CC BY
9Редактор алган 16.07.2020 ж.
ЕТАМБ 76.75.29
эеж 616:614.2 (574.5)
ТУРК1СТАН ОБЛЫСЫ ЭК1МШ1Л1К АУДАН ТУРГЫНДАРЫНЫЦ АУРУШАЦДЬЩ КЭРСЕТК1ШТЕР1Н ЦАЛЫПТАСУ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1 БОЙЫНША ТОПТАСТЫРУ
М.А. Булешов, С.Н. Элшбекова
^ожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-турш университет!, Туркютан к., ^азакстан
Максаты: белгшер1 бойынша Турюстан аймагыныц ауруын кешенд1 талдау.
Материал жэне эдктер. Зерттеу барысында элеуметпк-гигиеналык, медициналык-статистикалык зерттеу эдютер1 колданылды.
Нэтижелер. Эр турл1 нозологияларда аурудын пайда болу модельдер1 аныкталып, ерекшелжтерше карай топтастырылды.
^орытынды. Сондыктан бул аурулардын алдын-алуды белсенд1 турде уйымдастырып, халыктыц салауатты ем1р салтына бшмш арттыру кажет.
Тушнд1 сездер: аурушандьщ, элеуметпк-гигиеналык себептер, элеуметпк манызды аурулар, жалпы аурушацдык.
GROUPING OF THE POPULATION OF THE ADMINISTRATIVE REGIONS OF THE TURKESTAN REGION BY SIGNS OF INCIDENCE
M. Buleshov, S. Alipbekova
Khoja Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University, Turkistan city, Kazakhstan
Purpose: a comprehensive analysis of the incidence of the Turkestan region by signs.
Material and methods. The study used social and hygienic, medical and statistical research methods.
Results. Models of disease formation in various nosologies have been identified and grouped according to features.
Conclusion. Therefore, it is necessary to actively organize the prevention of these diseases and raise the education of the population towards a healthy lifestyle.
Key words: incidence, socio-hygienic reasons, socially-significant diseases, general incidence.
ГРУППИРОВКА НАСЕЛЕНИЯ АДМИНИСТРАТИВНЫХ
ТУРКЕСТАНСКОЙ ОБЛАСТИ ПО ПРИЗНАКАМ ЗАБОЛЕВАЕМОСТИ
М.А. Булешов, С.Н. Элшбекова
Международный казахско-турецкий университет имени Ходжи Ахмета Ясави Казахстан
Цель: комплексный анализ заболеваемости Туркестанской областипо признакам.
Материал и методы. В исследовании использованы социально-гигиенические, медико-статистические методы исследования.
Результаты. Модели формирования заболевания в различных нозологиях были идентифицированы и сгруппированы по признакам.
Заключение. Поэтому необходимо активно организовывать профилактику этих заболеваний и повышать образование населения к здоровому образу жизни.
Ключевые слова: заболеваемость, социально-гигиенические причины, социально-значимые болезни, общая заболеваемость.
РАЙОНОВ
, Туркестан,
Такырыптыц езектШп
Алдымызга койылган мшдеттерге сай ТО т^ргындарыныц аурушацдык керсетюштершщ калыптасу ерекшелштерше сай топтастыра отырып зерттедш. ^аушт cебептеpдi кaтеpлi элеуметпк-гигиеналык, экологиялык, биологиялык-медициналык, емip суру салты себептерше ж1ктедш.
^огамдык денсаулык сактау халыктыц кунделшт емip жагдайларыныц жиынтыгымен калыптасады жэне сакталады. Сонымен катар емip салты жэне экономикалык факторлар басым рел
аткарады. Эр тYрлi тарихи кезецдердеп тургындардыц денсаулык жагдайларыныц сапасын салыстыру халыктыц денсаулыгын калыптастыруга эсер ететiн eмiр жагдайларын аныктауга мYмкiндiк бередi. Денсаулык сапасыныц жогарылау немесе темендеу себептерш бiлу халык денсаулыгыныц калыптасуыныц мYмкiн болатын багытын болашакта болжауга мYмкiндiк бередi [1]
Аурулар к¥рылымында eлiм себептершщ арасында кан айналымы жYЙесiнiц аурулары (будан эрi
- ^ЖА) бiрiншi орында. 2018 жылы 100 мыц адамга шакканда ^ЖА-дан 167,38 кайтыс болды, бул 2015 жылмен салыстырганда 13 %-га темен. Стационарларда ^ЖА-дан кайтыс болгандардыц арасында 40,4 %-ы ецбекке жарамды жастагы адамдар (15 - 64 жас аралыгында) болган. ^ЖА арасында жYректiц ишемиялык ауруы (будан эрi - ЖИА) кеш бастап келедi, одан ^азакстанда жылына 11,3 мыц адам кайтыс болады (100 мыц адамга шакканда 71,7); сондай-ак ми кан айналымыныц жiтi бузылулары (будан эрi - М^ЖБ), жылына 11,1 мыц пациент кайтыс болады (100 мыц адамга шакканда 71,8). Жт миокард инфарктш (будан эрi - ЖМИ) еткерген адамдардыц iшiнен 69 %-ы диспансерлш есепке алынады, М^ЖБ-дан емделiп шыккан пациенттердiц iшiнен 24 %-ы диспансерлш есепке алынады, бул жерде максат инсульт алган барлык адамдарды бакылау болып табылады.
