Научная статья на тему 'СУРУНКАЛИ БУЙРАК ЕТИШМОВЧИЛИГИ БИЛАН ОҒРИГАН, ДИАЛИЗ ТЕРАПИЯ ОЛАЁТГАН ВА ОЛМАЁТГАН БЕМОРЛАРДА ОҒИЗ БЎШЛИҒИНИНГ МАҲАЛЛИЙ ИММУНИТЕТ ҲОЛАТИ'

СУРУНКАЛИ БУЙРАК ЕТИШМОВЧИЛИГИ БИЛАН ОҒРИГАН, ДИАЛИЗ ТЕРАПИЯ ОЛАЁТГАН ВА ОЛМАЁТГАН БЕМОРЛАРДА ОҒИЗ БЎШЛИҒИНИНГ МАҲАЛЛИЙ ИММУНИТЕТ ҲОЛАТИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
1063
43
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ХРОНИЧЕСКАЯ ПОЧЕЧНАЯ НЕДОСТАТОЧНОСТЬ / МЕСТНЫЙ ВРОЖДЕННЫЙ ИММУНИТЕТ / УРЕМИЯ / СТОМАТОЛОГИЧЕСКАЯ ПОМОЩЬ / СУРУНКАЛИ БУЙРАК ЕТИШМОВЧИЛИГИ / ГЕМОДИАЛИЗ / МАХАЛЛИЙ ИММУНИТЕТ

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Алиев Шовкат Рузиматович, Шоахмедова Камола Назировна, Акбаров Абзал Нигматуллаевич, Сатторов Ботиржон Бахтиёр Ўғли

Гемодиализ олмаётган сурункали буйрак етишмовчилиги бор беморларда оғиз бўшлиғининг туғма иммунитет системасида бирмунча фаолашув ҳолатларини кузатдик. Лекин, гемодиализ олаётган беморларда маҳалий иммунитет тизимида чуқур етишмовчиликлар кузатилди. Уремик токсинлар таъсирида оксидатив стресс махсулотларини узоқ мутдатда маҳалий иммунитет тизимини бу гуруҳ беморларда активлаштирган, охир-оқибат бу тизимнинг ўта ҳолдан тойдиришига сабаб бўлиб, туғма иммунитет тизимининг танқислигини оғиз бўшлиғида келтириб чиқарган. Сурункали буйрак етишмовчилиги билан оғриган беморларга стоматологик ёрдам кўрсатиш давомида, айниқса тиш протезларини қўллаш даврларида бу хусусиятларга алохида эътибор бериш зарур.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по клинической медицине , автор научной работы — Алиев Шовкат Рузиматович, Шоахмедова Камола Назировна, Акбаров Абзал Нигматуллаевич, Сатторов Ботиржон Бахтиёр Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУРУНКАЛИ БУЙРАК ЕТИШМОВЧИЛИГИ БИЛАН ОҒРИГАН, ДИАЛИЗ ТЕРАПИЯ ОЛАЁТГАН ВА ОЛМАЁТГАН БЕМОРЛАРДА ОҒИЗ БЎШЛИҒИНИНГ МАҲАЛЛИЙ ИММУНИТЕТ ҲОЛАТИ»

УДК: 612.112.3 + 616.61-004

СУРУНКАЛИ БУЙРАК ЕТИШМОВЧИЛИГИ БИЛАН ОГРИГАН, ДИАЛИЗ ТЕРАПИЯ ОЛАЁТГАН ВА ОЛМАЁТГАН БЕМОРЛАРДА ОГИЗ БУШЛИГИНИНГ МАХАЛЛИЙ ИММУНИТЕТ ХОЛАТИ

АЛИЕВ ШОВКА Т РУЗИМА ТОВИЧ Тошкент тиббиёт академияси микробиология кафедраси доценти т.ф.н. Тошкент шахри. Узбекистон Республикаси.

