Научная статья на тему 'СВИДЕТЕЛЬСКИЙ ИММУНИТЕТ В УГОЛОВНОМ ПРОЦЕССЕ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН'

СВИДЕТЕЛЬСКИЙ ИММУНИТЕТ В УГОЛОВНОМ ПРОЦЕССЕ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
124
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
свидетель / иммунитет / обвиняемый / подсудимый / законодательство / льготы / уголовно-процессуальное законодательство / уголовное право / презумпция невиновности / правовой институт. / evidence / immunity / accused / defendant / legislation / exemtion / criminal proceduring legislation / criminal law / presumption of innocence / legal institute.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Г.Тулаганова

в статье приведены определения об иммунитете свидетеля, вопросы иммунитета свидетеля в уголовно-процессуальных законодательствах развитых государств, льготы, предоставляемые свидетелю. Также представлены предложения в сфере развития норм национального уголовно-процессуального законодательства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMMUNITY IN THE CRIMINAL PROCREEDING OF FOREIGN COUNTRIES

in this article is given the notion of immunity of evidence, problem of immunity of evidence in criminal proceduring legislation in developing countries, the exemtion is given to evidence. Moreover, to give recommendation to develop norms of national criminal proceduring legislation.

Текст научной работы на тему «СВИДЕТЕЛЬСКИЙ ИММУНИТЕТ В УГОЛОВНОМ ПРОЦЕССЕ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН»

Yuridik fanlar axborotnomasi Вестник юридических наук Review of Law Sciences

e

THE IMMUNITY IN THE CRIMINAL PROCREEDING OF

FOREIGN COUNTRIES

G.TULAGANOVAa Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan a Tashkent State University of Law

a

СВИДЕТЕЛЬСКИИ ИММУНИТЕТ В УГОЛОВНОМ ПРОЦЕССЕ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН

Г.ТУЛАГАНОВАа Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

"Ташкентского государственного юридического университета

Г.ТУЛАГАНОВАа Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон a Тошкент давлат юридик университети

Аннотация: ушбу мацолада гувоу иммунитети уацида тушунча, ривожланган мамлакатлар жиноят процессуал цонунчилигида гувоу иммунитети масаласи, гувоуга берилаётган имтиёзлар баён этилган. Шунингдек, миллий жиноят-процессуал цонунчилигимизнинг нормаларини янада такомиллаштириш юзасидан тавсиялар бериб утилган.

Калит сузлар: гувоу, иммунитет, айбланувчи, судланувчи, цонунчилик, имтиёз, жиноят-процессуал цонунчилик, жиноят ууцуци, айбсизлик презумцияси, ууцуций институт.

Аннотация: в статье приведены определения об иммунитете свидетеля, вопросы иммунитета свидетеля в уголовно-процессуальных законодательствах развитых государств, льготы, предоставляемые свидетелю. Также представлены предложения в сфере развития норм национального уголовно-процессуального законодательства.

Ключевые слова: свидетель, иммунитет, обвиняемый, подсудимый, законодательство, льготы, уголовно-процессуальное законодательство, уголовное право, презумпция невиновности, правовой институт.

Abstract: in this article is given the notion of immunity of evidence, problem of immunity of evidence in criminal proceduring legislation in developing countries, the exemtion is given to evidence. Moreover, to give recommendation to develop norms of national criminal proceduring legislation.

Keywords: evidence, immunity, accused, defendant, legislation, exemtion, criminal proceduring legislation, criminal law, presumption of innocence, legal institute.

Мамлакатимизда суд-хукук тизимини ислох этиш юзасидан кабул килинган куплаб конунлар суд хокимиятини мустахкамлаб, жиноят ва жиноят-процессуал конунчиликка киритилган узгартишлар натижасида фукароларнинг суд оркали химояланиш кафолатлари кучайтирилди.

