CC BY
1454
Труды БГТУ, 2019, серия 6, № 2, с. 54-57
УДК 94(476)
I. А. Андарала
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
СТАН ШКОЛЬНАЙ АДУКАЦЫ1 У БЕЛАРУС1 У ГОД ВЫЗВАЛЕННЯ РЭСПУБЛ1К1 АД НЯМЕЦК1Х ЗАХОПН1КАУ
У артыкуле на аснове вывучэння арх1уных матэрыялау даецца характарыстыка стану школь-най адукацып рэспублЫ напярэдадш канчатковага вызвалення рэспублЫ ад нямецка-фашысцшх захопшкау. Разглядаюцца умовы i цяжкасщ, як1я суправаджал аднауленне сети школ, ix матэрыяльна-тэхшчнай базы, аргашзацыю вучэбнага працэсу, закранаецца праблема забеспя-чэння школ настаyнiцкiмi кадрамi.
Ключавыя словы: адукацыя, школа, матэрыяльная база, вучэбны працэс, педагапчныя кадры.
I. A. Andarala
Belarusian State Technological University
STATE OF SCHOOL EDUCATION OF BELARUS IN THE YEAR OF LIBERATION OF THE REPUBLIC FROM GERMAN CAPTURES
Based on the study of archival materials, the article describes the state of school education in the republic just before the final liberation of the republic from the Nazi invaders. We consider the conditions and difficulties that accompanied the renewal of the network of schools, their material and technical base, the organization of the educational process, and the problem of providing schools with teaching staff.
Key words: education, school, material base, educational process, teaching staff.
Уводзшы. У гэтым годзе Беларусь адзначы-ла 75-ю гадав1ну з дня канчатковага вызвалення сваёй тэрыторьп ад нямецка-фашысцюх захопшкау. Каб у поунай меры ацанщь поспех1, дасяг-нутыя нашай крашай за гэты пстарычны перыяд, неабходна вярнуцца у тыя далёюя 1940-я гады, кат пачыналася i адбывалася пасляакупацыйнае аднауленне фактычна поунасцю разбуранай народнай гаспадарю i сацыякультурнай сферы. Сказанае у поунай меры адносщца i да сiстэмы школьнай адукацып рэспублiкi, якая сёння аб'яд-ноувае 3067 устаноу агульнай сярэдняй адука-цыi з кантынгентам 994,5 тысячы навучэнцау.
Трэба адзначыць, што працэс пасляакупа-цыйнага аднаулення школьнай адукацып i яе стан напярэдаднi поунага вызвалення рэспублiкi ад нямецкix захопшкау у пэунай ступенi знайшоу сваё асвятленне у юбiлейныx нарысах, прысвеча-ных развiццю народнай адукацыi БССР за гады савецкай улады. Яны належат пяру юраушкоу асветы рэспублЫ I. М. 1льюшыну [1], П. В. Сае-вiчу [2], С. А. Умрэйку [3] i былi напiсаны з мэтай прапаганды поспехау агульнаадукацыйнай школы. Гэтыя працы пранiкнуты палiтычнымi iдэямi, якiя у гатовай форме спускатся «зверху» i не падлягалi крытыцы. Аутары асноуную увагу засяроджваюць на адлюстраваннi дзейнасщ пар-тыйных арганiзацый i уладных структур па юрау-нiцтве агульнаадукацыйнай школай. У публша-цыях прыводзяцца самыя агульныя звесткi аб пасляакупацыйным аднаyленнi i развiццi школьнай адукацып: колькасць школ, навучэнцау у ix, поспей у ажыццяyленнi усенавуча, аб'ём сродкау, выдзеленых на развщцё школьнай адукацыi.
Фактычны матэрыял падаецца у мажорным тоне, без глыбокага аналiзу, тэарэтычных абагуль-ненняу i высноу.
