УДК 331.101
Мусулманов Ф.Ш. кафедраси ассистенти ТИЦХММИ Бухора филиали "Гидротехника иншоотлари
ва насос станциялари" Хамроев И.Ф. студент TIQXMMI Бухоро филиал
СУВ ХУЖАЛИГИДА НАСОС ЁРДАМИДА СУВ КУТАРИШНИНГ
АХДМИЯТИ
Аннотация: Насослар цишлоц, сув ва нефт хужаликларида, ичимлик ва саноат сув таъминотида ва бошца соуаларда кенг фойдалнилади. Насосларнинг меъёрий иш режимини ташкиллаштириш, иш унумдорлигини ошириш ва уларнинг истеъмол цилинадиган электр энергиясини тежаш долзарб масала уисобланади. Бу иш шу масалага базишланган.
Калит сузлар: Насос, паррак, марказдан цочма насослар, Хажмий насослар, Динамик насосларда, зилдирак.
Musulmanov F.Sh. assistant of the Department TIQXMMI Bukhara branch Hamroev I.F. student
TIQXMMI Bukhara branch
THE IMPORTANCE OF RAISING WATER WITH THE HELP OF A
PUMP IN A WATER FARM
Annotation: pumps are widely used in rural, water and oil farms, beverage and industrial water supply and other industries. The organization of the normative working regime ofpumps, increasing the productivity of work and saving their consumed electricity is an urgent issue. This work is devoted to this issue.
Keywords: pump, propeller, centrifugal pumps, volumetric pumps, dynamic pumps, wheel.
Насослар суриш кувури оркали суюкликни суриб, хдйдаш (босим) кувури оркали маълум масофа ва баланликда жойлашган майдонга (иншоотга) етказиб беради. Бу ишни бажаришда насослар кувватининг бир кисми кувурлар узнлиги буйича гидравлик ва мах,аллий каршиликларни
енгишга сарф булади. Насос куввати унинг напорига пропорционал булиб куйидагича аникланади[1,2]:
Сув хужалигида насос ёрдамида сув кутаришнинг ахамияти
Республикада ахоли сонининг тез суръатлар билан усиши натижасида янги экин майдонларини узлаштириш зарурияти тугилди. Узлаштириладиган ерларнинг аксарияти сув манбаларидан юкорида жойлашган. Уларни сув билан таъминлаш насос станциялари ва курилмалар билан амалга оширилади [3,4].
Хрзирги кунда республика вилоятларида 1604 дона насос станциялари булиб, уларнинг 1500 донага якини фойдаланиб келинмокда. Ишлаш ресурси 20-25 йилни ташкил киладиган жуда куплаб насос агрегатлари, гидромеханик, гидроэнергетик, механик хамда ёрдамчи жихозлар ва гидротехник иншоотлар 35-40 йилдан бери фойдаланиб келинмокда. Туманлараро ва хужаликлараро машина каналларидан 53% хамда ички хужалик тармокларига урнатилган кичик сарфли насос станциялари ва курилмалар ёрдамида яна 25 % фермер хужаликларининг ер майдонлари сугорилмокда, 11000 донага якин вертикал кудуклардаги насос агрегатлари ишлаб турибди. 1-жадвалда Узбекистон Республикаси вилоятларида ишлаб турган баъзи катта насос станцияларининг руйхати келтирилган [6].
1-жaдвaл.
Узбекистонда Республикасида ишлаб турган катта насос станциялари._
№ Вилоятлар Насос станциялари Характеристикалари
Ц, м3/с м Н, мВт
1 2 3 4 5 б
1. Бyxoрo Олст 41 8,5 5,б
^oрaкyл 33 8,5 4,8
X,aM3a - I б8 52,0 45,0
Кyйимoзoр 100 18-21 30,0
X,aM3a - II 105 52,0 125,0
^изилтета 92 45-72 125,0
Кoнимеx 12 2б,0 б,0
2-жaдвaл дaвoми.
1 2 3 4 5 б
2. ^oрaкaлпoгистoн респyбликaси Ёмoнжaр 13 5,0 1,4
Кaттaгaр 54 4,0 4,5
БекFяб 50 5,0 4,5
Нaймaн - Бештам 30 5,0 1,б
3. ^aшкaдaрё кaрши кaскaди (I, II, III, IV, V, вa VI кугариш стaнциялaри) 195 140,0 450,0
Теллимaржoн 155 1б-33 б4,8
4. Cyрxaндaрё Шерoбoд 110 24-29 45,0
AмyЗaнг 32 81,0 48,0
5. Жиззax Жиззax 190 24-37 110,0
б. Андижсн Тaшкелик 27 20,0 7,2
Дустлик 9 83,0 9,б
Экин-Текин 3 130,0 5,1
7. ФaрFoнa Aбдyсaмaт 20 10,0 4,0
Шaркий Aрсиф 2 130,0 5,1
КФК - Cox 2 1б0,0 5,0
Исфaйрaм-Шox,имaрдoн 3 170,0 7,5
8. Нaмaнгaн Пyнгaн 3 1б5,0 б,3
ЧУСТ 5 197,0 15,0
Уйчи 10 78,0 12,8
9. Cирдaрё Бoёвyт 12 2б,0 4,8
Cирдaрё - 3 25 10,0 4,0
Cирдaрё - б 25 10,0 4,0
Caрдoбa 13 5,0 1,4
10. Caмaркaнд Нaрпaй 12 50,0 9б,0
11. Хaмдyстлик мaмлaкaтлaридa Бoш - Кoxoвкa 25-40 21-25 12,5
Иртиш - КaрaFaндa 13-20 19-21 5,0
Caрaтoв 14-18 21-22 5,0
Сугориш насос станцияларидан ташкари куплаб зах кочириш -куритиш ва кишлок хужалигини ичимлик суви билан таъминлаш насос станциялари хам ишлаб турибди.
