Нацыянальна-этнічныя працэсы на Беларусі у 1920-я гг Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

46

Труды БГТУ, 2018, серия 6, № 2, с. 46-50

УДК 821.161.3«1920/1930»

I. У. Каляда

Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот

НАЦЫЯНАЛЬНА-ЭТШЧНЫЯ ПРАЦЭСЫ НА БЕЛАРУС1 У 1920-Я ГГ.

У артыкуле разглядаюцца пытанш правядзення нацыянальна-дзяржаунай палпыш, вядомай як беларуазацыя, пры распрацоуцы i ажыццяуленш якой неабходна было ул1чваць шмат-нацыянальны склад насельнiцтва Беларусi, яго сваеасаблiвае рассяленне на тэрыторыi рэспублiкi. Увага засяроджваецца перш за усё на таим накiрунку, як развiццё культуры нацыянальных меншасцей, для як1х стваралася сютэма экстэрытарыяльнай аутаномп; у школьнай справе вызначауся прынцып забеспячэння правоу i магчымасцей кожнай нацыяналь-насщ навучаць дзяцей на роднай мове; спрыяльныя умовы былi створаны для развщця лiтаратуры, тэатральнага мастацтва. Змяншся адносiны да беларускай мовы, якой быу нада-дзены статус дзяржаунай, а таксама былi прызнаныя раунапрауньеш з ёй руская, яурэйская i польская мовы.

Ключавыя словы: нацыянальная культура, палггыка беларусiзацыi, нацыянальныя меншасцi, беларуская мова, адукацыя, тэатральнае мастацтва, прафесшныя кадры.

I. U. Kolyada

Belarusian State Technological University

NATIONAL ETHNIC PROCESSES IN BELARUS IN 1920'S

The article deals with issues of national public policy, known as Belarusization, the design and implementation of which it was necessary to take into account the multi-ethnic composition of the population of Belarus, its original settlement on the territory of the republic. Attention focuses primarily on such areas as the development of national minority cultures, which created a system of extraterritorial autonomy; the school actually determined by the principle of the right of every nationality i opportunities to educate their children in their native language; favorable conditions have been created for the development of literature, theater. The attitude to the Belarusian language, which was given the status of the state, and were recognized as equal with her Russian, Hebrew and Polish.

Key words: national culture, Belarusization policy, national minorities, the Belarusian language, education, performing arts, professional staff.

Уводзшы. У псторып нашай крашы 1920-я гады вядомыя як час правядзення беларус1за-цып - паттыю нацыянальна-дзяржаунага i на-цыянальна-культурнага будаунщтва. Афщыйны статус дзяржаунай яна атрымала з прыняццем на II cecii ЦВК БССР (лшень 1924 г.) пастановы «Аб практычных мерапрыемствах па правя-дзенш нацыянальнай пал1тыю» i рэзалюцып пленума ЦК КП(б)Б (лшень 1924 г.) «Аб пра-граме работ па правядзенш нацыянальнай па-л1тыю партып у Беларуси». Згодна гэтым па-становам, раунапрауным1 на тэрыторып Беларус абвяшчашся беларуская, руская, яурэйская i польская мовы. Да гэтага часу на Беларус ужывалася пераважна руская мова. Беларуская мова выконвала м1зэрны аб'ём сацыяльных функцый, нягледзячы на тое, што карэннае на-сельнщтва складала 80%. Для ужывання яурэйскай i польскай моу таксама не знахо-дзшася месца у грамадсюм жыцщ, хаця на ¡х носьбпау прыпадау значны працэнт у агуль-ным складзе насельнщтва Беларуси

Вызначаныя у пастановах меры па белару-с1зацып адкрыват шыроюя магчымасщ для

ажыццяулення щэй беларускага адраджэння, адначасова звярталася увага на таюя асабл> васщ, як нацыянальны i сацыяльны склад на-сельнщтва, яго своеасабл1вае рассяленне на тэ-рыторып рэспублт, шзю узровень эканам1ч-нага развщця крашы i шш.

Асноуная частка. Па пepaпicе 1926 г., пасля другога узбуйнення БССР доля беларусау у агульным складзе насельнщтва складала 80,6% (1922 г. - 74,8%), яурэяу - 8,2%, pycrax - 7,7%, палякау - 2%, украшцау - 0,7%, латышоу -0,3%, лггоуцау, немцау, татарау - па 0,1%, ycix шшых - 0,2% [1, с. 60]. Як бачна, яурэ1, русюя, паляю з'яулялюя найбольш вялiкiмi нацыяналь-ным1 меншасцям1.

