Научная статья на тему 'СУРХОН ВОҲАСИНИНГ ТОҒЛИ ҲУДУДЛАРИ ЗИЁРАТГОҲЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ ЭЪТИҚОДИЙ ҚАРАШЛАР ( ЗАРХОНА ҚИШЛОҒИ МИСОЛИДА )'

СУРХОН ВОҲАСИНИНГ ТОҒЛИ ҲУДУДЛАРИ ЗИЁРАТГОҲЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ ЭЪТИҚОДИЙ ҚАРАШЛАР ( ЗАРХОНА ҚИШЛОҒИ МИСОЛИДА ) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Зиёратгоҳ / Сариосиё тумани / Зархона қишлоғи / Атобак / Хожа Бузург / Шайх Аҳмаджон Маҳдум / зиёрат / маросим / урф-одат / анъана. / shrine / Sariasia district / Zarkhana village / Atobak / Khoja Buzurg / Sheikh Ahmadjon Makhdum / pilgrimage / ceremony / custom / tradition.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Бобомуродов Фозилжон Комилжон Ўғли

Мақолада Сурхон воҳасининг Сариосиё туманидаги олис тоғли ҳудудида жойлашган Зархона қишлоғи зиёратгоҳлари ва улар билан боғлиқ эътиқодий қарашлар хусусида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEOLOGICAL VIEWS RELATED TO THE PILGRIMAGES OF THE MOUNTAIN AREAS OF THE SURKHAN OASIS (THE EXAMPLE OF ZARKHONA VILLAGE)

The article talks about the shrines of the Zarkhana village located in the remote mountainous area of the Surkhan oasis in the Sariasia district, and the beliefs related to them.

Текст научной работы на тему «СУРХОН ВОҲАСИНИНГ ТОҒЛИ ҲУДУДЛАРИ ЗИЁРАТГОҲЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ ЭЪТИҚОДИЙ ҚАРАШЛАР ( ЗАРХОНА ҚИШЛОҒИ МИСОЛИДА )»

СУРХОН ВОХДСИНИНГ ТОГЛИ ХУДУДЛАРИ ЗИЁРАТГОХЛАРИ БИЛАН БОГЛЩ ЭЪТЩОДИЙ ^АРАШЛАР ( ЗАРХОНА КИШЛОГИ МИСОЛИДА )

Бобомуродов Фозилжон Комилжон ртли,

Термиз Давлат Университетининг Этнография, Этнология ва Антропология йуналиши I-боскич магистранти.

Тел:+998993799164 fozilj on2020y@gmail .com

АННОТАЦИЯ

Мацолада Сурхон воуасининг Сариосиё туманидаги олис тогли уудудида жойлашган Зархона цишлоги зиёратгоулари ва улар билан боглиц эътицодий царашлар хусусида суз юритилади.

Калит сузлар: Зиёратгоу, Сариосиё тумани, Зархона цишлоги, Атобак, Хожа Бузург, Шайх Аумаджон Маудум, зиёрат, маросим, урф-одат, анъана.

ABSTRACT

The article talks about the shrines of the Zarkhana village located in the remote mountainous area of the Surkhan oasis in the Sariasia district, and the beliefs related to them.

Key words: shrine, Sariasia district, Zarkhana village, Atobak, Khoja Buzurg, Sheikh Ahmadjon Makhdum, pilgrimage, ceremony, custom, tradition.

КИРИШ

Мустакил Узбекистоннинг нафакат хар бир вилояти ёки тумани балки, хар кишлогу - овулининг бой тарихи ва шу тарихидан гувохлик бериб турувчи канчадан - канча зиёратгохлари бор. Юртимизда олиб борилаётган ислохотлар, моддий ва номоддий маданий меросларга булган эътибор туфайли азиз авлиёларнинг кадамжолари хамда улар мангу куним топган бу зиёратгохлар кундан - кунга обод булмокда.

Шимолий Сурхон вохасининг олис худуди, хусусан Сариосиё туманидаги кадимий Зархона (Зогхона*) кишлогида хам унга якин зиёратгохлар мавжуд булиб, улар турли даврларга тегишли хисобланади. Зархона кишлоги туман марказидан 40 км узокликда жойлашган ва кишлокда олтмишга якин хужалик

* Машхур рус этнографи Б.Х.Кармышева уз тадкикотлари давомида бу кишлокни Зогхона номи билан урганган./ Каранг: Кармышева Б.Х. Очерки этнической истории южных районов Таджикистана и Узбекистана. - Москва: НАУКА , 1976.-С.63Д59.

