Научная статья на тему 'СУВ ҲАВЗАЛАРИНИНГ МЕЛИОРАЦИЯ ТАРМОҚЛАРИГА НИСБАТАН ЖОЙЛАШУВИ ВА УНИНГ БАЛИҚЧИЛИККА ТАЪСИРИ'

СУВ ҲАВЗАЛАРИНИНГ МЕЛИОРАЦИЯ ТАРМОҚЛАРИГА НИСБАТАН ЖОЙЛАШУВИ ВА УНИНГ БАЛИҚЧИЛИККА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
27
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЖОЙЛАШУВ / МАСОФА / ЧУқУРЛИК / БАЛИқЧИЛИК

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Матчанов О.Ж., Матсопоева А.Қ.

Мақолада Хоразм вилоят сув ҳавзаларининг мелиорация тармоқларига нисбатан жойлашуви ГАТ технологиялари асосида тахлил қилинган. Уларга нисбатан чуқурда жойлашган сув ҳавзаларининг туманлар кесимида жадвали тузилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LOCATION OF WATER BASINS ASSOCIATED WITH DRAINAGE SYSTEMS AND ITS IMPACT ON FISHERIES

The article analyzes the location of water bodies in the Khorezm region in relation to reclamation networks based on GAT technologies. In relation to them, a table has been compiled for the areas of deep-water basins.

Текст научной работы на тему «СУВ ҲАВЗАЛАРИНИНГ МЕЛИОРАЦИЯ ТАРМОҚЛАРИГА НИСБАТАН ЖОЙЛАШУВИ ВА УНИНГ БАЛИҚЧИЛИККА ТАЪСИРИ»

Матчанов О.Ж.

Урганч давлат университети таянч докторанти

Матсопоева А. К,.

Урганч давлат университети талабаси

СУВ ХДВЗАЛАРИНИНГ МЕЛИОРАЦИЯ ТАРМОЦЛАРИГА НИСБАТАН ЖОЙЛАШУВИ ВА УНИНГ БАЛЩЧИЛИККА

ТАЪСИРИ

Аннотация. Мацолада Хоразм вилоят сув уавзаларининг мелиорация тармоцларига нисбатан жойлашуви ГАТ технологиялари асосида тахлил цилинган. Уларга нисбатан чуцурда жойлашган сув уавзаларининг туманлар кесимида жадвали тузилган.

Калит сузлар: Жойлашув, масофа, чуцурлик, балицчилик, Google Earth, GTOPO30, ALOS DSM, ALOS-PALSAR, ASTER, SRTM.

Matchanov O.J. basic doctoral student Urgench State University Matsopoyeva A. Q.

student

Urgench State University

LOCATION OF WATER BASINS ASSOCIATED WITH DRAINAGE SYSTEMS AND ITS IMPACT ON FISHERIES

Annotation. The article analyzes the location of water bodies in the Khorezm region in relation to reclamation networks based on GAT technologies. In relation to them, a table has been compiled for the areas of deep-water basins.

Key words: Location, distance, depth, fish farming, Google Earth, GTOPO30, ALOS DSM, ALOS-PALSAR, ASTER, SRTM.

Кейинги йилларда балицчилик тармоFини ривожлантиришга алохида эътибор царатилиши натижасида мамлакатимизда, жумладан Хоразм вилоятида хам балиц етиштириш ва истемол курсаткичлари хажми сезиларли даражада ортиб бормоцда. Лекин ицлим узгариши натижасида юзага келаётган сув танцислиги тармоц тарацциётига тусиц булаётгани сир эмас.

Шу сабабли балицчилик тармоFида фойдаланиш учун барцарор сув хавзаларини аницлаш давр талабига айланди. Тадцицотлар мелиорация тармоцларига нисбатан баландда жойлашган сув хавзалари сув танцис булган даврда цуриб цолиб, балицлар нобуд булаётганини курсатмоцда.

Туби мелиорация тармокларига нисбатан чукур жойлашган сув хавзалари эса нисбатан баркарор эканлиги кузатилди. Сув танкис йилларда куриб колмаслиги учун уларга якин жойлашган зовурга нисбатан сув хавзаларининг атрофи 1,5-2 метр чукурликда казиб чикилди. Натижада KурFOкчил мавсумда кулнинг казилган кисмида сув сакланиб колди (1 -расм).

1-расм. Мелиорация TapMOFrna нисбатан чукур килиб казилган сув

хавзалари.