Узбекистон Республикаси конунчилигида я;ин йиллар ичида гувохга янги хукуклар берилди. Жумладан, 2008 йилда Жиноят-процессуал кодексига киритилган гувохнинг адвокатга эга булиш хукуки (661-модда) шулар жумласидандир. Бирок гувохлик иммунитети институти тушунчасини янада такомиллаштириш хорижий мамлакатлар

ХОРИЖИИ МАМЛАКАТЛАР ЖИНОЯТ ПРОЦЕССИДА ГУВОХЛИК ИММУНИТЕТИ

жиноят-процессуал конунчилигининг тахлили, аксарият дунё мамлакатлари жиноят процессида гувохлик иммунитети алохида хукукий институт сифатида мустахкамланганлигини урганиш мухим ахамият касб этади.

Куплаб давлатларда гувохлик иммунитети масаласи конституция даражасида мустахкамланган. А^Ш, Франция, Канада, Испания, Япония ва Россия каби ривожланган мамлакатлар жиноят-процессуал конунчилиги сузимизга мисол була олади. Чунончи, Канада Конституциясида (11-модда, "с" банди) "Бирон-бир жиноят содир этишда айбдор булган хар бир айбланувчи процесснинг хар кандай боскичида узини хукукбузарликка алокадорлигини фош килувчи холатлар буйича узига карши гувохлик бериш мажбуриятидан озод булишга хакли" эканлиги мустахкамланган. Япония Конституциясида эса "Х,еч ким узига карши гувохлик беришга мажбур этилиши мумкин эмас" (447-модда), деб кайд этилган. Шунингдек, Испания Конституциясига мувофик хар бир шахс узига карши гувохлик бермасликка, узини айбдор деб тан олмасликка ва айбсизлик презумпцияси хукукига эга. ^ариндошлик ёки касбий сирларни саклаш асосида жиноят деб хисобланувчи холатлар юзасидан курсатув бериш мажбурий деб топилмайдиган холатлар конун билан белгиланади[1].

А^Ш Конституциясига киритилган V узгартириш хам ушбу масалага багишланган булиб, унда жиноят процессининг мухим тамойили сифатида жиноят ишида хеч ким узига карши гувох булишга мажбур этилиши мумкин эмаслиги мустахкамланган [2].

Россия Федерацияси Конституцияси гувохлик иммунитети билан боглик масалаларни анча муфассал тартибга солиши билан ажралиб туради. Чунончи, унинг 51-моддасида белгиланишича, хеч ким узига, турмуш уртогига ва якин кариндошларига карши гувох булишга мажбур эмас, уларнинг доираси Федерал конун билан белгиланади. Федерал конунда гувохлик курсатувлари беришдан озод этишни кузда тутувчи бошка холатлар хам белгиланиши мумкин [3].

Венгрия жиноят-процессуал конунчилигига мувофик курсатув беришдан бош тортиш хукуки айбланувчи кариндошларига ва жиноят содир этилиши билан боглик масала юзасидан узини ёки якин кариндошини айблаши мумкин булган шахсга тегишли. Гувохлик курсатувлари беришдан бош тортиш хукуки Венгрия жиноят-процессуал конунчилигига мувофик гувох хатто жиноят содир этганлиги учун хукм килинганидан ва хукм конуний кучга кирганидан сунг гувохлик иммунитетидан фойдаланиш хукукини саклаб колади [4].

Австрия ЖПКда белгиланишича, айбланувчилардан бири билан кариндошлик алокасида булган гувох хам, башарти бундай курсатувлар уларни ажратиб булмайдиган даражада бир-бири билан узвий боглик булса, бошка айбланувчиларга нисбатан хам курсатув беришдан бош тортишга хакли [5].

Англия жиноят-процессуал хукукида айрим тоифадаги гувохлар учун имтиёзлар, яъни муайян холларда гувохлик курсатувлари беришдан бош тортиш хукуки белгиланган.

Узини узи айблашга карши кафолат Англиянинг жиноят ишлари буйича судларида XVII аср охирида урнатилган ва кейинчалик инглиз хукук тизимини узлаштирган барча мамлакатларда таркалган.