32

истиккомат килади. Машхур рус этнографи Б.Х.Кармишева уз тадкиккотлари давомида "кухистоний"1 туркумига киритган кишлок ахолиси асосан чорвачилик ва богдорчилик билан шугулланган ва бугунги кунда хам шу хужалик машгулотлари билан шугулланиб келмокдалар. Махаллий ахолининг сузларига кура, бу кишлокка одамлар турт беш аср илгари, Самарканднинг Дахбед деган манзилидан кучиб келиб жойлашганлар2.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Зархона кдшлогининг узида ва якин атрофида Атобак, Хужа Бузург, Хожаи Хон, Х,азрати Эшон, Хожа Сарпуш, Биби Нодира, Шайх Ахмаджон Махдум каби зиёратгохлар бор3. Бундан ташкари дала тадкикотлари жараёнида олинган маълумотларга кура, шу кишлокда яшаб утган, халкнинг ва хатто амирликдаги катта - катта мансабдорлар назарига тушган Домулло* Абдул Кайюм, Мулла* Умар, Домулло Шохмурод, Домулло Кароматуллох каби илмли, олим кишилар хам Зархона кабристонида дафн этилганлар4.

Накл килишларича, Домулло Шохмуроднинг онаси Саидбиби момо углининг илм олиши учун узи эридан ажраб бева колганлигига карамасдан, бисотидаги ёлгиз сигирини Домулло Абдул Кайюмнинг уйига сурамасада олиб бориб боглаб келади. Кейинчалик Домулло Шохмурод Бухорода Мулла Умар ( Домулло Абдул Кайюмнинг угли ) билан ун турт йил таълим олган екан5.

Мулла Умар ва Домулло Шохмурод Бухорога илм олиш максадида борганларида кийин ахволда коладилар. Шароит огир, пул топиш кийин. Укиш учун эса пул зарур эди. Икковлари хайрон булиб турганда, Мулла Умар "Шохмурод мен сизни укитаман, сиз мени укитасиз" дейди. Шундан кейин Мулла Умар уша давр амирлар-у бойларини даврасида хофизлик килиб, машхурликка эришган Х,ожи Абдулазиз ансанбил гурухига кушилади. Кундузи

1 Кармышева Б.Х. Очерки этнической истории южных районов Таджикистана и Узбекистана. - Москва: НАУКА , 1976.-С.63Д59..

2Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Ражабов Мухаммаджон ахбороти, 04.10.2023 йил.

3 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Ражабов Мухаммаджон, Иззатуллаев Абулфайз, Умаров Хайрулло, Мандонов Шодимурод ахбороти, 04.10.2023 йил.

* ДОМЛА- диний мактаб ва мадрасаларда талабаларни укитувчи шахс; дин ва шариат пешвоси. " Домулло " сузи качон исте'молга киргани хакида бирон ишончли манба йук. Лекин " Домулло " "мулло" сузидан олиниб, унинг асосида санскритча "додо" (ота) сузи ётади. Дастлаб "мулло" сузи олдига "додо" сузи кушилиб"додомулло" дейилган, сунг кискартириб "домулло" ("катта мулла") булган./ Каранг: Ислом энциклопедияси.Зухриддин Хусниддинов тахрири остида, -Т: Узбекистон миллий энтсиклопедияси Давлат илмий нашриёти, 2004.-Б.71.

* МУЛЛА- Урта Шарк, Марказий Осиё мамлакатларида мусулмон одатининг билимдони, дин хизматчиси, диний мактаб укитувчиси; саводли, илмли одам./ Каранг: Ислом энциклопедияси.Зухриддин Хусниддинов тахрири остида, -Т: Узбекистон миллий энтсиклопедияси Давлат илмий нашриёти, 2004.-Б.201.

4 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани. Сариосиё туман бош имом хатиби Фазлиддин Кароматуллох ахбороти, 10.11.2023 йил.

5 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани. Сариосиё туман бош имом хатиби Фазлиддин Кароматуллох ахбороти, 10.11.2023 йил.

