CC BY
23Труды БГТУ, 2021, серия 6, № 1, с. 85-90
85
УДК 94(476)
I. А. Андарала
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
СЯРЭДНЯЯ НАВУЧАЛЬНАЯ ШКОЛА БЕЛАРУС1 У ПЕРШЫЯ ПАСЛЯВАЕННЫЯ ГАДЫ
Вайна i акупацыя тэрыторьп Беларус нямецк1м1 захопшкаш нанесл1 вялЫ урон сютэме агульнай сярэдняй адукацьп рэспублiкi. Каб падняць з руш i попелу разбураную вайной агульнаадукацыйную школу, патрэбны былi ютотныя намаганш партыйна-савецкага шраунщтва уах узроуняу, органау адукацыi i усяго насельнiцтва рэспублЫ. У дадзеным артыкуле аутар на аснове вывучэння архiyных крынiц, пераважна раней не апублiкаваных, у рэчышчы комплекс-нага падыходу аналiзуе стан агульнаадукацыйнай школы рэспублiкi у першыя пасляваенныя гады, акцэнтуючы увагу на праблемах будаунщтва i рамонту школьных будынкау, аднаулення сеткi школ, росту вучнёускага кантынгенту, забеспячэння школ настаyнiцкiмi кадрамi, выканан-ня закону аб усянавучы.
Аналiз архiyных матэрыялау дае падставу канстатаваць, што аднауленне сярэдняй агульнаадукацыйнай школы у першыя пасляваенныя гады разглядалася партыйна-савецшм шраунщтвам рэспублiкi як найважнейшая дзяржауная задача палггычнага, гаспадарчага i культурнага зна-чэння. Пстарычныя факты сведчаць, што у першыя пасляваенныя гады раённывш партыйна-са-вецкiмi органамi, раённывш i гарадскiмi аддзеламi народнай адукацып, грамадскасцю, настауш-камi i вучнжш было шмат зроблена для аднаулення нармальнай работы агульнаадукацыйных школ рэспублЫ, але пытаннi будаунщтва i рамонту школ, iх матэрыяльна-тэхшчнага аснаш-чэння, усянавуча, забеспячэння школ настаyнiцкiмi кадрам заставалiся актуальнымi i патра-бавалi свайго вырашэння.
Ключавыя словы: адукацыя, школа, вучэбна-матэрыяльная база, педагапчныя кадры, усянавуч.
Для цитирования: Андарала I. А. Сярэдняя навучальная школа Беларуа у першыя пасляваенныя гады // Труды БДТУ. Сер. 6, Псторыя, фiласофiя. 2021. № 1 (245). С. 85-90.
I. A. Andarala
Belarusian State Technological University
SECONDARY EDUCATIONAL SCHOOL OF BELARUS IN THE FIRST POST-WAR YEARS
The war and the occupation of the territory of Belarus by the German invaders caused great damage to the system of general secondary education of the republic. Significant efforts of the party-Soviet leadership of all levels, educational bodies and the entire population of the republic were needed to raise the war-torn secondary school from ruins and ashes. In this article, the author analyzes the state of secondary schools in the first postwar years, focusing on the problems of construction and repair of school buildings, restoration of the school network, growth of the student body, provision of schools personnel compliance with the law on omniscience.
The analysis of archival materials gives grounds to state that the restoration of the secondary school in the first postwar years was considered by the party-Soviet leadership of the republic as the most important state task of political, economic and cultural significance. Historical facts show that in the first postwar years the district party-Soviet bodies, district and city departments of public education, the public, teachers and students did much to restore the normal operation of secondary schools, but the construction and repair of schools, their logistics, universally, the provision of schools with teaching staff remained relevant and demanded a solution.
Key words: education, school, educational and material base, teaching staff, general education.
For citation: Andarala I. A. Secondary educational school of Belarus the first post-war years. Proceedings of BSTU, issue 6, History, Philosophy, 2021, no. 1 (245), pp. 85-90 (In Belarusian).