Англия конунчилигида узини узи айблашга карши имтиёз куйидагича белгиланган: "гувох узига айб куйилишига олиб келиши мумкин булган жавобни беришга мажбурланиши мумкин эмас (Англия фукаролик процессида "Далиллар тугрисида"ги 1968 йил ^онунининг 14-моддаси (1-б.).

Жиноят ишлари буйича суд ишини юритишда мазкур имтиёз шахс муайян мулкий хукуклардан, шу жумладан ижара хукукидан махрум булишига олиб келиши мумкин булган жавобларга нисбатан хам татбик этилади. Бирок у мазмуни шахснинг фукаровий жавобгарлигига, масалан, унга карзни тулаш талаби куйилишига сабаб булиши ёки уни обрусизлантириши мумкин булган жавобларга нисбатан татбик этилмайди.

А^Ш жиноят-процессуал конунчилигига мувофик гувох курсатувлари далилларнинг асосий манбаларидан бири хисобланади. Бинобарин, улар макбулликнинг муайян талабларига жавоб бериши лозим. А^Ш жиноят процессида 1791 йил 15 декабрда кабул килинган А^Ш Конституцияси (1787 йил)даги V тузатиш гувохлик курсатувларининг мувофиклиги мазкур курсатувлар макбуллигининг энг мухим масалаларидан бири хисобланади. Мазкур конституциявий нормага мувофик хеч ким жиноят ишида узига карши гувохлик беришга мажбур этилиши мумкин эмас. XIX асрнинг сунгги чорагидан бошлаб узини узи айблашга карши кафолатнинг амал килиш доираси тобора торайиб борди. Масалан, ундан жамоат ташкилотлари ва бошка ташкилотлар фойдаланиши ман этилди [6].

Суд мазкур имтиёз берилиши учун жавоб гувохнинг жиноят содир этишда фош этиши мумкин ёки мумкин эмаслиги масаласини хал килиши лозим. Савол фош килувчи хусусиятга эга деб топилиши учун у куйидаги анъанавий таърифга мос келиши керак, яъни конунга кура суд ишнинг холатлари ва гувох такдим этган далиллар мохиятидан гувох учун у жавоб беришга мажбур булган холда узи жиноятда айбланишидан чучишга окилона асослар мавжудлигини куриши лозим.

Германия конунчилигида гувох уз-узини айблашига сабаб булувчи курсатувлар беришдан бош тортиш хукуки 1877 йил 1 февралда кабул килинган ГФР ЖПКнинг 55-§ билан тартибга солинади. Бу нормада, жумладан, шундай дейилади: "Х,ар бир гувохнинг жавоб бериши узи ёки ГФР ЖПК 52-§ нинг биринчи хатбошисида курсатилган кариндошларидан бирига жиноий жазога лойик килмиш ёки маъмурий хукукбузарлик содир этганлик учун таъкиб килиниш хавфини юзага келтириши мумкин булган саволлар буйича маълумотлар беришдан бош тортиши мумкин". Тегишли равишда гувох у бундай маълумотларни беришдан бош тортиш хукукига эга эканлиги хакида огохлантирилиши лозим [7].

Франция конунларида гувох курсатувларига ишонишга камрок даражада мойиллик мавжуд. Бу табиий хол, зеро, касамхурлар каби гувохлар хам жиноят процессига давлат хокимиятининг кулини богловчи "куча демократизми"ни олиб киради, чунки аксарият холларда гувох сифатида мехнаткаш синфларнинг вакиллари иштирок этади. Шунинг учун булса керак, 1958 йилда кабул килинган ва 1993 йил тахриридаги Франция ЖПКда гувох узини узи айблашига сабаб булувчи курсатувлар беришдан бош тортиш хукукини тартибга солувчи алохида модда мавжуд эмас, бирок айни вактда ЖПКнинг фукаролик даъвоси кузгатишни тартибга солувчи моддалари (Франция ЖПКнинг 104, 105-моддалари)да бу масалага махсус тухталиб утилган: "Фукаролик даъвоси кузгатилишига сабаб булган шикоятда номи зикр этилган хар кандай шахс гувохлик курсатувлари беришдан бош тортиши мумкин" (Франция ЖПКнинг 104-моддаси) [8].