ОИСЮ Ю 0000-0003-1843-2314 ШОАХМЕДОВА КАМОЛА НАЗИРОВНА Тошкент давлат стоматология институти ортопедик стоматология факультети ассистенти. Тошкент шахри. Узбекистон Республикаси. ОИСЮ Ю 0000-0003-0452-9529

АКБАРОВ АБЗАЛ НИГМАТУЛЛАЕВИЧ Тошкент давлат стоматология институти ортопедик стоматология факультети доценти, т.ф.н. Тошкент шахри. Узбекистон Республикаси. ORCID Ю 0000-0002-4868-7660

САТТОРОВ БОТИРЖОН БАХТИЁР УГЛИ Тошкент тиббиёт академияси микробиология кафедраси 1-курс магистранти. Тошкент шахри. Узбекистон Республикаси.

ОИСЮ Ю 0000-0002-0451-6237 АННОТАЦИЯ

Гемодиализ олмаётган сурункали буйрак етишмовчилиги бор беморларда огиз бушлигининг тугма иммунитет системасида бирмунча фаолашув холатларини кузатдик. Лекин, гемодиализ олаётган беморларда маралий иммунитет тизимида чунур етиш-мовчиликлар кузатилди. Уремик токсинлар таъсирида оксидатив стресс махсулотларини узон мутдатда маралий иммунитет тизимини бу гурух беморларда активлаштирган, охир-онибат бу тизимнинг ута холдан тойдиришига сабаб булиб, тугма иммунитет тизимининг таннислигини огиз бушлигида келтириб

чикарган. Сурункали буйрак етишмовчилиги билан огриган беморларга стоматологик ёрдам курсатиш давомида, айникса тиш протезларини куллаш даврларида бу хусусиятларга алохида эътибор бериш зарур.

Калит сузлар: сурункали буйрак етишмовчилиги, гемодиализ, махаллий иммунитет, уремия

СОСТОЯНИЕ МЕСТНОГО ИММУНИТЕТА СЛИЗИСТОЙ РТА У БОЛЬНЫХ С ХРОНИЧЕСКОЙ ПОЧЕЧНОЙ НЕДОСТАТОЧНОСТЬЮ И ПРОХОДЯЩИХ И НЕ ПРОХОДЯЩИХ ДИАЛИЗНУЮ ТЕРАПИЮ

АЛИЕВ ШОВКА Т РУЗИМА ТОВИЧ

кандидат медицинских наук, доцент кафедры микробиологии Ташкентской медицинской академии город Ташкент. Республика

Узбекистан. ОРСЮ Ю 0000-0003-1843-2314 ШОАХМЕДОВА КАМОЛА НАЗИРОВНА ассистент факультета ортопедической стоматологии Ташкентского государственного стоматологического института. город Ташкент. Республика Узбекистан.

О^СЮ Ю 0000-0003-0452-9529 АКБАРОВ АБЗАЛ НИГМАТУЛЛАЕВИЧ кандидат медицинских наук, доцент ассистент факультета ортопедической стоматологии Ташкентского государственного стоматологического института. Город Ташкент. Республика

Узбекистан. ОРСЮ Ю 0000-0002-4868-7660 САТТОРОВ БОТИРЖОН БАХТИЁР УГЛИ Магистрант 1 курса Ташкентской медицинской академии город Ташкент. Республика Узбекистан.

О^СЮ Ю 0000-0002-0451-6237 АННОТАЦИЯ

У больных хронической почечной недостаточностью, не

проходящих гемодиализную терапию отмечается некоторое активирование системы врожденного иммунитета слизистой рта. У больных проходящих диализную терапию отмечается глубокие нарушения местного иммунитета. Под длительным воздействием уремических токсинов сначало отмечается повышение активности местного иммунитета, а последствии приводит утомлению этой системы, что приводит к недостаточности мтного иммунитета. Это нужно учитывать при оказании стоматологической помощи, в особенности при протезировании у больных с хронической почечной недостаточностью.