Уводзшы. Ва умовах шавацыйнага развщця нацыянальнай сютэмы агульнай сярэдняй аду-кацып актуатзавалася праблема даследавання яе пстарычнага мшулага з мэтай усебаковага вывучэння i аб'ектыунай ацэню паз^ыунага i
негатыунага вопыту рэатзацып школьнай пал> тыю у рэспублщы у савецю перыяд.
Пстарыяграфцчны пошук сведчыць аб тым, што праблема развщця агульнаадукацыйнай школы Беларуа у пасляваенны савецю перыяд заусёды
86
Стан школьнай адукацьи Бeлapyci у год вызвалення pэcпyблiкi ад нямeuкix захопнжау
была у пол зроку навукоуцау. Даследаванню генезюу школьнай адукацш БССР прысвечаны пра-цы Н. М. Ганушчаню, I. М. 1льюшына, М. С. Крата, М. Г. Мшкев1ча, В. П. Паулоускай 1 шш. Аднак стан школьнай адукацьп рэспублш у першыя пасляваенныя гады айчынным1 наву-коуцам1 асвятляецца фрагментарна з мэтай па-казу дасягненняу рэспублш у культурнай рэва-люцыи пад юраунщтвам КПСС.
Анал1з складанага I супярэчл1вага працэсу пасляваеннага аднаулення школьнай адукацыи БССР з сучасных пазщый патрабуе асэнсаваць яго крытычна, аб'ектыуна, без щэалапчнай за-ангажыраванасщ, на аснове юнуючых архiyных крынщ.
Асноуная частка. Вайна 1 акупацыя тэры-торып Беларус нямецюм1 захопшкам1 нанесл1 вялш урон сютэме агульнай сярэдняй адукацыи рэспублш. Сетка школ, што функцыянавала у даваенныя гады, была фактычна зшшчана. У таюх раёнах, як Бягомльсю { Плешчанщю Мшскай вобласщ, Лельчыцю { Капаткевщю Палескай вобласщ, Суражсю 1 Лёзненсю Вщеб-скай вобласщ, акупанты спалш усе школьныя будыню [1, с. 12].
Аднауленне школьнай гаспадарю I узнау-ленне вучэбных заняткау у школах пачалося ужо восенню 1943 г., кал1 ад нямецка-фашыс-цюх захопшкау был1 вызвалены толью усходшя раёны рэспублш.
Дзякуючы вялшаму энтуз1язму грамадс-касщ, настаушкау, вучняу I ¡х бацькоу, у асноу-ным праз рамонт { прыстасаванне уцалелых памяшканняу, а у сельскай мясцовасщ нават праз выкарыстанне зямлянак { блшдажоу у вызваленых раёнах на працягу першага пасля-акупацыйнага вучэбнага года атрымалася адна-вщь дзейнасць значнай колькасщ агульнааду-кацыйных школ, у асноуным пачатковых.
У наступным 1944/1945 вучэбным годзе аднауленне школьнага навучання у рэспублщы ажыццяулялася па трох асноуных наюрунках: пашырэнне сетю школ; выкананне закону аб усянавучы; забеспячэнне школ настаунщюм1 кадрами
Аднак, як вышкае з сакрэтнай пастановы СНК БССР 1 ЦК КП(б)Б № 1163-292с «Аб мера-прыемствах па падрыхтоуцы школ да 1945/1946 вучэбнага года», прынятай у жшуш 1945 г., нягледзячы на усе намаганш партыйна-дзяр-жауных структур, абласных, раённых аддзелау народнай адукацыи, удзел шыроюх слаёу гра-мадскасщ, вырашыць усе задачы па аднауленш школьнай адукацып рэспублт ва умовах вос-трага дэфщыту фшансавых, матэрыяльных { людсюх рэсурсау да пераможнага завяршэння Вялшай Айчыннай вайны так { не атрымалася [2, л. 157-160].
Менав1та таму СНК БССР 1 ЦК КП(б)Б на-пярэдадш першага пасляваеннага вучэбнага года быу распрацаваны { прыняты шырокамаш-табны комплекс мерапрыемствау па падрых-тоуцы школ да пачатку 1945/1946 вучэбнага года. Пастанова прадугледжвала канкрэтныя даручэнш наркамасветы, шшым наркаматам { ведамствам, абласным { раённым выканкамам Саветау дэпутатау працоуных па выкананш прынятага плана мерапрыемствау [2, л. 157-160].