"Ассистентли гувох"ни сурок килиш Франция жиноят процессининг янги институти хисобланади. "Ассистентли гувох" бу ассистент, яъни адвокатга эга булган гувохдир. "Ассистентли гувох" одатдаги гувох мажбуриятларини бажаради: тергов судьяси чакирувига биноан хозир булади, касамёд келтиради ва курсатувлар беради. Бирок бошка томондан, у айбланувчининг химоячига эга булиш хукукидан фойдаланади. Х,имоячи барча сурокларда иштирок этиш ва сурокка кадар иш материаллари билан танишишга хакли. "Ассистентли гувох" макоми дастлабки тергов давридагина амал килиши мумкин. Ишни судда куриш боскичида у одатдаги гувохга айланади.

Прокурор талабномаси ёки жабрланувчининг шикоятида курсатилган шахс макоми, яъни гувох мохият эътибори билан фукаровий жавобгар саналган хол Францияда тергов муаммоларидан бири хисобланади. Мазкур институтнинг максади - бундай гувохларни айбланувчига айлантирмасдан уларга химояланиш учун муайян хукуклар бериш хисобланади.

1987 йил 30 декабрда Францияда кабул килинган конун бу муаммони кисман хал килди. Чунончи, жабрланувчининг шикоятида курсатилган гувохга "ассистентли гувох" макоми берилди (Франция ЖПКнинг 104-моддаси). 1993 йил 4 январь конуни кабул

килинганидан кейингина "ассистентли гувох" институти кенгрок тус олди [9]. ^онун чикарувчи тергов судьяси прокурорнинг дастлабки тергов ишини юритиш хакида талабномасини куриб чикиш учун жалб килишни лозим деб топмаса, бу талабномада курсатилган шахс макоми хусусида юзага келиши мумкин булган бахсларга чек куйишга карор килди. Мазкур шахс "у прокурор талабномаси билан таништирилганидан кейингина гувох тарикасида сурок килиниши мумкин. Бу шахс терговга жалб килинган шахс хукукларидан фойдаланади" (Франция ЖПКнинг 105-моддаси).

Шахснинг узига карши гувохлик курсатувлари беришдан бош тортиш хукуки билан бир каторда, Англия, А^Ш, Франция ва Германияда бундай хукукка айбланувчи (гумон килинувчи), судланувчининг кариндошлари хам эга булади.

Германия ЖПКга биноан (52-§) шахсий асосларга кура гувохлик курсатувлари беришдан бош тортиш чекланмаган хукукига айбланувчи билан унаштирилган шахс; айбланувчининг хотини (эри), хатто уларнинг уртасидаги никох бекор килинган булса хам; айбланувчининг якин (тугишган) кариндошлари, хеш-акраболари ёки улар билан фарзандликка олиш оркали богланган шахслар эга булади. Бу тоифага мансуб шахслар касамёд келтирмайди (ГФР ЖПКнинг 61 -§).

Франция ЖПКда кариндошларнинг гувохлик бериши масалалари 335, 447, 448-моддаларда муайянлаштирилган. Хусусан, айбланувчининг отаси, онаси, угли, кизи, ака-ука ва опа-сингиллари, хотини (эри) ва бошка кариндошларининг курсатувлари тингланиши мумкин эмаслиги кайд этилган. Айбланувчининг хотини (эри)га нисбатан мазкур такик улар ажрашганидан кейин хам уз кучини саклаб колади.

