CC BY
7
эек 37.013
Рауыл О.Н.
6М060200-Информатика мамандыгы магистранты А. Байтурсынов атындагы Цостанай Мемлекеттж yHueepcumemi
Цазацстан Республикасы, Цостанай ц.
Тастанов М.Г.
Ацпараттыц ЖYйелер жэне информатика кафедрасыныц ага
оцытушысы
А. Байтурсынов атындагы Цостанай Мемлекеттж универсиmеmi
Цазацстан Республикасы, Цостанай ц. ИНКЛЮЗИВТ1 Б1Л1М БЕРУДЩ ТИ1МД1Л1Г1Н АРТТЫРУ
Аннотация: MYMKÎHdrn шектеулi балалар басца балалармен тец MYMKiHдште бШм алуы muic. K,азiрдiц озмде инклюзивтi бшм 6epydi eH8Î3y цажетттт туындап отыр. БYгiнгi тацда uнклюзuвmi бшм беру мэселеы элемдегi 03eKmi проблемаза айналып отыр. К^азацстанда бул цубылыс, назардан тыс цалдырылмады. Бул проблема езте цатты назар талап еmедi, ейткеш туа бткен жэне ЖYре пайда болзан ацаулары бар балалардыц саны жыл сайын артып келедi.
TYü^i свздер: Инклюзuвmi бшм беру, интеграция, uнmеракmuвmi баздарламалыц, психологиялыц - педагогикалыц, Ацпараттыц -коммуникациялыц технология.
Raul O.N.
Magistrantspecialty "Informatics" Kostanay state University named after A. Baitursynov
Republic of Kazakhstan, Kostanay Supervisor: Tastanov M. G. senior lecturer of the Department of information systems and Informatics IMPROVING THE EFFECTIVENESS OF INCLUSIVE
EDUCATION
Annotation: Children with disabilities should have equal opportunities with other children. There is already a need to introduce inclusive education. Today, the problem of inclusive education is becoming relevant in the world. In Kazakhstan, this phenomenon has not been ignored. This problem requires serious attention, as every year the number of children with congenital and acquired defects increases.
Keywords: Inclusive education, integration, interactive software, psychological and pedagogical, information and communication technologies.
Менщ ойымша, инклюзивт бшм беру - жалпы бшм берудщ даму Yдерiсiндегi барлык адамдарды окыту, сонымен катар эр тYрлi кажеттшктерге ие балаларFа карай бешмдеу аркылы ерекше м^ктаждыктары бар балалардыц бшм алуына кол жетюзу. Инклюзивт бшм беру ортасы -дамуында ерекшелт бар балалардыц элеуметтенуге жэне бшм, бшктер мен даFдыларды игеруге деген дербес кажеттшктерш каFаттандыру Yшiн
к^рылатын к¥ндылыкты-баFдарланFан орта. Интеграция - б^л негiзгi максаты бiрiктiру, калпына кел^ру, косу, яFни тртастык болып табылатын YДерiс немесе iс-шаралар кешенi. Бшм берудi акпараттандыру - б^л максатка баFдарланып ¥ЙымдастырылFан бiлiм беру сферасын эдюнамалык, технологиялык жэне Fылыми - педагогикалык, оку - эдютемелж баFдарламалык - технологиялык эзiрлемелердi дайындау барысында акпараттык - коммуникациялык технологиялардын мYмкiндiктерiн жYзеге асыруFа баFытталFан тэжiрибесш тиiмдi пайдалану Yшiн камтамасыздандырылFан Yдерiс. Акпараттык технология - акпаратты жинау, ендеу, сактау, таратудаFы техникалык к¥ралдар мен эдютердщ жиынтыFы, яFни элеуметлк жэне техникалык баскару мYмкiндiгiн жетiлдiру жэне адамдардын бiлiмiн кенейтуде акпаратты ^сыну[1].