Трэба адзначыць, што ужо у летшя месяцы 1945 г. мясцовыя органы улады { народнай адукацыи здолел1 правесщ некаторую работу па падрыхтоуцы школ рэспублш да пачатку пер-шага пасляваеннага вучэбнага года.
Як адзначалася у пастанове калеги Народ-нага Камюарыята асветы рэспублш «Аб вышках работы школ I органау народнай асветы за першае паугоддзе 1945/1946 вучэбнага года 1 задачах на другое паугоддзе», прынятай 26 лю-тага 1946 г., да 1 верасня 1945 г. была перагле-джана, упарадкавана I значна пашырана сетка школ, праведзена пэуная работа па рамонце I абсталяванш школьных будынкау 1 памяшканняу, павел1чэнш фонду школьных падручшкау, вучэбна-наглядных дапаможшкау 1 шсьмовых прылад, паляпшэнш колькаснага 1 якаснага складу настаунщюх кадрау [3, л. 30].
Як вышкала з прынятага дакумента, най-больш ютотныя поспей пры падрыхтоуцы школьнай адукацыи рэспублт да пачатку першага пасляваеннага вучэбнага года был1 дасягнуты у пашырэнш сетю школ, павел1чэнш кантын-генту навучэнцау у 1х, асабл1ва у сям1гадовых { сярэдшх школах, { у паляпшэнш забяспечанасщ школ настаушкам^
Сапрауды, колькасць агульнаадукацыйных школ на пачатак 1945/1946 вучэбнага года у параунанш з папярэдн1м годам павял1чылася з 10 251 да 10 965, або на 714 школ ( на 7%), у тым л1ку: пачатковых - з 8470 да 9001 (на 531, або 6,3%), сям1гадовых - з 1518 да 1640 (на 122, або на 8%) 1 сярэдшх - з 263 да 324 (на 61, або на 23%) [4, л. 50]. Аднак неабходна адзначыць, што план пашырэння сетю школ, даведзены рэспублщы сакрэтнай пастановай СНК СССР № 400-120 с.с. ад 25 сакавша 1945 г. «Аб дзяр-жауным плане аднаулення I развщця народнай гаспадарю на 1945 г.» [4, л. 15], аказауся выка-наным толью у частцы агульнай колькасц1 школьных вучэбных устаноу, прычым за кошт адкрыцця звышпланавай колькасц1 пачатковых школ. Што тычыцца сям1годак, то, у адпавед-насщ з адзначаным дзяржауным планам, неабходна было стварыць 1990 таюх школ, а было адкрыта толью 1640. Сетку сярэдн1х школ рэс-публ1к1 планавалася давесц1 да 350, а было адкрыта 324 школы [4, л. 15]. Таюм чынам,
дзяржауны план па адкрыцщ у рэспублщы да пачатку 1945/1946 вучэбнага года колькасщ сямйадовых i сярэднiх школ аказауся iстотна недавыкананы. Гэта можна патлумачыць тым, што раённыя аддзелы народнай адукацьп, вы-мушаныя выконваць даведзеныя колькасныя паказчыкi па адкрыцщ новых школ, аддават перавагу пачатковым, якiя было зручней ад-крыць. Што да выканання планавых заданняу па адкрыццi новых сямiгадовых i сярэднiх школ, то у мнопх раёнах да гэтага падыходзiлi фармальна, без улiку iх рэальнай неабходнасщ. У вынiку сямiгодкi часта знаходзшся у блiзкай адлегласцi адна ад другой пры напауняльнасщ класау у iх толькi па 5-11 чалавек [3, л. 51].