Ключевые слова: хроническая почечная недостаточность, местный врожденный иммунитет, уремия, стоматологическая помощь

LOCAL ORAL MUCOSAL IMMUNITY IN PATIENTS WITH CHRONIC RENAL FAILURE AND UNDERGOING AND NOT UNDERGOING

DIALYSIS THERAPY

ALIYEV SHOVKAT RUZIMATOVICH

Candidate of Medical Sciences, Associate Professor of Microbiology, Tashkent Medical Academy, Tashkent. Republic of

Uzbekistan. ORCID ID 0000-0003-1843-2314 SHOAKHMEDOVA KAMOLA NAZIROVNA assistant to the Faculty of Orthopaedic Dentistry of the Tashkent State Dental Institute. Tashkent city. Republic of Uzbekistan.

ORCID ID 0000-0003-0452-9529 AKBAROVABZAL NIGMATULLAEVICH candidate of medical sciences, associate professor of the faculty of orthopedic dentistry of Tashkent State Dental Institute. City of Tashkent.

Republic of Uzbekistan. ORCID ID 0000-0002-4868-7660

SATTOROVBOTIRJON BAKHTIER OGLI

Master of the 1st year of the Tashkent Medical Academy,

Tashkent. Republic of Uzbekistan. ORCID ID 0000-0002-0451-6237

ABSTRACT

In patients with chronic renal failure who do not undergo hemodialysis therapy, there is some activation of the innate immunity system of the oral mucosa. In patients undergoing dialysis therapy, deep violations of local immunity are noted. Under prolonged exposure to uremic toxins, an increase in the activity of local immunity is first noted, and subsequently leads to fatigue of this system, which leads to insufficient mat immunity. This should be taken into account when providing dental care, especially when prosthetics in patients with chronic renal failure.

Keywords: chronic renal failure, local congenital immunity, uremia, dental care

МУАММОНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ. Сунги ун йил мобайнида сурункали буйрак етишмовчилиги (СБЕ) билан огриган беморларни даволашда гемодиализ терапиясини такомиллаштириш усуллари беморларнинг умрини сезиларли даражада оширди - [8].

Ушбу гурухдаги беморларнинг асосий муаммолари о™з буш-лишда турли куринишдаги асоратларни ривожланиши хисобланади, шу жумладан ошз бушлишда ривожланиётган периодонтит, кариозга алокасиз жарохатлар, тиш касалликлари, тишларнинг эрта йуколиши ва коникарсиз ошз бушли™ гигиенаси, буларнинг барчаси тиш шифокорлари ва стоматологик профилактикада, айникса тиш протезларини куйишда кийинчиликларни туэдиради - [4, 6].

Бу контингент беморлар учун доимий стоматологик назорат жуда зарурдир, чунки СБЕ билан огриган беморларга стоматологик ёрдамни бериш, ошз бушлишнинг тукималари ва органларида

узгаришлар хусусиятини урганиш мух,им амалий ах,амиятга эга. Охирги йилларда СБЕ билан огриган гемодиализ олаётган бемор-ларнинг стаматологик ёрдамга, айникса тиш протезларини куйиш ёки уларнин янгилашга булган эхтиёжлари ошиб бормокда. Бу муаммо-ларни ечишда ошз бушл^ининг тугма иммунитет х,олатини урганиш му^им а^амият касб килади, чунки тиш протезларинидан кейинги асоратлари, протезларга урганиш даври, асосан о™з бушли™ х,олатига ва маралий иммун тизим хусусиятига бо^ик - [1, 5, 7].

Охирги йилларда СБЕ билан огриган ва гемодиализ олаётган беморларда ошз бушлиш х,олатини урганиш буйича бир катор илмий ишлар килинган - [9, 11, 12]. Шу билан бир каторда бемоларга орто-педик ёрдамни беришда ва тиш протезларини куллаш жараёнида ошз бушлиш микробиоценози ва маралий иммунитет х,олатига башшланган илмий ишларни учратмадик.

