Научная статья на тему 'ТЎСИҚЛАР ОША ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТЛАРИ МАЗМУНИ'

ТЎСИҚЛАР ОША ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТЛАРИ МАЗМУНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
486
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
югуриш / тўсиқларни енгиш техникаси / тезкор чидамлилик / харакатчанлик / спорт саломатлик.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — А.Баратов, З.Сайдқулов, Б.Ақмонов, Б.Хайдаров, И.Мирзатиллаев

Мақолада тўсиқлар оша югурувчи жаҳоннинг етакчи ва маҳаллий спортчиларининг йиллик тайѐргарлик машғулотларини ўрганиш, уларнинг мусобақалардаги натижа ларини таҳлил қилиш ҳамда натижага таъсир этувчи омилларни аниқлаш орқали ушбу тур билан шуғулланувчиларнинг машғулотларини ташкил этишга эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — А.Баратов, З.Сайдқулов, Б.Ақмонов, Б.Хайдаров, И.Мирзатиллаев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТЎСИҚЛАР ОША ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ МАШҒУЛОТЛАРИ МАЗМУНИ»

ТУСЩЛАР ОША ЮГУРУВЧИЛАРНИНГ МАШГУЛОТЛАРИ

МАЗМУНИ

А.Баратов

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

З.Сайдцулов

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

Б.Ащмонов

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

Б.Хайдаров

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

И.Мирзатиллаев

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети

АННОТАТСИЯ

Маколада тусиклар оша югурувчи жахоннинг етакчи ва махаллий спортчиларининг йиллик тайёргарлик машFулотларини урганиш, уларнинг мусобакалардаги натижа ларини тахлил килиш хамда натижага таъсир этувчи омилларни аниклаш оркали ушбу тур билан шуFулланувчиларнинг машFулотларини ташкил этишга эътибор каратилган.

Калит сузлар: югуриш, тусикларни енгиш техникаси, тезкор чидамлилик, харакатчанлик, спорт саломатлик.

КИРИШ

Х,озирги кунда тусиклар оша югурувчиларни тайёрлаш жараёнининг мазмуни куплаб мутахассис-мураббий ва олимлар томонидан тахлил килинган.

Барча муаллифлар 3000 м. масофага тусиклар оша югуриш, тусикларни енгиш, шунингдек сув тулдирилган чукурдан иборат енгил атлетиканинг мустакил тури деб хисоблайдилар. Унинг узига хос хусусияти шундан иборатки, югуриш ва унинг таркибий кисми булган харакатлар ва тусиклар оша югуришга тайёргарлик куришда кулланиладиган турли хил машклар бир-бири билан узаро мураккаб таъсирларга эгадир. Ушбу тусиклар оша югуриш енгил атлетиканинг техник жихатдан кийин тури сифатида характерланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мавжуд адабиётлар маълумотлари тусиклар оша югурувчилар учун икки турдаги машFулот усуллари мавжудлигини курсатади. Тусиклар оша югурувчилар учун машFулот усуллари масофани югуриб утиш техникасини узлаштиришнинг изчил ёки мураккаб ривожланишини уз ичига олади. Тусиклар оша югурувчиларга ушбу тур техникасини ургатишда аввал тусикларни енгиш техникасини, сув тулдирилган чукурни, сунгра тусиклар орасида югуриш техникасини узлаштиришни уз ичига олса, сунгра масофани бир бутун булиб югуриш малакаси такомиллаштириб борилади. Дастлабки машFулот тусиклар оша югурувчи спортчиларнинг тайёргарлик даражасини хисобга олган холда юкламани боскичма-боскич оширишни эътиборга олган холда тайёргарлик машкларини танлаш тизимли йулга куйиш максадга мувофикдир (3, 4, 8, 11).

Шу билан бирга, айрим муаллифларнинг таъкидлашича, тусиклар оша югурувчиларни тайёрлашда хар хил турдаги харакатларнинг изчил киритилиши узининг салбий таъсирини курсатади. Бу индивидуал машкларнинг бутун масофани енгиш техникасига салбий таъсири билан боFлик. Шу боис, муаллифлар тусиклар оша югурувчиларни тайёрлаш усулининг иккинчи йуналиши истикболларини кайд этадилар, бу эса бир вактнинг узида тусиклар оша югуришнинг барча техник элементларини бир вактда урганишни кузда тутади. Мавжуд маълумотлар шуни курсатадики, тусиклар оша югуришнинг барча элементларини бир вактда урганиш спортчиларнинг югуриш ва сакраш машкларини бир вактнинг узида куллаш оркали самарали машFулотлар ташкил этибгина колмай, келгусида юкори спорт натижаларига эришиш учун хам замин яратади. МашFулотларда югуриш ва сакраш машкларини изчил куллаш зарурияти тусиклар оша югурувчиларни тайёрлашда шуFулланувчиларни машFулот усулига янгича ёндашувларни излашни талаб этади (9, 12, 13, 14).

