Научная статья на тему 'Иқтисодиётда хорижий инвестицияларнинг аҳамияти'

Иқтисодиётда хорижий инвестицияларнинг аҳамияти Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1156
199
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ганиева Ф.

Мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ривожланишида инвестицияларнинг, жумладан, хорижий инвестицияларнинг аҳамияти каттадир. ХХI асрнинг дастлабки йиллари иқтисодиётнинг глобаллашув жараёнлари ўзига хос давр ҳисобланади. Мамлакатда иқтисодий ўcишни жадаллаштириш, аҳолининг турмуш фаровонлигини ошириб бориш жаҳон бозорига чиқиш, унинг устунликларидан фойдаланишни талаб қилади. Жахон бозорида амал қилиш ва халқаро иқтисодий муносабатларни муваффақиятли олиб бориш, ички ва ташқи бозорда миллий товарлар рақобатбардошлигини ошириш учун турли кўринишдаги хорижий инвестицияларни миллий иқтисодиётга жалб қилиш муҳим аҳамиятга эга.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Иқтисодиётда хорижий инвестицияларнинг аҳамияти»

ИКТИСОДИИ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИКТИСОДИЕТ / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

Ганиева Ф.

Тошкент Юридик коллежи ук,итувчиси

ИЦИСОДИЁТДА ХОРИЖИИ ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ АДОМИЯТИ

Мамлакатнинг ижтимоий-ицтисодий ва сиёсий ри-вожланишида инвестицияларнинг, жумладан, хори-жий инвестицияларнинг ацамияти каттадир. XXI асрнинг дастлабки йиллари ицтисодиётнинг гло-баллашув жараёнлари узига хос давр цисобланади. Мамлакатда ицтисодий усишни жадаллашти-риш, ацолининг турмуш фаровонлигини ошириб бо-риш - жацон бозорига чициш, унинг устунликлари-дан фойдаланишни талаб цилади. Жахон бозорида амал цилиш ва халцаро ицтисодий муносабатларни муваффациятли олиб бориш, ички ва ташци бозор-да миллий товарлар рацобатбардошлигини ошириш учун турли куринишдаги хорижий инвестицияларни миллий ицтисодиётга жалб цилиш муцим ацамиятга эга.

Макроиктисодий усишнинг асосий омилларидан бири миллий иктисодиётда инвестицияларнинг самарали жойлашти-рилишидир. Инвестицияларнинг юкори самара келтириши кенгайтирилган та-крор ишлаб чикаришни амалга оширув-чи асосий омил х,исобланади. Иктисодий тараккиёт жараёнида хорижий инвестицияларнинг ах,амиятини алох,ида таъкид-лаб утиш зарур. Иктисодий тараккиётнинг жадаллаштирилиши миллий иктисодиётга юкори самара келтирадиган инвестицияларнинг жорий килинишига чамбарчас бOFЛ и к.

Микрокуламда х,ам хорижий инвестицияларнинг урни бекиёс эканлигини ан-глаш кийин эмас. Корхонанинг ишлаб чикариш жараёнига хорижий инвестицияларнинг жалб килинганлиги ушбу корхонанинг миллий ва жах,он бозорларида самарали амал килишининг асосий оми-ли булиб х,исобланади. Хозирги ташки иктисодий алокалар ривожланиб бора-ётган эркин иктисодиёт шароитида кор-хоналар хорижий инвестициялар ёрда-мида ракобатбардош мах,сулотлар ишлаб

чикариш, юкори самарадорликда фаоли-ят курсатишлари мумкин.

Шунингдек, хорижий инвестициялар молия бозорининг х,ам самарали ишла-шига ижобий таъсир курсатади. Хорижий инвесторларнинг портфел инвестициялар шаклида миллий иктисодиётга сар-моя киритишлари мамалакатда ишлаб чикаришни ривожлантиришга билвоси-та таъсир курсатадиган кредит, кимматли ^озларни сотиб олиш натижасида ишлаб чикаришни маблаF билан таъминлаш имконияти х,осил булади.

Миллий иктисодиётга жалб килинаётган хорижий инвестицияларнинг микдорини кескин ошириб бориш ва улардан юкори самарадорликда фойдаланиш иктисодиётни юксалтиришда долзарб ма-салалардан бири х,исобланади. Маълум-ки, х,ар кандай давлат жах,он тажрибала-рини урганмасдан, дунёнинг етакчи дав-латлари илм-фан ва техника сох,асида эришган ютукларини кабул килмасдан, дунёдан ажралган х,олда ривожланиши мумкин эмас. Узбекистон иктисодиётида чукур иктисодий ислох,отлар, таркибий

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ № 2, 2012

ИКТИСОДИИ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИКТИСОДИЁТ / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

узгаришлар амалга оширилар экан, уни хорижий инвестициялардан самарали фойдаланишсиз эришилишини тасаввур килиб булмайди.