Келтирилган далиллар ошз бушлиш тугма иммунитет х,олатини урганишни, айникса бу тадкикотларни СБЕ билан касалланган бемор-лар х,олатига бо^аб утказишни давом эттиришни такозо этмокда ва илмий кизикиш уйготмокда.

ИШНИНГ МАКСАДИ. Сурункали буйрак етишмовчилиги билан огриган гемодиализ терапия олаётган ва олмаётган беморларда ошз бушлиш маралий иммунитет х,олатига бах,о бериш.

МАТЕРИАЛ ВА ТЕКШИРИШ УСУЛЛАРИ: Мазкур изланиш Тошкент Стоматолоия институтининг ортопедик факультети клини-касига мурожат килган 108 беморларда олиб борилди. Беморларга СБЕ ташхиси клиник-лаборатор стандартларга асосланиб нефролог шифокорлар тамонидан куйилган. Беморлардан 43 тасига шу даврда гемодиализ терапияга мухтож булмаган, 45 таси эса текширув даврида гемодиализ терапияси олаётган, 20 таси назорат гуру^и килиб олинди, назорат гуру^идагиларда буйрак касалликлари кузатилмаган.

Тадкикотда сулак таркибидаги нейтрофилларининг фагоцитар активлиги НФА (фагоцит килган нейтрофилларнинг % -даги курсат-кичи), ФЧ (нейтрофиллар тамонидан ютилган бактерияларни уртача сони) умумй кабул килинган усулларда утказилди. Бу тадкикотларда фагоцитоз учун тест система сифатида стандарт латекс булакчаларидан (10% полистериол суспензия, 1,5 мкм улчамда ДиаэМ Россия) фойдаланилди. Нейтрофилларнинг кислородга бо^ик спонтан активлашувини НСТ -тестини (нитромовий тетразол) куллаш оркали, сулак таркибидаги лизоцим ферменти когозли диск усулда аникланилди - [1]. Секретор иммуноглобулинни сулакдаги курсаткичи "Вектор Бест"(Россия) компаниясининг такдим этган тупламлари ёрдамида (ИФА) аникланди.

Олинган маълумотлар "СТАТИСТИКА-6,0"дастури ёрдамида кайта ишланди. Х,исоблаш уртача арифметик кийматлар (М) ва стандарт ошшлар (м). Ишончлилик курсаткичлари студентнинг ^ мезонлари ёрдамида аникланди.

ОЛИНГАН НАТИЖАЛАР ВА УЛАРНИНГ МУХОКАМАСИ

Клиник материални тахлил килишда курсаткичлар нормадан четга чикадиган беморларнинг сонини аниклаш мухим булади. Бизнинг ишимизда (со^ом назорат гурухида) М±2б кийматлари чега-раси норма деб кабул килинган, чунки бу чегаралар ичида вариацион катордаги кетма-кетликнинг барча вариантлари 95% мавжуд. ^уйида келтирилган курсаткичлар нормадан юкори булса ижобий курсаткичлар сони (ИКС) М+26 юкориси, агар курсаткичлар нормага нисбатан паст булса М-26 остида булган намуналар ижобий хисоб-ланади. Олинган натижалар жадвал ва диаграммаларда келтирилган.

СБЕ огриган беморларнинг ошз булишдаги махалий иммуни-тетнинг холати (биринчи текширувда)

Жадвал 1

№ Курсаткичлар Назорат грухи п=20 СБЕ огриган беморлар п=43(диализ олмайдиган) СБЕ огриган беморлар п=45(диализ олувчилар)

НФА% 55,4±1,15 56,6±1,13 41,6±1,3**"

2 ФИ ш.б. 4,04±0,13 4,64±0,2* 2,53±0,12**~

3 НСТ-тест, % 31,3±1,06 34,6±1,05* 21,8±0,85**~

4 Лизоцим мг/мл 20,6±0,78 24,6±0,67** 14,3±0,54**~

5 sIgA мкг/л 206,5±9,01 239,5±8,1* 134,4±3,8**~

Изох: Назорат гурухига нисбатан ишончилик курсаткичлари (**-P<0,001; * - P<0,05);биринчи гурух беморларга нисбатан (••- P<0,001; • - P<0,05).