Беларусы галоуным чынам пражыват у вёсках, яурэ1, у с1лу юнаваушай пры царызме рысы асёдласщ, канцэнтравалюя у мястэчках i гарадах, складаючы часам да 40-60% колькасщ ix жыхароу. У гарадах большай часткаю пра-жыват i русюя, хаця нямала ix было i у сёлах. Астатшя нацыянальныя меншасщ жыл1 як у га-радах, так i у вёсках, утвараючы нярэдка давол1 кампактныя групы. Такое рассяленне стварала

свайго роду нацыянальны разрыу пам1ж гора-дам 1 вёскай, а таксама уносша спецыф1ку у моунае станов1шча - рускамоуны горад 1 бела-рускамоуная вёска.

1нтарэсы нацыянальных меншасцей, яюя жыл1 на тэрыторы1 Беларус1, не засталюя без увап, што стала характэрнай рысай белару-с1зацы1. Беларусюя нацыянальна-дэмакратыч-ныя дзеячы, у тым л1ку 1 савецкага перыяду, добра разумел^ што поспех1 на шляху на-цыянальнага адраджэння будуць залежаць i ад таго, як успрымуць новую палпыку шшыя этш-чныя супольнасщ. Адносiны да 1х мовы 1 культуры был1 аналапчным1 адносшам да бе-ларускай мовы 1 культуры. 1х развiццё пад-трымл1валася, забяспечвалася матэрыяльна 1 аргашзацыйна. I дзякуючы гэтаму, з боку прадстаушкоу некарэннай нацыянальнасщ не наз1-ралася як1х-небудзь сур'ёзных пярэчанняу, су-пращ улення гэтай пал1тыцы. Больш таго, бела-рус1зацыя 1920-х гг. дала багата прыкладау плённай працы прадстаушкоу рускай, польс-кай, яурэйскай, украшскай 1 шшых нацыяналь-насцей на шве беларускай культуры.

Адзначым тое, што для гэтых народау ства-ралася сютэма так званай экстэрытарыяльнай аутаномп, якая прадугледжвала аргашзацыю сельсюх 1 гарадсюх нацыянальных Саветау там, дзе жыло больш чым 500 прадстаушкоу той щ шшай нацыянальнасщ. I кал1 у 1924 г. у Бела-рус юнавала усяго 9 нацыянальных Саветау (7 яурэйсюх 1 2 латышсюх), то у 1929 г. - 67 (23 яурэйсюх, 19 польсюх, 16 расшсюх, 5 латышсюх, 2 украшсюх 1 2 нямецюх) [2, с. 32]. Для больш чым 10 тыс. прадстаушкоу гэтых народау стваралiся нацыянальныя раёны, на тэрыторыи як1х ажыццяулялася свая мшка-рэшзацыя 1 мшшацыянал1зацыя. Напрыклад, так1 раён быу створаны недалёка ад Мшска з цэнтрам у мястэчку Койданава (Польск1 нацыянальны раён 1мя Ф. Дзяржынскага).

Пры арганiзацыi нацыянальных Саветау га-лоунай мэтай ставiлася пераадоленне мiжнацыя-нальных варожых адносiн. Да таго ж дзейнасць нацсаветау садзейнiчала гаспадарчаму уздыму, развiццю кааперацыi, абуджэнню нацыянальнай самасвядомасщ, павышэнню культурнага узроу-ню. Разам з тым у рабоце Саветау назiралiся сур'ёзныя недахопы i адмоуныя моманты. У шма-тлiкiх партыйных i савецкiх дакументах, запiсках, дасланых у ЦВК БССР, адзначалася, што у некаторых мясцiнах пры аргашзацьи нацыя-нальных Саветау увасаблялiся выключна нацыя-нальныя прынцыпы без ул^ тэрытарыяльных. Былi выпадкi, калi яурэйсюя местачковыя Саветы абслугоувалi толькi яурэйскае насельнiцтва, а усе астатнiя, хто пражывау на тэрыторыi гэтага Савета, вымушаны былi звяртацца у сельсю

савет, размешчаны даволi далёка (напрыклад, так было у Мазырскай акрузе).