Акпараттык - коммуникациялык технология - казiргi окыту технологиясын интерактивтi баFдарламалык - эдiстемелiк камтамасыз ететiн компьютерлж техника, телекоммуникациялык байланыс к¥ралдары мен эдютершщ жиынтыFы Акпараттык к¥зiреттшк - акпараттарды аныктауда индивидуумFа кажет кабшеттердщ жиынтыFы, яFни тYрлi акпараттарды тиiмдi колдану мен баFалау, оларды тандау кабiлеттiлiгi. БYгiнде педагогикада тек сез аркылы Fана Yйрену мYмкiн емес деген каFида дэлелденiп отыр. Керюшше, бiлiмдi эрекет аркылы Fана игеруге болады. Адам бiрiншi кезекте ез колымен жасаFанды жадына сактайды, осы эрекеттершщ негiзiнде туындаFан бiлiк пен даFдыларын кYнделiктi емiрде колдана алады: «0зiме жасатсан - Yйренемш!» (Конфуций). Сондыктан да мYFалiмдер эр сабактарында тек тындап, жаздыртып коймай, мына эрекеттердi де аткаруы керек: ойлау, оку, сейлеу, ез ойын айту, талкылау, пiкiр алмасу, талдау т.с.с. Инклюзивтщ басты максаты - мYмкiндiгi шектеулi балаларды жалпы бiлiм беретш ортаFа кiрiктiру Fана емес, ол «барлыгеы Yшiн бiр мектеп» максатын кездейдi. Инклюзивтi окыту мYмкiндiгi шектеулi баланын жалпы бiлiм беретiн ортада элеуметтенуi мен онын дамуына жэне окыту процесшде баланын жетiстiктерге жетуше мYмкiндiк туFызады. Инклюзивтi бiлiм беру окыту процесшде балаFа жеке кемек керсету мен психологиялык -педагогикалык колдауды камтамасыз етедi. Инклюзивтi бшм беру жайлы айтканда жалпы бшм беретш мектепте мYмкiндiгi шектеулi балаларFа кедергiсiз аймак к¥ру Fана емес, баланын психофизикалык мYмкiндiктерiн ескере отырып к¥рылатын оку - тэрбие процесшщ ерекшелiгiн де ескерген жен. Ал б^л процестi жYзеге асыру Yшiн мектепте баланы психологиялык -педагогикалык колдау кызметi ^йымдастырылуы кажет, сонымен катар, баланын дамуына жаFдай тудыратын балаFа кемек колын созуFа дайын, кездескен мэселенi д^рыс тYсiнуге непзделген педагогикалык жэне балалар ^жымында моральды - психологиялык климат орнауы кажет. М^ндай балаларFа эртYрлi категориялы балалар юред^ Сонын бiрi психикалык дамуы тежелген балалар. Психикалык дамуы тежелген балалар - окыту баFдарламасын менгеруде киындыктарFа кездесетiн Yлгермеушi балалар. БYгiнгi танда инклюзивтi бiлiм берудi колдау баFытында жалпы бiлiм беретiн
мектептерде белгш себептермен акыл - ой дамуында ауыткуы бар немесе психикалык дамуы тежелген окушылар бiлiм алуда. Эр окуышынын бiлiм алуда ез ерекшелiктерi бар. Мэселен эр окушынын эмоционалдык жэне психикалык таным процестершщ дамуы денгейi эртYрлi. Десекте казiргi танда эр окушыFа жеке т^^а ретiнде карап, саналы тэрбие сапалы бiлiм беру емiр талабы болып табылады. Осы ретте мектебiмiзде эрбiр мYмкiндiгi шектеулi окушынын даму денгеш мен жас ерекшелiгi ескерiлiп бшм бершуде. БYгiнде елiмiздiн барлык аймаFында мYмкiндiгi шектеулi балаларFа бiлiм берудi колдау негiзiнде жалпы бiлiм беретш мекттептерде тYзете - дамыта окыту сыныптары бiртiндеп ашылып жатыр. Б^л сыныптын максаты: эр сыныптаFы мYмкiндiгi шектеулi окушыларды бiр сыныпка топтастырып, эр окушыFа жекелеп сыныбы мен оку баFдарламасына сай бiлiм беру. Б^л сынып ашылFанымен ез алдына Yлкен киыншылыктары бар. Себебi:
- Бiрiншiден, б^л сыныпка кей мектептерде эртYрлi сыныптан жиналFан окушылар окиды.
- Екiншiден, олардын жас ерекшелт эртYрлi болFандыктан эр сыныпка езшщ сыныбына сэйкес бiлiм берiлу керек.
- Yшiншiден, бiлiм беру баFдарламасынын эртYрлiлiгi.
- Тертiншiден, м^ндай сыныпка сабак беретiн пэн м¥Fалiмдершщ арнайы педагогикалык бiлiм келемiнiн аздыFы.
Осынын нэтижесiнде балаларды окытудын бiрiншi сатысынан - ак KиыншылыктарFа тап болады. МYFалiмдер б^л киыншылыктарды субьективтi талдап бала дамуындаFы кемiстiктерiн кYPделендiредi. М^ндай интеграциянын салдарынан балаларFа жалпы бшм беру жYЙесi ретсiз дамуын жалFастырады[2].