^ЖА-дан кейiн 2018 жылы нерв жYЙесiнiц аурулары eлiм бойынша екiншi орында (15,7 %) болды (егде адамдардыц кепшшгшщ кайтыс болу себебi ретiнде аурудыц осы санаты кeрсетiледi). Yшiншi орында - тыныс алу агзаларыныц аурулары (11,6 %). 0лiм себептерiнiц тeртiншi орнында - iсiктер (8,8 %). Онкологиялык ауруларга карсы кYрес женшдеп 2018 - 2022 жылдарга арналган кешендi жоспар iске асырылуда, астанада ¥лттык онкология орталыгын салу басталды. 1-11 сатыда обырды ерте аныктау 60,5 %-ды курайды.
Жаракаттанудан, жазатайым окигалардан жэне уланудан болатын eлiмнiц темендеу YPдiсi бар: 100 мыц адамга шакканда 2015 жылы 82,5 мыц адамнан бастап 2018 жылы 66,59-га дешн. Жол-келш окигаларынан кайтыс болгандардыц саны жогары кYЙiнде калуда (2015 жылы - 2439 адам, 2018 жылы
- 2413 адам) - ДД¥ Еуропалык eцiрiндегi ец жогары керсетюштердщ бiрi [2].
Елiмiзде онкологиялык патологиялардан туындайтын eлiм кeрсеткiшi жалпы eлiм арасында екiншi рангшк орынды алады. ^азакстан Республикасында жылда катерлi iсiк ауруынан орта есеппен алганда 17000 адам кез жумады, оныц 42% ецбек жасындагы тулгалар. Елiмiзде соцгы бес жылдыц шшде ецбек жасындагы тулгалар арасында катерлi iсiктермен ауыру окигалары жиi кездесуде[3].
Перинатальды жэне балалар eлiмi керсетюштершде аудандар бойынша 3 жэне 4 есе айырмашылыктар байкалады. ^ала тургындарыныц денсаулык жагдайы ауыл тургындарына караганда жаксы, эйелдер ер адамдарга караганда узак eмiр сYредi. Сонымен катар денсаулык сактау жYЙесiне тургындардыц непзп денсаулык кeрсеткiштерiн жаксартауда мацызды керсетюштерге кол жеткiзе алды: балалар eлiмi, перинатальды eлiм, 5 жаска дешнп балалар жэне ана eлiмi[4].
Максаты
Белгiлер бойынша ТYркiстан облысыныц сыркаттанушылык жагдайына кешендi талдау.
Зерттеу материалдары мен эд1стер1
Зерттеуде элеуметтiк-гигиеналык, медициналык-статистикалык зерттеу эдiстерi колданылды.