Узбекистон иктисодиётига хорижий сармояларни жалб килиш ва шу уринда халкаро молия институтлари би-лан бевосита алокада булиш, х,озирда иктисодиётни баркарорлаштиришдаги, республиканинг индустриал сох,асини янада ривожлантириш ва тараккий этган давлатлар каторида жой эгаллашининг долзарб йуналишидир.

Узбекистоннинг ташки иктисодий фа-олиятига доир х,укукий х,ужжатлар тизи-мида хорижий инвестициялар масала-сига бевосита таалукли булган конунлар мух,им урин тутади. Хорижий инвестор-ларнинг самарали фаолият курсатиши ка-фолатларини таъминлаш, хорижий моли-явий ва бошка ресурсларни, замонавий чет эл технологияси ва бошкарув тажри-басини жалб килиш х,амда ундан окилона фойдаланиш максадида, мамлакатнинг иктисодий ривожланишига, шунингдек, унинг жах,он тизимига интеграциялашу-вига кумаклашиш учун 1994 йил 5 майда Узбекистон Республикасининг «Хорижий инвестициялар ва хорижий инвесторлар фаолиятининг кафолатлари туFрисида»ги Конуни кабул килинди.

Шунингдек, Узбекистондаги инвестици-он таклифларни тайёрлаш ва амалга оши-ришда хорижий инвесторлар ва мах,аллий х,амкорларга амалий ёрдам курсатиш учун Узбекистон Республикаси Президен-тининг 1995 йил 21 августдаги Фармони билан нох,укумат ташкилот макомига эга булган хорижий инвестициялар буйича Агентлик ташкил этилди. Вакт утиши билан иктисодий усишнинг жадал бориши-ни таъминлаш, республика иктисодиётига хорижий мамлакатларнинг илFор тех-нологияларини жалб килиш ва умуман жах,он андозаларига эришиш учун хорижий инвестициялар сох,асидаги мавжуд конунчилик базасини кайта куриб чикиш зарурати объектив равишда пайдо булди.

1998 йилда инвестициялаш х,укукий мух,итини яратиб берадиган бир катор асосий конун х,ужжатлари кабул килинди. Улар орасида: «Инвестиция фаолия-

ти туFрисида»ги, «Чет эл инвестицияла-ри туFрисида»ги ва «Чет эллик инвесторлар х,укукларининг кафолатлари ва улар-ни х,имоя килиш чоралари туFрисида»ги конунлар мавжудлиги мамлакатимиз инвестициялари борасидаги «х,укукий бушликни» тулдирди.

Кейинги йилларда республиканинг инвестиция фаолияти ортиб бораётганлиги-ни х,ам айтиб утиш керак. Хорижий сар-мояни кенг жалб килиш асосан таркибий узгаришларни янада чукурлаштиришга, иктисодий сох,ани мустах,кам моддий-техника базасини яратишга, мамлакат-нинг макроиктисодий баркарорлигини ва иктисодий ривожланишини таъминлашга каратилган.

Хорижий инвестицияларни иктисодиёт-га жалб этиш стратегияси булажак чет эллик инвесторларнинг манфаатларини х,амда миллий иктисодиётга зарар кел-тирмаган х,олда уларни кондириш имко-ниятларини урганишга асосланади. Инвестицияларни мамлакатга жалб килишда х,укукий асосларга тааллукли х,озирги ва-зифа - бу, х,укуматнинг хорижий инвестициялар буйича узок муддатли баркарор позицияларини шакллантириш ва уни потенциал хорижий инвесторларга етказиш-дан иборатдир.

Узбекистон амалга ошираётган инвестиция сиёсатининг асосий йуналишлари орасида куйидагиларни алох,ида таъкид-лаб курсатиш мумкин:

- инвестиция жалб килиш учун халкаро меъёрлар ва конвенцияларга мос кела-диган, саноати ривожланган мамлакатлар инвесторлари томонидан тан олинадиган х,укукий шарт-шароитларни яратишга ин-тилиш;

- республикага жах,он даражасидаги технологияларни етказиб берадиган ва иктисодиётнинг замонавий тузилишини вужудга келтиришга ёрдам берадиган инвесторлар учун очик эшиклар сиёсатини изчиллик билан амалга ошириш;

- ишлаб чикариш билан боFлик лойих,аларга каратилган, валютада узини-узи коплашни таъминлайдиган инвести-цияларга кумаклашиш;

- мамлакатнинг кредит кобилиятини, Узбекистоннинг биринчи даражали

ИКТИСОДИЙ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИКТИСОДИЁТ / 15^

ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

карз олувчи мамлакат сифатидаги обру-эътиборини куллаб-кувватлаш;

- мамлакатнинг айрим минтакаларида ижтимоий ва экология муаммоларини х,ал килишга каратилган инвестицияларга ёр-дам бериш.