Кантынгент навучэнцау, якiя наведвалi усе тыпы агульнаадукацыйных школ рэспублiкi у 1945/1946 вучэбным годзе, у параунанш з папя-рэднiм вучэбным годам павялiчыуся з 1 052 735 да 1 328 819, або на 276 084 чалавек (на 26,2%), у тым лшу: у 1-4 класах - з 936 163 да 1 145 634 чалавек (на 209 466 чалавек, або на 22,3%), у 57 класах - з 108 044 да 165 825 чалавек (на 77 781 чалавек, або на 72%) i у 8-10 класах - з 8 523 да 17 360 чалавек (на 8837 чалавек, або на 103%). [3, л. 50]. Зноу трэба падкрэслщь, што устаноулены раней адзначанай сакрэтнай пастановай СНК СССР [4, л. 15] план па вучнёусюм кантынгенце адукацыйная сютэма рэспублш у цэлым выканала i нават крыху перавыканала. Як i у выпадку з сеткай школ, гэта удалося вырашыць за кошт колькасщ навучэнцау 1-4 класау. Даведзеныя планы ж па колькасщ навучэнцау у 5-7 i 8-10 класах аказалюя ютотна недавыкананымi. У 5-7 класах, згодна з планам, павшна было вучыцца 205 000 чалавек, а на 1 верасня 1945 г. села за парты толью 165 825 (менш на 39 175 чалавек, або на 20%). У 8-10 класы планавалася пры-няць 22 000 вучняу, а да вучобы прыступш толькi 17 360 чалавек, што склала 78,5% ад плана [4, л. 15]. Галоунай прычынай невыка-нання планавых паказчыкау, як вышкае з архiуных дакументау, з'яулялася нездавальня-ючая работа мясцовых улад, органау народнай адукацыi, школ па выкананш закона аб уся-навучы. Паводле афщыйных даных, пры-ведзеных НКА рэспублш, неахопленымi вучо-бай у школах засталося звыш 85 000 дзяцей школьнага узросту [3, л. 30].
На пачатак 1945/1946 вучэбнага года у параунанш з папярэдшм узрасла i колькасць настаунiкау, працуючых у агульнаадукацыйных школах. Калi у канцы 1944/1945 вучэбнага года iх налiчвалася 35 036 чалавек, то у пачатку 1945/1946 вучэбнага года у школах працавалi 41 443 настаунш. Такiм чынам, колькасны склад педагапчных кадрау, якiя забяспечвалi
вучэбны працэс у школах, узрос на 6407 чала-век, або на 18,2%. Трэба адзначыць, што павел> чэнне у асноуным адбылося за лiк асоб, яюя не толькi не мелi педагапчнай адукацыi, а нават сярэдняй. З агульнай колькасщ працуючых настаушкау не мелi педагагiчнай адукацыi 16 936 чалавек, або 40%. Як правша, гэта былi настаунт сельскiх пачатковых школ. Якасны склад педагагiчных кадрау палепшыуся за лiк настаунiкау, дэмабшзаваных з Чырвонай Ар-мii, i выпускнiкоУ сярэднiх i вышэйшых педагапчных вучэбных устаноу. Калi у канцы 1944/1945 вучэбнага года у школах рэспублiкi працават 2414 настаушкау з вышэйшай педага-гiчнай адукацыяй i 18 113 - з сярэдняй педагапчнай адукацыяй, то у 1945/1946 навучаль-ным годзе колькасць першых склала 2940, друпх - 21 567 чалавек. Павелiчэнне колькасщ настаушкау з вышэйшай адукацыяй склала 526 чалавек, або 22%, з сярэдняй педагапчнай адукацыяй - 3454 чалавею, або 19% [3, л. 70]. Тым не менш школы рэспублш адчувалi вострую патрэбу у настаушках. У Мшскай во-бласщ не хапала 322 настаушкау пачатковых класау, 20 - рускай лгаратуры, 16 - матэматыю i фiзiкi, 9 - геаграфй, 6 - хiмii i прырода-знауства i iнш. [5, л. 32]. Асаблiва востры неда-хоп педагапчных кадрау адчувауся у школах заходшх абласцей. Так, у Пастаусюм, Юрацiш-скiм, Ашмянскiм раёнах Маладзечанскай воб-ласцi не хапала адпаведна 76, 113 i 96 нас-таушкау [3, л. 71]. Па гэтай прычыне у шэрагу школ вучэбныя заняткi пачалiся са спазненнем на 2-3 месяцы [3, л. 30].
