Научная статья на тему 'Тўғридан-тўғри чет Эл инвестицияларини жалб этишни тартибга солишнинг хориж тажрибаси'

Тўғридан-тўғри чет Эл инвестицияларини жалб этишни тартибга солишнинг хориж тажрибаси Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
214
62
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — С. А. Ахмеджанов

Тўғридан-тўғри хорижий сармоялар қабул қилувчи давлатнинг иқтисодий тараққиётига ижобий таъсир кўрсатиб, иқтисодиётни қайта ташкиллаштириш, инфратузилмани ривожлантириш, маҳаллий ишчи кучи бандлигига кўмаклашиш, технологияларни тақдим этиш, бошқарув тажрибаси, бош компаниянинг савдо маркасидан фойдаланиш ҳуқуқи ва шу кабилар асосида иқтисодий тараққиётнинг таркибий омиллари самарадорлигининг ўсишига ёрдам беради. Шу билан бирга, хорижий капитал оқимлари, асосан қисқа муддатли бўлиб, ўзининг нобарқарорлиги оқибатида қабул қилувчи иқтисодиёт учун муаммо келтириб чиқариши мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Тўғридан-тўғри чет Эл инвестицияларини жалб этишни тартибга солишнинг хориж тажрибаси»

С.А.Ахмеджанов

Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камаси кошидаги Прогнозлаштириш ва макроик,тисодий тадк,ик,отлар институти илмий ходими

ТУFРИДАН-ТУFРИ ЧЕТ ЭЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРИНИ ЖАЛБ ЭТИШНИ ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ ХОРИЖ ТАЖРИБАСИ

Тугридан-тугри хорижий сармоялар - цабул цилувчи давлатнинг ицтисодий тарацциётига ижобий таъ-сир курсатиб, ицтисодиётни цайта ташкиллашти-риш, инфратузилмани ривожлантириш, мацаллий ишчи кучи бандлигига кумаклашиш, технологияларни тацдим этиш, бошцарув тажрибаси, бош компания -нинг савдо маркасидан фойдаланиш цуцуци ва шу ка-билар асосида ицтисодий тарацциётнинг таркибий омиллари самарадорлигининг усишига ёрдам бера-ди. Шу билан бирга, хорижий капитал оцимлари, асо-сан цисца муддатли булиб, узининг нобарцарорлиги оцибатида цабул цилувчи ицтисодиёт учун муаммо келтириб чицариши мумкин.

Кабул килувчи давлатда т^ридан-т^ри сармоялар шаклидаги узок муддатли капитал окимини чеклашга асослар йук. Аммо х,ар кандай давлат хорижий сармоялар окимимни тартибга солишни х,ар хил турда-ги чора-тадбирлар асосида, шу жумладан, жалб этиладиган инвестициялар х,ажмига, уларнинг тармоклар буйича таксимотига таъсир курсатиш оркали амалга оширади.

Давлат инвестиция окимларини тартибга солишнинг миллий сиёсатини иш-лаб чикишда уларнинг эх,тимолдаги салбий таъсирини х,ам х,исобга олади.

Хар кандай давлат х,окимият институти сифатида куйидаги вазифаларни амалга ошириш максадларида халкаро сармо-яларни жалб этиш сиёсатини ишлаб чикиш ва жорий этишда фаол вазифани бажара-ди:

- мамлакатнинг иктисодий ривожига кумаклашиш;

- иктисодий эркинликни таъминлаш ёки имкон кадар купрок иктисодий усту-ворликларга эга булиш.

Биринчи максад мах,аллий корхона-лар устав капиталида хорижий мулкнинг янада юкорирок даражасини урнатиш ва кабул килувчи мамлакатда капитал куйилмаларнинг мех,нат самарадорлигининг усишига ижобий таъсир курсатувчи сох,аларга хорижий мулкдорларнинг назо-ратини жалб этилишини талаб этади. Ик-кинчи максад эса, аксинча, миллий мулкнинг юкорирок даражасини ва мах,аллий сармоядорлар устидан назоратни саклашни талаб килади.