Келтирилган жадвал ва диаграммадан (1,1) куриниб турибдики назорат гурухи, со^ом кишиларнинг сулагида нейтрофилларнинг фагоцитар активлиги (НФА) 48% дан 69% булиб, уртача 55,4±1,15% ташкил килди. Нейтрофилларнинг фагоцитар индекси эса (нейтро-филлар тамонидан ютилган бактерияларни уртача сони) 3,15 дан 5,24 ш.б. учраб уртача 4,04±0,13 ш.б. ташкил килди. Нейтрофилларни спантан активлашувини НСТ -тести (нитромовий тетразол) оркали аниклаганимизда, со^ом назорат гурухида 25 дан 39% гача нейтрофилларни спонтан активлашуви аникланди, бу курсаткич гурух учун уртача 31,3±1,06% ташкил килди.

Ошз бушлишнинг нормал махалий иммунитетига бахо бериш-да, фагоцит тизими билан бир каторда, сулак таркибидаги лизоцим ферменти ва секретор иммуноглобулинларни аниклаш мухим амалий ахамиятга эга, чунки лизоцим ва sIgA ошз бушли™ шиллик кавати ва сулакдаги асосий химоя омилларидан бири хисобланади. Лизоцим

со^ом назорат гурухида 12 дан 28 мг/мл учраб, гурух учун уртача 20,6±0,78 мг/мл ташкил килди, кизикарлиси шундан иборатки, назорат гурухида битта кишида ИКС М+26 юкори (5%) булганлиги аникланди. Сулак таркибидаги ва sIgA ни аникланганда унинг сулак таркибидаги микдори 142 дан 270 мкг/л топилиб, умумий гурух учун уртача 206,5±9,0 мкг/л эканлиги маълум булди.

СБЕ билан огриган диализ олмайдиган беморлар о™з бушли-шнинг махалий химоя омиллари холатини со^ом назорат гурухи курсаткичлари билан солиштирганимизда ута чукур фаркларни аниклай олмадик, шу билан бир каторда НФА со^ом назорат гурухидан статистик ишонарли фарк килмасада уларнинг ФИ ва нейтрофилларни спонтан активлашуви назорат гурухига нисбатан ишонарли ошганлиги аникланди ва уртача 4,64±0,2 ш.б. ва 34,6±1,05 % (Р<0,05) ташкил килди ва ИКС ни хам 6,9% ва 4,6% ошганлиги маълум булди. Бу гурух беморларда лизоцим курсаткичи хам ишонарли назорат гурухига нисбатан ишонарли ошган (Р<0,001), ИКС хам 23,2% ташкил килди, бошкача килиб айтилганда 43 та текширилган беморларнинг 10 тасида лизоцим ферментини нормадан юкори эканлиги маълум булди. Шундай курсаткич сулак таркибидаги ва sIgA ни аникланганда хам кузатилди, лекин ИКС курсаткичи факат 3 беморда аникланди ва 6,9% ташкил килди.

Ошз бушлиш махалий иммунитет тизимини СБЕ огриган ва гемодиализ олаётган беморларда урганганимизда, уларда умуман бошкача вазиат мавжудлиги маълум булди. Бу гурух беморларда назорат ва биринчи гурух беморларга нисбатан ошз бушлиш махалий иммунитет тизимида чукур узгаришлар, яъни иммунодефицит холлати мавжудлиги маълум булди. Олинган натижалар жадвал ва диаграммада (1.1) келтирилган.