Нэтижелер1 жэне талкылау
2014-2019 жылдар аралыгында ауыл тургындары арасында элеуметтiк-гигиеналык кауiптiц таралу децгейiне карай жалпы аурушацдык керсетк^ эртYрлi децгейде калыптаскандыгы кeрсеттi. Организмге кауштшк дэрежесi темен аумакта жалпы аурушацдыктыц децгейi 796,2%о - га калыптаскан. Бул аурушацдыктыц калыптасуына непзшен тыныс алу органдарыныц аурулары (24,7 пайыз), кан айналу жYЙесiнiц патологиялары 14,6 пайыз, жаракаттар мен уланулар (10,2), CYЙек булшык ет жYЙесiмен дэнекер тiнiнiц аурулары (8,7 пайыз), ас корту органдарыныц патологиялары (7,1 пайыз), зэр шыгару жыныс жYЙесiнiц аурулары (5,6 пайыз), кез бен косалкы аппараттыц аурулары (5,6 пайыз) жэне жYктiлiк, босану жэне босанганан кейiнгi аурулары (5 пайыз) непзп Yлесiн косады. Денсаулыкка кауiптiлiгi орта дэрежедеп аумакта туратын тургындардыц денсаулыгы кауiптiлiгi темен дэрежедегi аумакка караганда айтарлыктай нашар. Бул аумакта тургындардыц денсаулыгыныц нашарлауы жеке инфекциялык жэне паразитарлык аурулардыц децгейiнiц жогары болуымен, кан, кан жасау аурулары мен эндокриндш жYЙе, тамактануыныц бузылуы мен зат алмасу ауруларыныц жогарлауымен, психикалык бузылыстармен, мiнез кулыктыц eзгерiстерiмен, жYЙке
жYЙeci aypyлapыньщ жoFapFы дэpeжeдe кaлыптacyымeн, кдн мeн адн aйнaлy жYЙeci aypyлapыньщ
дeцгeйiнiц apтyымeн, ac кopтy opгaндapыньщ aypyлapынын кeбeюiмeн, тepi мeн тepi acты шeгiнщ, CYЙeк булшьщ eт жYЙeci aypyлapынын oдaн apы кeбeюiмeн тiкeлeй бaйлaныcты. Бул ayмaктa r^pa^rn тYPFындapдыц дeнcayлыFынa ayыл шapyaшылыFындa кoлдaнылaтын минepaлдык зaттapдын, cyдын, тoпыpaктын к¥Paмындa гигиeнaлык кaлыпты шaмaдaн жoFapы бoлyымeн тiкeлeй бaйлaныcты. Дeнcayлыккa кayiптiлiгi жoFapы aймaктa r^pa^rn т¥PFындapдын apacындa жeкe инфeкциялык жэнe пapaзитapлык aypyлapдын, адн мeн кaн жacay opгaндapынын aypyлapыньщ, эндoкpиндiк жYЙe, тмaктaнyдын бузылуы, зaт aлмacyдын нaшapлayы, пcиxикaлык б¥зылыcтapмeн м^з к¥лык eзгepicтepi, жYЙкe жYЙeciнщ aypyлapы, кaн aйнaлy жYЙeciнщ пaтoлoгиялapы, acкopтy opгaндapынын aypyлapы, тepi мeн тepi acты шeгiнщ aypyлapы, CYЙeк б^лшьщ eт жYЙeciмeн дэнeкep тшшщ aypyлapы, 33p шыFapy-жыныc жYЙeciнщ aypyлapы жoFapы дeнгeйдe кaлыптacкaн. Бул кepceткiштepдщ дeцгeйi кayiптiлiгi тeмeн жэнe opтa дэpeжeдeгi ayмaктapдa r^pa^rn т¥pFындapдын кepceткiшiнeн такты жoFapы. Бул ayмaктapдa мaктa шapyaшылыFымeн aйнaлыcaтын eндipic opындapынaн, ayыз cyымeн тoпыpaктын лacтaнyы, пecтиcиттepмeн лacтaнyы кaлыпты гигиeнaлык шaмaдaн aйтapлыктaй жoFapы. Rayinrmiri aca жoFapы ayмaктa r^pa^rn т¥pFындapдын apacындa кaтepлi iciктep кaн мeн кaн жacay opгaндapынын aypyлapы, эндoкpиндiк жYЙeнщ aypyлapы, пcиxикaлык б¥зылыcтap, жYЙкe жYЙeciнщ aypyлapы, кaн aйнaлy жYЙeciнщ пaтoлoгиялapы, тыныc aлy opгaндapы мeн ac кopытy opгaндapынын aypyлapы eтe жoFapы бoлып кaлыптacкaн. СYЙeк булшьщ eт жYЙeciмeн дэнeкep тшшщ aypyлapы eзгe ayмaк тYPFындaпpыныц кepceткiштepiнe кapaFaндa нaкты жoFapы. Оcы ayмaктa 'r^pararn тYPFындapдыц apacындa тya бiткeн aнoмaлиялap, кaлыпты ayыткy cиптoмдapы eтe жoFapы дeнгeйдe тapaлFaн. Бул aймaктaFы т¥PFындapдьщ apacындa ypaн eндipiciнeн бeлiнeтiн зиянды xимиялык 3axxap кaлыпты гигиeнaлык шaмaдaн нaкты жoFapы. Сoнымeн кaтap o^i ayмaктaFы т¥pFындapдын жacтapынa кapaй aлFaшкы жэнe жaлпы aypyшaндык кepceткiштepiн (1 кecтe).