Кабул килувчи мамлакатнинг давлат сиёсати хорижий капиталга нисбатан куйидагиларни уз ичига олади:

- жойлаштирилган капиталнинг бир-лигига энг куп фойда олиш максадида ин-вестицияларни тартибга солиш сиёсати. Бу сиёсатнинг туб негизи - жойлаштирилган хорижий капиталнинг янада самарали х,аракат килиши;

- имкон кадар куп капитал х,ажмини жалб этиш учун раFбатлантириш сиёсатини юритиш. Бунда сармояларнинг самараси

эмас, балки уларнинг имкони к,адар купрок, ок,имини таъминлаш мухимрок,дир.

Одатда хорижий сармояларга нисбатан хукуматнинг функциялари икки йуналишда намоён булади: хорижий капитал ок,имини тартибга солиш ва раFбатлантириш. Аммо давлат сиёсатида бу икки йуналишнинг бит-таси устуворлик к,илади. Бу эса ахолининг ривожланиш даражаси ва ижтимоий-ик,тисодий вазифаларни хал этишда ман-фаатлари устуворлик к,илувчи гурухлар та-рафидан белгиланади.

Хар бир давлатнинг хукумати ик,тисодий усишга эришишда мак,сад ва устуворли-клардан келиб чик,к,ан холда узининг мил-лий инвестиция сиёсатини танлайди. Аммо бунда 1980 йилларнинг бошларида саноа-ти ривожланган мамлакатларда юзага кел-ган умумий конуният кузатилади. Бу - давлат иктисодий тараккиёти даражасининг туFридан-туFри хорижий инвестициялар-ни жалб этиш режимини эркинлаштириш билан туFридан-туFри мутаносиб узаро алокадорлигида ифодаланди.

Давлатнинг хорижий инвестициялар-ни тартибга солиш сиёсати чет эллик ин-весторнинг мамлакат ичидаги мулкчи-лик х,ук,ук,ларида, солик, ва божхона тао-милларида, валюта ва нарх сохасида ва бошкаларда акс этади. Тартибга солиш сиёсатини утказиш давомида хар хил тур-даги воситалар кулланади. Бундай чора-тадбирлар халк,аро ташкилотлар томони-дан умумий хусусиятлари буйича тасниф-ланади ва бир нечта гурухларга ажратила-ди. Чунончи, ОЭСР таснифига кура тартибга солиш тадбирлари беш гурухга булинади. ГААТ/ЖСТ 1 ташки савдони эркинлаштириш чоралари доирасида бу тадбирларни турт гурухга ажратади.

Умумий шароитларда капитал харакатини назорат к,илиш буйича тадк,ик,отлар уларни икки йуналишда ажратади: капиталнинг чик,иб кетиши устидан назорат (масалан, 1998 йилда Малайзия) ва унинг ок,иб кириши устидан назорат (масалан, 1991-1998 йилларда Чили). Хар икки холатда хам давлат асосан киска муддат-ли капитал ок,имларини тартибга солиб ту-ради. Халкаро валюта фонди хам шу каби амалиётни куллайди.

Бир канча ик,тисодчилар назоратнинг биринчи шаклига ишончсизлик билан

карайдилар, аммо капитал куйилмаларга чеклашларни жорий этиш Fояси анча ом-малашган. Жумладан, Ж.Стиглиц, Т.Ито, Б.Эйхенгрин шу фикрни маък,улламок,да.2