33

хофизлик килиб, пул ва нон топиб олиб келади, хамда топганларини Домулло Шохмурод билан бахам куради. Домулло Шохмурод эса кундузи урганган илмларини кечаси Мулла Умарга ургатар экан. Шу зайлда илм урганиб, узок вактдан сунг уйларига кайтадилар. Кунларнинг бирида Х,исор беки хофизлар танлови эълон килганини эшитган Мулла Умар хам танловда катнашади. Мулла Умарнинг куйлаганини эшитган Х,исор беки йиглаб юборади (бошка маълумотларга кура бек хушидан кетган экан) ва узининг зарбоб тунини Умарнинг елкасига ташлайди. Мулла Умар катагончилик йиллари сургунга учрайди. Олти йиллардан кейин уйига кайтади ва уша куни вафот этади6. Зархона кишлоги, хамда унинг ахолиси билан боглик огзаки тарихга оид бу каби ривоятларни халк орасида куплаб учратиш мумкин.

Атобак зиёратго^и - Зархона кишлогининг гарбий тарафида, пиёда юрганда бир соатлик масофада жойлашган. Зиёратгох камардаги гор куринишида булиб, ахолининг бу мукаддас манзилга булган ихлоси жуда баландлигини уларнинг эътикодий карашларини баён этган киска ривоятлардан хам билиш мумкин. Хусусан, утган асрнинг бошларидаги кургокчилик йилларининг бирида, уз даврининг нихоятда илмли шайхларидан* булган Домулло Кароматуллох шу зиёратгох якинида ёмгир сураш маросимини утказиб, сунгра зиёрат амалларини бажариб уйига етмасидан ёмгир ёгган экан7.

Ушбу зиёратгох билан боглик ривоятлардан яна бири ХХ асрнинг бошларида катагончилик авж олган йилларда Зархоналик Домулло Шохмурод ибн Домулло Абдурозик шуро аскарлари таъкибидан кочиб ушбу зиёратгохга бориб яширинади ва аскарлар якин келавергач, улардан панох сураб, Аллохга чин ихлос билан илтижо килади. Шунда илтижоси кабул булиб, атрофларига бир зумда хар хил дарахтлар усиб чикади ва илгари бу ерда одам юрмагандек холатга келади. Аскарлар у кишини топа олмайдилар ва шу зайлда Х,азрат холос булади8.

Дала тадкикотлари жараёнида олинган маълумотларга кура Домулло Шохмурод билан боглик хайратланарли вокеалардан яна бири шу зиёратгохда содир булган екан. Зархоналик Салом бобо бир каттик хасталикка дучор булади. Бу хасталик натижасида терисининг ранги узгариб, юзини хар хил ок

6 Дала ёзувлари,Сариосиё тумани Богиобод махалласи, Мусихоев Рахмонкул ахбороти, 08.02.2024 йил.

* ШАЙХ(араб. - кекса, оксокол; кабила, уруг,оила оксоколи) - ислом дини таркалган мамлакатларда аввал билимдон кишилар, олимлар, сунгра рухонийлар, уламолар, факихлар. Кейинчалик суфийлик тарикатидаги пирлар, эшонлар, мукаддас жойларнинг мутасаддилари хам Шайх деб юритилган./Каранг: Ислом энциклопедияси.Зухриддин Хусниддинов тахрири остида, -Т: Узбекистон миллий энтсиклопедияси Давлат илмий нашриёти, 2004.-Б.342.

7 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Сангинов Избулло ахбороти, 04.10.2023 йил.

8 Дала ёзувлари,Сариосиё тумани Богиобод махалласи Мусихоев Манучехр ахбороти, 06.02.2024 йил.

34

доглар босиб кетади. Одамлар орасида юришдан узини тортиб, куздан панарок булиш максадида Атобак зиёратгохига бориб яшай бошлайди. Кунларнинг бирида Домулло Шохмурод бир нечта муйсафид билан шу зиёратгохда учрашув утказиб, давра булиб, сухбатлашиб утирадилар. Сухбат охирида Домулло Шохмурод " Шу ерда кдшлогимиздан бир киши хаста булиб ётибди. Бу киши хакига дуо килсаларингиз ва шояд шифо топса" деб хитоб килади. Хдмма кул кутариб дуо килади. Шундан кейин Домулло Шохмурод уйига караб йул олади. Колган муйсафидлар эса кушга айланиб учиб кетади. Бу вокеаларни Салом бобо гувохи булади ва эртаси уйига кайтиб хасталикдан холос булганлигини билади. Кейинчалик хамма кишлок ахлига буни сузлаб берган экан9. Умуман олганда, Домулло Шохмурод ушбу зиёратгохдан чиллахона сифатида хам фойдаланган екан10.

