ТҰЛҒАҒА БАҒДАРЛАНҒАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ БІЛІМ БЕРУ САПАСЫН АРТТЫРУ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

УДК 37

Мырзабай Ж.Ш.

Биология 7М01517 мамандыгынын 2-курс магистранты Коркыт Ата атындагы Кызылорда университетi (Кызылорда, Казахстан)

Назарова Г.А.

п.г.к.

«Биология,география жэне химия» кафедрасыныц ага окытушысы Коркыт Ата атындагы Кызылорда университетi (Кызылорда, Казахстан)

Т¥ЛГАГА БАГДАРЛАНГАН ОЦЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ Б1Л1М БЕРУ САПАСЫН АРТТЫРУ ^¥РАЛЫ РЕТ1НДЕ

Ацдатпа: тулгага багдарлап оцыту - мугал1мдер мен оцушылардыц взара эрекетШц тург, оцытудыц мацсаттары, мазмуны, эдгстерг, нысандары мен цуралдары айцындалатын педагогикалыц ЖYйе деген цорытынды жасалады. мтдеттг оц функционалдыц жэне психологиялыц нэтижелерге экелед1, жеке тулганы даму, вз1н-вз1 аныцтау, вз1н-вз1 тануы, вз1н-вз1 ЖYзеге асыру жолына багыттайды, жасына байланысты элеуметтт-психологиялыц дагдарыстарды жецуге квмектесед1. Мацалада тулгага багдарлап оцыту технологиясы туралы тYсiнiк бершп, артыцшылыцтары жазылган.

ТYйiн свздер: тулгага багдарланган оцыту технологиясы, эдгстер, бшм беру стандарты, психология, модель.

Тулгага багдарланган бшм эр окушынын ерекше кажеттшктерше, кызыгушыльщтары мен танымды; кабшеттерше багытталган. Бул тэс!вд жYзеге асыру ушш тэрбиешшер оку процесш окушылардын нак;ты ерекшелштерше бейiмдеуi керек. Эр окушынын, езщдш ерекшелт мен даралыгы танылып,

2301

багалануы керек. Дегенмен, м^ны кептеген окушылармен сыныпта калай тиiмдi жасау керектт туралы мэселе туындайды.

Педагогикалык т^жырымдама бiлiмдi ез бетiнше игерудi ынталандыратын дамуга багытталган жеке кезкарастыц мацыздылыгын керсетедi. Б^ган окушылардыц эртYрлi кездерден акпарат iздеудегi ж^мысын ^йымдастыру аркылы кол жеткiзуге болады.

Жеке кезкарас окушыларды тарту, бiлiмдi бакылау жэне тYзету мэселелерш шешудiц кiлтi болады. М^таимдер сабак барысында окушыларды олардыц жеке ерекшелiктерiне сэйкес келетiн тэсiлдердi аныктау Yшiн бакылай алады.Т^лгага багдарланган философия т^ргысынан бiлiм сапасы элеуметлк стандарттарга сэйкестiкпен елшенiп кана коймайды, сонымен катар окушылардыц эмоционалды жэне элеуметлк дамуын, сондай-ак олар Yшiн к^ндылыкка багытталган ортаны калыптастыруды камтиды.

Т^лгага багдарланган окытудыц максаты-окушыларды тэрбиелеу гана емес, олардыц iшкi элеуелн аныктау, колдау жэне дамыту. Б^л м^аимдерден окушыларды жеке касиеттерiне карай ынталандыруды жэне оларFа оку процесшде Эзiн-езi жузеге асыруFа мYмкiндiк берудi талап етедi. Жаратылыстану Fылымдары саласындаFы жYЙелiк бiлiм табиFат зацдылыктарын жан-жакты тYсiнудi жэне ондаFы адамныц релш тYсiнудi калыптастыруда шешушi рел аткарады. Олар сондай-ак салауатты емiр салты мен коршаFан ортаFа жауапкершiлiкпен карау принциптерiн калыптастырудыц негiзiн к^райды.

Бшм сапасы дегенiмiз-окушылардыц оку iс-эрекетiнiц нэтижесш аныктайтын теракты сипаттамалардыц жиынтыFы.

2302

САПАСЫ ЖУЙЕС!^^^

Жуйешлж Тшмдшк Бер1ктк

ТерецдМ Жалпылау Накдътлык, ¥тк£трльщ

Зешн Тольщтыгы Орналастырылуы

1-сурет. Бiлiм сапасы жYЙесi.