Вядома, такая аргашзацыя не садзейшчала узаемаразуменню мiж нацыянальнасцямi, часам прыводзша да палiтычных, сацыяльных су-пярэчнасцей i канфлiктау ва узаемаадносшах памiж рознымi нацыянальнымi супольнасцямi.

У комплексе уах распрацаваных мерапры-емствау па беларуазацш грамадскага жыцця у рэспублiцы першачарговае значэнне надавалася сютэме народнай адукацыi. Зыходным прын-цыпам нацыянальнай палпыю у школьнай справе вызначауся прынцып забеспячэння правоу 1 маг-чымасцей кожнай нацыянальнасщ, пражываючай на Беларус1, навучаць дзяцей на роднай мове адпаведна 1х удзельнай вазе у агульнай колькасщ насельшцгва 1 жаданню бацькоу. Палпыка бе-ларуазацш з яе прыярытэтам беларускай мовы 1 культуры ш у сва1х пстарычных вытоках, ш у час свайго найвышэйшага узлету у 1920-я гг. школ1 не несла у сабе пагардшвых адносш да моу 1 культур шшых народау. Наадварот, адносшы да 1х был1 аналапчным1 адносшам да беларускай мовы 1 беларускай культуры. Побач з бела-руск1м1 адчынялюя школы 1 класы з роднай мо-вай выкладання для прадстаушкоу нацыянальных меншасцей: рускай, яурэйскай, польскай, украшскай 1 шш.

Хутка разв1валася сетка яурэйсюх школ. Кал1 у 1924/25 навучальным годзе у БССР дзейшчала 87 пачатковых 1 42 сям1гадовыя яурэйсюя школы з ахопам да 19 тыс. вучняу, то ужо у 1926/27 навучальным годзе колькасць пачатковых школ павял1чылася да 132-147, а сям1гадовых - да 50-53, што складала адпаведна 3 1 18% ад агульнай колькасщ таюх школ у рэспублщы. Агульная колькасць вучняу складала больш за 24 тыс. чалавек [3, с. 254]. Ад-крыццё школ садзейшчала павелiчэнню ахопу навучаннем дзяцей яурэйскай нацыянальнасщ.

У той жа час неабходна адзначыць, што у пачатку 1920-х гг. у рэспублщы былi забаро-нены усе установы традыцыйна-рэлiгiёзнай яурэйскай адукацыi. Яшчэ у вераснi 1921 г. было прынята рашэнне Наркамасветы БССР аб закрыцщ хэдэрау (прыватных яурэйскiх школ) i пераутварэннi iх у «совшколы». Гэта была цэлая кампашя, якая суправаджалася моцнай агiтацыяй - сходамi яурэяу-камушстау, мiтын-гамi i iншымi мерапрыемствам^ Падобныя аб-ставiны прыводзiлi у асобных выпадках да абасобленасцi частю яурэяу i нават узнiкнення антысавецюх настрояу.

Работа па арган1зацы1 польсюх школ пра-ходз1ла больш складана у сувяз1 з распы-ленасцю пражывання польскага насельн1цтва. Тут стваралюя аднакамплектныя школы. Але мелi месца выпадю, калi яны адчынялiся сярод

48

Hauыянaльнa-этнiчныя npau3cbi нa Àeëapyci y 1920-я гг.

бeлapycay-кaтoлiкay, якiя нe зaycëды жaдaлi вы-вyчaць пoльcкyю мoвy.

У вынiкy aбмepкaвaння пытaння a6 штоль-ным бyдayнiцтвe cяpoд гэтaй кaтэгopыi ш^ль-нiцтвa y жшуш 1925 г. былo пpынятa paшэннe a6 пacтyпoвым пepaвoдзe шкoл, яюя aбcлy-гoyвaлi бeлapycay-кaтoлiкay, нa бeлapycкyю мoвy, пры гэтым нaмячaлacя такшуць голь^ кую мoвy як aбaвязкoвы пpaдмeт нaвyчaння. Kaлi y 1925/26 нaвyчaльным гoдзe y БССР нaлiчвaлacя 98 пoльcкix шкoл, тo y 1926/27 - 138 [3, c. 254]. Акpaмя пoльcкix шкoл, мeлicя 6e-лapycкiя штолы з выклaдaннeм пoльcкaй мoвы.

У 1925/26 нaвyчaльным гoдзe aдчынiлicя пepшыя дзвe лiтoУcкiя шкoлы y Пoлaцкaй a^y-зe. У 1927 г. ix былo 10.

