CC BY
17УДК 37(476):331.361:94(476)
Н. М. Якуш, кандыдат пстарычных навук, дацэнт (БДТУ)
АРГАН1ЗАЦЫЯ НАВУЧАЛЬНАЙ С1СТЭМЫ ПАВЫШЭННЯ ТЭХН1ЧНАЙ КВАЛ1Ф1КАЦЫ1 РАБОЧЫХ СЕЛЬСКАГАСПАДАРЧАЙ ВЫТВОРЧАСЦ1 БССР У 1976-1985 ГГ.
У артыкуле даследавана астэма курсавай падрыхтоуш i перападрыхтоуш квал1ф1каваных кадрау тэхшчных рабочых спецыяльнасцей аграпрамысловага комплексу. Праналiзаваны стан нарматыунай вучэбна-матэрыяльнай базы курсавых камбшатау i пунктау Дзяржкамсельгастэх-нш БССР i непасрэдна у гаспадарках. Разгледжаны напрамк1 метадычнай работы па навучанш курсантау шдустрыяльным тэхналагiям сельгасвытворчасщ, павышэннi прафесiйнага узроуню выкладчыкау, спецыялiзацыi навучальнага працэсу. Пададзены пытаннi аргашзацьп масавага тэхнiчнага усенавуча.
The system of course preparation and re-training of technical personnel working in the agricultural sector is studied in the paper. The state of regulatory base and training facilities of training centers and offices under the Goskomselhoztehnika of BSSR and in households was studied. The direction of methodical work aimed to cadets' training in the field of industrial agricultural technologies, improving of teachers' qualification level, specialization of training process was analyzed. The questions concerning the technical organization of mass compulsory education are developed.
Уводзшы. Аграрная пал1тыка Беларускай ССР у 1970-80-я гг. была звязана з пераводам сельгасвытворчасщ на прынцыпова новы наву-кова-тэхшчны i аргашзацыйны узровень, фар-м1раваннем складанай вытворча-эканам1чнай сютэмы - аграпрамысловага комплексу. Сацыя-льным рэзервам росту прадукцыйнасщ сельска-гаспадарчай працы станавшся рабочыя кадры новай тэхналапчнай культуры, падрыхтаваныя да працы на энерганасычанай тэхнщы. Задача стварэння умоу для падрыхтоую высокакват-фшаваных кадрау тэхшчных рабочых спецыя-льнасцей i аргашзацып магчымасцей сютэма-тычнага павышэння узроуню ¡х прафесшнага майстэрства стала надзённым клопатам пар-тыйнага i савецкага юраунщтва рэспублт.
Асноуная частка. Адным з юрункау стварэння сютэмы павышэння тэхшчнай квал1ф1-кацыи рабочых сельгасвытворчасщ выступша аргашзацыя спецыяльных курсау непасрэдна у гаспадарках i пры аддзяленнях Дзяржкам-сельгастэхшю. Партыйныя камiтэты, сельска-гаспадарчыя органы распрацавалi i прынялi да выканання перспектыуныя планы, яюя вызна-чылi колькасны склад слухачоу курсау, кола прафесiй, звязаных з дынамiчным прагрэсам навукi, стратэгiю удасканалення форм i метадау навучання.
Важнейшай перадумовай выканання гэтых планау было развщцё i умацаванне нарматыу-най вучэбна-матэрыяльнай базы курсавой пад-рыхтоую сельскагаспадарчых рабочых. Распа-чалося адпаведнае будаунiцтва вучэбна-курса-вых камбiнатау ушх узроуняу, стварэнне наву-чальных пунктау i класау. У 1985 г. павышэнне тэхнiчнай квалiфiкацыi рабочых калгасау i сау-гасау ажыццяулялi рэспублшансю, шэсць аб-ласных i адзш мiжраённы на базе Нясвiжскай
райсельгастэхнш гасразлiковых вучэбна-кур-савых камбiнатау, 117 пунктау райаб'яднанняу сельгастэхнiкi, дзе натчвалася 509 стацыянар-ных класау, шырокая сетка класау i кабiнетау непасрэдна у гаспадарках [1].
Гэтая разгалшаваная сетка забяспечвала падрыхтоуку рабочых масавых прафесiй для сяла i перакватфшацыю кадрау з улiкам працэсау шырокага кааперавання i аграпрамысловай ш-тэграцыи. На курсах механiзатарскiя кадры зай-малiся вывучэннем новай тэхнiкi i перадавой тэхналогii сельскагаспадарчай вытворчасцi.