Оку процесiнiц тиiмдiлiгi оныц сапасына тшелей байланысты жэне окытуFа тYЛFаFа баFдарланFан тэсiл б^л тиiмдiлiктi арттырады.

Сонымен катар, тYЛFаFа баFдарланFан бiлiм беру окушылардыц K^IЗЫFушылыктары мен кабiлеттерiнiц эртYрлiлiгi мен барлыFына арналFан бiрыцFай бшм беру стандарттары арасындаFы бiлiм берудеп негiзгi кайшылыкты жоюFа мYмкiндiк бередг

ТYЛFаFа баFдарланFан сабактарды жоспарлау жэне етюзу кезiнде м^ашм окушыны оку процесшщ орталыFына койып, осыFан непзделген ез релiн аныктауы керек. KолданыстаFы бiлiм беру технологияларыныц кепшiлiгi окушылардыц жеке тэжiрибесiне катысты сыфткы факторларFа баFытталFанын атап ету мацызды.

Эрбiр окушыныц жеке тэжiрибесiн, оныц оку iс-эрекетiндегi кабiлеттерi мен даFдыларын ескерусiз окытуFа жеке-баFдарланFан кезкарас мYмкiн емес. Эр бала ерекше жэне езiндiк тэжiрибесi бар болFандыктан, жеке тYЛFаFа баFдарланFан педагогика окушыныц субъективт тэжiрибесiн аныктап, OFан окыту эдiстерi мен формаларын, сондай-ак C¥рактарFа жауап беру тэсiлiн тацдауFа мYмкiндiк беруi керек. Б^л жагдайда тYпкiлiктi нэтижелер Fана емес, оларFа кол жетюзу процесi де баFаланады.

2303

Педагогика мен педагогикалык психологияда тулгага багдарланган окытудын мэнш аныктауга кептеген эрекеттер жасалды (Т.И. Кулыпина, Е.В. Бондаревская, В.П. Сериков, И.С. Якиманская).

И.С. Якиманскаянын пшршше, окушынын бYкiл бiлiм беру процесшщ басты кейiпкерi ретiнде танылуы тулгага багдарланган педагогика болып табылады. Тулгага багдарланган окыту моделiн куру Yшiн ол келесi угымдарды ажыратады:

• Кеп денгейлi тэсiл: оку материалын окушылар Yшiн кол жетiмдi эртYрлi киындык денгейлерiне бейiмдеу.

• Сараланган тэсiл: окушыларды сырткы критерийлерге (бшм, кабшет, бiлiм беру мекемесiнiн тYрi) негiзделген топтарга белу.

• Жеке тэсш окушылардын Yлгерiмiне, кабшетше немесе элеуметлк багытына карай бiртектi топтарга белшуг

• Субъективтi-жеке кезкарас: эр окушыга ерекше жэне ерекше тулга ретiнде карау.

Бул тэсiлдi жYзеге асыру Yшiн сiзге:

• Окытудын барлык кезендерiндегi жYЙелi жумыс.

• Окушылардын даралыгын керсету Yшiн жагдай жасайтын арнайы бiлiм беру ортасын куру.

• Тулгага багдарланган бшм берудщ максаттары мен кундылыктарын тусшетш жэне белiсетiн муFалiмдердi даярлау.

Тулгага баFдарланFан окытуды тYсiнудiн эртYрлi тэсшдерш талдауым менi келесi аныктамага экелдг

Тулгага багдарланган окыту - бул бшм беру процесшщ бiр тYрi:

• Окушы мен муFалiм онын тен кукыкты субъектiлерi болып табылады.

• Максаты-окушынын жеке басын, онын даралыгын жэне бiрегейлiгiн дамыту.

• Окушынын элемнщ iшкi бейнесiн калыптастыратын кундылык багдарлары мен сенiмдерi ескерiледi.

2304

• Оку жэне оку npo^CTepi окушылардын, таным механизмдерш, ойлау жэне мшез-кулык стратегияларын ескере отырып, 6ip-6ipÏHe сэйкес келедi.

• Мугашм мен окушы арасындагы карым-катынас ынтымактастык пен тандау еркiндiгiне непзделген.