Англиянинг 1853 йилги "Далиллар тугрисида"ги^онуни (3-модда) ва 1898 йилги Жиноят процессида "Далиллар тугрисида"ги ^онуни (1-модданинг "d" банди)да эр ёки хотин никох даврида бир-бирига хабар берган бирон-бир маълумотни ошкор этишга мажбур килиниши мумкин эмаслиги назарда тутилган. Бундан ташкари, айбланувчининг хотини (эри) гувох сифатида факат айбланувчининг илтимосига биноан чакирилиши мумкин. Бу коида давлатга хиёнат килишга доир ишларга, шунингдек эр (хотин) уз хотини (эри)нинг эркинлиги, соглиги, шаъни ва кадр-кимматига карши жиноят содир этишига доир ишларга нисбатан татбик этилмайди. Бундай ишлар буйича жабрланувчи хотин (эр) айбланувчи эр (хотин) розилигисиз чакирилиши мумкин ва курсатувлар беришга мажбур. Бу имтиёз жуда тор талкин килинади. Хусусан, у никох бекор килинганидан сунг амал килмайди [10]. Х,олбуки, Германия ва Франция конунчилигида иммунитетнинг мазкур тури никох бекор килинганидан кейин хам амал килади.

Гувохнинг уз якинларига карши курсатувлар беришдан бош тортиш хукуки никох ёки кариндошлик ришталари билан богланган одамлар уртасида мавжуд булган туйгуларини саклайди, шунингдек мехр-окибат, виждонлилик, конунни бузган одамга нисбатан рахмдиллик каби ахлокий кадриятлар билан узвий боглик. Бу кадриятлар умуминсоний хусусият касб этади, шу сабабли улар миллий узига хосликлардан катъи назар, хаммага якин ва тушунарлидир.

Англия конунчилигининг умумий коидасига биноан хар кандай шахс гувохлик курсатувлари беришга лаёкатли ва айни вактда бундай курсатувларни беришга мажбур деб эътироф этилади. Шу билан бир вактда, гувохларнинг жиноят иши буйича курсатувлар бериш хукуки ва бурчига нисбатан айрим истисно холатлар хам мавжуд.

Биринчи истисно холат болалар билан боглик. Болалик ёши, унинг хукукий талкинида, боланинг гувох сифатида лаёкатсизлик белгиси хисобланмайди. Бошка томондан, кичик ёшли болалар узининг норасолиги туфайли лаёкатсиз гувох булиши мумкин. Мавжуд коидага биноан бола судкасамёдининг ахамияти ва окибатларини тушуниш ёки "ёлгоннинг хавфлилиги ва номуносиблигини англаш"га кодир деб топган такдирдагина касамёд остида курсатувлар бериши мумкин.

Умумий коидага мувофик касамёднинг ахамияти ва окибатларини тушунмайдиган болалар курсатувлар беришдан озод килинади. Бирок бу коидадан бир истисно холат мавжуд булиб, у Англиянинг 1933 йилги "Болалар ва ёшлар тугрисида"ги^онуни 38-

моддасида назарда тутилган. Бу нормага биноан касамёднинг ахамиятини тушунмайдиган болалар касамёдсиз курсатувлар беришига рухсат этилади, башарти суд бола берилаётган курсатувнинг мухимлигига бахо бериш ва узининг рост сузлаш бурчини тушунишга кодир, деб топган булса.

Иккинчи истисно холат акли заиф одамларга тегишли. Акли заифлик хам шахснинг гувох сифатида лаёкатсизлигига сабаб булиши мумкин. Рухий холатнинг бузилиши вактинча булган холларда гувох эс-хуши жойида булган пайтда курсатувлар беришга лаёкатли деб топилиши мумкин. Х,аттоки судья гувохни курсатувлар беришга лаёкатли деб топган булса хам, процессдаги тарафларнинг бири унинг сузларига ишониш мумкин ёки мумкин эмаслигини аниклаш учун уни чапараста сурок килиши ва бу масалага ойдинлик киритиш максадида махсус гувохни чакириши мумкин.