2014-2019 жылдapы кaлыптacкaн aлFaшкы aypyшaндык кepceткiшi 0-14 жacтaFы бaлaлapдa eтe жoFapы дeнгeйдe кaлыптacкaн. Оньщ eH биiк дeцгeйi кaтepлiлiк кyaты aca жoFapы ayмaктaFы бaлaлapдьщ apacындa кeздeceдi. Бул ^pceram^ дeцгeйi 1963,1%o гe дeйiн жeтeдi. Ал кaтepлi кyaты тeмeн ayмaктapдa aлFaшкы aypyшaндыктын дeцгeйi 1194,7%о. Raтepлi Kyara opтaшa ayмaктa 1278,2%о, кaтepлi Kyara жoFapы ayмaктa 1837,2%o бoлып ^льш^^^ AлFaшкы aypyшaндыFы жoFapы дeнгeйдeгi жacтык топтыщ кaтapынa жacecпipiмдep дe жaтaды. К^птшк кaтepлiгi aca жoFapы ayмaктa eмip CYpeтiн жacecпipiмдepдщ apacындa aлFaшкы aypyшaндык 1387,5%o бoлca, кaтepлi Kyara жoFapы ayмaктaFы жacecпipiмдepдe 1259,2%o, кaтepлi кyaты opтaшa ayмaктaFы жacecпipiмдepдe 1131,3%o, aл кaтepлiлiк кyaты тeмeн ayмaктa 1124,5% бoлып кaлыптacкaн. 18 ^н acкaн epeceк жacтaFы тYPFындapдыц aлFaшкы aypyшaндыFы т¥pFын ayмaктaFы кayiптi ceбeптepдщ кaтepлiлiк кyaтынa кapaй 472,9% дeн 686,7% дeйiнгi apaлыктa кaлыптacкaн. Commet тYPFын ayмaктaFы кayiптi ceбeптepдщ кaтepлiлiк кyaты aлFaшкы aypyшaндык кepceткiшiн бaлaлapдьщ apacындa eH жoFapы дeнгeйдe кaлыптacтыpaды. Оныц нeгiзгi ceбeбi бaлaлapдын иммундык KaOTerimH тeмeндiгi, oлapдын opгaнroмнщ Kayirni ceбeптepгe кapcы тeмeн дэpeжeдeгi ^pa^ibL^^i aлып кeлeдi. Дэл ocындaй жaFдaй жaлпы aypyшaцдык ^pcerara^^ 3p тYpлi жacтaFы тYPFындapдыц apacындaFы кaлыптacyындa дa бaйкaлaды. Жaлпы aypyшaцдыктыц eH жoFapы дeцгeйi 0-14 жacтaFы бaлaлapдa кaлыптacкaн. Ауыл тYPFындapы apacындaFы дeнcayлыккa Kayirni элeyмeттiк-гигиeнaлык ceбeптepдiн кaтepлiлiк кyaтынын aca жoFapы бoлyынa бaйлaныcты жaлпы aypyшaцдык кepceткiшiнiн дeнгeйi 1586,8% жeтce, Kaym^^^ кaтepлiлiк кyaты жoFapы ayмaктa 1564,3%, Kayim^^^ кaтepлiлiк кyaты opтaшa ayмaктa1463,2%, aл кayiтiлiк дэpeжeci тeмeн ayмaктa 1395,9% бoлып шыкты. ЖoFapыдa aйткaндaй, жaлпы aypyшaндык кepceткiшiнiн eH жoFapы дeнгeйлepi кayiптiлiктiн кaтepлiлiк кyaты aca жoFapы бaлaлap apacындa кaлыптacca (2672,7%), eH тeмeцгi дeнгeйi (1291,2%) кayiптiлiктiн кaтepлiлiк кyaты тeмeн ayмaктaFы epeceк aдaмдapдын apacындa тipкeлiп oтыp.