Бу тадкикотлар коллектор ва дренажлар сатхидан чукурда жойлашган куллар уларнинг сув сатхи билан тенг ва айникса ундан баландда жойлашганларига нисбатан баркарорлигини тасдиклади. Шу сабабли вилоят буйича барча сув хавзаларининг мелиорация тармокларига нисбатан жойлашуви аникланди. Бунинг учун Google Earth дастури асосида бугунги кун холатига вилоят худудида, уртача майдони 88.9 м2, умумийси 180.6 км2 тенг 2030 та сув хавзалари аникланиб, ракамлаштириш оркали геофазовий маълумотлари яратилди [1]. Google Earth, GTOPO30, ALOS DSM, ALOS-PALSAR, ASTER, SRTM глобал ракамли баландлик моделлари (DEM) асосида килинган тахлиллар ва уларни кул худудида утказилган улчаш ишларида олинган натижалар билан таккослаш SRTM маълумотларининг ишончлилигини курсатди [2]. Тахлиллар вилоятнинг худудининг турли кисмида жойлашган сув хавзаларида хам утказилиб, батиметрик карталари яратилди (2-расм).

2-расм. Сунъий йулдош маълумотлари асосида чукурлиги тахлил килиниб, батиметрик карталари яратилган сув хавзалари.

Вилоят худудида 2-2,5 м чуцурликдаги дренаж тармоцлари 150 метр масофадаги сизот сув сатхини пасайтира олади [3]. ArcGIS дастури асосида утказилган тахлилларда вилоят худудидаги сув хавзаларининг 717 таси коллектор ва дренажлар таъсир доирасида, яъни 150 метр узоцликда жойлашганлиги, шундан 235 таси улардан чуцур, 436 таси бир хил баландликда ва 46 таси баландда жойлашганлиги аницланди. Коллектор ва дренажлардан чуцур жойлашган сув хавзалари туманлар кесимида тахлил цилинди (1-жадвал).

1-жадвал

Мелиорация тармокларидан чукурда жойлашган сув хавзаларининг

туманлар кесимида таксимланиши

Йирик сув хавзалар (>1 км2) Уртача хавзала сув р(0,1-1 км2) Кичик сув хавзалар(<0,1 км2)

№ Туманлар сони майдони сони майдони сони майдони

1 БOFOT 4 5.3 12 3.9 16 0.7

2 Гурлан 0 0 0 0 7 0.3

3 Урганч 0 0 4 0.8 2 0.1

4 Хазорасп 1 3.4 13 3.7 25 0.8

5 Хонца 0 0 0 0 6 0.1

6 Хива 8 38.2 12 4.9 12 0.4

7 Шовот 1 1.5 14 3.5 39 1.2

8 Янгиарик; 2 41.4 6 1.6 22 0.7

9 Янгибозор 0 0 1 0.7 2 0.01

10 Кушкупир 2 2.6 9 4.0 15 0.5

Вилоят буйича 18 92.4 71 23.1 145 4.9

Жадвалдан куриш мумкинки, вилоятнинг Хива ва Янгиарик туманларида майдони 1 км2 дан ортик булган 10 та йирик сув хавзалари негизида 79.6 км2 сув юзаси акваториясида балик хужалигини юритиш учун алохида кластерлар ташкил этиш мумкин. Уртача сув хавзалари (0.11 км2) куп булган Б0F0т, Хазорасп, Хива, Шовот, Кушкупир туманларида умумий майдони 15,1 км2 булган 47 та сув хавзасида худудий, яъни туман микёсида баликчилик кластерларини ташкил этиш тавсия этилади. Вилоятнинг барча туманларида кенг таркалган хар бирининг майдони 0.1 км2дан кичик булган 145 та (умумий майдони 4.9 км2) кичик сув хавзалари негизида майда балик хужалигини юритиш мумкин.

БМТ бош ассамблеяси 2022 йилни «Халкаро майда хужалик баликчилиги ва аквакультура йили» деб эълон килди. 2021 йил 20 декабрда Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан «Узбекистонда баликчилик сохасини ривожлантириш»га баFишланган селектор йотилишда ахолининг озик-овкатга булган талабини кондириш учун «майда хужалик баликчилиги»ни давлат томонидан куллаб куватлаш учун бир катор имтиёзлар берилди. Бундан ташкари, ПК-83-сон карорининг 1-иловасига мувофик 2022 йил якунида Хоразм вилоятида балик етиштириш хажмини 66 минг тоннага ошириш кузда тутилган. Биз юкорида куриб чиккан тахлиллар эса, майда баликчилик хужалигини табиий хавзаларда ривожлантириш имкони йуклигини курсатяпти. Шу сабабли вилоятда майда баликчилик хужаликларини табиий шароитдан ажратилган холда сунъий ховуз ва бассейнларда интенсив усулда ташкил этиш оркали юритиш максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Matchanov O.J. "Identification of sustainable lakes in khorezm region by comparing data from traditional and modern sources". Electronic journal Actual Problems of modern Science, Education and Training. Actual problems of geography. december, 2020-VI http://khorezmscience.uz

2. Matchanov О., Bekmetova Sh. "Selection of digital elevation model for determining the height and depth of lakes and ponds of the khorezm region". Electronic journal of actual problems of modern science, education and training. March, 2020, pages— 97-105.

3. Легостаев В.М. Мелиорация засоленных земель. Госиздат. УзССР. Тошкент 1959. -C.146

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.