Асноуная частка. За перадваеннае дзесящ-годдзе у Беларусi была створана i паспяхова функ-цыянавала дастаткова разгалшаваная сiстэма агульнай сярэдняй адукацыi. Яна уключала тры тыпы агульнаадукацыйных школ: пачатковую школу - 4 гады навучання, няпоуную сярэднюю -7 гадоу i сярэднюю - 10 гадоу. Напярэдаднi Вялiкай Айчыннай вайны, у 1940/41 навучальным годзе, сетка школьнай адукацш, якая пашырылася у 1939 годзе за кошт школ далучаных да рэспуб-лiкi заходшх абласцей, налiчвала 13 043 школы. З ix пачатковых - 9229; сям^адовых - 2841; ся-рэдшх - 973. Ва yсix тыпах школ навучалася 1 826 129 вучняу. У I-IV класах - 1 281 363; V-VII - 455 847; VIII-X - 88 919 чалавек. Школы мелi адносна добрую матэрыяльную базу: былi забяспечаны школьнай мэбляй, абсталяванымi спецыяльнымi кабшетам^ вучэбна-нагляднымi дапаможнiкамi, пры кожнай школе функцыяна-вала бiблiятэка з кшжныеш фондамi ад 500 (у па-чатковай школе) да 5000 кшг (у сярэдняй школе). Навучальны працэс у школах забяспечвалi 60 724 настаунш, большасць з яих мела сярэднюю i вышэйшую педагапчную адукацыю [4, л. 186].
У вытку вайны i за гады жорсткай акупацш сiстэма школьнай адукацыи рэспублiкi панесла вялiкiя матэрыяльныя i кадравыя страты. Так, у Мшскай вобласцi з працаваушых да пачатку вайны 1621 школы 771 была узарвана або спалена, ас-татнiя разбураны, знiшчана усё гаспадарчае i вучэбнае абсталяванне школ, падручнш i наглядныя
дапаможнЫ. У Бягомльсюм раёне гэтай воблас-щ нямецюя акупанты поунасцю знiшчылi усе 84 школьныя будыню, у Плешчашцюм раёне -54 будыню з 61 [5, л. 167].
У Гомельскай вобласщ з 846 будынкау школ было зшшчана 508, спалена 70 тысяч парт, 37 тысяч класных дошак, абсталяванне 177 хiмiчных i фiзiчных кабшетау, 1,5 мшьёна тамоу вучэбнай i мастацкай лгаратуры [6, л. 62].
У Палескай вобласцi з 1003 школ, яюя функ-цыянавалi перад пачаткам вайны, былi спалены i разбураны 604. Школьныя будынкi, якiя уца-лелi, знаходзiлiся у пауразбураным стане - ад-сутнiчалi падлогi, вокны, дзверы. Абсталяванне школ, бiблiятэкi, вучэбна-наглядныя дапамож-нiкi, падручнiкi былi зшшчаны. У Лельчыцкiм i Капаткевiцкiм раёнах вобласщ наогул не уца-лела ш адна школа [7, л. 279].
Падобная сiтуацыя назiралася i у iншых абла-сцях. У цэлым па рэспублiцы было поунасцю спалена i разбурана 6808 будынкау школ, або больш за 50% даваеннай колькасцi [4, л. 184]. Уцалелыя будыню патрабавалi ютотнага рамонту, неабходна было поунасцю узнав^ школьную маёмасць, абсталяванне кабшетау, бiблiятэкi, падручнiкi.
Акрамя матэрыяльнага, агульнаадукацыйнай школе рэспублiкi быу нанесены ютотны кадравы урон. Многiя з настаушкау, якiя знаходзiлiся на акутраванай тэрыторыi, былi расстраляны, паве-шаны, вывезены на працу у Гермашю. Аб машта-бах рэпрэсiй у дачыненш да настаушкау яскрава сведчыць той факт, што толькi у Баранавiцкай воб-ласцi фашысты знiшчылi 248 настаушкау i 83 вы-везлi у Германiю [7, л. 12]. У Сюдзельсюм раёне ад рук захопшкау загiнула 50 настаушкау [6, л. 94].