Инклюзив - сезi латын тiлiнен аударFанда «езiмдi косканда» ал, аFылшын тiлiнен аударFанда «араластырамын» деген маFынаны бiлдiредi. Инклюзивтi бiлiм берудщ максаты: Даму мYмкiндiгi шектеулi балаларды калыпты балалармен бiрге бiлiм беру. ЯFни адамнын жынысына , дшше, шыFу тегiне карамастан тен к¥кылы жеке тYЛFа ретiнде бiлiм беру жYЙесi болып табылады. Инклюзивтi бшм беру - мYмкiндiгi шектеулi балаларды окытып -Yйретудiн бiр формасы. Б^л арнаулы бiлiм беру жYЙесiнде дэстYрлi тYPде калыптаскан жэне даму Yстiндегi формаларды ыFыстырмайды. НаFыз инклюзивт бiлiм берудiн 2 жYЙесiн жалпы жэне арнаулы жYЙелердi бiр-бiрiне жакындастырады. Жалпы бiлiм беретiн мектепте мYмкiндiгi шектеулi окушыларды бiрлесiп (интеграциялы тYPде) окуын ^йымдастыру болып табылады. К,азакстан Республикасынын 11.07.2002 жылFы «Кемтар балаларFа элеуметтiк - медициналык, педагогикалык - психологиялык тYзеу аркылы колдау туралы» № 343 заны бойынша ТДО сыныптары Yйден окыту, Yйден элеуметлк кемек керсету, кемекшi баFдарлама, арнайы (ПДТ) баFдарлама бойынша куэлiк беру ережелерш жэне мYмкiндiгi шектеулi балаларды корFау, камкорлау, диагнозын аныктау, емдеу, онайлату, тэрбиелеу, окыту, катарFа косу мэселелерi бойынша жанадан шыккан зан, каулы, ереже тэртiптерiнде каралFан. Инклюзивт бiлiм беру - ерекше м^ктаждыктары бар балаларды
жалпы бшм беретш мектептердегi окыту YPдiсiн сипаттауда колданылады. Инклюзивтi окыту - даму мYмкiндiгi шектеулi балалардыц калыпты дамыFан балалармен бiрге элеуметтендiру жэне интеграция процестерш жецiлдету максатындаFы жецшдетшген окыту жYЙесi. Инклюзивтi окыту - барлык балаларFа мектепке дейiнгi оку орындарында мектеп жэне мектепке eмiрiне белсене катысуFа мYмкiндiк бередi. Инклюзивт окыту - окушылардыц тец к^кыгеын аныктайды жэне ^жым iс-эрекетiне катысуFа мYмкiндiк бередi. Адамдармен карым - катынасына кажеттi кабiлеттiлiктi дамытуFа мYмкiндiк бередi. Инклюзивтi окыту - барлык балалардыц м^ктаждыгеын ескеретiн ерекше кажеттшп бар балалардыц бiлiм алуын камтамасыз ететiн жалпы бiлiм YPДiсiнiц дамуы. Инклюзивтi бiлiм беру балалардыц оку YPДiсiндегi кажеттiлiктерiн канаFаттандырып, окыту мен сабак берудiц жаца баFытын ецдеуге талпынады. Егер инклюзивтi окытудыц окыту мен сабак беруге енпзшген eзгерiстерi тиiмдi болса, онда ерекше кажеттiлiктерi бар балалардыц жаFдайын да езгертед^ Инклюзивтi бiлiм берудi ашкан мектептерде окыгеан балалар адам к¥кыгеы туралы бiлiм алуFа мYмкiндiк алады. Инклюзивт окыту балаларды жалпы бiлiм беру YPДiсiне толык енгiзу жэне элеуметтш бейiмделуцне, жынысына, шыFу тегiне, дшше карамай балаларды айыратын кедергiлердi жоюFа ата - аналарын белсендiлiкке шакыруFа балалардыц тYзеу - педагогикалык жэне элеуметтш кажеттiлiктерiн арнайы колдау, коршаFан ортаныц балаларды жас ерекшелiктерiне бешмделуше жаFдай калыптастыру, яFни жалпы бшм беру сапасы сакталFан тиiмдi саясат[3].
Инклюзивтi бiлiм берудiц негiзгi принциптер^ Инклюзивтi бiлiм беру -жалпы орта мектептерде мYмкiндiгi шектеулi балаларды дет сау балалармен бiрге окыту;
Инклюзивтш бiлiм беру негiзiнде - барлык адамдарFа тец карым -катынас, балалар арасында дискриминацияны болдырмау;
Арнайы бiлiм берудi кажет ететш балаларFа арнайы жаFдай жасау.
