CC BY
47
УДК 373.1.02:372.8
СЫН ТУРГЫСЫНАН ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРЦЫЛЫ Б1Л1М АЛУШЫЛАРДЫЦ Т1ЛД1К
ЦУЗЫРЕТТШПСТЕРШ ЦАЛЫПТАСТЫРУ
Ацдатпа
Мацалада казак, тип мен эдебиеп пэтн оцыту урд1сшде сын тургысынан ойлау аркылы тшдш цузыретттктерд1 калыптастырудын технология-лары усынылады. ¥сынылатын стратегия лардыц технологиялык кезецдер1, пайдаланылатын эд1с-тэсшдердщ мумкшдштер1 жайлы айтылады.
Аннотация
В статье рассматривается технология развития критического мышления для формирования языковой компетенции при обучении казахскому языку и литературы. Раскрываются технологические этапы предлагаемой стратегии и возможные методические приемы.
Annotation
In the article the technology of critical thinking development for formation of language competence when teaching and learning in Kazakh and Kazakh literature is considered. Technological stages of the strategy and possible methodical methods are о? revealed. x
Ka3ipri замангы гылыми - тех ни калы к урдютщ
< каркыны, биим беру жуйесшщ алдына жаца мш-
IX
g деттер койып отыр. Ец бастысы - оз жумыс орны-
3 на жэне букш техникалык пзбекте технологияныц
у уздшс1з езгер1стер1не бешмделе алатын орында-
Я ушыныц тулгасын калыптастыру мшдетт Биимше,
с бшктшгше, парасатына пайымы сай устаз бугш-
з ri танда жас урпакка oiлi ivi беру жуйес1нде болып
= жаткан оц озгерютерге байыппен карап, оныц заман
§ талабына сай мэн-мацызын туешедт Сондыктан
< устаздарды сертл1стер мен жацарулардыц кар-о сацындагы басты тулга дей аламыз. Ендеше жук-Ц телш отырган аса жауапты ivii идет, oi л i ivi саласын-
дагы реформалар, педагогикалык эд1с - тэсшдердщ
С.А. Жиенбаева,
«Аркалык политехникалы-колледжi» КМЦК, казак mini мен эдебиепН пэттц
I санатты окытушысы, директордыц оку эд1стемел1к жумыс жонтдегi орынбасары
Неггзг'! евздер: быт, педагог, бтм алушы, жана технология, м) га:ихиш1 lueoep.ii-г/, UHHoeaijim, оцыту ypdicm уйымдастыру, дагды, ойлау.
Ключевые слова: образование, педагог, обучающийся, педагогическое мастерство, новые технологии, инновация, организагрш учебного прогресса, навыки, мышление.
Keywords: education,
teacher, student, pedagogical skills, new technologies, innovation, organization of teaching and learning process, skills, thinking.
тын, мэщц, эр1 сапалы болуын талап етш отырган осы 01р айтулы кезенде, мугагпмдер жылдар бойы жинактаган 1С — тэж1рибесш жаца технологияларга уштастыруы кажетп п туындайды. [3, 22 б.]
Жеке тулгага кещл белу, окыту бары-сында оньщ жан-жакты дамуына тшмд1 жагдай жасау бупнп кун талабы болып отыр.
Бтм мен тэрбие эркашан кун тэртлбшдеп басты озеки мэселе болып келгендт баршамызга белгт. Бугшп бала-ертенп ел болашагы. Ондай бол-са, биим денгеш мен шыгармашылык кабшеп жогары шэк1рттерд1 тэрбиелеу устаздардьщ басты м1ндеттер1 екещцгш умытпауымыз кажет. [1, 36 б.]
Елбасы Н.Э. Назарбаев «Казакстан-ды XXI гасырда дамыган елдермен тенеспрш, еркениегп элемнен мэрте-бел1 орын алуына ыкпал етер б1рден б1р куд1рет-биим, бтмд1 урпак » - деп XXI гасырды гылым мен бтмнщ гасыры деп атады. Ка'мрп биим беру жогары технология лык, децгейге котершуде. Бтм алушыньщ оку - танымдык эрекетш калыптастыруды окытудьщ жаца техно-логиясын оку урдюше енпзудщ маны-зы ерекше. Окытудын ен тшмд1 жолда-рымен турлер1, тэсшдерш карастыру, оны юке асыру б1рден - 01р ом1р талабы болгандыктан жеке тулганы дамытуга багытталган «Сыни тургысынан ойлау» багдарламасын оз сабактарымда кол-данып келемш. СТО - элемнщ тушар -тушаршен жиылган 61 л 1 м берушшердщ б1рлескен енбеп. Жобанын неггм Жан Пиаже, Лев Семёнович Выготский те-орияларын басшылыкка алады. Мак-саты: Барлык жастагы окушыларга кез - келген мазмунга сын тургыдан карап, ек1 уйгарым 01р птрдщ б1реуш тавда-уга, саналы шеппм кабылдауга уйрету.