Баъзи маълумотларга караганда, Атобак зиёратгохидан одамлар Исломдан аввал бошпана сифатида хам фойдаланганлар. Чунки, утган асрнинг урталаригача у ерда тош хайкалчалар, шамчироклар ва хатто тош бешик хам мавжуд булган экан. Эътиборсизлик натижасида бу буюмлар йуколиб кетган11. Демак, юкоридаги ривоятлардан куринадики кишлок ахлига Атобак зиёратгохини тарихдан мукаддас жой сифатида билганлар ва бугунги кунгача зиёрат килиб келмокдалар.

Хожа Бузург зиёратгохи хам Зархона кдшлогининг гарбий тарафида, 600 метрлар узокликдаги баландликда жойлашган. Зиёратгохда узунлиги уч метргача булган ва атрофи тош девор хамда, сим тур билан уралган кабр бор. Кабрнинг устки кисми япалок тошлар билан ёпиб чикилган булиб, бош тарафида 1,5 метрли тош тик холда куйилган. Кабр атрофида йигирмага якин катта-кичик тугдона дарахти бор. Шу билан бирга ёши бир неча асрга тенг булган заранг дарахти хам булиб, шохларига хар хил матолар боглаб ташланган. Шуниси ахамиятлики, бу зарангга ухшаган йугон дарахт якин атрофда учрамайди. Тош девордан ташкарида эса козон-товок ва зиёратчилар учун таом тайёрлашда фойдаланадиган бошка буюмлар мавжуд12.

Хожа Бузург зиёратгохи билан боглик, бир канча вокеа ва ривоятлар огзаки тарих сифатида ахоли орасида огиздан-огизга утиб келмокда. Зиёратгох сохибига Ислом дини донишманди сифатида халкнинг ихлоси жуда баланд.

Зархона кишлогилик Иззатулло Мусаев (1910-1985)нинг хикоясига кура, у 6-7 ёшларида отаси билан Хожа Бузург кабри ёнидаги хирмон бошида булган.

9 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Богиобод махалласи, Мусихоев Манучехр ахбороти, 06.02.2024 йил.

10 Жаъфаров Махкам. Зиёратгохи Зархона // Ховар газетаси 2021 йил,18 декабр, № 18/(257).с.2.

11 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Богиобод махалласи, Мусихоев Рахмонкул ахбороти, 08.02.2024 йил.

12 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Хожа Бузург зиёратгохи , 04.10.2023 йил.

35

Кечаси тог ёнбагридан шер куриниб, якинлашади. Иззатулла куркувдан отасининг оёгини кучоклайди. Ота углига тасалли бериб: "Куркма, углим, биз Хожа Бузургдамиз, бизга зарар етмайди", дейди. Арслон ота-болага викор билан карайди. Мусобобо: "Утгин, жонивор, сен билан ишимиз йук", дейди. Арслон уша замон утиб кетган13.

Домулло Шохмурод ушбу мозорга* кечалари хам Куръон тиловат килар эди. Бир йил бахорда ёмгир ёгмади (1950-йиллар), одамлар экиннинг булмаганидан хафа булишди. Домулло Шохмурод Хожа Бузургга (бошка ривоятда Хожа Атобакга) бориб, "ёмгир" дуосини укийди ва Яратгандан ёмгир сурайди. Зиёратгохдан Домулло Шохмурод уйига келгунига кадар ёмгир ёгиб, бошдан-оёк хул булади. Купчилик бу вокеанинг гувохи булди. Хожа Бузургга дафн этилиш Домулло Шохмуроднинг васияти булган14. Хозирги кунда хам Хожа Бузург зиёратгохи ахолига таскин берувчи енг серкатнов зёратгохлардан бири хисобланади.