Haoгyл, у 1927 г. выклaдaннe y шкoлax Бe-лapyci вялocя нa 8 нaцыянaльныx мoвax.

Пpaцэнт нaцыянaльныx шкoл aдпaвядay кoлькacцi нaceльнiцтвa acoбнaй тацвыталь-нacцi, зa выключэннeм яypэйcкix i чacткoвa pyœix (4-гaдoвыx) шкoл. Heaдпaвeднacць у aднociнax шкoл нa яypэйcкaй мoвe тлyмaчыццa, гaлoУным чынaм, iмкнeннeм яypэйcкaгa ш^ль-нiцтвa пacылaць cвaix дзяцeй у бeлapycкiя i pycкiя шкoлы; у aднociнax pycкix шкoл тлyмa-чыцвд тым, штo 4-гaдoвыя шкoлы знaxoдзiлicя y ceльcкaй мяcцoвacцi. Рycкae гapaдcкoe та-ceльнiцтвa aбcлyгoУвaлacя 7-гaдoвымi ^a^y-нымi шкoлaмi нa pycкaй мoвe y aднoлькaвaй мepы з iншымi нaцыянaльнacцямi.

Пры icнaвayшыx у цэлым дaвoлi прых1льных aднociнax дa пpaвaдзiмaй кaмпaнii выкaзвaлicя дyмкi a6 тым, што, нaпpыклaд, pycкiя шкoлы та Бeлapyci нaoгyл нe пaтpэбны, тaмy штo «нe xanae нi ттрэбных кнiг i нaвyкoвыx пpылaд, ш нaлeжныx нacтayнiкay», a кaлi m Бeлapyci i пaвiннa icнaвaць paбoчa-cялянcкaя шкoлa, тo гэтa «мoжa быць шкoлa пepaвaжнa бeлapycкaя i толью зa нязнaчным выключэннeм - яypэйcкaя цi пoльcкaя, aлe нiяк ж paciйcкaя...» [4, c. 94].

У acoбныx выпaдкax нaзipaycя pэзкi тан-тpacт пaмiж пaмяшкaннямi i aбcтaлявaннeм, rn-пpыклaд, яypэйcкaй i бeлapycкaй шкoлы y aднoй мяcцoвacцi. Гэтa пpывoдзiлa дa тaгo, штo яypэйcкaя шкoлa дaдзeнaй мяcцoвacцi paзгля-дaлacя як шкoлa дpyгoгa гaтyнкy i cпpыялa aдлiвy вучняу з гэтaй шкoлы y бeлapycкiя цi ру^я шкoлы. Зpaзyмeлa, штo пaдoбныя rn-paдoкcы выклiкaлi нeзaдaвoлeнacць як чacткi pycкaмoУнaгa нaceльнiцтвa, тaк i пpaдcтaУнiкoУ iншыx нaцыянaльнacцeй.

У пepыяд aжыццяyлeння бeлapyciзaцыi aд-нoй з caмыx вocтpыx былa пpaблeмa aдy-кaвaныx кaдpay. А cтaнayлeннe ceткi aдyкaцыi нaцыянaльныx мeншacцeй пaтpaбaвaлa xyткaй пaдpыxтoУкi aдпaвeдныx пeдaгaгiчныx кaдpay. Пepшы нaцыянaльны яypэйcкi пeдтэxнiкyм

6ыу aдкpыты yжo y 1921 г. У 1926/27 шву-чaльным гoдзe пpaцaвaлa 3 тaкix тэxнiкyмы - у Мшоту, Вiцeбcкy i Гoмeлi (493 швучэнцы). Акpaмя тaгo, у 1926 г. у Mrnœy пaчaлi npa-цaвaць двyxгaдoвыя яypэйcкiя пeдкypcы, paзлi-чaныя нa 50 cлyxaчoy.

Для пaдpыxтoyкi нacтayшкay пoльcкix шкoл у 1923 г. у Mrnœy aдкpыycя голь^ пeдaгaгiчны тэxнiкyм, у яюм дзeйнiчaлa зaвoчнae aддзялeннe. Аднaк ëн зaбяcпeчвay шкoлы нacтayнiкaмi толь-кi m 35-40%, тaмy y 1926 г. пры тэxнiкyмe пaчaлi пpaцaвaць двyxгaдoвыя кypcы. Акpaмя тaгo, з caкaвiкa 1928 г. Hapкaмaт acвeты БССР cray пacылaць жaдaючыx нa aднaгaдoвыя кypcы пa пaдpыxтoУцы нacтayнiкay для пoльcкix шкoл, якiя дзeйнiчaлi y Kieвe. Тaкcaмa y Kieвe пры пoльcкiм тэxнiкyмe пpaвoдзiycя aднaгaдoвы ш-дaгaгiчны ceмiнap, пacля зaкaнчэння ятога cлy-xaчы aтpымлiвaлi квaлiфiкaцыю выклaдчыкa aд-пaвeдныx дыcцыплiн у пoльcкix шкoлax.