Teмeнгi дэpeжeдe кayiптi экiмшiлiк ayмaктa eмip CYpiп жaткaн т¥pFындapдын элeyмeттiк мaцызы Yлкeн aypyлapмeн cыpкaттaнy дeнгeйiнiн 2010-2015 жылдapдaFы дaмy бaFытын бaFaлay бapыcындa кaнт диaбeтi дэнeкep тiнiнiн жYЙeлi зaкымдaнyы жэнe виpycтык гeпaтиттiн В,С тYpлepi бoйыншa aypyшaндыктын ocы жылдapы eciм бepгeндiгi aныктaлды (2 кесте).
Зерттеудщ корытындысы
Алынган деректерге караганда, осы патологиялар бойынша аурушацдыктыц eсiмi медициналык кeмектi уйымдастыру сапасына тiкелей байланысты болып отыр. Сондыктан аталган аурулардыц профилактикасын белсендi уйымдастыру жэне салауатты eмiр CYPУ салтына тургындарды тэрбиелеу жумыстарын барынша жетiлдiру керек. Ауыл тургындарын сапалы ауыз сумен камтамасыз ету де инфекциялык ауруларга карсы кYресте дурыс рел аткарады деп есептеледь
Аурулар тобы Кауiптiлiктiц теменп Кауштшктщ орта Кауштшктщ жогары Кауштшктщ аса жогары
децгейi децгеш децгеш децгеш
керсетюш % керсетюш % керсетюш % керсетюш %
Жеке инфекциялык 13,7±1,3 1,7 54,6±5,3 5,7 59,7±5,5 5,3 47,9±2,3 2,4
паразитарлык аурулар
К^атерл! iсiктер (обыр аурулары) 26,8±2,6 3,5 21,3±1,8 2,2 15,7±1,4 1,4 34,8±3,1 3,02
Кан мен кан жасау 12,4± 1, 1 1,6 24,5±2,3 2,5 28,9±2,7 2,6 30,5±2,4 2,7
аурулары
Эндокриндж ЖYЙе, 23,6±2,0 2,9 35,4±3,3 3,6 37,8±3,6 3,4 38,9±3,6 3,4
тамактаудыц бузылу
жэне зат алмасу
аурулары
Психиканыц 16,4±1,4 1,9 38,5±3,6 4,0 39,9±3,4 3,2 42,1±3,9 3,7
бузылысы мен мшез-
кулыктыц eзгерiстерi
Жуйке жуйесшщ 23,3±2,1 2,8 68,3±6,3 7,1 84,7±7,8 7,7 89,2±7,3 7,7
аурулары
Кез бен оныц косалкы 45,2±4,2 5,6 57,5±5,5 6,0 58,9±5,7 5,3 53,5±4,6 4,6
аппаратыныц
аурулары
Кулак пен емiзiк тектес 11,6±1,1 1,6 31,4±2,8 3,3 24,7±2,2 2,2 29,1±2,5 2,5
eсiндiнiц аурулары
Кан айналу ЖYЙесiнiц 117,8±10,8 14,6 134,5±11,2 13,9 155,3±14,6 14,0 162,7±12,9 14,1
аурулары
Тыныс алу 199,8±17,7 24,7 167,0±14,3 17,3 185,7±1,68 16,7 201,6±16,5 17,5
органдарыныц
аурулары
Ас корыту 56,4±4,6 7,1 89,3±8,1 9,0 122,9±10,8 11,0 131,4±22,7 11,4
органдарыныц
аурулары
Терi мен терi асты 21,0±1,8 2,6 50,4±4,2 5,2 45,4±4,6 4,1 49,6±3,8 4,3
шелшщ аурулары
Суйек-булшык ет 61,3±6,7 8,7 56,3±5,2 5,8 90,5±8,3 8,1 92,4±8,1 8,0
ЖYйесi мен дэнекер
тшшщ аурулары
Зэр шыгару-жыныс 44,4±4,2 5,6 37,6±3,5 3,8 54,9±4,8 4,9 58,7±4,8 5,1
ЖYйесiHiц аурулары
ЖYKтiлiк, босану жэне босанганнан кейiцгi 41,1±3,6 5,0 39,2±3,8 4,1 38,5±3,4 3,5 42,3±3,7 3,7
кезец
Туа бгткен 0,3±0,01 0,04 1,4±0,01 0,1 1,8±0,01 0,2 2,9±0,2 0,2
аномалиялар
Калыптан ауытку 0,4±0,03 0,05 2,2±0,2 0,2 3,1±0,2 0,3 3,6±0,3 0,3
симптомдары, белгiлерi жэне бузылыстары
Жаракаттар, уланулар 81,6±7,9 61,9±5,6 6,1 69,2±6,2 6,0 59,2±4,8 5,1
жэне жекелей сырткы себептердiц эсер ету 10,2
калдыктары
Жалпы 796,2±71,8 100,0 963,9±89,3 100,0 1115,8±92,5 100,0 1170,1±107,5 100,0
1 кесте - К,ол жеттзген нэтижелер. 2014-2019 жылдар аралыгында ауыл тургындары арасындагы элеуметтк-гигиеналыц цауiптi себептердщ таралу децгейте царай жалпы аурушацдыц керсеткшжц цалыптасу ерекшелiктерi (1000 тургынга балап есептегенде).