25 20 15 10 8 6 4 2 0 0 5 10 20 30 40 50 60 70

А XX 23,3% ф Назорат гурузда —

-ф- СБЕ-диализ олмайдиган / \

беморлар / \

/

6,9% 6,9% 4,9%

М+26

ФАН ФИ НСТ-тест Лизоцим э1дА мкг/п

И СБЕ—диализ олиётган беморлар М-23

40%

^ 51% 5э з% / г- г- Г-ПУ __

63,

Диаграмма 1. Таткикот утказилган гурухларда М±2б ИКС (ижобий курсаткичлар сони) кийматлари буйича килинган тахлиллар

куриниши.

Келтирилган жадвал ва диаграммадан куриниб турибдики, СБЕ билан огриган ва олинувчи тиш протезлари куйилишга тайёрлани-лаётган беморларнинг о™з бушлишда НФА назорат ва биринчи грухга нисбатан ишонарли 1,4 маротаба камайганлиги аникланди, ИКС эса бу гурух беморларда 68,9% ташкил килди, бошкача килиб айтилганда 45 та текширув олиб борилган беморлардан 31 сининг аралаш сулаги таркибида НФА курсаткичи ишонарли (Р<0,001) камайганлиги маълум булди. Нейтрофилларнинг фагоцитар актив-лигини камайиши, уларнинг ФИ ва спонтан активлашув курсаткич-ларида хам намоён булди. Агар бу курсаткичлар СБЕ билан огриган

ва гемодиализ олмаётган беморларда назорат гурухига нисбатан ишонарли юкори эканлиги курсатилган булса, гемодиализ олаётган бемоларда бу курсаткич хар иккала гурухга нисбатан 1,6 ва 1,8 маротаба камайганлиги аникланди, ИКС курсаткичлари хам 40% ва 55,5% ташкил килди.

СБЕ билан касалланган ва гемодиализ олаётган беморлар сулаги таркибида лизоцим ва sIgA курсаткичларида хам камобликлар кузатилди. Бу курсаткичлар со^ом назорат гурухи курсткичидан 1,4 ва диализ олмайдиган беморлар гурухи курсаткичидан 1,7 маротаба ишонарли (P< 0,001) камайган. Бу гурух беморларда ИКС курсаткичлари хам солиштириш гурухларига нисбатан 46% ва 53,3% юкори эканлиги аникланди.

ХУЛОСА. Олинган натижалар асосида шуни айтиш мумкинки гемодиализ олмаётган СБЕ бор беморларда ошз бушлишнинг тугма иммунитет системасида бирмунча фаолашув холатларини кузатдик, яъни нейтрофиллар тамонидан ютилган бактерияларни уртача сонини (ФИ) ошиши, ва уларни спонтан метобалитик активлашувига гувох булдик. Фагоцитлар активлиги билан бир каторда сулак таркибидаги лизоцим ва секретор иммуноглобулин А хам концентрациям назорат гурухига нисбатан ишонарли юкори эканлиги маълум булди. Лекин, гемодиализ олаётган беморларда бу курсаткичлар тубдан фарк килди, яъни махалий иммунитет тизимида чукур етишмовчиликлар кузатилди.

Олинган натижаларни адабиётлардан олинган маълумотлар асосида тахлил килганимизда СБЕ билан огриган, лекин гемодиализ олишгача етиб бормаган беморларнинг о™з бушлиш махалий иммунитетининг холати, бизнинг олган натижалар курсаткичларига ухшаш булди. Маълумки организмни уремик холатида, купчилик метоболитик токсинлар организимдан тулик чикарилмайди. Орга-низмда йишлаётган токсинлар таъсирида организм хужайраларининг

яллигланиш активлиги доимий ошиб боради. Бу эса оксидатив стресс махсулотларини йишлиб колишига сабаб булиб, бу махсулотлар тугма ва адаптив иммунитет тизимининг спантан доимо активла-шувини келтириб чикаради ва уларни иммун активлигини сустлаш-тиради - [10].