Капитал ок,имларини чеклаш-ни жорий этиш Fояси макроиктисодий беркарорликни камайтириш воситаси си-фатида мохиятан янгилик эмас. Утган аср-нинг 70-йилларида Ж.Тобин билдир-ган фикрга кура валюта операцияларига умумжахон соликларини жорий этиш дунё валюта бозорларида бекарорлик ва спе-куляциянинг пасайишига кумак булади. ХХ асрнинг 90-йиллари урталарида Ж. Тобин-нинг ушбу таклифи Британия фунт стерлинги ва Италия лирасини девальвация к,илиш шароитларида мухокама этилди. Капиталнинг эркин окимлари Fоясини жорий этиш капитал харакатига чекловларни бартараф этиш муддатлари ва йуналишларини белги-лашни акс этади3. Чунончи, Р.Маккиннон (1973 йил) ёзишича, назоратни бартараф этиш асосида капитал х,исобварак,ларини очишни товарлар савдосини эркинлашти-ришга кадар кечиктириш лозим. Бунинг са-баби шундаки, агар капиталнинг ортик,лиги валюта курсининг жиддий ошишига олиб келса, бу уз навбатида товарлар савдосини эркинлаштиришга булган интилишини сундиради.

Утган асрнинг 80-йиллари охирлари-да куплаб олимлар куйидагича фикр бил-дирганлар: миллий ик,тисодиётларни ислох этиш доираларида макроик,тисодий баркарорликнинг энг кичик даражаси-га эришиш учун молиявий нобарк,арорлик муаммосини хал этиш лозим. Ички молиявий бозорни ислох этиш х,амда товарлар сотишни эркинлаштиришдан сунг капитал хисобваракларини эркинлаштиришни амалга ошириш ва мехнат бозорини тартибга солишни камайтириш зарур.

Капитал харакати устидан хукукий назоратнинг мавжудлиги доим хам капитал куйилмаларнинг амалдаги чекловла-рини англатавермайди. Турли мамлакатларда давлат назоратини четлаб утишнинг хар хил йуллари кулланади. Жумладан, импорт нархларини оширишнинг ёки экспорт нархларини пасайтиришнинг энг содда ме-ханизмлари.

1 Жахон савдо ташкилоти (Тахр.)

2 Case, Karl E. & Fair, Ray C. Principles of Economics (5th ed.). - Prentice-Hall. 1999.

3 Толбин. Денежная политика и экономический рост. М., Либроком. 2010 г.

Турли давлатларнинг капитал бозорла-ри интеграциялашув даражаси микдори жамFармалар х,ажми ва инвестициялар х,ажми уртасидаги нисбатларга боFлик1. М.Фелдстайн ва Ч.Хориока томонидан иш-лаб чикилган ушбу курсаткичдан П.Монтиэл фойдаланиб, ривожланаётган мамла-катларнинг купчилигида жамFармалар ва сармоялар паст даражадаги узаро боFликликка эга эканлигини исботлади1. Бу эса шу х,олатни тасдиклайдики, капитал х,аракатчанлигининг х,акикий даражаси капитал окимларига х,укукий чекловларни тах,лил этишда аниклаш мумкин булган да-ражасидан анча юкори.

Капиталнинг чикиб кетиши устидан ва уни жалб этиш устидан назорат самара-дорлигини куриб чикайлик. Капиталнинг чикиб кетиши устидан назорат урнатиш - валюта-молия инкирозини х,ал этиш йулларидан биридир. Бундай назорат са-марасини бах,олашда куйидагиларни ажра-тиш жоиз:

- мамлакат тулов балансининг сурун-кали танкислигига эга булган, лекин миллий валютани девальвациялашга х,аракат килмаган такдирда урнатиладиган (ёки катъийлаштириладиган) огох,лантирувчи (превентив) назорат;

- иктисодий инкироз шароитларида жорий этиладиган вактинчалик назорат.

Огох,лантирувчи назорат турли шакллар-да булиши мумкин, мамлакат чегарасидан ташкарига утказилган фондларни соликка тортиш, куш валюта курслари тизими (капитал х,исобвараклари буйича битим-лар учун), капитални хорижга утказишни тулик такиклаш шулар жумласидандир. Ай-рим иктисодчиларнинг фикрига кура, бундай чора-тадбирлар х,укуматларнинг туза-тиш киритиш сиёсатини амалга ошириш учун зарур булган муддатни такдим этиб, халкаро валюта захиралари микдорини ка-майтириш имконини беради. Амалиёт на-зоратнинг бу шакли самарасиз эканини курсатди.