Шайх Ахмаджон Махдум (Хазрати Шайх Ахмаджон Махдум Ханафий Накшбандий) зиёратгохи - нафакат юкорида тилга олинган зиёратгохлар ичида балки, бутун мамлакатимиз ва хатто кушни республикаларда хам машхурдир. Шайх Ахмаджон Махдумнинг зиёратгохи Зархона кишлоги кабристонининг кок уртасида жойлашган. Ислом дунёсига хос булган, яъни атрофи ясси тошлар билан ураб олинган каттарок кабр. Зиёратгохнинг кибла тарафида зиёратчилар учун кичикрок усти ёпик супа курилган булиб, зиёратгохда макбара ёки бошка хашаматли иморат мавжуд эмас. Хатто замонавий кабр тош хам урнатилмаган15. Бунинг боиси эса кабрлари устида ортикча дабдаба ва иморатлар куришдан тийилиш Хазратнинг охирги васиятларидан бири булганлигидир16.

Шайх Ахмаджон Махдумнинг хаёти ва фаолиятлари хакида ахоли орасида хам, илмий манбаларда хам маълумотлар жуда бисёрдир. Хазрат 1939-йил Сурхон вохасининг Сариосиё туманидаги тогли Зархона кишлогида зиёли оилада таваллуд топган. Тулик исми Ахмаджон Махдум ибн Домулло Шохмурод ибн Домулло Абдурозик ибн Мухаммад Сиддик ибн Домулло

13 Жаъфаров Махкам. Зиёратгохи Зархона // Ховар газетаси 2021 йил, 18 декабр, № 18/(257).с.2.

* * МОЗОР ( араб - зиёрат килиш жойи ) - утмишдаги машхур шахслар, хусусан, азизавлиёлар дафн этилган жой./ Каранг: Ислом энциклопедияси.Зухриддин Хусниддинов тахрири остида,- Т: Узбекистон миллий энциклопедияси Давлат илмий нашриёти, 2004.-Б. 195.

14 Жаъфаров Махкам.Зиёратгохи Зархона // Ховар газетаси 2021 йил, 18 декабр, № 18/(257).с.2.

15 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Хазрати Шайх Ахмаджон Махдум зиёратгохи, 04.10.2023 йил.

16 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги, Сангинов Избулло ахбороти, 04.10.2023 йил.

36

Amyp17. Y3 gaBpuga XaHa^ua Ma3xa6u Ba Ha;m6aHgua Tapu;aTuHuHr eTyK xaMga, 3a6apgacT yHaMOcu cu^aruga axoHu opacuga TaHuHraH. EomHaHFun TatHuMHu, cap^y HaxB Ba $u;x uhmuhu OTacugaH OHgu. OTacu Eyxopou mapu$ Magpacacuga eTumraH yHKaH ohum эgu18.

fflafix AxMag^OH MaxgyMHuHr KefiuHru TatHuM 6epraH ycTO3Hapu xa;uga moup, Tap^MMOH, HcHOMmyHOC ohum Mup3O KeH^aöeK y3uHuHr "EyroK TepMu3ufiHap" Kuroöuga myHgafi e3agu: "YcTO3Hapu $O3uH Ba OHufi 3OTHap: fflafixyH-aKÖap - xa3par MyxaMMag fflapu^ Xucopufi-Ha;m6aHgufi, xa3par Kp3u A6gyppamug goMHa, "EaeH yH-Oyp;oH Tap^uMaruH-KyptOH" homhu Ta^cup MyaHHu^u, xa3par fflafix MyxaMMag fflapu^ MaBHaBufi XuHgucTOHufi-KyKaHgufi Ka6u Hogup cufiMOHapgup" Ta^Bug, Tapu;aT, Caxuxu Eyxopufi, a;oug, KO^ua, $apou3 Ka6u uHMHapHu ny;yp ypraHraH AxMag^OH MaxgyM uhm OHum gaBpuga mu^oaru 6aHaHgHuru Ba roKcaK 3exHu 6uHaH ycTO3Hapu Ma;TOBHapura ca3oBop öynraH. Eup xaruö* Ba^OT этгaн maxcHuHr MepocuHu Ta;cuM KuHumgaH o^M3 KOHraHuHu afiTu6, pyfixar k;ofo3uhu ^O3u A6gypamug goMHaHuHr OHgura ;yagu. Xa3paT ycTo3: "3pTara 6u3 uKKaHaMu3 $aHOH ^ofira TaKHu^ KuHuHraHMro. Mepoc Ta;cuMOTuHu TafiepHa6, ohu6 6opaMu3, yma ^ofigaH OHacu3", gefigu.MaxgyM e3aguHap: "KaMuHa yH KOFO3ra ;apa6, BopucHap Ba Mepoc HapcaHap Ma^MytuHu 6uhu6 OHguM. Xy^para 6opu6, gapxoH umnaö, KOFO3ra e3u6, KeHTupu6 xa3paT ycTO3HuHr OHguHapura ;yfiguM. ycto3 ;yHHapura ohu6, TaaMMyH 6uHaH Ha3ap k;uhu6, "AHxaMgyHuHHox, aHxaMgyHuHHox, 6up tohu6u uhm "Oaporo" uHMugaH my ;agap 6axpaMaHg 6yHu6gu!", geguHap. Ba KeHraH OHuMHap Ba MexMOHHap xy3ypuga 6up ;aHna Ba;T 6yHu TaBcu^ Kunapgunap. Ey um xa3par YcTo3HuHr gyoHapuHu OHumuMra ca6a6 6yHgu"19.