Да аднаулення фактычна поунасцю разбура-най школьнай гаспадарю рэспублiка прыступiла ужо восенню 1943 года, кат толью пачалося вы-зваленне усходшх раёнау ад нямецка-фашысцкiх захопшкау, а на большай частцы тэрыторыi вялiся актыуныя баявыя дзеяннi. Партыйным i са-вецкiм юраунщтвам краiны i рэспублЫ аднау-ленне школьнага навучання разглядалася як неад'емная умова нармалiзацыi усяго жыцця на вызваленай тэрыторыi i як стратэгiчная задача iдэалагiчнага, гаспадарчага i абароннага значэн-ня. Аб гэтым сведчыць прынятая 1 студзеня 1944 года сакрэтная пастанова СНК СССР i ЦК ВКП(б) «Аб блiжэйшых задачах Саунаркома БССР i ЦК КП(б)Б», якая абавязвала партыйна-савецкае кiраунiцтва Беларусi «аднавiць у 1944 годзе у вызваленых раёнах сетку пачатко-вых i сярэдшх школ, ахапiць навучаннем усiх дзяцей школьнага узросту» [8, с. 37].
Першымi аднауляць дзейнасць агульнаадука-цыйных школ пачалi вызваленыя раёны Палескай, Магшёускай i Гомельскай абласцей. Перад пар-тыйна-савецюм кiраунiцтвам i аддзеламi народнай адукацыi гэтых абласцей i вызваленых раёнау
была пастаулена задача правесщ улiк дзяцей школьнага узросту, аператыуна адрамантаваць школьныя будыню i прыстасаваныя для iх па-мяшканнi, укамплектаваць школы педагагiчнымi кадрамi i неадкладна пачаць вучэбныя занята.
Магiлёускi абласны аддзел народнай адука-цыi пачау сваю дзейнасць па аргашзацьи школьнага навучання ужо у кастрычнiку 1943 года, кат было поунасцю вызвалена толькi 8 раёнау вобласщ [6, л. 2].
У Гомельскай вобласщ першымi аднавш сваю дзейнасць школы Добрушскага, Цера-хаускага i Свяцiлавiцкага раёнау. На 15 лютапада 1943 года у Добрушсюм раёне працавала 11 па-чатковых школ з кантынгентам навучэнцау 1639 чалавек, Церахаускiм раёне - 15 школ (13 па-чатковых i 2 няпоуныя сярэднiя школы), у Свящ-лавiцкiм раёне - 10 пачатковых школ [9, л. 43].
У Палескай вобласщ падрыхтоука да школьнага навучання пачалася у лiстападзе 1943 года [3, л. 20]. Праз два месяцы, у снежш 1943 года, занятю пачалюя у школах Брагiнскага, Кама-рынскага i Хойнiцкага раёнау [6, л. 34].
Па меры вызвалення тэрыторыi ад нямецкiх захопнiкаУ да аднаулення школьнай адукацын неадкладна прыступалi iншыя вобласцi рэспуб-лiкi. Так, Бражэзауская i Пушкоуская школы Лёзненскага раёна Вщебскай вобласцi пачалi сваю дзейнасць ужо на друп дзень пасля вы-гнання захопнiкаУ [6, л. 11].
Галоунай праблемай, якая стрымлiвала ад-науленне школьнага навучання у першыя пас-ляакупацыйныя месяцы, была фактычна поуная адсутнасць школьных памяшканняу. Яе рашэнне ускладнялася па прычыне iнтэнсiуных работ, як1я вялiся на вызваленай тэрыторыi рэспублiкi, па адбудове прамысловых аб'ектау, сельскай гаспа-дарю, транспарту, што патрабавала значных матэрыяльных, людскiх i фiнансавых рэсурсау. Як следства, цяжар работ па будаунщтве i ра-монце школьных памяшканняу лажыуся на пле-чы настаунiкау, вучняу i iх бацькоу, якiя прыкла-далi вялiкiя намаганнi, каб забяспечыць мiнiмаль-ныя умовы для аргашзацыи вучэбных заняткау. Яны рамантавалi, абсталёуват, бялiлi школьныя памяшканнi, збiралi падручнЫ, выраблялi мэб-лю, нарыхтоувалi дровы. Пэуную дапамогу у аднауленнi школьнага фонду аказвалi вайско-выя фармiраваннi. Напрыклад, у Чавускiм раёне вайскоуцы пабудавалi для школы будынак на шэсць пакояу [6, л. 48].