Улiчвaючы нeвялiкyю кoлькacць лaтышcкix i лiтoУcкix шкoл, былo нeмэтaзгoдным aдчыняць пeдaгaгiчныя тэxнiкyмы пa вывучэнш гэтыx мoy. Для подрыгато^ лaтышcкix нacтayнiкay Hapкaмacвeты штoгoд пacылay у Лeнiнгpaдcкi лaтышcкi пeдтэxнiкyм пa 10 cтыпeндыятay.

Kaдpы нacтayнiкay для штол нaцыянaльныx мeншacцeй pыxтaвay тaкcaмa Kaмyнicтычны yнiвepciтэт нapoдay Зaxaдy y Mac^e.

З мэтaй пaдpыxтoyкi кaдpay вышэйшaй roa-лiфiкaцыi y 1924 г. пры яypэйcкiм aддзялeннi пeдaгaгiчнaгa фaкyльтэтa БДУ cтaлa пpaцaвaць шкoлa, дзe cтyдэнты мaглi пpaxoдзiць пeдa-гапчную пpaктыкy, a y 1926 г. 6brna aдчынeнa яypэйcкaя ceкцыя для пaдpыxтoУкi cтyдэнтay, пacтyпaючыx нa яypэйcкae aддзялeннe пeдфaкa. Тpэбa зaзнaчыць, што дзeйнacць яypэйcкaгa aддзялeння з тожным гoдaм нaбывaлa cтaлacць, бoльш гpyнтoУнымi cтaнaвiлicя вучэбныя npap-paмы, пaвышaycя yзpoвeнь выклaдaння. Тaк, yce вучэбныя raami i пpaгpaмы aддзялeння y 1925/26 нaвyчaльным гoдзe былi пaдpыxтaвaны нa яypэйcкaй мoвe. У зшчшй cтyпeнi пaвялiчы-лacя кoлькacць танкрэтта яypэйcкix пpaдмeтay, дa 45% ycix дыcцыплiн выклaдaлacя нa CTapa-жытнaяypэйcкaй мoвe. Быу pacпpaцaвaны i чы-тaycя шэpaг пaглыблeныx кypcay, acaблiвa пa яypэйcкaй гicтopыi i фiлaлoгii («Гicтopыя яурэяу Лiтвы, Укpaiны i Бeлapyci», «Гicтopыя яypэйcкaй aдyкaцыi» i шт.). Ha вывyчэннe poднaй мoвы aдвoдзiлacя 4-6 гaдзiн у ra^em.

Пры пeдфaкy БДУ пpaцaвaлa тaкcaмa i голь-cкaя ceкцыя, дзe былa cтвopaнa кaфeдpa голь-cкaй мoвы.

У 1920-я гг. вял^ю poлю y нaвyкoвa-кyль-турным жыцщ Бeлapyci aдыгpay Iнcтытyт бeлa-pyœaM культуры, у cклaдзe якoгa пpaцaвaлi 4 ш-цыянaльныx aдцзeлы: яурэдаю, пoльcкi, лiтoycкi i

латышсю, як1я вялi навуковыя даследаванш мо-вы, пстерыи, этнаграфп, культуры асобных на-цыянальнасцей. 1нстытут стау асяродкам бе-ларускай навукова-культурнай i грамадскай думю. У 1929 г. на базе 1нбелкульта была утво-рана Акадэмiя навук БССР, пры якой для рас-працоум навуковых i культурных праблем, звязаных з асаблiвасцямi тых цi iншых нацыяна-льнасцей, былi аргашзаваны яурэйская, польская i латышская секцыи. Напрыклад, яурэйская сек-цыя мела у сва1м складзе лшгвютычную, лгга-ратурную, сацыяльна-эканамiчную i фальклор-ную камiсii, яюя распрацоувалi пытант па гiсторыi яурэяу у Беларус i Лiтве, па гiсторыi калашзацыи, рэкруччыне i iнш.