Инкироз хавфига дуч келган хусусий сектор, катта микдордаги маблаFларни хорижга кучириш асосида назоратдан кутулиш йулини топади. Бундан ташкари капиталнинг окиб кетиши устидан назо-

1 Khan M.S., Montiel P., Haque N. (1991) Macroeconomic Models for Adjustment in Developing Countries. IMF, Washington. -(01.11.2008).

ратнинг мавжудлиги, агар сармоядорлар уз маблаFларини солик панохгохларига (ёки оффшор мамлакатларига ёхуд худудларига) яширишга уринсалар, кор-рупциянинг усишига олиб келади. Назорат кулланган такдирда хукуматлар одат-да тартибга солишнинг самарали дастури-ни амалга ошира олмайдилар. Капиталнинг чикиб кетиши устидан давлат назорати-нинг мавжудлиги ёки катъийлаштирилиши макроиктисодий беркарорликни кучай-тиради. Ривожланаётган мамлакатлардаги валюта инкирозлари мохиятининг куп сон-ли тадкикотлари курсатишича, хусусий сектор миллий валюта девальвацияланиши-дан бир неча ой олдин назоратни четлаб утиш йулларини излаб топади. Деярли 70 фоиздан ортик холларда давлатнинг капитал окимининг олдини олиш чоралари си-фатидаги тадбирлари жорий этилганидан кейин куп микдорда капиталнинг чикиб кетиши кузатилган.

Капиталнинг чикиб кетиши устидан назорат миллий капитал фондлари-нинг мустахкамлиги хакида сохта таассу-рот уЙFотиши хамда сиёсатчилар ва ком-панияларнинг коникиш хис этишлари-га сабаб булиши мумкин. Корея Республи-касида юз берган валюта инкирози буни тасдиклайди. 1997 йилнинг охирига кадар куплаб иктисодчилар капитал харакатига чекловлар мавжудлиги туфайли Жану-бий Корея иктисодиёти валюта таназзу-лидан химояланган деб хисоблардилар. Аммо 1998 йил ходисалари бу фикрнинг нотуFрилигини курсатди. Шунингдек, Бразилия тажрибаси хам капитал окимларига чекловлар миллий иктисодиётни моли-явий беркарорликдан химоялай олмас-лигини тасдиклайди. Бразилия сиёсатчи-лари капиталнинг чикиб кетишига такик урнатилганидан сунг миллий валюта хавф-сиз холатга келади деб хисобладилар. Аммо улар янглишгандилар - Бразилия ре-алининг жиддий девальвация килиниши миллий хамда хорижий капиталнинг чикиб кетишига олиб келди.

Капитал чикиб кетиши устидан назо-ратнинг иккинчи шакли - муваккат назорат. П. Кругманнинг фикрича, мамлакат инкирозга юз тутгач, капиталнинг чикиб кетиши устидан назоратни жорий этишдан

устуворлик олиши мумкин1. Мамлакат та-наззул холатида фоиз ставкаларини пасай-тириш ва усишини раFбатлантириш сиё-сатини юритиш мумкин. Муваккат назо-рат мамлакатга молиявий секторни кайта куриш учун кушимча вакт беради. Мил-лий иктисодиётнинг баркарорлигига эри-шилганидан сунг капиталнинг чикиб кети-ши устидан назоратга бархам берилиши лозим2.

1998-1999 йилларда Малайзия айнан шу йулдан борди. Мазкур сиёсатни юри-тишнинг мамлакатдаги иктисодий вази-ятга курсатадиган самарасини бахолашга хали эрта. Лекин дастлабки натижаларнинг курсатишича, уз фикридан кайтмайдиган (ортодоксал) ик,тисодчиларнинг хавфси-рашларига карши уларок вак,тинчалик на-зорат жиддий зарар етказгани йук,.