fflafix AxMag^OH MaxgyM Ha;m6aHgua Tapu;aTu HaMoeHgaHapura MyHOcu6 Bopuc cu^aruga, MycyHMOHHap opacuga Mamxyp yHaMO 6yHu6 TaHuHgu. MycTaK;uHHuruMu3HuHr uhk fiuHHapugae; gyHe ynaMonapuHuHr gaBnaTuMu3ra Tampu^u Ba ynaMonapuMro öunaH ynpamyBnapu Ky3aTunagu. Ey ynpamyBnapgaH öupuga, atHu fflafix AxMag 3yn$uK;op noKucToHufi CypxoHgape BunoaTu Capuocue TyMaHugaru Xa3paT MaBnaBufi ^oMet-Mac^ugura Tampu^ öywpagu.

17 Mup3o KeH^aöeK.EyMK Tepмнзнннap.-T: Y^öckmctoh Muhhuh энцнкнoпegннcн gaB^aT HampueTu, 2017.-E.484.; CaMueB AcpopuguH. fflafix AxMag^oH MaxgyM XaHa^ufi - Зapxoнaгнн//Сapнoснe ra3eTacu 2022 huh 15 ukh ,№ 27.6.3.

18 Mup3o KeH®a6eK. EyMK TepMroufiHap.-T: Y36eKMCToH Muhhuh энцнкнoпegннсн gaBHaT HampueTu, 2017.-E.485. * XATHE ( apa6. - TapFu6oTHu, hotu; ) - Mac^ugga ®yMa Ba xafiuT HaMo3u nafiTuga xyT6a y;uuguraH, Bat3 afiTaguraH pyxoHufi. Hchom MyaccacaHapuga KynuH^a XaTu6 Mac^ug umomu Ba3u$acuHu xaM 6a®apagu (umom-xaTu6 ge6 aTaHumu myHgaH)./ ^apaHr: Hchom энцuкнопeguaсu. 3yxpugguH XycHugguHOB Taxpupu ocTuga,- T: Y36eKucTOH muhhuh энцuкнопegннсu gaBHaT uhmuh HampueTu, 2004.-E.312.

19 Mup3O KeH®a6eK. EyroK TepMu3ufiHap.-T: Y36eKMCTOH Muhhuh энцuкнопegннсu gaBHaT HampueTu, 2017.-E.485-486.

37

Жуда куп одам йигилган булиб, хар ким бахоли кудрат эхсон килишга интилар эди. Шунда шайх: - Огох булингизларким, биз сизнинг диёрингизга дунё тупламок учун келмадик, балки Хазрат Расули Акрам (с.а.в) бизга ишорат килган омонатни топширгани келдик, - деб Ахмаджон Махдумнинг бошига салласини куйди. Яна, силсилаи* шарифни хам топширди. Унда 41-ракамда Ахмаджон Махдум Накшбандийнинг исми ёзилган эди20.