[2, 134 б.]
RWST - агылшын тшшен алмасканда «Сыни тургысынан ойлау уппн оку мен жазу» дегещц бшд1редг Оку урдюшщ уш сатыда уйымдастыру мугагпмнщ мшдеттершщ 6ipi болып табылады.
Технология бойынша эр сабак уш ке-зеннен турады: кызыгушылыкты ояту, магынаны ашу, ой толганыс.
Bipitniii кезен «Кызыгушылыкты ояту». Кезеннщ максаттары:
• бтм алушы езшде калыптаскан 6mMi мен тусшштерш озектещцру;
• окылатын такырыпка танымдык кызыгушылыкты ояту;
• бтм алушынын белсендиигш ояту.
Bipitniii кезенде алынган акпарат-тар тындалады, жазылады, талкылана-ды, жеке, жуп жэне топ бойынша жур-пзшедг
Екшпи кезен «Магынаны ашу». Ке-зецнщ максаты:
• жаца акпаратпен танысу;
• жаца акпараттармен оз бМм1мен ара катынас белплеу;
• окытушы усынган белсещц окыту эдютерш колданып, жаца такырып ма-териалдарын тындайды, окиды;
• жаца акпараттардын мэшн тус1ну г барысында мэтш шетше белп кояды < немесе жазып алады;
• карастырылган материалдармен 2: жумыс icTey барысында оз тусшгенш 2 кадагалайды, алдына койган максатта- и рына жету упин белсещц эрекет етедг i
Белсещц оку эдютерш колдану бул 9 кезенде жаца акпараттармен, ойлармен танысады, тшсп такырыпка байланы- £ сты кино кору, дэрю, энг1 ме, тывдау q
немесе тэжчрибе - эксперимент жасау, §
<
мультимедиялык куралдарды паидала- ш нады. Сабакта жумыс дара жэне жуп i Typi нде журпзшедт
Учи нип кезец «Ой толгау». Кезецнщ максаты:
• кабылданган жаца жэне еск1 тусшктердщ ара каты нас ын ашу;
• окылган материалды талдау жэне корытындылау,
• такырыпты мунан эр1 мецгеру багытын аныктау;
• езше койган сурактарга магыналы жауап алгандарын багалайды;
• алган бшмдерш ем1рмен байла-ныстырады, корытынды нэтиже шыга-рады, ез бепмен жаца идеяларды ойла-стырады;
• кластер куру;
• эртурл1 кезендеп акпараттардыц езара катынасын сипаттайтын кестелер толтырады;
• тушн сездерге кайта оралу;
• дурыс жэне дурыс емесш макулда-уга кайта оралу;
• рефлексивп сурактар;
• гиьар алмасу;
• шыгармашылык жумыстар жазу (синквейн, эссе) жэне т. б.
Окылган акпаратты талдау тус1щцру, шыгарманы ондеу жумысы топ бойын-ша журпзшедг
Бул багдарлама Казакстан коры жа-нынан 1998 ж. казан айынан бастап журпзшш келедг Жаца технология ретл нде ец озык эд1стерд1 дер кез1нде игеру, ¡здену аркылы бала бойына да-рыту, одан ешмд1 нэтиже шыгара бшу - эрб1р устаздыц басты мшдетЦб, 42 б.] 2 Технологияны жетл к мецгеру упин б1рнеше тэсшдер колданылады. Окы-
О-
туда жаксы нэтижеге жету упин осы стратегияларды окыту урдюшщ эр ке-зещнде сабактыц мазмунына карай ^ пайдаланган жен.
Оку жэне жазу аркылы сын тургы-сынан ойлау технологиясыныц стра-тегиялары кеп эр1 колдануга ыцгайлы, жецш, тшмдг
СТО - технологиясын колданып журген топтыц бпнм алушыларыныц даму децгеш жогары болады, езш ор-тада еркш устайды, жеке тулга ретшде сезшедг Оз1щцк «Меш» дамиды. [8, 67 б.]
ДЖИКСО - тшдш кузыреттМк-терд1 калыптыстырудагы ужымдык окыту эд1сг Максаты: жалпы мэселеш алдымен жупта сосын ужымда талкы-лау. Колданылуы: Алдымен 3-4 топка белшш отырады. Мэтш немесе тапсы-рма 3-4 белшке белшш дайындалады.