Сув кутариш учун биринчи поршенли насослар XII асрда Новгород шахрида яратилган. 1519 йили, Псков кремлини, 1631 йили эса Москва кремлини сув билан таъминлаш учун сув минораларига сув узатувчи поршенли насос станциялари курилган.
Поршенли насослардан сунг, унумдорлиги катта булган марказдан кочма ва укий насосларнинг яратилиши, сувни юкорига кутариш ишларини жадаллаштириб юборди. Марказий Осиёда кенг кулланилган чигирлар урнига замонавий насос станциялари курила бошланади. куйида, коракалпогистон Республикаси ва Хоразм вилоятларида машинали сув кутаришнинг ривожланиш тарихини курамиз (3-жадвал).
3-жадвал.
Машинали сув кутаришнинг ривожланиши__
№ СуFориладиган майдонлар (минг га) Хоразм ^орак;алпоFис тон
1933 1937 1933 193 7
1 2 3 4 5 6
Сугориладиган умумий ер майдони (минг га) 126,6 114,5 125,3 115 ,0
Уз окими билан: • гектар; • фоиз. 22,3 17 32,0 28 91,5 73 91, 0 79
3. Чигирлар билан: • гектар; 104,3 3 47,5 4 33,8 5 17, 6
• фоиз. 83 42 27 15
4. Насос станцияси билан: • гектар; • фоиз. 0 0 35,0 30 0 0 7,0 6
5. Чигирлар сони (минг). 46 21 16 8
Бу вилоятларда сугориш учун 1941 йилда 70 %, 1943 йилда 87 %, 1947 йилда 90 % ва хозирги вактда эса, 100 % сув, насос станциялари хамда курилмаларида кутариб берилмокда. Хрзирги
вактда республикамизда насос агрегатлари ишлаб чикарадиган "СУВМАШ" заводи, вилоятларда насосларни таъмирлаш корхоналари ишлаб турибди. Аммо, илгариги иттифок даврида буюртма килиб тайёрланган ва катта насос станцияларига урнатилган насос агрегатларини ишлаб чикариш хозирча йулга куйилмаган. Шу сабабли мавжуд насос агрегатлари ва деталларини таъмирлаш усулларини кайтадан куриб чикан холда янги иш унуми куп, чадамлилиги , ишончлилиги юкори замонавий таъмирлаш усулларини сув хужалиги машиналаридан самарали
фойдаланиш учун жорий этиш бугинги кундаги бажарилиши зарур ишлардан хисобланади.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. Гиргидов А.Д. Механика жидкости и газа (гидравлика) Санкт-Петербург: Изд-во СПбГПУ,2014,-703 с.
2. Гидроэлектростанции малой мощности: Учебное пособие/Под ред. В.В. Елистратова. СПб.: Изд-во Политехн. уни-та, 2005. 432 с.
3. Носиров Ф.Ж., Мухаммадиев М.М., Холматов В.А., Хидиров А.А. Повышение эксплуатационных показателей оросительных насосных станций // Проблемы перехода на рыночные отношения в отраслях водного хозяйства и мелиорации Узбекистана: Материалы Республиканской научно-производственной конференции. -Ташкент: ТИМИ, 2006. -С. 7880.
4. Хамроев Гиёсжон Файзулло угли, Тураев Саидали Сохиб угли. Выбор Рабочего Оборудования Гидроцилиндра, Установленного В Комбинированном Агрегате // Столица Науки статья в журнале - научная статья 2020. - №5 (22). - c. 96 - 104.
5. ^амроев Гиёсжон Файзулло угли, Тураев Саидали Сохиб угли. ЭФФЖИЕНТ УСЕ ОФ ПРЕПАРАТИОН АГГРЕГАТЕС ФОР ПЛАНТИНГ ЛАНДС ИН А СИНГЛЕ ПАСС WKI^ А СТРАИЩТЕНИНГ ТОРСИОН WОРК // МАТЕР1АЛИ М1ЖНАРОДНО1 НАУКОВО1 КОНФЕРЕНЦП. (Т. 1), 12 червня, 2020 рк. Кшв, Украша: МЦНД. - c. 119121.
6. Х Нуров, ГФ Хамроев, Ж Сирожев, О Зайниев, М Мардонов, С Асадов ПРЕИМУЩЕСТВА ТЕХНОЛОГИИ ПРИМЕНЕНИЯ ПОСЕВНЫХ МАШИН УНИВЕРСАЛ В БУХАРСКОЙ ОБЛАСТИ // The Way of Science. 2019. № 12 (70). Vol. II. - c. 62-64.