• Тулгага багдарланган сабак дэстYрлi сабактан, ен алдымен, "м:^аим-окушы" езара эрекеттесу сипатынын eзгеруiмен ерекшеленедг

Командалык стильден муFалiм тек нэтижелерге Fана емес, сонымен бiрге окушынын iс-эрекет процесiне де назар аудара отырып, ынтымактастыкка кeшедi. Окушы ез кезепнде рефлексивтi ойлауды дамыта отырып, пассивт орындаудан белсендi шыFармашылыкка ауысады.

СабактаFы карым-катынас та eзгередi. МуFалiмнщ басты максаты-бiлiм беру Fана емес, сонымен катар окушылардын жеке басыньщ дамуына онтайлы жаFдай жасау.

ТулFаFа баFдарланFан сабактын дэстYрлi сабактан непзп айырмашылыктары :

• Максат кою: окушыны дамыту, оку iс-эрекетiн калыптастыру жэне окушыны окытудын мYДделi субъеклсше айналдыру Yшiн жаFдай жасау.

• МуFалiмнiн кызметг бiрлескен эзiрлемелерге суйене отырып, окушы тэуелсiз iзденiс журпзетш оку iс-эрекетiн уйымдастыру. Басты ту^а-окушы, ал муFалiм сэттiлiк жаFдайларын жасайды, колдайды жэне кeтермелейдi.

• Окушынын ю-эрекетг Окушы пассивтi орындаушы емес, ю-эрекеттiн субъектiсi жэне оку процесшщ бастамашысы болып табылады. ДамуFа баFытталFан проблемалык-iздестiру жэне жобалык окыту эдiстерi колданылады.

• мМуFалiм-окушым карым-катынасы: субъект-субъект. МуFалiм бYкiл сыныппен жумыс iстейдi, бiрак сонымен бiрге эр окушынын дамуына назар аударады, онын рефлексивт ойлауы мен eзiндiк тюрш калыптастыруFа жаFдай жасайды.

2305

Т^лгага багдарланган сабакты дайындау жэне етюзу кезiнде м^аим окушыны бiрiншi орынга койып, езшщ релш аныктай отырып, ез кызметшщ Heri3ri багыттарын аныктауы керек.

Дэс^р бойынша, кабшеттер iс-эрекеггегi сэггiлiкпен байланысты жэне ic-эрекеттермен салыстырганда жогары децгей (Мета децгей) болып табылады. Олар эртYрлi эрекеттер мен мшез-к¥лык репертуарларын жалпылау. Кабшеттер накты эрекеттер мен мшез-к^лык аркылы жузеге асырылатындыктан, ;абшеттерд1 аныктаудыц сапалы негiздерiн берiлген кабшетке сэйкес келетiн мшез-к^лык к^рылымынан iздеу керек.

Мета-децгейге кeтерiлу жэне мшез-к^лыкты карау децгейiнде калмау Yшiн ю-эрекеттщ эртYрлi аспектiлерiн ажыратуга мYмкiндiк беретш косымша мшез-к^лык сипаттамасын енгiзу кажет. Ол Yшiн эрекет пен кабшет арасындагы аралык ^ымды енгiзу ^сынылады.

Т^лгага багдарланган тэсiлге негiзделген бшм беру моделi келесi принциптерге непзделген:

• Окытудыц максаты-окушыныц жеке басын дамыту.

• Окушылар мен м^таимдер бiлiм беру процесiнiц тец катысушылары болып табылады.

• М^аим тек кешбасшы жэне билiк ретiнде емес, сержтес, Yйлестiрушi жэне кецесшi ретшде эрекет етедi.

• Окыту окушылардыц жеке тэжiрибесiне негiзделген.

• Белгш бiр бiлiм мен даFдыларды Yйретпес б^рын, таным эдiстерi мен стратегияларын дамыту кажет.

• Окушылардыц танымдык стратегиялары бiлiм беру технологияларында кершю табуы керек.

• Окушылар окытудыц тиiмдi эдiстерiн Yйренуi керек.

• Танымдык ю-эрекетте окушылар колданатын жеке маFыналар мен маFыналарды ескеру мацызды.

• ТанымFа басымдык эвристикалык тэсшдерге берiледi.

2306

• Акпарат оны eндеудщ эртYрлi эдютерш (визуалды, аудиалды, кинестетикалык жэне т.б.) колданатындай етш усынылуы керек.

• Оку пэншщ логикасы окушылардын кабылдау зандылыктары мен ерекшелштерше сэйкес келуi керек.