Кичик ёшли болалар ва рухий касалларнинг гувохлик бериши масаласи Германия ва Франция конун хужжатларида хам деярли шундай хал килинган. ГФР ЖПК 52-§нинг иккинчи хатбошисига мувофик агар акли лозим даражада расо булмаган болалар ёки болалар ёхуд рухий касаллиги ёки акли заифлиги туфайли хомийлик остида булган шахслар гувохлик курсатувлари беришдан бош тортиш хукукининг ахамиятини лозим даражада аник тасаввур килмасалар, улар факат курсатувлар беришга тайёр булган холда уз конуний вакилининг розилиги билан сурок килиниши мумкин. Агар конуний вакилнинг узи айбланувчи булса, у гувохлик курсатувлари беришдан бош тортиш хукукидан фойдаланиш масаласини хал килиши мумкин эмас. Бу коида агар конуний вакиллик хукукига ота хам, она хам эга булса, айбланувчи саналмаган ота ёки онага нисбатан хам татбик этилади. Бунда сурок пайтигача ун олти ёшга тулмаган, шунингдек акли лозим даражада расо булмаган ёхуд рухий касаллиги ёки акли заифлиги туфайли хомийлик остида булган шахслар касамёд келтирмайди (ГФР ЖПКнинг 60-§).

Франция ЖПКга биноан ун олти ёшга тулмаган болалар касамёд остида тингланиши мумкин эмас (Франция ЖПКнинг 335-моддаси).

Бу масалага Узбекистон Республикаси конунларида хам эътибор каратилган: рухий ёки жисмоний нуксони сабабли иш учун ахамиятли булган холатни тугри идрок этиш ва бу хакида курсатув бера олиш лаёкатига эга булмаган шахс сурок килиниши мумкин эмас (ЖПК 115-моддасининг 3-банди). Бирок айни вактда вояга етмаган гувохни сурок килиш масалалари Узбекистон Республикасининг жиноят-процессуал конун хужжатларида тартибга солинмаган.

Касбий хусусиятлар ва мансаб лавозимига кура гувохлик курсатувлари беришдан бош тортиш хукукини урганиш гувохлик курсатувлари беришдан бош тортиш чекланган хукукидан Германияда шахсларнинг кенг доираси фойдаланади, деган хулосага келиш имконини беради. ГФР ЖПКнинг 53-§га мувофик:

1) рухоний - уз диний рутбасига кура узи билган ёки узига маълум булган нарсалар хакида;

2) айбланувчининг химоячиси - уз хукукий холатига кура узига аник маълум булган нарсалар хакида;

3) адвокатлар, нотариуслар, иктисодий масалалар буйича тафтишчилар (аудиторлар), бухгалтерия китобларининг касамхур тафтишчилари, соликлар буйича маслахатчилар ва соликлар буйича вакиллар, шифокорлар, аптекачилар, акушерлар - уз хизмат вазифасини бажариши муносабати билан узига аник маълум булган нарсалар хакида;

4) расмий маслахат муассасасининг аъзоси ёки вакили (хомиладорликни тухтатиш тугрисидаги конунга мувофик) - уз хизмат вазифасини бажариши муносабати билан узига аник маълум булган нарсалар хакида;

5) гиёхвандлик касаллигига чалинган одамларни даволаш масалалари буйича маслахатчи (нарколог), шунингдек жамоат ташкилотлари, давлат хокимияти органлари, муассасаларнинг маслахатчилари, уларнинг ёрдамчилари ва стажёрлари - уз хизмат вазифасини бажариши муносабати билан узига аник маълум булган нарсалар хакида [11];

6) бундестаг, ландтаг ёки икки палатадан бирининг аъзоси - узига курсатилган органлар аъзоси сифатида ишониб маълумотлар берилган шахслар, шунингдек уз хизмат вазифасини бажариши муносабати билан узига аник маълум булган нарсалар хакида;

7) уз касбий вазифасига кура даврий нашрлар ёки радиоэшиттиришларни тайёрлаш, нашр этиш, эфирга узатиш ёки таркатишда иштирок этувчи ёки иштирок этган шахслар -муаллиф, жунатувчи ёки ишончли шахс хакида, эълон килинган маколалар, асарлар ва манбалар хдкида, шунингдек уз фаолияти муносабати билан берилган хабарлар хакида курсатувлар беришдан бош тортиш хукукига эга.