Аб важнасщ пытання уздыму тэхнiчнай ква-лiфiкацыi вёскi сведчыць той факт, што у цэнт-ральным, абласных, раённых апаратах Дзярж-камсельгастэхнiкi БССР былi уведзены пасады намеснiкау старшынь i упрауляючых па пера-падрыхтоуцы кадрау механiзатарау i тэхшчна-му усенавучу, дырэктарау i намеснiкау дырэктарау вучэбна-курсавых камбiнатау. Навучаль-ны працэс ажыццяулялi метадысты, майстры вытворчага навучання i выкладчыкi з лшу спе-цыялiстау i кiруючых работшкау з вышэйшай i сярэдняй спецыяльнай адукацыяй. Для выкла-дання на курсах, аргашзуемых у калгасах i сау-гасах, прыцягвалiся спецыялiсты аграпрамысловага комплексу, выкладчыю вну, тэхшкумау, сельскiх прафтэхвучылiшчау, перадавiкi вытвор-часщ. Для каардынацыi ¡х метадычнай працы у кожным сельсюм раёне была уведзена пасада метадыста па тэхшчным усенавучы. Павышэнне педагагiчнага майстэрства аргатзатарау i выкладчыкау, занятых у сютэме курсавой перападрых-тоУкi кадрау вёсю, праводзiлi Усесаюзны шсты-тут павышэння кватфшацш юруючых работнiкаУ Дзяржкамсельгастэхшю СССР, Рэспублшан-скi шстытут павышэння квалiфiкацыi работш-кау прафтэхадукацыi, школы перадавога вопыту
54
ISSN 1683-0377. Трулы БГТУ. 2014. № 5. История, философия, филология
i метадычныя курсы, якiя працават пры аблсе-льгастэхнiках i эканамiчна моцных гаспадарках.
Высокi узровень навучання слухачоу забяс-печвалi тыя вучэбна-вытворчыя пункты i цэн-тры, дзе iснавалi класы поунай механiзацыi i класы-цэхi для падрыхтоую спецыялютау пат-рабуемай квалiфiкацыi, дзе актыуна дзейшчат метадычныя саветы са складам спецыялютау высокай адукаванасцi i прафесiйнага майстэрс-тва. Такiя прыклады дэманстравалi Слошмская, Мастоуская, Свiслацкая райсельгастэхнiкi, Гро-дзенсю абласны вучэбны цэнтр [2]. Высокая якасць тэхшчнай падрыхтоую кадрау у сютэме Гродзенскага абласнога аб'яднання сельгастэх-нiкi пацвярджалася валiфiкацыйным майстэрст-вам тых сельскiх працаушкоу, што прайшлi праз яго сiстэму курсау. Аб гэтым сведчыу факт пера-вап сярод механiзатарау трактарыстау-машыт-стау першага i другога класа, яюх нашчвалася у 1983 г. 17 тысяч, щ 70,4% ад агульнай колькасщ [3].
Паляпшэнне падрыхтоУкi кадрау у курсавой сютэме Дзяржкамсельгастэхнш дасягалася так-сама за кошт удасканалення форм навучання. У прыватнасщ, шырокае распаусюджванне ат-рымала настаунiцтва. Гэтая форма паказала найбольшую эфектыунасць пры падрыхтоуцы вадзiцеляу аутамабiляу, слесарау i навучанш механiзатарау навыкам эксплуатацыi новай се-льскагаспадарчай тэхнiкi. Яна набыла папуляр-насць, таму ва усiх спецаддзяленнях сельгас-тэхнiкi былi уведзены вызваленыя пасады нас-таунiкау з лшу лепшых шафёрау, трактарыстау, камбайнерау.
Добра зарэкамендавала сябе i такая новая форма павышэння квалiфiкацыi, як падрыхтоу-ка i перападрыхтоука аператарау машыннага даення на месцах праз спецыяльныя выязныя перасоуныя вычэбныя класы. У 1985 г. па-добныя класы працавал у 75 раёнах рэспублiкi. З iх дапамогай пачалi рыхтаваць i майстроу-наладчыкау па абслугоуваннi тэхшчнага абста-лявання жывёлаводчых комплексау [4].
У 1980-х гг. пачалася пэуная спецыялiзацыя навучальнай сеткi. Яе шщыятарам выступiлi в> цебскiя абласныя упрауленш сельскай гаспа-даркi i сельгастэхнт. Сумесным загадам яны вызначылi месцы i тэрмiны перападрыхтоУкi механiзатарау для работы на новай тэхнщы. Асваенне К-701 было арганiзавана на базе По-лацкай райсельгастэхнiкi, КСК-100 - на Чаш-нiцкiм вучэбным пункце, КПС-5Г, Е-280, Е-301 на базе абласнога вучэбнага камбшата. Вынiкi падрыхтоую сведчылi аб перспектыунасцi та-кога наюрунку. За даследуемы перыяд курсавая сетка навучальных пунктау Дзяржкамсельгас-тэхнш БССР унесла найбольш значны уклад у справу павышэння тэхшчнай квалiфiкацыi се-льгасрабочых.