СБЕ терминал стадияси, яни гемодиализ олаётган беморларда бу курсаткичлар хар иккала назорат гурухига нисбатан ишонарли пасайиб кентганлиги маълум булди. Олинган натижалар ИКС (М±2б) оркали тахлил килганимизда (хар бир курсаткичда) текширув утказилган беморларнинг 18 дан 31 тасида (41% 68,9%) ошз бушлишда чукур иммун танкислик холати, тугма иммунитет курсаткияларида кузатилди, 27 дан 14 беморларда бу курсаткичлар назорат гурухи курсаткичларидан фарк килмади. Тугма иммунитетда танкислик кузатилган беморларнинг деярли хаммасида гемодиализ олиш мутдати 3 дан 5 йилгача эканлиги маълум булди. Бу курсаткичлар уртасида тескари уртача корилацион (r+0,59) богликлик борлиги аниыкланди. Олинган натижалардан шундай хулосалар килиш мумкин, уремик токсинлар таъсирида оксидатив стресс махсулотларини узок мутдатда махалий иммунитет тизимини бу гурух беморларда активлаштирган, охир-окибат бу тизимнинг ута холдан тойдиришига сабаб булиб, тугма иммунитет тизимининг танкислигини о™з бушл^ида келтириб чикарган.

СБЕ билан огриган беморларга стоматологик ёрдам курсатиш давомида, айникса тиш протезларини куллаш даврларида бу хусусиятларга алохида эътибор бериш зарур.

Адабиётлар руйхати:

1. Алиев Ш.Р., Умарова Д.У. Сбор забора материала для определения лизоцима в слюне у детей. Рац. Удост. №2194 Выд. 1 ТашГосМИ, 1994 г.

2. Акбаров А.Н. Клинико-функциональные изменения в зубочелюстной системе при полном отсутствии зубов. Оптимизация ортопедической стоматологической помощи- Автореферат дис. д.м.н, Ташкент, 2018.

3. Бельских О.А. Особенности клинического течения и лечение стоматологических заболеваний при хронической болезни почек. -Автореферат дис. к.м.н, Санкт-Петербург, 2016.

4. Майбородин И.В. и. друг. Состояние полости рта при почечной недостаточности. -//Журнал: Стоматология. 2014; 93(1): 7279

5. Степанова Е.Н., Синюхин В.Н. и друг. Показатели иммунитета у больных с терминальной стадией почечной недостаточности и уремический токсин пара-крезол (обзор литературы и собственные исследования) - // Экспериментальная и клиническая Урология. 2016, 1, стр. 112-119.

6. Спицына В.И. Иммунные нарушения и патогенетическое обоснование их коррекции у больных хроническими заболеваниями слизистой оболочки полости рта. - Авто-реф. дис. д.м.н., М., ЦНИИС, 2005. - 38 с.

7. Кравчук И.В., Данилова Д.В. Состояние полости рта у пациентов с хронической почечной недостаточностью - //УкраТнський стоматолопчний альманах. 2013, №5, 98-99.

8. Ящук Е. В. Состояние полости рта у больных с терминальной стадией хронической почечной недостаточности, находящихся на диализной терапии. Автореферат дис. к.м.н, Санкт-Петербург, 2009.

9. Limeres J. Early tooth loss in end-stage renal disease patients on haemodialysis. / J. Limeres, J.F. Garcez, J.S. [et al.] // Oral. Dis. - 2016. - № 68 (10). - P. 1125 - 1130.

10. Meyer T.W., Hostetter T.H. Uremia. // N. Engl. J. Med. 2007. Vol. 357, N 13. P. 1316-1325.

11. Kato S., Chmielewski M., Honda H., Pecoits-Filho R., Matsuo S., Yuzawa Y., Tranaeus A., Stenvinkel P., Lindholm B. Aspects of immune dysfunction in end-stage renal disease. // Clin. J. Am. Soc. Nephrol. 2008. Vol. 3, N 5. P. 1526-1533.

12. Tonelli M., Wiebe N., Culleton B., House A., Rabbat C., Fok M., McAlister F., Garg A.X. Chronic kidney disease and mortality risk: a systematic review. // J. Am. Soc. Nephrol. 2006. Vol. 17, N 7. P. 20342047.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.