Шайх Ахмаджон Махдум 1999-йили 3-август Тошкент шахрида 60 ёшда вафот этади21. У киши узи тугилган манзил- Зогхона тогига, отаси ёнига дафн этилди. Кишлок ахолисининг кузатишича у кишининг кабридан бир неча тун осмонга нур таралиб, кабр атрофидаги дарахтларнинг барглари аник-тиник тиллодек ялтираб турган22. Тириклик чогида чоп этишга улгурмаган "Рисолаи сужуди сахв" ( Саждаи сахв рисоласи ) рисоласи шогирдлари томонидан таржима килиниб нашр этилди23. Нихоятда сермахсул умр кечирган Шайх Ахмаджон Махдум илм йулида юзлаб шогирдлар колдирган. Демак, юкоридаги фикрлардан келиб чикиб айтиш мумкинки ушбу Ахмаджон Махдум зиёратгохи хам Зархонанинг бошка зиёратгохлари каби инсон номи билан боглик булиб, бугунги кунда хам фаол мукаддас манзил сифатида ахоли орасида алохида уринга ега.

Зархона зиёратгохларини урганиш дала тадкикотлари жарнаёнида зиёратгохда бажариладиган куплаб амаллар хакида маълумотлар тупладик ва баъзиларини гувохи булдик. Юкорида таърифи келтирилган Атобак ва Хожа Бузург зиёратгохларида бажариладиган маросим хамда амаллар деярли фарк килмайди. Шайх Ахмаджон Махдум зиёратгохида эса маросим ва амаллар сони бир мунча кискарганини кузатиш мумкин. Аммо уччаласига хам асосан чоршанба, жума ва якшанба кунлари зиёратга борилади.

Атобак ва Хожа Бузург зиёратгохларига асосан фарзандли булиш, бирор дарддан шифо топиш, бахти очилиши учун ва баъзи холларда саёхат максадида борадилар. Борган зиёратчилар томонидан Куръон тиловат килиш, бирор

* СИЛСИЛА ( араб. - занжир, халка ) -тасаввуфда тарикат машойихларининг икки хил нисбий богланишлари: 1) хар бир шайх уз пири (шайхи, муршиди)нинг устози, устозининг устози ва улар аждодларини бирма-бир то Мухаммад (сав)га кадар номма-ном баён килиши; 2) хар бир шайх уз ота-боболари (етти пушти) кимлар булгани ва кайси машхур зотга бориб такалишини исботлаб берадиган шажара./ ^аранг: Ислом энциклопедияси. Зухриддин Хусниддинов тахрири остида,- Т: Узбекистон миллий энциклопедияси Давлат илмий нашриёти, 2004.-Б.265.

20. Мирзо Кенжабек.Буюк Термизийлар.-Т: Узбекистон Миллий энциклопедияси Давлат нашриёти, 2017.-Б.489-490.

21 Самиев Асроридин. Шайх Ахмаджон Махдум Ханафий-Зархонагий// Сариосиё газетаси 2022 йил 15 июл, № 27.б.3.

22 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Ражабов Мухаммаджон, Иззатуллаев Абулфайз, Умаров Хайрулло, Мандонов Шодимурод ахбороти, 04.10.2023 йил.

23 Хожи Ахмаджон Махдум Ханафий Накшбандий.Саждаи сахв рисоласи.Таржимон: Абдуллох Розик.-Т: "Мовароуннахр", 2004.-Б.1.

38

жонлик суйиш ( бунда асосан куй, эчки ва баъзан товук ёки хуроз булиши мумкин), таом ёки бошка егулик пишириш (таомдан асосан факат гуштни узи ёки, палов килинади ва чалпак пишириб таркатилади), зиёратгох тупрогидан шифо учун фойдаланиш, дарахтга латта боглаш, баъзан эса тавоф килиш, чирок ёкиш каби амаллар бажарилади. Бунда бирор максадни амалга ошишини ният килиб борган инсон бу ишларни барчасини килиши, ёки битта амал билан чекланиши хам мумкин. Масалан бахти очилишини истаб борган киши факат Куръон тиловат килиб, ёки юкоридаги амалларни хаммасини бажариб кайтиши хам мумкин24. Шу уринда таом масаласига хам эътибор каратадиган булсак, умуман олганда зиёратгохларда буладими, ёки уйда, туй - хашамда ва мехмондорчиликда буладими, вохада дастурхонга асосан гуштли таомлар тортишга харакат килинади. Бундан эса Сурхон вохаси ахолиси гуштнинг купрок факат узини, соф холда пиширилиб, истеъмол килинишига уч булишини англаш мумкин. Бу хам таом тайёрлашда воха ахолисининг узига хослигини курсатади .