У гарадской мясцовасцi аднауленне школьнай адукацш стрымлiвалася яшчэ i па прычыне таго, што уцалелыя будыню школ былi заняты дзяр-жаунымi арганiзацыямi, установамi, шпiталямi, ваеннымi часцямь Спробы органау адукацыi вярнуць памяшканш для выкарыстання па прыз-начэнш натыкалiся на супрацiуленне тых структур, яюя у iх размяшчатся. Працэс вяртання
5б
Стaн шкoльнaй aлyкauыi y Àeëapyci у гол вызвaлeння pэcпyблiкi aä нямеимх зaxoпнiкay
шкoльным ycтaнoвaм пaмяшкaнняy, яюя iм нaлeжaлi, пaлeпшыycя тoлькi тетя пpыняцця 5 caкaвiкa 1944 гoдa пacтaнoвы СНК СССР «Аб пapaдкy вяpтaння шкoльныx пaмяшкaнняy, якiя выкapыcтoУвaюццa нe пa пpызнaчэннi».
Улiчвaючы cтaнoвiшчa pэcпyблiкi з aд-нayлeннeм ш^льют фoндy, СНК СССР y craa-дaныx yмoвax вaeннaгa чacy, згодта ca cвaёй пacтaнoвaй aд 18 лютaгa 1944 гoдa, выдaткaвay НКА БССР нa пpaвядзeннe y 1944 гoдзe гаш-тaльныx paбoт та aднayлeннi шкoльнaй racrn-дapкi 15 мiльёнay pyблёy [10, л. 7], a y кpacaвiкy гэтaгa ж гoдa дaдaткoвa яшчэ 5 мiльёнay pyблёy нa aднayлeннe шкoльнaй aдyкaцыi y Пaлecкaй, Гoмeльcкaй i Вiцeбcкaй aблacцяx [10, л. 30].
Haмaгaннямi мяcцoвыx yлaдay, paённыx aд-дзeлay нapoднaй aдyкaцыi, гpaмaдcкacцi дa вяоты 1944 гoдa нa вызвaлeнaй ■rapbrropbii pэcпyблiкi Удaлocя чacткoвa aднaвiць ceray aгyльнaaдyкa-цыйтк нaвyчaльныx ycтaнoУ i пaчaць y ix вучэб-ныя зaняткi. Aлe y цэлым, як aдзнaчaлacя y зaгaдзe нapoднaгa RaMcapa acвeты pэcпyблiкi Е. I. Уpaлaвaй aд 8 caкaвiкa 1944 rcwa «Аб xoдзe aднayлeння шкoл y вызвaлeныx paёнax БССР», y n^raM cnpase мeлicя ютс>тныя нeдaxoпы [11, л. 168]. üa npычынe aдcyт-нacцi бу^^чы^ мaтэpыялay, квaлiфiкaвaнaй npa-^^añ алы i тpaнcпapтy кamтaльныя paбoты пa шкoльным бyдayнiцrвe y pэcпyблiцы, няглeдзячы нa нaяyнacць фiнaнcaвыx cpoдкay, нe былi pac-пaчaты. Бyдayнiчыя paбoты вялicя тoлькi Tacna-дapчым cпocaбaм i y нязшчным aб'ёмe [4, л. 315].