• Окушынын танымдык стилi мен оку стилi сэйкес келуi керек.

• Бшм беру микротехнологиялары танымдык процестер мен микростратегияларды тYсiну негiзiнде курылуы керек.

• БаFалау жYйесi рефлексияFа негiзделiп, сапалык жэне сандык эдiстердi камтуы керек.

• ШыFармашылык кызметте студент eз жумысынын авторы ретшде эрекет етедi, ал элемдiк мэдениеттщ Yлгiлерiмен танысу кейiнiрек жYредi.

• ^ркемдш талFам бар жеке тэжiрибе негiзiнде дамиды.

• Бiлiм беру технологиялары жеке тулFадан ужымFа баFытталуы керек.

ТулFаFа баFытталFан окыту жYЙесiнде муFалiм мен окушы тен кукылы

серiктестер, эртYрлi, бiрак кажетл тэжiрибенiн тасымалдаушылары ретiнде эрекет етедi. МуFалiмнщ кэсiби устанымы-талкыланатын такырыптын мазмуны бойынша окушынын кез-келген мэлiмдемесiн бiлу жэне курметтеу.

МуFалiм кандай материалды хабарлау кереклгш Fана емес, сонымен катар осы материалдын окушылардын субъективтi тэжiрибесiнде не бар екенiн, олардын алдыщы окуы мен eз eмiрiнiн нэтижес ретiнде ойластыруы керек. Сонымен катар, балалардын "нускаларын" катан баFалау жаFдайында емес (дурыс-бурыс), бiрак тен диалогта талкылау, осы "нускаларды" жалпылау, сабак такырыбына, оку мiндеттерi мен максаттарына сэйкес бeлектеу жэне колдау.

Мундай жаFдайда окушылар тындауFа тырысады, талкыланатын такырып бойынша белсендi сeйлейдi, кателесуден корыкпай eз нускаларын усынады.МуFалiмге окушылардын жеке кeзкарастарын бiлдiруге ыкпал ету калады. Оларды сабакта талкылай отырып, муFалiм ужымдык бiлiмдi калыптастырады жэне топтан игеруге дайында^ан дайын Yлгiлердi кeбейтуге кол жеткiзбейдi.

2307

Дидактикалык материалды тацдаFанда, м^аим оныц объективт кYPделiлiгiн Fана емес, сонымен катар эр окушыныц жеке калауын да ескеруi керек. М^ндай материалды тацдау сабак барысында икемдi колданылуы керек, онсыз ол сездщ шынайы маFынасында тYЛFаFа баFдарланбайды. Сабакка дайындык кезiнде оку максаттарына баFынатын карым-катынастыц барлык мYмкiн тYрлерiн, студенттер арасындаFы ынтымактастыктыц барлык тYрлерiн алдын-ала жобалау кажет.

Сабак процесшде т^ааралык езара эрекеттесу камтамасыз етшедг

• карым-катынастыц эртYрлi формаларын колдану;

• жеке ерекшелiктерiн, топаралык езара ю-кимыь^а койылатын талаптарды ескере отырып (топтар, ж^птар жэне т. б. бойынша белу);

• топтыц ^жышдык ж^мысын YЙымдастырудаFы, сабак барысы бойынша тYзетулердегi ыктимал eзгерiстердi болжау аркылы.

Сабактыц тиiмдiлiгi алынFан бiлiм мен даFдыларды жалпылау, олардыц игерiлуiн баFалау; топтык жэне жеке ж^мыстыц нэтижелерш талдау; тек тYпкiлiктi нэтижеге Fана емес, тапсырмаларды орындау процесiне ерекше назар аудару; сабактыц соцында '^з не бiлдiкм, не ^нады (^намады) жэне неге екенiн талкылау аркылы аныкталады.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:

1. Ананьев Б. Г. О развитии детей в процессе обучения // Советская педагогика, 1957. №

7;

2. Вопросы психологии способностей школьников / Под ред. В. А. Крутецкого. М., 1964;

3. Калмыкова З. И. Обучаемость и принцип построения методики ее диагности ки // Проблемы диагностики умственного развития учащихся. М., 1975;

4. Калмыкова З. И. Продуктивное мышление как основа обучаемости. М., 1981;

5. Психологические проблемы неуспеваемости школьников / Под ред. Н. А. Менчинской . М., 1971;

6. Якиманская И. С. Развивающее обучение. М., 1979.

2308