Президентимиз таъкидлаганидек, «Хо-рижий сармояларни жалб этиш буйича раFбатлантиришни кучайтириш, кафо-лат ва имтиёзларни кенгайтириш, инвестиция фаолияти учун кулай мух,ит шак-ллантириш зарур. Шунга эришиш керак-ки, Узбекистон бозори мамлакатимизда уз бизнесига эга булишни истаган х,ар бир киши учун жозибали булсин».

Инвестицияларга х,ар канча талаб ва таклиф булгани билан, уларни киритиш ва фойдаланиш учун етарли даражада шарт-шароит яратилмас экан, улар уз мазму-ни ва максадига эриша олмайдилар. Бу шарт-шароитлар жуда кенг ва чукур маъ-нони уз ичига олади ва иктисодий адаби-ётда "инвестиция мух,ити" тушунчаси би-лан юритилади.

Инвестиция мух,ити кенг маънода инвестор томонидан барча муаммо, масала ва ечимларни уз ичига оладиган тушунча-дир. Унинг ах,амияти шундаки, кайси бой-ликлар ва ресурслар, кайси йуналишлар асосида чет эл инвестицияларини жорий килиш, иш юритиш ва улар билан ишлаб чикариш муносабатларини ташкил килиш имконини беради.

Узбекистан Республикаси Президенти И.А.Каримов жах,он молиявий-иктисодий инкирозига баFишланган асарида 20092014 йилларга мулжаллантан мамлакат иктисодиётини модернизациялаш да-стурини ишлаб чикиш туFрисидаги ма-салага алох,ида эътибор каратди. Ушбу дастурда иктисодиётимизнинг асосий тармокларини модернизация килиш ва техник янгилаш, мамлакатимизнинг янги марраларни эгаллаши учун куч-ли туртки берадиган ва жах,он бозорида ракобатбардошлигини таъминлайдиган замонавий инновация технологияларини жорий килиш буйича максадли лойих,алар уз ифодасини топган.

Мазкур кенг куламли дастурни амал-га ошириш учун мамлакатимда сунгги йилларда жиддий тайёргарлик куриб

келинмокда. Жах,он молиявий-иктисодий инкирози бу жараённи янада жадаллаш-тиришда туртки бериб, уни х,ар томонла-ма тезлаштиришни такозо этмокда.

Инкирозга карши чоралар дастурини амалга оширишда инвестицияларни жалб этиш, аввало, ички манбаларни сафар-бар этиш х,исобидан иктисодиётимизнинг мух,им тармокларини жадал модернизация килиш, техник ва технологиялар, кайта жих,озлаш, транспорт коммуника-цияларини янада ривожлантириш ва ижтимоий инфратузилма объектларини бар-по этиш - х,ал килувчи устувор йуналишга айланди.

Хозирги кунда мамлакатимизда фао-лият курсатувчи хорижий инвестиция-лар иштирокидаги корхоналарга амалда-ги соликлар ва божлар юзасидан катор енгилликлар, имтиёзлар белгиланган. Ушбу имтиёзларнинг амал килиши бево-сита мамлакатимизда юритилаётган инвестиция сиёсатининг асосий негизлари-дан бирини ташкил этиб, уз ижобий са-марасини бермокда. Масалан, Республи-камизда хорижий инвесторлар уз ишлаб чикариш эх,тиёжлари учун олиб кирила-диган мол-мулкдан бож тулови олинмай-ди, Республика инвестиция дастурига ки-ритилган лойих,аларга сарф этилаётган хорижий инвестициялар иштирокидаги ишлаб чикариш корхоналари даромад (фой-да) солиFидан 7 йил муддатга озод этил-ган, корхона жамFармасида хорижий инвестиция маблаFлари х,иссаси 50% ва ун-дан юкори булса, улар 2 йил муддатга даромад (фойда) солиFидан озод килинган ва бошка солик имтиёзлари белгиланган.