ТуFри, дунё тажрибасида бошк,а мисол-лар хам бор. Бразилия 1999 йилнинг ян-варида реални девальвация килганидан сунг капиталнинг чикиб кетиши устидан назоратни кучайтиргани йук ва шун-га карамасдан тез орада иктисодиётда жиддий жонланиш юз берди. Инк,ироздан кейинги даврда капиталнинг чикиб кетиши устидан назоратнинг жорий этили-ши ёки катъийлаштирилиши муваффакият келтирмади. Эдвардснинг фикрига кура (1989 йилги), инкироздан кейинги назоратни жорий этган мамлакатларнинг 50 фои-зида миллий валюталарни девальвация-лаш самарали чора булиб чикмади, чун-ки реал валюта курсларининг жиддий узгаришига ва миллий тулов баланслари-нинг ахволини яхшилашга кумак булмади. Мамлакатларнинг 2/3 кисми салбий усиш суръатларига эга булди. Давлатларнинг факат 35 фоизи инк,ироздан кейинги даврда ва иктисодий усиш суратларининг па-сайиши даврида капиталнинг чикиб кетиши устидан назоратни жорий этмадилар3. 1980 йилларда ривожланаётган мамлакат-лардаги карздорлик инкирози капиталнинг чикиб кетиши устидан урнатиладиган назоратнинг тарихий намунаси хисобланади. Капиталнинг чикиб кетиши устидан назо-

1 Krugman P. A. Model of Balance of Payment Crises // Journal of Money, Credit and Banking. -Ohio. 1979. -Vol 11, -P. 311-325.

2 Евро — дитя Манделла? Теория оптимальных валютных зон. -М.: Дело, 2002. -368 с.

3 S. Edwards. Why countries use capital controls IMF, 1999, p 85

ратни жорий этган Лотин Америкаси дав-латлари (Аргентина, Бразилия, Мексика) иктисодий тарак,к,иёт суръатларининг узок муддатли ва асоратли пасайишини, юкори даражадаги инфляцияни ва ишсизлик-нинг усишини бошдан кечирдилар. Бун-дан ташкари, капиталнинг чикиб кетиши устидан назоратнинг кучайтирилиши миллий иктисодиётларнинг кайта курилишига кумак бермади, зарур ислохотларнинг амалга оширилишига олиб келмади. Ак-синча холат юз берди. Турли мамлакатлар-да сиёсатдонлар популистик Fоялар билан тажрибалар утказдилар. Бу эса коррупци-янинг усишини раFбатлантирди ва охир-окибат инкироз вазиятини чукурлаштирди. Мексикада доллар куйилмалари экспроприация килинди (мажбурий тарзда тортиб олинди). Аргентинада ва Бразилияда янги валюта курслари жорий этилди, нархлар устидан ва давлат харажатларининг усиши устидан назорат урнатилди. Лотин Америкаси мамлакатларининг бирортасида хам капиталнинг чикиб кетиши устидан назорат муваффакиятли чикмади.

Осиёдаги молиявий инкироздан сунг эхтимолий валюта таназзулларини барта-раф этиш учун капитал окими устидан назоратни жорий этишни фаол кувватлаш кузатилди. Бундай назорат бозорларга мустакил пул-кредит сиёсатини утказишга ижозат бериб, уларни халкаро спекуляци-ядан химоялашга сафарбар этилган. Ай-рим мамлакатлар охирги икки ун йил-ликда капитал окими устидан назоратни куллаганлар. Масалан, Бразилия, Колумбия, Чехия, Малайзия, Чили кабилар. Чили тажрибаси курсатишича, узок муддатли инвестициявий ресурсларни жалб этиш билан бир вактнинг узида киска муддатли капиталлар устидан назоратнинг урнатилиши иктисодий тараккиётдаги жиддий муваффакиятга кумак булди.

Капиталнинг окиб кириши устидан назорат - инкироз муаммосини хал этиш ва миллий иктисодиётни жахон молия бо-зорларининг беркарорлигидан химоялаш йулларидан бири. Агар спекулиятив капитал мазкур иктисодиётга куйилмаган такдирда хам, ундан чикиб кетмайди. 19911998 йиллардаги Чили тажрибаси буни тасдиклади.