Яшчэ aдным cтpымлiвaючым фaктapaм aд-нayлeння шкoльнaй aдyкaцыi быу дэф^гт нacтay-нiцкix кaдpay. Для зaбecпячэння вyчэбнaгa ^anßcy y шкoлax, яюя pacпaчaлi cвaю дзeйнacць нa вызвa-лeнaй тэpытopыi pэcпyблiкi y 1943/44 нaвyчaльным гoдзe, пaтpaбaвaлacя 12 329 чaлaвeк, a y нaяyнacцi былo толью 7513 нacтayнiкay [12, л. 6]. Haйбoльш вocтpa гэтa пpaблeмa aдчyвaлacя y зaxoднix aблa-cцяx pэcпyблiкi. Tax, y Пaлecкaй вoблacцi ш xa-пaлa 1030 нacтayнiкay [12, л. 4]. З ^brahimi ix aд-cyтнacцi y вoблacцi ш npaцaвaлa 60 шкoл [13, л. 25].
Тым нe мeнш, няглeдзячы нa yce cклaдaнacцi, дa кaнцa 1943/44 нaвyчaльнaгa гoдa y вызвaлeныx pa-ërnx pэcnyблiкi yдaлocя aднaвiць paбoтy знaчнaй кoлькacцi шкoл i apгaнiзaвaць y ix вучзбныя ^auß^i для бoльшaй чacткi дзяцeй шкoльнaгa yзpocтy.
Taк, y чэpвeнi 1944 гoдa y вызвaлeныx paёнax Maгiлёycкaй вoблacцi пpaцaвaлi 432 пaчaткoвыя штолы, 85 ^roy^ix cяpэднix i 16 cяpэднix шкoл. З ix 168 пaчaткoвыx шкoл paзмяшчaлicя y пpыcтa-caвaныx бyдынкax, y тым тку зямлянкax. Вyчoбaй былo axoплeнa 53 626 чaлaвeк: y I-IV raacax -42 030, y V-VII raacax - 10 380 i y VIII-X клacax -1216 вучняу. Ha жaль, 4465 дзящй шкoльнaгa Узpocтy тaк i зacтaлicя нeaxoплeнымi вyчoбaй y шкoлe. У acrnymm гэтa былi жыxapы mane^ix вёcaк, a тaкcaмa тыя, xto нe мoг нaвeдвaць шкoлy m пpычынe aдcyтнacцi вoпpaткi i aбyткy [6, л. 48].
У Пaлecкaй вoблacцi нa кaнeц 1943/44 таву-чaльнaгa гoдa aднaвiлi дзeйнacць 332 шшлы. З ix: пaчaткoвыx - 268, cямiгaдoвыx - 58, cяpэднix - 6. Aгyльнaя кoлькacць нaвyчэнцay у ix cклaдaлa 31 051 чaлaвeк з 43 849 дзявдй шкoльнaгa Узpocтy, якiя пaдлягaлi aбaвязкoвaмy таву-чaнню. Пa poзныx пpычынax (aдcyтнacць шкoльныx пaмяшкaнняy, нacтayнiкay, вoпpaткi i aбyткy y дзяцeй i шш.) 12 798 чaлaвeк, a6o 29% aд aгyльнaй кoлькacцi дзявдй шкoльнaгa Узpocтy, нe нaвeдвaлi штолу [6, л. 33].
У цэлым m pэcпyблiцы, пa дaнныx rnpra-мacвeты, у кaнцы 1943/44 нaвyчaльнaгa гoдa y pэcпyблiцы пpaцaвaлa 1458 шшл з aгyльнaй шль-ra^K) нaвyчэнцay 147 092 чaлaвeкi, у тым тку 1146 пaчaткoвыx - з кaнтынгeнтaм нaвyчэнцay 122 271 чaлaвeк, 267 cямiгaдoвыx - 22 798 чaлaвeк i 45 cяpэднix - 2489 чaлaвeк [4, л. 325].