Америка конунчилигида рухоний ва диндор шахс уртасидаги ишончли муносабатларни мухофаза килиш мутлак хусусият касб этади. А^Шда католик рухонийларга келтирилган истигфор, пасторлар, раввинлар, бошка динга мансуб рухоний шахсларга килинган арзлар шундай ишончли муносабатлар билан камраб олинади. Рухоний ва диндор шахснинг мулокоти сир тутилиши билан тавсифланади ва имтиёзлар купинча рухоний шахсларга уларнинг маслахатини олиш максадида килинган арзларга нисбатан татбик этилади.

Судьялар, амалдорлар ва давлат хизматидаги бошка шахслар узлари хизмат сири сифатида саклашлари шарт булган холатлар хусусида гувох тарикасида сурок килинадилар ва махсус идоравий норматив хужжатларга мувофик курсатувлар беришга рухсат оладилар (ГФР ЖПКнинг 54-§). Бу коидалар юкорида зикр этилган шахслар давлат хизматини тарк этган, шунингдек улар давлат хизматида булган даврда юз берган фактлар тугрисида суз юритилган холларда хам амал килади.

Францияда эса жиноят иши буйича иш юритишни амалга ошираётган тергов судьяси гувох тарикасида сурок килиниши мумкин эмас (Франция ЖПКнинг 105-моддаси).

Франция ЖПКда хам хукумат аъзоларини ва чет давлатларнинг мухтор вакилларини сурок килишнинг алохида тартиби назарда тутилган. Франция бош вазири ва Франция хукуматининг бошка аъзолари факат Вазирлар Махкамасининг адлия вазири маълумотига кура кабул килинган рухсатига биноан судда гувох сифатида иштирок этишлари мумкин. Бундай рухсат махсус декретга мувофик берилади ва шундан сунг курсатилган мансабдор шахслар одатдаги тартибда курсатувлар беришни амалга оширади.

Чет давлат вакилининг ёзма курсатувларини суд ташки ишлар вазири оркали талаб килиб олиши мумкин. Агар талабнома кабул килинса, сурок килишни апеллияция судининг биринчи раиси ёки у ваколат берган магистрат амалга оширади.

Узбекистон Республикаси ЖПКда хам дипломатия дахлсизлиги хукукига эга булган шахсларга нисбатан жиноят ишлари буйича суд ишини юритишнинг алохида тартиби белгиланган. Дипломатия вакили ёки унинг оила аъзоларининг олиб куйишга ёки тинтув утказишга розилиги Ташки ишлар вазирлиги оркали суралади ( ЖПК 165-моддасининг учинчи кисми).

Шундай килиб, чет давлатлардаги гувохлик иммунитетининг хар хил турларини урганиш мазкур институт чукур тарихий илдизларга эга ва жиноят процесси шаклларидаги фаркларга (Англия ва А^Шда - тортишувли, Германия ва Францияда -аралаш) карамай, уларнинг уртасида айрим туташув нукталари мавжуд, деган хулосага келиш имконини беради. Демак, юкоридаги тахлилдан келиб чикиб, хорижий мамлакатлар жиноят процессида гувохлик иммунитети институти хакида шуни таъкидлаш мумкинки, гувохлик иммунитети хукукидан фойдаланиши мумкин булган муайян тоифадаги шахсларга тегишли (мавжуд фарк, одатда, миллий ва давлат хусусиятлари билан изохланади). Табиийки, шахсларнинг бундай доираси мутлако бир хил эмас. Масалан, Германияда у Англиядагига караганда кенгрок. Бундан ташкари, юкорида тилга олинган мамлакатларнинг барчасида гувох курсатувлари далиллар манбаи хисобланади, бинобарин, улар макбуллик талабларига жавоб бериши лозим [12].