Чилидаги капитал жалб этиш устидан назоратнинг самарадорлиги купинча бурттириб, муболаFа килиб курсатилмокда.

г ХАЛКАРО ИКТИСОДИЁТ ВА ИКТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАР/ 17 1 ^ МЕЖДУНАРОДНАЯ ЭКОНОМИКА И ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ

1- жадвал Капитал ^аракати устидан назоратнинг мак,садлари ва йуналиши 1

Максадлари ва йуналиши Мисоллар Шархлар

Капиталнинг чи^иб кетиши

Давлат даромадларининг ва харбий харажатларни молиялашнинг ортиши Биринчи ва Иккинчи жахон урушларида иштирок этган давлатлар Капиталнинг чикиб кетиши устидан назорат юкори даражадаги инфляция ва катъий (чекланган) валюта курси холатида мамлакатга ички фоиз ставкаларни пасайтириш имконини беради

Молиявий репрессия Айрим ривожланаётган мамлакатлар Молиявий тизим маблаFларини иктисодиётнинг устувор сохалари усишини раFбатлантириш учун кулловчи хукуматлар капиталнинг янада юкорирок даромадлар илинжида окиб кетишини бартараф этиш учун унинг харакати устидан назорат урнатишга интиладилар.

Тулов баланси танкислигини тузатиш АКШда 1963-1974 йилларда фоиз ставкаларига соликнинг жорий этилиши Мамлакатдаги капитални окиб чикиб кетиши устидан назорат реструктив пулнинг кредит сиёсатсиз ёки девальвациясиз хориж активларига талабни пасайтиради

Ички капитал куйилмаларни орттириш зарурияти Россия Капиталнинг кочишига карши кураш пировардида ички инвестицияларнинг усишига олиб келиши мумкин

Капиталнинг о^иб кириши

Тулов балансининг ортикчалигига тузатиш киритиш Барденотнинг немис чизмаси, 1972-1974 йиллар Капитал окими устидан назорат экспансион пул-кредит сиёсатсиз ёки ревальвациясиз ички активларга норезидентларнинг талабини камайтиради

Хориж инвестицияларининг волатиллигини2 пасайтиради Чили, 1991-1998 йиллар Инкироз давомида биринчи булиб мамлакатни тарк этиб кетувчи сармоялар турларининг окими камаяди. Бу юкори даражадаги макроиктисодий баркарорликка эришиш имконини беради.

Молиявий нобаркарорликни бартараф этиш Чили, 1991-1998 йиллар Капитал харакатининг устидан назорат воситасида хорижий сармояларнинг хажми ва таркиби тартибга солинади, бу эса ички молия тизимини мустахкамлайди

Реал валюта курсининг баркарорлигига эришиш Чили, 1991-1998 йиллар Капитал окимини чеклаш ва бундан карор топувчи баркарор реал валюта курси пул таклифининг кенгайиши ва инфляциядан сакланиш имконини беради

Ички активлардаги чет эл мулкини чеклаш Мексика Табиий ресурслар каби ички активлар турларига хорижий мулкчилик ижтимоий-сиёсий кескинликни юзага келтиради

Капиталнинг кириб келиши ва чикиб кетиши

Ички молиявий секторни химоялаш Купгина ривожланаётган мамлакатлар Вактинчалик протекционизм миллий институтларининг карор топиши ва бозор ривожланиши даврида хорижий ракобатдан мухофаза этиш учун зарур

1 Моисеев СР. Современный контроль над движением капитала: цели и задачи // Дайджест-Финансы. -М.., 2000, №12, -С. 14-20

2 Узгарувчанлигини (Тах,р.)