Падводзячы вынт работы школ i органау народнай адукацыi за першае паугоддзе 1945/1946 вучэбнага года, калепя НКА прыз-нала нездавальняючым i стан школьнага будау-нщтва у 1945 г. З выдзеленых урадам на узвя-дзенне школьных аб'ектау рэспублiкi 28 млн 350 тыс. руб. за год было асвоена толью 10 млн руб., што складала 36% ад агульнай колькасщ выдаткаваных бюджэтных сродкау. «З зацвер-джаных планам 132 аб'ектау у эксплуатацыю было здадзена толью 22 будоУлi, па 41 будоУлi работы былi выкананы на 40-80%, па 28 бу-доулях работы выкананы толью на 20-40%, а па 41 будоУлi будаунiчыя работы зуам не пачаты», - адзначалася у пастанове калегii НКА БССР [3, л. 21].
Не лепш iшлi справы у рэспублiцы у 1945 г. i з рамонтам школьных будынкау i памяш-канняу. Праз адсутнасць будаунiчых матэрыя-лау (фарбы, вапны, шкла), рабочых рук у мнопх школах праводзiуся не каштальны, а толькi касметычны рамонт, прычым не у поуным аб'ёме i нiзкай якасцi. Практычна ва уах аб-ласцях па прычыне затрымю рамонтных работ
88
Стан школьнай адукацьи Бeлapyci у год вызвалення pэcпyблiкi ад нямeцкix захопнжау
школы пачал1 вучэбны працэс значна пазней за 1 верасня. Так, у Гродзенскай вобласщ 42 школы адкрылюя толью на працягу кастрычшка i лютапада [5, л. 2].
У вышку дрэннай пастаноую будаушчых i рамонтных работ большасць агульнаадука-цыйных школ рэспублш вымушана была у 1945/1946 вучэбным годзе выкарыстоуваць галоуным чынам прыстасаваныя прыватныя, наёмныя, як правша, без належнага рамонту памяшканш, а падчас нават зямляню. У Полац-кай вобласщ толью 177 школ (21,5%) з 825 пачал1 вучэбны год ва уласных будынках. 281 школа размяшчалася у прыстасаваных па-мяшканнях, 336 - у наёмных, 31 школа у якасщ вучэбнага памяшкання выкарыстоувала зямляню (Полацкi раён - 3, Асвейсю - 21, Расонсю - 6, Ушацю - 1) [5, л. 174]. У Мшскай вобласщ з 1186 дзеючых школ 213 размяшчалюя у прыстасаваных памяшканнях, 443 - у наёмных i 3 школы у Бягомльсюм раёне працавал1 у зям-лянках [5, л. 27].
У першы пасляваенны вучэбны год агульна-адукацыйныя школы рэспублш адчувал1 вострую патрэбу у школьнай мэбл1 i абсталяванш, падручшках, наглядных дапаможшках, школь-на-шсьмовых прыналежнасцях, не хапала сшыткау, алоукау, пёрау, без яюх было складана правесщ урок. Глобус, геаграф1чныя або пста-рычныя карты был1 вельм1 рэдюм^ Настаушку часта даводзшася ющ на урок толью з крэйдай.
Трэба адзначыць, што партыйна-дзяржаунае юраунщтва рэспублш у пасляакупацыйныя гады неаднаразова прымала пастановы, яюя прадугледжвал1 шэраг мерапрыемствау па паляпшэнш вучэбна-матэрыяльнага забеспя-чэння школ, выкананне яюх даручалася ад-паведным камюарыятам. Аднак, як сведчаць арх1уныя матэрыялы, прынятыя пастановы выконвалюя не у поунай меры або не выкон-валюя зус1м. Так, школы Палескай вобласщ у пачатку 1945/1946 вучэбнага года, маючы патрэбу у 43 592 стандартных партах, не атрымал1 шводнай i вымушаны был1 абыходзщца пры-стасаванай нестандартнай мэбляй [5, л. 71]. Школам Гродзенскай вобласщ на пачатку 1945/1946 вучэбнага года патрабавалася 12 008 парт, а было атрымана 1м1 толью 2735, патра-бавалася 1042 класныя дошю, было атрымана -278 [5, л. 3].