Ушбу масала юзасидан хорижий мамлакатлар тажрибаси шохидлик беришича, гувох сифатида жалб килинган айбланувчи кариндошларининг курсатув беришдан бош тортиш

хукукидан фойдаланиши одил судловнинг самарали амалга оширилишига тускинлик килмайди.

Хорижий мамлакатлар конунчилигида мазкyр масала анча кенг ва мyфассал ишлаб чикилган. Кузатганимиздек, юкоридаги давлатлар конyнчилигида гувохлик иммунитети нормаларида укшашлик ва ранг-баранглик хамохангдир.

Узбекистон Республикасининг Конституциясида гувохлик иммунитети институти хакида хеч кандай норма мавжуд эмас. Боз устига Републикамиз Жиноят-процессуал кодекси хам мазкур масалани тартибга солишда катор камчиликлардан xоли эмас. Х,аттоки, Олий суд Пленуми карорларида хам ушбу мухим жиноят-процессуал институти xyсyсида тушунтиришлар учрамайди. Шунингдек, мамлакатимиз юридик адабиётларида хам гувохлик иммунитети институтига жуда кам урин ажратилган. Вахоланки, гувохлик иммунитети институти уз мазмун-мохиятига кура жиноят-процесси вазифаларининг самарали амалга оширилишида нихоятда марказий уринни эгаллайди.

Фикримизча, бу борада xорижий мамлакатлар конунчилигидаги бой ижобий тажрибани урганиш хамда Узбекистон Республикаси суд-тергов амалиётини чукур тахлил килиш асосида миллий процессуал конунчилигимизнинг тегишли нормаларини янада такомиллаштиришда унумли фойдаланиш мумкин.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1. Boyko N.S. Konstitutsionnoye pravo zarubejnix stran. Uchebnoye posobiye. - M.: Yurayt, 2G16. - S.452.

2. Konstitutsii zarubejnix stran. Uchebnoye posobiye. - M.: BEK, 2G12. - S. 323.

3. Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi. Manba: http://www.constitution.ru.

4. Karneyeva L.M., Imre Kertes. Istochniki dokazatelstv. - M.: Yuridicheskaya literatura, 1995. -S.38,39.

5. Butov V.N. Ugolovniy protsess Avstrii. - Krasnoyarsk, 199В. - S.49.

6. "Huquqlar haqidagi bill"ni tashkil etgan Konstitutsiyaga dastlabki o'n tuzatish zarur miqdordagi shtatlar tomonidan 1791-yil 15-dekabrgacha ratifikatsiya qilingan. "Huquqlar haqidagi bill" shu sanadan e'tiboran kuchga kirgan. Mejdunarodniye akti o pravax cheloveka: Sbornik dokumentov / Sostaviteli d.yu.n., professor V.A.Kartashkin, d.yu.n., professor, chlen-korrespondent RAN Ye.A.Lukasheva. - M., 199В. - S.24.

7. Ugolovno-protsessualniy kodeks Federativnoy Respubliki Germanii, prinyat 1 fevralya 1В77 goda, deystvuyushiy v red. ot 7-aprelya 19В7 g. (s izmeneniyami i dopolneniyami na 1 yanvarya 1993 g.) / Per. s nem. k.yu.n. B.A.Filimonova. - M.: Nauka,1994. - S.26-3G.

В. Code de procedure penale. - Paris: Dalloz, 1993. - R.783.

9. Loi №93-2 du 4 janvier 1993. Actualite Legislative Dalloz. - 1993. №3. -P.135.

1G. Ronald Uolker. Angliyskaya sudebnaya sistema. - M.: Yuridicheskaya literatura, 2GG1. -

S.584.

11. Zakon o zashite semi i detstva ot 21 avgusta 1995 goda // Federalniy vestnik zakonov. 1995. Ch. 1. - S.1G5G.

12. Muhamedov H. Xorijiy mamlakatlar davlati va huquqi tarixi. 1-qism. - T.: Adolat, 1999. -B.27G.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.