ЖYсiпбек Аймауытов айткандай: «М¥Fалiм icTereH ici ешмд^ берекелi болуын тiлеcе, эуелi ез кызметш шын кещлмен жаксы керсш» деген екен. Олай болса, ез мамандыFын шексiз CYЙе бшген маман иесi Fана Yздiксiз iзденiс пен аскан шыдамдылык, кажырлы ецбектщ аркасында мYмкiндiгi шектеулi балаларды тYзете - дамыта окытудыц негiзi жYЙесi инклюзивтi бiлiм берудiц практикалык адымы неF¥рлым ерте Fылыми теориямен езшдш Yндестiгiн тапса, баланыц бiлiмiне, оныц болашаFына Yлкен сэулесiн тYсiрiп, бала eмiрiн д^рыс баFытка баFыттары сезЫз[4].
К,орыта айтканда, Акпараттык - коммуникациялык технологияны колдануда мYFалiм мен окушыныц езара бiрiгiп орындайтын эрекетiнiц нэтижелi болуы, кеп жаFдайда, окушылардыц акпаратты кабылдауFа зейiнiн KOЮFа жэне соны бiраз уакыт ^стап тYPуFа байланысты болып келедi. Акпараттык - коммуникациялык технологияны колданып, окушылардыц зейiнiн сактап ^стаудыц бiрнеше жолы ретiнде - эсерленудi кYшейтудi, зейiн коюды тiкелей талап етудi, енжарлык пен алацFасарлыкты жоюFа карсы
эрекет жасау, сабакты кызыкты ^йымдастырылуы. Акпараттык -коммуникациялык технологияны колдана отырып сабак беруде окушылардын зешншщ мынадай психологиялык ерекшелжтерш ескерiп, реттеп отыру керек. Окушынын т^рактыльгеы, зейiнiнiн д^рыс белiнiп отыруы, зейiнiн баскаFа ауыстыруы. Осындай амалдарды колданып, окушылардын сабак барысында талдау, салыстыру, корытындылар жасау, сонын аркасында сабак окуFа деген жаFымды мотивация калыптастыру мYмкiн болады. K,азiргi уакытта бiлiм беру YPДiсiнде м¥Fалiмдердщ эр тYрлi компьютерлiк технологияларды колдану мYмкiндiгi темен екендiгiн айкындадык, б^л жаFдай олардын акпараттык - коммуникациялык технологияны к¥Ралдарын колдануда кэсiби дайындыктан етпегендтн бiлдiртедi, осы фактор оларды Акпараттык - коммуникациялык технологиядын колдану мYмкiндiгiнде киындык туFызFандыктан, белгiлi бiр шю YPей пайда болатыны белгiлi. Осыдан кейiн мынадай мэселе туындайды: болашак бастауыш сынып мYFалiмдерiне инклюзивтi бшм беру аясында ж^мыс жасау даFдыларына Yйрету, бiлiмдер беру мен технологияларды колдану непздерше окыту мен оку YДерiсiне оларды тиiмдi интеграциялау жэне колжетiмдi технологиялар аркылы жетiстiкке жету кажеттшгш канаFаттандыру болып табылады. К^рп заманнын жоFарFы оку орны тртектер^ езiнiн алдындаFы бiтiрушiлерiнен караFанда компьютерлж технологияларды колдануы к^реттшп жоFары десек кателеспеймiз. МYмкiндiгi шектеулi балалардын элеуетш тиiмдi ашу Yшiн бiлiм беру YДерiсiнiн дэстYрлi тэжiрибеге сэйкес сандык технологияларды ^тымды колдануFа болады. Б^л YДерiсте жеке рел окытушыFа бершедг ол белгiлi 6ïp балаFа психологиялык дамуы мен коммуникативтш даFдылар калыптастыру бойынша кандай к¥Ралдар пайдаланатынын жэне он эсер беретшш анык бiлуi тиiс.
Пайдаланьг^ан эдебиеттер:
1. Республикалык Fылыми - эдiстемелiк журнал №2 2016 ж
2. «Казакстан Республикасынын бiлiм берудi дамытудын 2014 -2020 жылFа арналFан Мемлекеттiк баFдарламасы» Астана, 2014 ж
3. А. А. Байт^рсынова «Арнайы педагогика: проблемалары мен даму болашаFы» Алматы, 2010 ж
4. Кемтар балаларды элеуметлк жэне медициналык педагогикалык тYзету аркылы колдау туралы. КР 2002ж №343 заны