^ы aднayлeннi ceткi штол у пepшы rnc-ляaкyпaцыйны год oprami нapoднaй aдyкaцыi нa мecцax зыxoдзiлi гaлoУным чынaм з нeaбxoднa-cцi apгaнiзaцыi paбoты пaчaткoвыx штол для дзяцeй 8-13 гaдoвaгa Узpocтy. Taмy бoльшacць (78%) aднaвiyшыx дa кaнцa 1943/44 нaвyчaль-ным гoдa шкoл cклaдaлi ceльcкiя пaчaткoвыя штолы. Яны, як пpaвiлa, paзмяшчaлicя y чacт-кoвa aдpaмaнтaвaныx a6o пpыcтacaвaныx rn-мяшкaнняx, у cялянcкix xaтax, a чacaм нaвaт у зямлянкax i блiндaжax. Пpыcтacaвaныя для штол пaмяшкaннi нe aдпaвядaлi элeмeнтapным пaтpa-бaвaнням шкoльнaй гiгieны, мeлi нязтачныя rn-мepы, зeмляныя пaдлoгi, дpэннae acвятлeннe. Зaняткi пpaвoдзiлicя бeз вучэбнык плaнay, вучэб-ныx пpaгpaм, пaдpyчнiкay, пicьмoвыx пpынaлeж-нacцяy. Haпpыклaд, у шкoлax Maгiлёycкaй вoб-лacцi тожны вyчaнь мaлoдшыx клacay aтpымay та вучэбны гoд 2 cшыткi, cтapшыx клacay -4 cшыткi [6, л. 49]. Сyp'ёзнaй пpaблeмaй з'яуля-лacя дpэннae aцяплeннe шкoльныx тамяштан-няу. У зiмoвы пepыяд у шкoлax былo xoлaднa i вучням дaвoдзiлacя вyчыццa y вepxнiм aдзeннi. Mнoгiя шшлы пa npычынe aдcyтнacцi дpoУ выму-шaны былi нaвaт пpыпынiць вучэбныя зaняткi.
Пaкoлькi штольным ycтaнoвы aднayлялi cвaю дзeйнacць m мepы вызвaлeння тзpытopыi pßc^6-лш, тo y мнoгix paёнax вучэбны год пaчay-cя знaчнa пaзнeй зa вepaceнь. Як пpaвiлa, у rerax шкoлax нoвы npaгpaмны вучэбны мaтэpыял нe вы-вyчaycя. Ha ypoкax пayтapaлacя тoe, штo вывyчa-лacя y дaвaeнныя гaды. У вышку, з aгyльнaй шль-rac^ пpaцaвayшыx у 1943/44 нaвyчaльным гoдзe шкoл пpaгpaмны мaтзpыял пa вучэбнык дышцып-лiнax быу зacвoeны толью y 586 шкoлax [4, л. 327]. кпыты, штo пpaвoдзiлicя вяcнoй 1944 гoдa y шш-лax Бpaгiнcкaгa, Кaмapынcкaгa i Хoйнiцкaгa pa-ётау, пaкaзaлi, штo вa yмoвax aдcyтнacцi пaдpyч-ш^у, вyчэбнa-нaглядныx дaпaмoжнiкay, нiзкaй квaлiфiкaцыi нacтayнiкay зacвoiць пpaгpaм-ны мaтэpыял нa нaлeжным yзpoУнi шкoльнiкaм
не удалося. Па гэтай прычыне юпыты у MHorix школах былi адменены [6, л. 35].