Важную задачу выконвалi i курсы пры калгасах i саугасах, арыентаваныя на павы-шэнне узроуню прафесiйнага майстэрства працаунiка вёсю непасрэдна у працэсе выт-ворчасщ. За 1976-80 гг. значна палепшылася абсталяванне вучэбных класау гаспадарак тэх-нiчнымi сродкамi навучання. У гэтых мэтах Мi-нiстэрства сельскай гаспадарю Беларускай ССР размясцiла заказ на камплекты абсталявання на Харкаускiм трактарна-вытворчым аб'яднаннi. Сiстэматычна вяла пастаукi вучэбнай тэхшю i рэспублiканская кантора забеспячэння i камп-лектацыi. Сярод тэхшчных навучальных срод-кау пераважалi вылiчальныя машыны, тэлевi-зары, дыя- i кiнапраектары, кадрапраектары, магнiтафоны, дыяфiльмы, яюя дазвалялi эфек-тыуна выкарыстоуваць падчас заняткау iнст-руктыуна-тэхналагiчную i справачную лiтара-туры аб дасягненнях агратэхшчнай навукi. Гэта давала магчымасць не толью рэгулярна i арга-шзавана праводзiць заняткi па павышэннi ква-лiфiкацыi механiзатарау i жывёлаводау, але i дазваляла набываць новыя тэхшчныя спецыяль-насцi. Створаная вучэбная база рабша магчы-май таксама аргашзацыю у лепшых гаспадар-ках школ перадавога вопыту, звязаных з укара-неннем у вытворчасць iндустрыяльных тэхна-логiй i перадавых прыёмау працы. Рашэннем Гродзенскага АК КПБ былi створаны раённыя школы у калгасе iмя 50-годдзя СССР - па вы-рошчванню высокiх ураджаяу зернавых культур, у калгасе iмя Ленiна - цукровых буракоу, у саугасе «Ваукавысю» - бульбы, на ферме «Ендрыхоуцы» племзавода «Рось» - школа навучання машыннаму даенню [5]. Згодна з пас-тановай Вiцебскага АК КПБ, школы перадавога вопыту былi арганiзаваны на базе гаспадарак, жывёлагадоучых комплексау i ферм, у яюх iс-навала практыка галiновай (цэхавай) структуры юравання вытворчасцю, двухцыклiчнага рэжыму работы i пааперацыйнага падзелу працы. Рашэн-нем бюро Гомельскага АК КПБ была створана школа праслауленага камбайнера, Героя Сацы-ялютычнай Працы Г. М. Катлярова. У 1979 г., напярэдадш жшва метады Катлярова выву-чылi звыш 500 механiзатарау i шжынерна-тэх-нiчных работнiкаУ з усiх раёнау рэспублiкi [6]. З 1979 года школы па тыпу школы Катлярова пачат арганiзоувацца паусюдна. У iх iшло вы-вучэнне прыёмау працы лепшых рэспублшанс-кiх механiзатарау, юраушкоу кармауборачных атрадау, жывёлаводау. Набылi вядомасць i ау-тарытэт школа У. I. Дзергачова - трактарыста-машышста механiзаванага атрада Кармянскай райсельгастэхнiкi i аператара машыннага даення Брэсцкага раёна Л. Д. Брызгi. Штогод у рэс-публiц^I дзейнiчала звыш 400 школ перадавога вопыту [7].
Адным з напрамкау павышэння iндустрыя-льнага узроуню агракультуры на беларускай вёсцы стала справа аргашзацьп масавага тэхнiч-нага усенавуча. З пачатку 1960-х гадоу у БССР пачалi дзейнiчаць школы мехашзатарскага усе-навуча, якiя у асноуным рашалi задачу падрых-тоую дадатковага рэзерва механiзатарау, неаб-ходнага на перыяды найбольш напружаных се-льскагаспадарчых работ. Аднак аргашзацый-ныя цяжкасщ i слабасць вучэбна-вытворчай базы прывялi да скарачэння маштабау усеагуль-нага навучання механiзатарскiм прафесiям. Ак-тыунае вяртанне да iдэi тэхшчнага усенавуча у даследуемыя гады было прадыктавана як вострым дэфiцытам механiзатарскiх кадрау, так i новым узроунем матэрыяльна-тэхшчнай базы сельскай гаспадаркi, ростам энергаузброенасщ вёскi. Уцягванне моладзi i усяго працаздольнага насельнiцтва у навучанне мехашзаваным пра-фесiям iшло пад лозунгам «жывеш на вёсцы -валодай тэхнiкай». З гэтай iнiцыятывай у 1978 г. да моладзi рэспублш звярнулiся камсамольцы калгаса iмя Куйбышава Кiраускага раёна Магь лёускай вобласщ.