Мусобакаларда муваффакиятли иштирок этиш учун 3000 м.га тусиклар оша югуришга ихтисослашган замонавий спортчи тусикларни енгиб утиш ва юкори даражадаги жисмоний тайёрлик асосида ижобий натижаларга эришиш учун идеал техникага эга булиши талаб этилади. Бу эса, спортчи ва мураббий олдига биринчидан, чидамлилик ва тезлик чидамлилигини ривожлантиришнинг энг макбул даражасига эришиш, иккинчидан эса - тусиклар оша югурувчиларни мусобакаларга техник жихатдан юкори даражада тайёрланиш вазифасини куяди. К,айд этилишича, тусиклар оша югуришда юкори натижаларнинг асосини мусобакаларга тайёргарлик жараёнида спортчиларнинг

югуриш ва сакраш машкларини маромига етказиш, куч ва чидамлилик сифатларини такомиллаштириш хамда функционал тайёргарликни ошириш ташкил этади.

Шуни таъкидлаш керакки, тусиклар оша югурувчиларни тайёрлаш тизимида спортчиларнинг йиллик тайёргарлик машFулотларини режалаштириш, машFулотлар жараёнида куч ва чидамлилик кобилиятларини юкори даражага чикаришга каратилган илFор тажрибаларга алохида эътибор бериш керак. Бундан ташкари, спортчиларнинг югуриш ва сакраш машкларини изчил узаро боFлаган холда куллаш масофа буйлаб югуришнинг рационал техникасини узлаштириш учун кулай шароит яратади.

Куплаб муаллифларнинг тадкикотлари шуни курсатадики, юкори малакали спортчиларни тайёрлашда йиллик тайёргарлик машFулотларини самарали режалаштириш, машFулотларда кулланиладиган энг оптимал ва замонавий восита ва усулларни амалга тадбик этиш хамда спортчиларни функционал тайёргарлигини такомиллаштиришга каратилган машFулотлар оркали юкори натижаларга эришиш мумкин. Эхтимол, бу масала буйича мутахассисларнинг фикрларида узаро карама-каршилик мавжуд булиб, тусиклар оша югуришда восита харакатини энерго -таъминот механизмлари одатдаги югуриш билан узига хос хусусиятлар ва фарклар билан изохланади. Шунинг учун тусиклар оша югурувчиларни тайёрлашда югуриш ва тусикларни енгиб утиш учун сакраш машклари узвий боFликлиги эътиборга олиниши мухимдир.

Тусиклар билан югурувчилар йиллик машFулотларини самарали режалаштириш ва ташкил этиш буйича олиб борилган тадкикот натижалари спортчиларнинг юкори спорт ютукларига эришишга каратилганини курсатади.

Шуни унутмаслик керакки, тусиклар билан югуриш техникасининг муваффакиятли ривожланиши учун тусиклар оша югурувчиларда умумий ва тезкор чидамлилигини ривожлантиришнинг оптимал вариантларини куллаш зарур. Бир катор муаллифларнинг тадкикотларида ушбу жисмоний сифатларни ва тусикларни забт этиш техникаси мураккаб элементларини ривожлантиришни таъминловчи машFулотлар самарадорлигини кайд этиб утган.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Умумий ва тезкор чидамлиликни бир вактда ривожлантириш, шунингдек, тусиклар оша югурувчиларда тусикларни забт этиш куникмаларини шакллантириш спортчиларнинг жисмоний тайёргарлик хусусиятлари ва унинг даражаси билан белгиланадиган маълум нисбатда юз бериши керак. Жисмоний

сифатларни ривожлантиришга каратилган амалий юкламаларнинг оптимал нисбатининг бузилиши спортчиларда масофа буйлаб югуриш ва тусикларни забт этишга каратилган машFулотлар самарасига салбий таъсир курсатади. Тусиклар оша югурувчиларда аэроб имкониятларни ривожлантириш учун машклардан фойдаланиш нафакат тезкор чидамлилигини оширишга олиб келади, балки тусикларни забт этиш куникмаларини янада самарали шакллантиришга ёрдам беради. Бундан ташкари, бундай машклардан фойдаланиш спортчиларнинг масофа буйлаб югуриш ва тусикларни забт этишга каратилган машкларни узвий боFлагаш ижобий таъсир курсатади.

