксеров в соревновательных боях в условиях отсутствия и возникновения стрессовых факторов (помех). Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

32. Ражабов, F. К. (2021). Малакали боксчиларнинг турли экстремал шароитларида мусобака фаолияти натижадорлиги. Academic research in educational sciences, 2(1), 161-169.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.