Характэрнай рысай механiзатарскага усенавуча стау шырокi удзел прамысловых прадпры-емствау у падрыхтоуцы рэзерву тэхшчных кадрау для сяла. Па праграмах усенавуча рыхтава-лiся кадры масавых прафесiй для сельскай гас-падаркi з лiку рабочых гродзенсюх заводау карданных валоу i гандлёвага машынабудавання, вiцебскага iльнокамбiната i завода лёгкага машынабудавання, шструментальнага i станкабу-даушчых заводау Оршы. За 1976-80-я гг. праз гуртю механiзатарскага усенавуча атрымалi пэуную спецыяльную тэхнiчную падрыхтоу-ку дзясяткi тысяч сельсюх i гарадскiх жыхароу. У пэунай меры гэта дазваляла вырашаць дзве задачы: забяспечыць кадравы рэзерв для работы на сельскагаспадарчай тэхнiцы у напружаныя вясенне-асеннiя перыяды палявой працы i узняць узровень прафесiяналiзацыi сельскiх жыхароу. Але у цэлым уцягванне у тэхнiчны усенавуч шырокага кола служачых i iнтэлiгенцыi вёскi i горада аказалася неапрауданым i немэтазгод-ным з эканамiчнага пункту гледжання. Вельмi часта гэта прыводзiла толькi да адрыву вялiкай колькасцi людзей ад непасрэднай справы i да-рэмнай траты iмi рабочага часу. Рэальны рэзерв
тэхнiчных кадрау фармiравауся толью са слеса-рау-рамонтнiкау сельскагаспадарчай тэхнт i рабочых машынабудаунiчых прадпрыемствау гарадоу.
Заключэнне. Вщавочна, што эфектыунасць курсавой формы навучання сельскагаспадар-чых рабочых у мнопм залежала ад тэхшчнага i агульаадукацыйнага узроуню слухачоу, узгод-ненасцi планау перападрыхтоУкi у розных звё-нах сiстэмы, пераадоленасцi ведамасных бар'ерау, усталяваннi адзiнага метадычнага юраунщтва вучэбным працэсам. Як бачна з даследавання, у таюм напрамку i разгортвалася арганiзацый-ная работа па забеспячэнш новага тэхнiка-тэхна-лагiчнага узроуню агракультурнага развщця бе-ларускай вёсю. У 1976-85 гг. былi закладзены арганiзацыйныя i матэрыяльна-тэхнiчн^Iя асновы для падрыхтоую i перападрыхтоукi тэхналагiчна i прафесiйна адукаваных сельскагаспадарчых рабочых. Аднак у цэлым працэс павышэння тэхшчнай квалiфiкацыi у гэты час не набыу ус-тойлiвых характарыстык адзшасщ i непарыу-насцi. Пры планаванш кантынгентау навучэн-цау i слухачоу пераважалi мясцовыя надзённыя патрэбы, неставала дзейсных сувязей памiж се-льскiмi школамi, прафтэхвучылiшчамi, вучэбна-курсавымi камбiнатамi Дзяржкамсельгастэхнiкi i гаспадаркамi, адсутнiчалi адзшыя тыпавыя вучэбныя праграмы i планы павышэння кват-фiкацыi з улшам адукацыi сельскагаспадарчых рабочых, вопыту iх работы, навучання у мiж-школьных навучальна-вытворчых камбiнатах i ся-рэдтх прафтэхвучылiшчах аграпрамысловага комплекса.
Лiтаратура
1. Нацыянальны архiу РБ. Ф. 1260. Воп.1. С. 1810.Л. 65.
2. Сельская газета. 1979. 13 ноября.
3. Сельское хозяйство Белоруссии. 1983. № 8. С. 5.
4. Нацыянальны архiу РБ. Ф. 1260. Воп. 1. С. 1810.Л. 96.
5. Дзяржауны арх1у Гродзенскай вобласщ. Ф. 1. Воп. 79. С. 4. Л. 20.
6. Звезда. 1979. 8 февраля.
7. Сельское хозяйство Белоруссии. 1983. № 8. С. 7.
Пастуту 14.03.2014