У гэтых умовах пэуная колькасць школьнай мэбл1 i абсталявання у 1945 г. была выраблена гаспадарчым спосабам. У прыватнасщ, таюм спосабам для агульнаадукацыйных школ Мшс-кай вобласщ было змайстравана 5080 стандартных парт, 746 класных дошак, 1560 стол> кау, 713 табурэтак. Аднак гэта толью у нязнач-най меры вырашала юнуючую праблему [5, л. 28].
Забяспечанасць школ падручшкам1 у першы пасляваенны год была выключна нездаваль-няючая. Так, школам! Мшскай вобласщ у пер-шым паугоддз1 было атрымана 28 найменняу падручшкау агульнай колькасцю 130 271 экзэм-пляр. На увесь Бягомльсю раён был1 толью 2 падручнт па геаграфп для 7-га класа, 1 буквар прыходз1уся на двух вучняу [5, л. 28].
Крайне нездавальняюча был1 забяспечаны школы i шсьмова-канцэлярсюм1 прыналежнас-цямь На школы Палескай вобласщ у першым паугоддз1 было выдзелена 621 580 сшыткау, па адным алоуку i пяру на вучня [5, л. 72]. Мшскай вобласцю у першым паугоддз1 было атрымана 1056 тыс. сшыткау, што дазволша выдаць у сельскай мясцовасщ па 6 сшыткау кожнаму вучню [5, л. 29].
Па прычыне дрэннай забяспечанасщ школ дровам1 для ацяплення у класных пакоях было холадна. Дзещ на уроках падчас працавал у вопратцы i рукавщах. У вялiкiя марозы заняткi у школах наогул прыпынялюя [5, л. 127].
У большасщ школ (а у сельскай мясцовасщ практычна ва yсiх) у якасщ крынщы асвятлення выкарыстоУвалiся газавыя лямпы. Так, у Гродзенскай вобласщ з 823 школ толью 23 асвят-лялiся электрычным святлом, астатшя 800 пра-цавалi пры лямпавым асвятленнi [5, л. 3]. Па прычыне адсутнасщ лямп, газы апошшя урою у сельскiх школах сютэматычна зрывалiся.
Дрэннае вучэбна-матэрыяльнае становiшча школ, нездавальняючыя умовы навучання, нiзкi прафеайны узровень настаушкау негатыуна сказвалiся на аргашзацып вучэбнага працэсу i, як вытк, на паспяховасцi навучэнцау. Аб гэтым сведчаць адзнак апошнiх, атрыманыя па вынiках першага паугоддзя 1945/1946 вучэбнага года. У Гомельскай вобласщ з 2066 навучэнцау 8-10 кла-сау адзнак «4» i «5» атрымалi толью 24 вучнi, адзнаку «3» - 762, адзнаку «2» атрымалi 1280 вучняу, або 57% ад агульнай колькасщ навучэнцау. У Баранавщкай вобласщ з 2090 навучэнцау 8-10 кла-сау адзнак «4» i «5» не атрымау нiхто [3, л. 53].
Задача па ахопе навучаннем усiх дзяцей школьнага узросту, якая ставiлася перад агуль-наадукацыйнай школай «сталiнскiм законам аб усянавучы» у 1945/1946 вучэбным годзе, так-сама аказалася нявыкананай. Згодна са статыс-тыкай, прадстауленай у НКА рэспублiкi аблас-нымi аддзеламi адукацыi, у Вiцебскай, Пiнскай, Гродзенскай абласцях адпаведна не был1 ахоп-лены вучобай 4141, 4010 i 3097 дзяцей школьнага узросту [3, л. 30]. Праведзеная камiсiяй НКА праверка стану выканання школамi рэспу-блiкi закону аб усянавучы выявша, што даныя, прадстауленыя абласнымi аддзеламi адукацыi, занiжаныя у некалью разоу. Так, у Гродзенскай вобласщ дзяцей школьнага узросту, не ахоп-
леных вучобай, аказалася не 3097, а каля 13 000 [3, л. 51]. Скажэнне статыстыю па усянавучы тлумачыцца тым, што дырэктары школ, баю-чыся рэпрэсш з боку вышэй стаячых структур, утойвалi сапрауднае становiшча з ахопам наву-чаннем дзяцей школьнага узросту i паказвалi у справаздачах значна занiжаныя даныя.