Табиийки, бу тусиклар оша югурувчиларда тусикларни забт этиш куникмалари ва асосий жисмоний сифатлари уртасидаги боFликликни узгаришига сабаб булади. Бир томондан, тусиклар оша югурувчиларнинг малакасини ошириш билан асосий жисмоний сифатлар ва тусикларни забт этиш техникаси уртасидаги узаро таъсир даражаси ортади. Бошка томондан, спортчиларнинг масофа буйлаб югуриш ва тусикларни забт этиш машкларини боFлаган холда олиб бориладиган дастлабки машFулотларда етакчи ахамиятли сифатлар кейинги машFулотларда камрок ахамиятга эга экани кузатилади.

Спортчиларнинг масофа буйлаб югуриш ва тусикларни забт этишга каратилган машFулотларнинг асосий курсаткичлари уртасидаги узаро таъсирлар хам ижобий, хам салбий булиши мумкин. Спортчиларни югуриш ва сакраш машFулотларининг асосий курсаткичлари уртасида боFликликка эътибор каратиш лозим. Бу боFликлик давомида югуриш машклари оркали сакраш кобилиятларини такомиллашувига эришиб булмайди. Бирок, бу каби машFулотлар тусиклар оша югурувчиларда тусикларни самарали забт этиш учун индивидуал курсаткичларини яхшилашга шароит яратади.

Тусиклар оша югуришда умумий ва тезкор чидамлилик сифатини ривожлантириш конуниятлари шундан иборатки, спортчиларнинг жисмоний тайёргарлиги такомиллашиб бориши билан масофа буйлаб югуриш хамда тусикларни самарали забт этиш имконияти ортиб боради.

Тусиклар оша югурувчилар спорт фаолиятининг узига хос хусусияти - бу биомеханик тузилиши ва энергия таъминоти механизмларининг турлича экани хисобланади. Буларнинг барчаси спортчиларнинг йиллик тайёргарлик машFулотларига замонавий ёндашув ва унда илFор тажрибаларни куллаш талаб этилиши билан ахамиятлидир.

Шундай килиб, спортчиларнинг йиллик тайёргарлик машFулотларини самарали режалаштириш, масофа буйлаб югуриш ва тусикларни забт этиш махсус машкларини оптимал вариантларини куллаш механизмларини урганиш

соханинг купгина тармоклари: педагогика, психология, физиология, биомеханика фанлари буйича хам юкори билим талаб этишини кайд этиш лозим. Тусикларни самарали забт этиш куникмаларини шакллантириш жараёнлари тусиклар оша югурувчиларда умумий ва тезкор чидамлилигининг ривожланиш даражаси билан узаро боFлик холда урганиш тавсия этилади.

Тусиклар оша югурувчиларни самарали тайёрлаш тизимини шакллантириш спортчиларнинг югуриш ва сакраш машкларининг алохида функцияларини хисобга олишга асосланади.

Илмий тадкикот натижалари юкорида кайд этилган омилларнинг тусиклар оша югурувчиларни тайёрлаш самарадорлигига ижобий таъсирини курсатади. Шундай булса-да, тусиклар оша югурувчиларни тайёрлаш усуллари узок вакт такомиллаштирилишига карамай, бу сохада хамон ечимини кутаётган масалалар мавжуд экани кузатилмокда.

Спортчиларнинг югуриш ва сакраш машFулотларини функционал узига хос хусуситяти, тусиклар оша югурувчиларни тайёрлаш вактида ихтисослашган, функционал йуналтирилган машFулот услубиятини талаб этади.

ХУЛОСА

Стадион югуриш йулаги шаклидаги каттик юзанинг мавжудлиги депсинишни таъминлайди ва таянч реакция кучини хосил килади, масофани босиб утишда турли харакатлар мавжудлиги сабабли тусиклар оша югурувчиларнинг мушакларига турли хил таъсир килади. Бунинг учун спортчиларнинг йиллик тайёргарлик машFулотларини ва унда масофа буйлаб югуриш хамда тусикларни самарали забт этишга алохида эътибор бериш талаб этилади.

REFERENCES

1. Величко А.И. Бег на 3000 метров с препятствиями / А.И.Величко, Ю.Н.Андрющенко, Е.И.Мазур // Республиканский центр олимпийской подготовки по легкой атлетике: www.athletics.by/ 15.09.2017.)

2. Викторова О.Д. Структура подготовки семиборок высокой квалификации в беговых видах программы многоборья: автореф. дис. ... канд. пед. наук: 13.00.04 / Викторова Ольга Дориановна. - М., 1990. - 24 с.).

3. Гаврилов В.Б. Инновационная технология физической подготовки юных бегунов на средние дистанции / В.Б. Гаврилов, В.А. Рыбаков, В.Н. Селуянов //

Физическая культура: воспитание, образование, тренировка. 2007. - № 5. - С. 61-63.