Мэт1щц мукият мецгеру кажет себеб1 топтарга тушщцруге жауапты екенш тушну керек. Келес1 кезекте бастапкы топтар кайта табысып, уйренш келген белжтершщ мазмунын ортага салады.
Осылайша ужым мушелер1 б1рш -б!р1 окытуга, сол аркылы ойлануга уй-ренедг ДЖИКСО стратегиясы такы-рыптыц мазмунын жаксы мецгеру, окыганды есте сактау упин тшмд1 эдю.
Кластер (топтастыру). Бул тэсщдщ авторы американдык Гудлат. Страте-гияныц мэш оку материалын график тур1нде жуйелеу, ягни мэтшнщ мацыз-ды белтн белш, график туршде белгип б1р тэрттпен шок тэр1зд1 орналастыру. Бул тэсшд1 кызыгушылыкты ояту жэне ой толгау кезендершде колдануга болады.
Инсерт (туртш алу) жуйесг Бул тэсш бойынша оку материалы дайын кушн-де бершедп мэтшд1 окып отырып оныц б1р жак шетше немесе кесте турш-де жазылады: «V» — бшемш «+» мен упин жаца «-» баскаша ойлаймын «?» — тусшбед1м, терещрек 61 л гл м келедг Кестеш мэиннщ фрагменттер1 немесе толык абзац тур1нде толтырады. Сонан соц бтм алушылар жуп болып немесе топпен езара гиьар алмасады. Тусшшшз болган угымдарды окыту шы тусш-д1ред1 немесе баска акпарат кездершен
¡здеуге уйге тапсырма бершедт Мунда бтм алушыларга аз таныс, кызыктыра-тын, энциклопедиялык сипаттагы, ягни куб ылы стар туралы мэл1меттер жи-науга болады. Бул тэсш дэстурл1 окы-тудагы «окулыктан пэлен парагрофты окьщдар» деген тапсырмага Караганда тшмдт
Венн диаграмма - еьа затты алып, олардыц ерекшел1ктер1 менуксастыкта-рын салыстыру.
Кубизм стратегиясы - кубик жасалы-нып, оныц 6 кырына 6 турл1 тапсырма жазылады. Окытушы кубтл ортага та-стап, цай кыры туссе, 61 л 1 м алушы сол кырындагы тапсырмага жауап бередт «Кубизм», эд1сш пайдалану барысын-да окытушы биим алушыларга берш-ген тапсырма бойынша талдауды, ез ойын ашык жэне топка жетк1зуд1 уйре-тедт Алдын ала кагаздан кубик (текше тпищц) жасап онын, эрб1р бетл не су-реттеу, салыстыру ассоциация (орай-ластыру, ойга байланыстыру), талдау, усыныс беру дэлелдемещз «ия» немесе «жок» (аргумент) сездерш жазады.
«Де Бонныц ал ты калпагы» эдосшце бершген калпактардыц б1реуш тандап жэне сурактарга жауап беруге болады Бтм алушылар бершген эр тапсырмага дэлелд1 жауаптарымен ез бтмдерш корсетедт
«Газета» эщы бтм алушыларга бел-гт такырып бойынша ез гиьарш айту, усыну, дэлелдеу жэне топпен жумыс жасау юкерлпш калыптастыру. Накты жауапты кажет ететл н жэне такырып бойынша юкерлпш калыптастырады.
«Блум таксономиясын» сабакта пайдалану биим алушылардыц танымдык кабшеттершщ даму децгеш, оку мак-саттарыныц таксономиясы. Пирамида-ныц непзшде - бтм, ал жогарыда - кы-змет калыптасады.
Бшемш. Уйрещцм. Бшпм келедт
Бул стратегияны 1984 жылы Чикаго университета нщ профессоры Донна Огл шыгарган. Оныц максаты - таным урдюшде рефлексивттки дамыту. Ол упин кестеш толтыру керек.
Топтыц мушелерш дамыту макса-тында уакытты унемдеу аркылы бтм алушылардыц барлыгын тындауга мум-кшдж бередт Кестеш толтыру бары-сында усыныстар жэне жаца ойлар косу га болады.
«Болжам» стратегиясы.Окига мазму-ны аркылы б аланы киялдату, ойын, сыни кезкарасын дамыту, проблемалык мэселе тугызу. Осы орайда эр топка тапсырмалар бере отырып киялдауы-на еркшдж беру. Бтм алушылар ара-сынан киялы жуйрж бала дараланып шыгатыны сезшз.
«Пж1р алы су» стратегиясы. Бтм алушылар б1р корытындыга келетш мэселеге байланысты птр таласты-рады, пайдалы, пайдасыз жактарын шешедт Бел гш такырыпты алып, эле-уметтж ем1рмен байланыстыру, ез кезкарасын дамыту, езгеш курметтеуге уйретедт [7, 16 б.]