Заключэнне. Hi у якiм разе не падвяргаючы сумненню маштабнасць i значнасць працы, пра-ведзенай у рэспублщы у першы пасляакупацый-ны год па аднауленш школьнай адукацыi, трэба адзначыць, што да заканчэння 1943/44 навучаль-нага года пытанш аднаулення школьнай гаспа-даркi, ахопу навучаннем усix дзяцей школьнага узросту, забеспячэння школ педагагiчнымi кад-рамi так i засталюя нявырашанымi. Большасць
сельскix пачатковых школ працягвала размяш-чацца у неадрамантаваных i непрыстасаваных памяшканнях. Адсутнасць матэрыялау i вытвор-чай базы не дазволш арганiзаваць, як планава-лася, выданне падручшкау, выраб школьнай мэблi i пiсьмoвыx прылад. 20 965 дзяцей школьнага узросту на канец навучальнага года так i не прыступш да вучобы [4, л. 326]. Значная коль-касць школ на вызваленай тэрытoрыi не змагла аднавщь сваю работу па прычыне адсутнасщ настаунщюх кадрау.
Л^аратура
1. 1льюшын I. М., Умрэйка С.А. Народная асвета у Беларускай ССР. Мшск: Вуч.-пед. выд-ва МА БССР, 1957. 357 с.
2. Саевич П. В. Народное образование БССР за 30 лет. Минск: Госиздат БССР, 1948. 47 с.
3. Умрэйка С. А. 30 год савецкай школы у БССР // Савецкая школа. 1949. № 1. С. 3-11.
4. Нацыянальны арxiу Рэспублш Беларусь (НАРБ). Ф. 4п. Воп. 17. Спр. 21.
5. НАРБ. Ф. 4п. Воп. 17. Спр. 30.
6. НАРБ. Ф. 4п. Воп. 17. Спр. 29.
7. НАРБ. Ф. 4п. Воп. 17. Спр. 34.
8. Освобожденная Беларусь. Документы и материалы. В 2 кн. Кн. 1. Сентябрь 1943 - декабрь 1944 / сост.: В. И. Адамушко [и др.]. Мшск, 2004. С. 34-39.
9. НАРБ. Ф. 4п. Воп. 17. Спр. 27.
10. НАРБ. Ф. 42. Воп. 6. Спр.1.
11. НАРБ. Ф. 4п. Воп. 17. Спр. 32.
12. НАРБ. Ф. 4п. Воп. 17. Спр. 22.
13. НАРБ. Ф. 4п. Воп. 17. Спр. 28.
References
1. Il'yushin I. M., Umreyka S. A. Narodnaya asveta u Belaruskay SSR [National education in Belarusian SSR]. Minsk, Vuch.-ped. vyd-va MA BSSR Publ., 1957. 357 p.
2. Sayevich P. V. Narodnoye obrazovaniye BSSR za 30 let [National education of BSSR for 30 years]. Minsk, Gosizdat BSSR Publ., 1948. 47 p.
3. Umreyka S. A. 30 years of soviet school in BSSR. Savetskay shkola [Soviet school], 1949, no. 1, pp. 3-11 (In Belarusian).
4. National Archives of Republic of Belarus (NARB). Fund 4п. I. 17. F. 21.
5. NARB. Fund 4п. I. 17. F. 30.
6. NARB. Fund 4п. I. 17. F. 29.
7. NARB. Fund 4п. I. 17. F. 34.
8. Osvobozhdenaya Belarus'. Dokumenty i materialy. V 2 kn. Kn. 1. Sentyabr' 1943 - dekabr' 1944 [Liberated Belarus. Documents and materials. In 2 books. Book 1. September 1943 - December 1944]. Comp.: V. Adamushko [et al.]. Minsk, 2004. Pp. 34-39.
9. NARB. Fund 4п. I. 17. F. 27.
10. NARB. Fund 4п. I. 6. F. 1.
11. NARB. Fund 4п. I. 17. F. 32.
12. NARB. Fund 4п. I. 17. F. 22.
13. NARB. Fund 4п. I. 17. F. 28.
1нфармацыя пра аутара
Андарала 1гар Аляксандравiч - кандыдат педагапчных навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторьи Беларус i патталогп. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, вул. Свярд-лова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: aia77@mail.ru
Information about the author
Andarala Igar Alexandrovich - PhD (Pedagogics), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic Belarus) E-mail: aia77@mail.ru
Пастуту 09.09.2019