4. Германов Г. Н. Тренировочное (двигательное) задание структурно-функциональная единица спортивно-педагогического процесса: теоретико-методический аспект проблемы / Г.Н.Германов // Теория и практика физич. культуры. - 2011. - № 5. - с. 94-99.).

5. Германов Г.Н. Методология конструирования двигательных заданий в спортивно-педагогическом процессе: автореф. дис. ... докт. пед. Наук: 13.00.04 / Германов Геннадий Николаевич. - Волгоград, 2011. - 56 с.

6. Димова А.Л., 1991; Г.Н. Германов, 2011 и др.) (Димова А.Л. Стипль-чез - не гладкий бег / А.Л.Димова // Легкая атлетика. - 1991. - № 6. - с. 8-10.;

7. Копылов М.С. Модификация методики спортивной тренировки бегунов на средние дистанции на основе функциональной диагностики: автореф. дис. канд.пед.наук: 13.00.04 / Копылов Максим Сергеевич. Тюмень, 2013. 23 с).

8. Луценко С.Я. Техническая подготовка начинающих бегунов на средние и длинные дистанции на основе развития координационных способностей: автореф. дис... канд. пед. наук/Луценко Сергей Яковлевич. -СПб., 2005. - 23 с.

9. Олимов М.С., Солиев И.Р., Гайдаров Б.Ш. Спорт педагогик мах,оратини ошириш. Енгил атлетика. Дарслик. Т.: 2017 й.

10. Олимов М.С., Тухтабоев Н.Т., Солиев И.Р., Ортитов Х.Т. Урта ва узок масофага югуриш услубияти Т.: 2016 й.

11. Травин Ю.Г. Особенности технико-тактической подготовки бегунов на 3000 и 2000 м. с препятствиями: Метод.реком-и для слушателей ФПК и студентов Академии / Ю.Г.Травин, А.Л.Димова, В.А.Ульянов. - М., 1993. 67 с.

12. Тупиев И.Д. Развитие локальной мышечной выносливости у квалифицированных биатлонистов / И.Д.Тупиев, С.В.Латухов, А.Г.Дороднов // Теория и практика физич. культуры. - 2011. - № 2. - с. 76-79.

13. Тупоногова О. В. Тренировка выносливости у юных бегунов на средние дистанции : обзор современных тенденций / О.В. Тупоногова // Вестник спортивной науки. - 2012. - № 1. - С. 28-33.

14. Чистякова Е.В. Планирование тренировочного процесса бегунов: автореф. дис. ...канд. пед. наук: 13.00.04 / Чистякова Екатерина Владимировна. - СПБ.: ГАФК им. П.Ф. Лесгафта, 2001. 24 с.

15. Aliyeva, S. B., & Achilov, O. Q. (2021). Xorijiy tillarni o'qitishning samarali usullari (nemis va ispan tillari misolida). Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

16. Abdurashitovna, A. S. (2020). The influence of motivation in the foreign language learning process. Наука и образование сегодня, (6-2 (53)), 37-38.

17. Норбоева, Ф. Р. (2020). Процесс преподавания иностранного языка в неязыковом вузе. Интернаука, 20(149 часть 2), 74.

18. Suyunovna, M. S. (2020). Interactive teaching methods in the process of foreign language communicative competence development. Наука и образование сегодня, (6-2 (53)), 35-36.

19. Akhmedovna, A. M., Olimjonovna, A. K., & Khamidovna, D. K. (2020). Enhancing student's writing through pre-writing activities. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, 7(2), 3118-3130.

20. Ogli, K. Z. M. (2021). Die vorteile und nachteile der online-bildung. Academic research in educational sciences, 2(CSPI conference 2), 478-481.

21. Имяминова, Ш. С., & Маджитова, Х. Т. (2016). К вопросу классификации фразеологических единиц в немецком и узбекском языках. Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук, (9-2), 13-15.

22. Имяминова, Ш. С., & Маджитова, Х. Т. (2016). Роль семантики и устойчивости фразеологических единиц в развитии фразеологии немецкого и узбекского языков. Наука, техника и образование, (8 (26)).

23. Имяминова, Ш. С. (2015). К вопросу о сопоставительном изучении фразеологии немецкого и узбекского языков. In ИА Бодуэн де Куртенэ и мировая лингвистика (pp. 152-154).

24. Имяминова, Ш. С. (2015). Фразеологические единицы немецкого и узбекского языков в сопоставительном аспекте (на материале немецко -русско-узбекского фразеологического словаря ми умарходжаева и кн назарова). In Современная филология: теория и практика (pp. 47-51).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.