ДЕНСАУЛЬЩ САЦТАУ ¥ЙЫМЫ ЖЭНЕ ГИГИЕНА
2 кесте - 2014-2019 жылдар аралыгында ауыл тургындары арасындагы денсаулъщца цаyinmi элеуметтж-гигиеналыц себептердщ цатерлшк цуатына байланысты аурушацдыц кврсеткiшiнiц жастыц топтардагы цалыптасу децгейi (1000 адамга балап есептегенде).
Жастык топтар арасындагы денсаулык кeрсеткiштерi ТYркiстан облысы тургындарыны ц аурушацдыгы, орта есеппен 1000 туртынга балап есептегенде Тургын аумак
кауштшкт Щ катерлшж куаты аса жогары кауштЫ ктщ катерлЫ к куаты жогары кауштшкт Щ катерлшж куаты орташа кауштшкп ц катерлшж куаты темен ТYркiстан каласы
Алгашкы аурушацдык, орта есеппен алганда 852,7 876,9 792,4 697,6 627,1 1019.5
0-14 жастаЕы балалардыц алгашкы аурушацдыгы 1887,1 1963,1 1837,2 1278,2 1194,7 2524,4
15-17 жастагы жасeсmрiмдердiц алгашкы аурушацдыгы 1414,9 1387,5 1259,2 1131,3 1124,5 173684
18 жастан аскан ересек тургындардыц алгашкы аурушацдыгы 624,8 686,7 569,2 493,4 472,9 748,2
Жалпы аурушацдыктыц орташа децгеш 1721,9 1586,8 1564,3 1463,2 1395,9 2139,8
0-14 жастагы балалардыц жалпыаурушацдыг ы 2385,4 2672,7 2332,4 1726,4 1688,4 3212,4
15-17 жастагы жасeспiрiмдердiц жалпы аурушацдыгы 2344,3 2461,5 2236,8 1989,3 1821,9 2954,9
18 жастан аскан ересек тургындардыц жалпы аурушацдыгы 1568,9 1424,3 1390,4 1298,5 1291,2 1938,6
Эдебиеттер mijmi
1. Прохоров Б.Б. Здоровье населения России в прошлом, настоящем и будущем: Текст научной статьи по специальности//Науки о здоровье, 2011. - 148 с.
2. Казацстан Республикасыныц денсаулыц сацтау саласын дамытудыц 2020-2025 жылдарга арналган мемлекеттiк багдарламасын беюту туралы Казацстан Республикасы Yкiметiнiц 2019 жылгы 26 желтоцсандагы №982 цаулысы.
3. Тажибаева К.Н. Шымкент цаласында ецбек ету жасындагы тургындар арасында цатерлi iaK ауруын ерте аныцтаудыц медициналыц жэне уйымдастырушылыц технологияларын жетiлдiрy: Дисс. ... фил.гыл.докторы/ 6D110200 /. - ТYркiстан, 2017. - 113 б.
4. Потапчик Е., Шишкин С., Erica Richardson Alexandra Vacroux Benoit Mathivet Российская Федерация Обзор системы здравоохранения/Лариса Попович//Системы здравоохранения: время перемен. - 2011. - Том13, №7.
Хат жазуFа apH&4FaH автор: Элшбекова Сандугаш Нурлыбеккызы. КА. - Ясауи атындагы Хальщаралык казак-TYpiK университетшщ 2 курс докторанты. sandu-92@mail.ru
Астана медициналыц журналы №4(106), 2020
197
ДЕТСАУЛЬЩ CAЦТAУ ¥ЙЫМЫ ЖЭHЕ ГИГИЕHA
Астана медициналыщ журналы №4(106), 2020
198