1стотным стымулюючым фактарам актыв> зацыi працэсу пасляваеннага аднаулення i далейшага развщця сiстэмы агульнай сярэдняй адукацыi рэспублт павiнен быу стаць Закон аб пящгадовым плане аднаулення i развщця народнай гаспадарю БССР на 1946-1950 гг., зацверджаны Вярхоуным Саветам БССР 11 ве-расня 1946 г. У iм, у прыватнасцi, прадугле-джвалася значна пашырыць i аптымiзаваць сетку агульнаадукацыйных школ; удасканалщь iх вучэбна-матэрыяльную базу; завяршыць усеа-гульнае абавязковае пачатковае i прыстутць да усеагульнага сямiгадовага навучання дзяцей як у горадзе, так i на сяле.
Фактычна прыняты закон сташу перад школь-най адукацыяй рэспублiкi тыя ж задачы, яюя яна не здолела вырашыць у адпаведнасщ з пры-нятымi пастановамi СНК БССР i ЦК КП(б)Б па падрыхтоуцы школ да 1944/1945 i 1945/1946 ву-чэбных гадоу.
У наступным 1946/1947 вучэбным годзе сетка школ рэспублш прадоужыла свой рост, у параунанш з 1945/1946 вучэбным годам яна павялiчылася на 403 адзшю. Усяго у рэс-публiцы працавала 11 365 агульнаадукацыйных устаноу. З iх пачатковых 9200, сямiгадовых -1792 i сярэднiх - 373 [6, л. 2]. Перад пачаткам 1946/1947 вучэбнага года пэуная работа была праведзена i па паляпшэннi матэрыяльна-гас-падарчай i вучэбнай базы школ. На працягу летнiх месяцау метадам народнай будоУлi было пабудавана 765 i адрамантавана 9145 школьных будынкау, выраблена i перададзена школам 47 000 парт, 3500 класных дошак, 6000 класных сталоу i шшага гаспадарчага i вучэбнага швен-тару [6, л. 3]. Аднак тэмпы школьнага будау-нiцтва у рэспублщы нельга было прызнаць здавальняючымi. Толью 4056 школ з 11 365, або 35% ад агульнай колькасщ, размяшчалюя у тыпавых школьных будынках. У той жа час каля 4500 школ працягват працаваць у сялянс-юх хатах i звыш 2800 - у шшых непрыстасава-ных памяшканнях [6, л. 8].
Кантынгент навучэнцау агульнаадукацый-ных школ у 1946/1947 вучэбным годзе таксама узрос i дасягнуу 1 402 358 чалавек. Пры гэтым
не ахопленымi навучаннем засталюя 40 170 дзяцей школьнага узросту. З iх 12 606 дзяцей, яюя павшны былi упершыню пайсцi у школу [6, л. 8]. Рост кантынгенту навучэнцау перавышау тэмпы росту сетю школ. Па гэтай прычыне толью 1347 школ (12% ад агульнай колькасщ) пра-цавалi у адну змену, 9957 школ (амаль 88%) з ахопам 812 906 навучэнцау працавалi у дзве змены, а 61 школа вымушана была працаваць у тры змены [6, л. 8].
Пэуныя станоучыя змены адбылiся i у нас-таунiцкiм складзе школ. Кантынгент педагапч-ных кадрау агульнаадукацыйных школ у параунанш з папярэдшм годам павялiчыуся на 2168 чалавек. Агульная колькасць працуючых у школе настаушкау склала 47 699 чалавек. Якасны склад палепшыуся у асноуным за кошт выпускшкоу педагагiчных вучылiшчау, нас-таунiцкiх i педагагiчных iнстытутау [6, л. 79].