Назорат сиёсати мамлакатнинг ташки карзи хажмининг жиддий усишига олиб келди. Хатто, 1996 йилда Чилининг банк тузилма-ларидаги карзларнинг 40% дан ортиFининг тулов муддати бир йилдан камрокка утказиб юборилди. Иктисодиётга киритилган ялпи капиталнинг умумий хажми эса камайга-ни йук. Капиталнинг ок,иб кириши устидан назорат Чили валютасининг реал курсига жиддий таъсир курсатмади. Фоиз ставкаси микдорида кичик самара кузатилди. Чили-даги капитал ок,иб кириши устидан назорат фонд бозоридаги нобаркарорликни камай-тиришга ёрдам берди деган фикрлар мав-жуд. Аммо бу чора-тадбирлар Осиё моли-явий таназзулининг миллий ик,тисодиётга таъсирини бартараф эта олмади. Чилининг капитал кириб кириб келиши устидан назо-рати айрим салбий жихатларга хам эга эди. У айникса, кичик ва урта фирмаларнинг капитал ресурслари сарфларининг ортиши-га сабаб булди. 1996 йил давомида, мисол учун, Чилидаги кичик фирмалар капитал фондларининг сарф-харажатлари 24%га, 1997 йилда эса 19%га усди.

Юк,оридагиларни хисобга олган холда Чили тажрибасини куллашни истов-чи хар кандай мамлакат хукумати капиталнинг янада юкорирок харажатлари-ни (аввало кичик ва урта компаниялар-нинг сарф-харажатлари) эхтимолдаги аф-залликлар, жумладан, макроиктисодий беркарорликнинг камайиши билан так,к,ослашлари лозим.

Хорижий капитал окимлари, асосан киска муддатли булиб, узининг беркарорлиги окибатида кабул килувчи иктисодиёт учун муаммо келтириб чикариши мумкин.

Кредитлаш ва кредитларни олиш устидан катъий молиявий назорат мавжуд булмаган такдирда тартибга солинмайди-ган капитал окимлари узок муддатли сар-моялар окимига салбий таъсир курсатиши мумкин.

Халкаро капиталлар х,аракати устидан назоратнинг сусайтирилиши бозор ислох,отлари охирига етгунига кадар юри-тиш максадида олиб борилади. Ички мо-лия бозори устидан реал назорат тизими яратилганидан кейингина бунинг имкони булади.

Баъзан капиталнинг окиб кириши устидан назорат кучайтирилиши мумкин (1-жадвал). Шунга карамасдан, иктисодиётнинг халкаро капиталлар окимларига нисбатан баркарорлиги билан боFлик узок муддатли ечим валюта курс-ларини баркарорлаштириш, банк назора-ти тизимини урнатиш сиёсатини юритувчи мамлакатлар учун мух,им.

Айрим чет эллик иктисодчиларнинг фикрига кура, ривожланаётган бо-зорлар (emerging markets) молиявий беркарорликни четлаб утиши учун киска муддатли капитал окимлари устидан назо-ратни жорий этишлари зарур.

Шу билан бирга, капиталнинг чикиб ке-тиши устидан назорат ва айникса чикиб кетишга микдорий чекловлар самарасиз чора булиб чикди. Назорат давлат сиёсати-нинг доимий воситаси сифатида кулланди, коррупциянинг усишига кумак булди ва куп ^олларда инкирозий вазиятнинг тартибга солинишини раFбатлантирмади. Вактинчалик назорат инкирозга карши ту-ришга кодир.

Адабиётлар руйхати:

1. Case, Karl E. & Fair, Ray C. Principles of Economics (5th ed.). - Prentice-Hall. 1999.

2. Толбин. Денежная политика и экономический рост. М., Либроком. 2010 г.

3. Khan M.S., Montiel P., Haque N. (1991) Macroeconomic Models for Adjustment in Developing Countries. IMF, Washington. - (01.11.2008).

4. Krugman P. A. Model of Balance of Payment Crises // Journal of Money, Credit and Banking. -Ohio. 1979. -Vol 11, -P. 311-325.

5. Евро — дитя Манделла? Теория оптимальных валютных зон. -М.: Дело, 2002. -368 с.

6. S. Edwards. Why countries use capital controls IMF, 1999, p 85

7. Моисеев СР. Современный контроль над движением капитала: цели и задачи // Дайджест-Финансы. -М.., 2000, №12, -С. 14-20

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.