Бугшп куш инновациялык эдютер-мен окытуды колдану аркылы окушы-ныц ойлау кабшетш арттырып, гзде- 2 нуштгш дамытып, кузыреттшпн ^ калыптастыру, тарихи объективизимд1 § устана отырып шынайы дерек кездерь нен мэл1меттерд1 жинактау ец непзп о максат болып айкындалады.
Окытудыц дэстурл1 эщс-тэсщдер1 У пэндж бтмнщ жетктки турде иге- 5
а.
руд1ц камтамасыз етуге жол ашса, ин- =
ш
новациялык ЭД1С-ТЭС1Л алдыцгы орынга з окыту урдю1нде эр бтм алушыныц I жеке ойлауын кояды. Инновациялык = окыту эдютер1 бершген мэселе бойынша материалды талдау епттгш жэне 2 ассоциация ¡здеущ калыптастырады.
Ец бастысы окытушы сабактыц мак-
саттын дурыс коя бшу1 кажет.
Максат жумыстьщ нэтижесш аныктайды. Бтм алушы окытушы берген бтмд1 тек тутынып кана коймай ен-д1ре бшее - б1здщ максатка жеткешм1зд1 керуге болады. Эр сабакты аяктар ал-дында, койган максатымызга кайта ора-лып, нэтижеш сараптауды дагдыга ай-налдырсак максаттын, елшемдшт мен нактылыгына, шынайылыгына кол жет-ьазуге болады.
Сабакта жаца эд1с тэсшдерд1 тшмд1 колдану барысында биим алушылар-дын бойынан кызыгушылыкты байка-дым. Нэтижесшде бтм алушылардын сабакка деген ынтасын арттырып берш-ген такырыпты жан -жакты ашуга, ез ойын ашык айтуга, б1р - б1ршщ птрш тындай бшулерше кол жетк1зд1м.
Окытушы - биим алушыларды уй-ретет^ н адам болумен б1рге ез1 де уй-ренупи. Сондыктан ол ез пэшшц зерте-уппел болуы керек. Окытушы ез бтмш удайы жет1лд1рш отырып, жаца биим беру эдютерш 1здест1рш каруланып отыруы кажет.
Каз1рп окытушы эрб1р сабакка, такырыпка жэне эр топтын ез1щцк ерекшелжтерше байланысты окыту-§ дьщ эр турл1 эдютер1 мен формаларын тандай б1лу1 шарт. Сонымен катар бтм 5 алушыларды ез1щцк жумыска уйрету, олардьщ 1здешс1н уиымдастыру жэне кейб1р материалдарды кен келемде берш, тэрбиелж максатка жету упин де окыту формаларын тшмд1 тандай бшу 2 керек. [9.3. б]
Корыта келгенде, адамнын ез бол-мысын тануына кемектесш, теренде
х о х гг
т О X
жаткан талап - тшегш, кабшеттерш дамыту, сол аркылы оган толыкканды ем1р суру уппн жаца рухани куш беру бтмнщ ен мацызды максаты болып та-былады. Ка'мрп заман талабына орай урпактарымызды парасатты да бтки, мэдениегп, бэсекеге кабшетп етт тэр-биелейшз десек, онда окытудын жаца турлер1 мен эдютерш жанарта отырып, оку удер^сшде тшмд1 пайдаланганымыз абзал. [5, 9 б.]
ЭДЕБИЕТ
1 .«Казак тт мен эдебиетЪ) Республи-калык гылыми- эдютемелж басылым № 3, 2012 ж, Алматы.
2.«Казак тт мен эдебиетЪ) Респу-бликалык гылыми- эдютемелж басылым № 6, 2012 ж, Алматы.
3.«Казак тип мен эдебиеп орыс тшш-де» Республикалык гылыми- педагоги-калык басылым, № 9, 2011 ж, Алматы.
4.Казак эдебиеп жэне мемлекетик тш Гылыми- эдютемелж журнал, № 9, 2011 ж, Алматы.
5.Казак эдебиеп жэне мемлекетик тш Гылыми- эдютемелж журнал, № 7-8, 2011 ж, Алматы.
6.Педагогика мэселелерг Гылыми -теориялык журнал. № 4, 2016 ж, Алматы.
7.Педагогика мэселелерг Гылыми -теориялык журнал. № 3, 2016 ж, Алматы.
8.Вестник «Орлеу» - к^ № 3 [17], 2017 ж, Костанай.
9.Журнал «Педагогика мэселелерЪ) №3 2014ж (38бет)