Яшчэ адной складанай праблемай было забеспячэнне неабходнай лггаратурай, падруч-нiкамi, выданне часошсау, што было звязана з надзвычайнай адсталасцю друкарскай тэхнiкi (у 1929 г. у друкарнях Белдзяржвыдавецтва 80% ушх працэсау ажыццяулялася ручным спо-сабам). Разам з тым наркам асветы А. В. Балщю, выступаючы з дакладам на VIII Усебеларусюм з'ездзе Саветау у 1927 г., адзначыу, што, нягле-дзячы на такое становшча, «падручшкам1 1 лггаратурай культурна-асветнщюя установы, абслугоуваючыя нацыянальныя меншасщ, зада-вальняюцца не у меньшай меры, чым культур-на-асветн1цк1я установы, што абслугоуваюць беларускае насельнщтва» [5, с. 29]. Кал1 у 1924-1925 гг. Белдзяржвыдавецтва выдавала кн1г1 на 4 мовах - беларускай, рускай, яурэйс-кай 1 польскай, то у 1927-1928 гг. - ужо на 6 (яшчэ л1тоускай 1 латышскай). Акрамя таго, падручн1к1 для л1тоуск1х школ вып1свал1ся з Л1твы, л1таратура на латышскай мове друкава-лася у Маскве, у латышсюм выдавецтве «Пра-метэй». На Беларус1 працавала польскае вы-давецтва «Культура», да таго ж польская ль таратура набывалася яшчэ 1 у Польшчы.

Шырокая праца вялася па вывучэнш по-пыту на кнiгi, для чаго у кожнай акрузе вы-лучалiся спецыяльныя лаукi, а у Мiнску пры Цэнтральным доме селянша быу арганiзаваны спецыяльны кiёск. Вялшая увага надавалася распаусюджванню лiтаратуры, асаблiва на вёсцы. Прасоуванне кнiгi лiчылася не толькi вялiкай культурнай справай, але i важнай палi-тычнай працай, што дапамагала правядзенню нацыянальнай палiтыкi. На вёсцы кнiгi пра-давалiся праз настаунiкау i лютаносцау. Перша-чарговай задачай л1чылася прасоуванне кн1г не тольк1 на беларускай мове, але 1 на шшых на-цыянальных мовах. Таму пры Белдзяржвыда-вецтве пачал1 дзейн1чаць руск1я аддзелы, дзе прадавалася рускамоуная л1таратура, якая за-возшася з Расй. Распаусюджваннем лггаратуры

на яурэйскай мове займалася спецыяльнае аддзяленне «Школа 1 кн1га», якое у 1927 г. мела 2 магаз1ны у М1нску 1 8 - у акруговых гарадах.

У 1927 г. на мовах нацыянальных менша-сцей выдавал1ся газеты 1 часотсы: на польскай мове - газета «Орка», на рускай - «Рабочий», «Заря Запада», «Полесская правда», на яурэйс-кай - газета «Акцябр», для моладз1 - «Юнгер-Арбайтэр», часоп1с «Штэрн», на л1тоускай мове -газета «Чырвоны араты». Наогул, у 1928 г. з 17 рэспубл1канск1х газет 9 выходзш на бела-рускай мове, 4 - на рускай, 2 - на польскай, 1 -на яурэйскай 1 1 - на л1тоускай [2, с. 29-30].

У 1923 г. у Мшску была утворана яурэйская л1таратурная група «Юнгер Арбайтэр» («Малады рабочы»), якая працавала у двух напрамках: навучанне 1 грамадская праца сярод рабочых 1 моладз1 (праводз1л1 адкрытыя вечары у рабочых клубах, выязжал1 у мястэчк1). Был1 арган1-заваны л1таратурныя гуртк1 у М1нску, Вщебску, Полацку. У 1928 г. група улiлася у беларускую асацыяцыю пралетарсюх пiсьменнiкау у якасцi нацыянальнай секцыи. Разам з лiтаратурай набiрала моц i нацыянальнае тэатральнае мастацтва. У 1929 г. на Беларус1 працавалi Дзяржауны яурэйск1 тэатр, Яурэйск1 1 Польск1 вандроуныя тэатры, шматл1к1я студы1 1 сама-дзейныя тэатральныя калектывы. Ц1кава адзна-чыць, што у плане работы, напрыклад, Яурэйс-кага дзяржаунага тэатра был1 так1я пункты, як «укараненне яурэйскай мовы як у размовах, так 1 у вывучэнн1 г1сторы1 1 л1таратуры» 1, разам з тым, «вывучэнне г1сторы1 беларускай культуры 1 мовы у першую чаргу сярод акцёрау» [6, с. 78]. Падобная праца вялася 1 ва ус1х шшых нацыянальных тэатрах, што сведчыць аб тым, што разв1ццё тэатральнага мастацтва у 1920-я гг. 1шло у агульным рэчышчы бе-ларус1зацы1. У гэты перыяд выпрацоувалюя суаднос1ны клас1чнага рэпертуару 1 тага-часных сцэн1чных творау, з ул1кам папярэдн1х тэатральных традыцый закладвал1ся асновы новых, 1шоу пошук удасканалення прафес1й-нага майстэрства адпаведна задачам стварэння новага грамадства.