Хозирги кунда Узбекистон иктисо-диётининг етакчи тармоклари булган нефть-газ ва нефть-кимё сох,аларида «Хи-той миллий нефть корпорацияси», Жа-нубий Африканинг «Сасол», Малайзия-нинг «Петронас», Кореянинг «Лотте», «LG international», «SK» корпорациялари, Корея миллий нефть корпорацияси, Корея миллий газ корпорацияси, Россия-нинг «Газпром» ва «Лукойл», Америка-нинг «Texaco», Япониянинг «Мицуи» ва «Марубени» корпорациялари, машина-созлик сох,асида - Американинг «Жене-рал Моторс», Германиянинг «МАН», Япо-

ИКТИСОДИИ НАЗАРИЯ ВА МАКРОИКТИСОДИЕТ / ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ И МАКРОЭКОНОМИКА

ниянинг «Исузу»; авиация инфратузил-маси ва мультимодал логистика сох,асида

- Кореянинг «Кореян Эйр» ва Япония-нинг «Мицубиси»; озик-овкат ва тамаки мах,сулотлари ишлаб чикариш сох,аларида

- Швейцариянинг «Нестле», Англия-Американинг «ВАТ», кимё сох,асида - Ис-паниянинг «Максам»; тукимачилик ва ен-гил саноат сох,аларида - Кореянинг «ДЭУ интернэйшнл», Хиндистоннинг «Спен-текс», Япониянинг «Мицубиси» ва бошка унлаб хорижий компаниялар, банк-молия секторида «Royal Bank of Scotland», «Корея Тараккиёт банки» ва х,оказолар якин шериклар х,исобланади. Бугунги кунда Узбекистон Республикаси х,удудида хорижий инвесторлар билан биргаликда фао-лият олиб бораётган кушма корхоналар-нинг сони 4 мингдан ошди.

Узбекистон Республикаси Президен-ти И.А. Каримовнинг 2011 йилда мам-лакатимизни ижтимоий-иктисодий ри-вожлантириш якунлари ва 2012 йил-га мулжалланган энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг мажлисидаги маърузаларида чет эл ин-

вестицияларини кенг жалб килиш, хорижий инвесторлар учун янада кулай шаро-итлар яратишга улкан эътибор каратиш лозимлигини таъкидладилар: "Узок муд-датли истикболга мулжалланган, мам-лакатимизнинг салох,ияти, кудрати ва иктисодиётимизнинг ракобатдошлигини оширишда х,ал килувчи ах,амият касб эта-диган навбатдаги мух,им устувор йуналиш -бу асосий етакчи сох,аларни модернизация килиш, техник ва технологик янгилаш, транспорт ва инфратузилма коммуника-цияларини ривожлантиришга каратилган стратегик ах,амиятга молик лойих,аларни амалга ошириш учун фаол инвестиция си-ёсатини олиб боришдан иборат"

Келтирилган масалалар буйича амалга оширилаётган ишлар натижасида, мамла-катимизда 2011 йилда 2010 йилга нисбатан 13.6 фоизга куп, яъни 9 миллиард 700 миллион АКШ долларига тенг микдордаги ин-вестициялар узлаштирилди, бу ялпи ички мах,сулотнинг карииб 25 фоизини ташкил этади. 2012 йилга режалаштирилган сар-мояларнинг узлаштирилиши Узбекистон иктисодиётини янада тараккий этишига мух,им далда булиб хизмат килади.

Адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикасининг «Чет эл инвестициялари туFрисида»ги конуни. 30.04.1998 й. Узбекистон Республикаси Олий Мажлис Ахборотномаси 1998 й. 5-6-сон, 117-128 б.

2. 2012 йил Ватанимиз тараккиётини янги боскичга кутарадиган йил булади. 19.01.2012 Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2011-йилнинг асосий якунлари ва 2012-йилда Узбекистонни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси.

3. Каримов И.А. Мамлакатимизни модернизация килиш ва кучли фукаролик жамияти барпо этиш - устувор максадимиздир. // Халк сузи, 2010 йил 28 январь.

4. Каримов И.А. Жах,он молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистон шарои-тида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари. - Т: Узбекистон, 2010. - 56 б.

5. Ангелиди М. Управление рисками инвестиций. Вопросы и ответы. - Т.: ТФИ. 2007. - 68 с. 148 экз.

6. Узоков А., Кенжаев Н. Инвестицияларни ташкил этиш ва молиялашти-риш: Укув кулланма. - Т.: Эффект-Молия. 2007. - 274 б. 100 нусха.

7. Ушаков И. Как привлеч инвестиции: Учебное пособие. - СПб.: Питер. 2006. - 224 с. 1 экз.

8. Кучарина Е. Инвестиционный анализ: Учебное пособие. -СПб.: Питер. 2006. - 160 с. 1 экз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.