На працягу вучэбнага года школамi было атрымана 4 502 000 экзэмплярау падручнiкау. Агульны iх фонд дасягнуу 7 822 832 экзэмплярау. Аднак такая колькасць ш у яюм разе не задавальняла патрэбы школ [6, л. 4].
Некалью лепш у 1946/1947 вучэбным годзе былi справы з забеспячэннем школ тсьмова-канцылярскiмi прыналежнасцямi. Школы атры-малi 36 490 сшыткау, 7200 алоукау, 11 200 штук пёрау, 1170 вучнёускiх ручак i iнш.
Пашырэнне сеткi школ, паляпшэнне матэ-рыяльна-гаспадарчай i вучэбнай базы, паве-лiчэнне колькаснага i якаснага настаунщкага складу безумоуна станоуча сказалюя на якасцi вучэбна-выхаваучай работы агульнаадукацый-ных школ. Так, 200 выпускшкоу па вынiках выпускных экзаменау былi узнагароджаны залатымi i сярэбранымi медалямi. У папярэднiм 1945/1946 вучэбным годзе узнагароджаных медалямi было толью 76 чалавек [6, л. 18].
Заключэнне. Аналiз архiуных матэрыялау дае падставу канстатаваць, што у першыя па-сляваенныя гады раённымi партыйна-савецкiмi органам^ раённымi i гарадскiмi аддзеламi народнай адукацыи, грамадскасцю, настаунiкамi i вучнямi было шмат зроблена для аднаулення нармальнай работы агульнаадукацыйных школ рэспублш, але пытаннi будаунщтва i рамонту школ, iх матэрыяльна-тэхшчнага забеспячэння, усянавуча, забеспячэння школ настаунiцкiмi кадрамi, вучэбнай лiтаратурай i вучэбна-на-гляднымi дапаможнiкамi, школьна-пiсьмовымi прыналежнасцямi заставалюя актуальнымi i патрабавалi свайго вырашэння.
Спiс лiтаратуры
1. Андарала I. А. Аднауленне школьнай адукацыi у Беларусi у 1943-1945 гг. // Весщ БДПУ. Сер. 2.2020.№ 2. С. 12-17.
2. Нацыянальны архiу Рэспублiкi Беларусь (НАРБ). Ф. 42сч. Воп. 6. Спр. 6.
90
Ctsh rnKOAbHaR aäyKaubii BeAapyci y toa Bbi3BaAeHHH p3cny6AiKi aA HHMeuKix 3axonHiKay
3. HAPE. O. 4n. Bon. 17. Cnp. 43.
4. HAPE. O. 42ch. Bon. 6. Cnp. 5.
5. HAPE. O. 4n. Bon. 17. Cnp. 40.
6. HAPE. O. 4n. Bon. 17. Cnp. 102.
References
1. Andarala I. A. Restoration of school education in Belarus in 1943-1945. Vesti BDPU [Bulletin of the Belarusian State Pedagogical University], series 2, 2020, no. 2, pp. 12-17 (In Belarusian).
2. National Archives of Republic of Belarus (NARB). Fund 42n. I. 6. F. 5.
3. NARB. Fund 4n. I. 17. F. 43.
4. NARB. Fund 42n. I. 6. F. 5.
5. NARB. Fund 4n. I. 17. F. 40.
6. NARB. Fund 4n. I. 17. F. 102.
iH^apMa^iH npa ayTapa
AHflapa^a irap A^HKcaHflpaBin - KaHgbigaT negararinHbix HaByK, ga^rn-, ga^rn- Ka^egpw ricropbii Eenapyci i namTanorii. EenapycK g3ap^ayHbi тэхнапагiннн ymBepcroT (220006, r. MiHCK, Byn. CBapgnoBa, 13a, Pэспy6mкa Eenapycb). E-mail: aia1106@mail.ru
Information about the author
Andarala Igar Alexandrovich - PhD (Pedagogics), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic Belarus). E-mail: aia1106@mail.ru
nacmyniy 10.03.2021