Заключэнне. Таюм чынам, пры распра-цоуцы i аж^Iццяуленнi беларушзацыи значная увага надавалася таму, каб на тэрыторыi Беларусi мелi магчымасць развiваць сваю мову i культуру i прадстаунiкi нацыянальных мен-шасцей. Беларуазацыя, ставячы сваёй галоунай мэтай развщцё беларускай мовы i культуры беларускага народа, нiколi не несла у сабе па-гардлiвых адносш да мовы i культуры народау iншых нацыянальнасцей. Наадварот, адносiны з iмi будавалiся так, каб развiвалася не толькi сваё, беларускае, але i тое, што належыла

50

Наиыянальна-этшчныя праиэсы на Беларус1 у 1920-я гг.

рускай, польскай, яурэйскай i шшым нацыя-нальнасцям. Таюя кантакты вял1 да узаемауз-багачэння культур гэтых народау, што было

пажаданым для кожнага з ¡х i доуп час падтрым-л1валася як аф1цыйным1 уладам^ так i мастацкай штэлтенцыяй, шырок1м1 масам1 людзей.

Лiтаратура

1. Будзш Ш. А. Нацыянальнае пытанне. Менск: Дзяржаунае выд-ва Беларуси 1932. 392 с.

2. Асноуныя вынш работы ураду БССР. Да перавыбарау Саветау. 1928-1929 г. Менск: Выд-ва ЦВК i CHK БССР, 1928. 150 с.

3. Лыч Л., Навщю У. Псторыя культуры Беларусь Мшск: Экаперспектыва, 1997. 486 с.

4. Харэв1ч А. Школа i пал1тыка // Полымя. 1924. № 3. С. 90-96.

5. Восьмы Усебеларусю з'езд Саветау. Стэнаграф1чная справаздача. Мшск: Выд-ва ЦВК БССР,

1927. 86 с.

6. Дунец X. Яурэйскае культурнае будаунщтва у БССР // Маладняк. 1929. № 2. С. 75-81.

References

1. Bydin Sh. A. Natsyyanal'naepytanne [National question]. Minsk, Dzyarzhaunae vydavetstva BSSR Publ., 1932. 392 p.

2. Asnoynyya vyniki raboty uradu BSSR. Da peravyabarau savetau. 1928-1929 [The main results of the government of the BSSR. For reelection of the Soviets. 1928-1929]. Minsk, TsVK i SNK BSSR Publ.,

1928. 150 p.

3. Lych L., Novitsky U. Gistoriya kul'tury Belarusi [History of Belarusian culture]. Minsk, Ekaper-spektyva Publ., 1997. 486 p.

4. Kharevich A. School and politics. Polymya [Flame], 1924, no. 3, pp. 90-96 (In Belarusian).

5. Vos 'my Usebelaruski z 'ezd Savetau. Stenagrafichnaya spravazdacha [The Eighth All-Belarusian Congress of Soviets. Verbatim Report]. Minsk, TsVK BSSR Publ., 1927. 86 p.

6. Dunets H. Jewish cultural construction in the BSSR. Maladnyak [Youth], 1929, no. 2, pp. 75-81 (In Belarusian).

1нфармацыя пра аутара

Каляда 1на Уладзiмiрауна - кандыдат пстарычных навук, дацэнт, дацэнт кафедры псторып Беларуш i палпалоги. Беларусю дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, вул. Свяр-длова, 13а, Рэспублша Беларусь).

Information about the author

Kolyada Ina Uladzimirauna - PhD (History), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus).

Пастуту 10.05.2018