Шайх Ахмаджон Махдум зиёратгохига эса купинча хотирлаш, шифо истаб, иш юришиши ёки мушкули осон булиши учун борадилар. Зиёратчилар Куръон тиловат киладилар. Шу билан бирга ушбу зиёратгохдаги тупрокдан шифо максадида бирор хасталикни даволаш учун зиёратгохни узида суртилади. Ёки уйга олиб кетадиганлар эса келажакда аскотиши учун саклайдилар, хамда узок сафарларга узлари билан олиб хам юрадилар. Бунда шу тупрок сабабли ёмон вокеа ва ходиса, фалокатлардан сакланиш, хамда кундалик юмушлари осонлашиши ният килинади26.

Умуман олганда, зиёратни кандай тартибда, кайси амаллар оркали бажарилишида, зиёратчининг узи яшаб турган манзили ёки, кишлок хужалигидаги урф - одат ва анъаналари катта ахамиятга егадир. Чунки инсон узи яшаб турган мухитга мослашади, атрофидаги содир булаётган ходисалардан ихтиёрий ёки беихтиёр холатда бирор ахборот ва амални узлаштиради.

24 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Ражабов Мухаммаджон, Иззатуллаев Абулфайз, Умаров Хайрулло, Мандонов Шодимурод ахбороти, 04.10.2023 йил.; Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Хожа Бузург зиёратгохи , 04.10.2023 йил.

25 Файзуллаева М.Х. Узбек ва тожик анъанавий таомларида этномаданий алокаларнинг акс этиши(Сурхон вохаси мисолида) // Ижтимоий-гуманитар фанларнинг долзарб муаммолари. -№ 2 (4) - 2024. ./ Kаранг:https://scholar.google.com/citations?view op=view citation&hl=ru&user=urhQO5UAAAAJ&citation for vie w=urhQO5UAAAAJ:roLk4NBRz8UC /Кирган вакти: 04.03.2024.

26 Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Ражабов Мухаммаджон, Иззатуллаев Абулфайз, Умаров Хайрулло, Мандонов Шодимурод ахбороти, 04.10.2023 йил.; Дала ёзувлари, Сариосиё тумани Зархона кишлоги Хазрати Шайх Ахмаджон Махдум зиёратгохи, 04.10.2023 йил.

39

Xynoca ypHuga myHu aÖTum MyMKuHKu, 3HepaTroxnap uHcoHnapHu Kanöura TacKHH öepyBHH Ba3H^aHH yraö, ogaMnap mH^o ucTaö, MymKynu ocoh öynnmHHH THnaö, ^anoKaraapHu onguHu onum MaKcaguga eKu öupop xafipnu hdhh öomnamgaH onguH 3uepaTroxnapra Tampu^ öyropagunap.

OOH^A^AHH^rAH A^ABHET^AP BA MAHBA^AP (REFERENCES)

1. ^ana e3yBnapu, Capuocue TyMaHu Eoruoöog Maxannacu MycuxoeB MaHynexp axöopora, 06.02.2024 nun.

2. ^ana e3yBnapu, Capuocue TyMaHu Eoruoöog Maxannacu, MycuxoeB PaxMOH^yn axöopora, 08.02.2024 nun.

3. ^ana e3yBnapu, Capuocue TyMaHu, Capuocue TyMaH 6om umom xaraöu OasnugguH KapoMarynnox, axöopora, 10.11.2023 nun

4. ^ana e3yBnapu, Capuocue TyMaHu 3apxoHa Kumnoru Pa^aöoB Myx^MMag^öH, H33arynnaeB A6yn$aö3, YMapoB Xaöpynno, MaHg0H0B ffloguMypog axöopora, 04.10.2023 nun.

5. ^ana e3yBnapu, Capuocue TyMaHu 3apxoHa Kumnoru Xo^a Ey3ypr 3uepaTroxu , 04.10.2023 nun.

6. ^ana e3yBnapu, Capuocue TyMaHu 3apxoHa Kumnoru X,a3para fflaöx AxMag^öH MaxgyM 3uepaTroxu, 04.10.2023 nun.

7. ^ana e3yBnapu, Capuocue TyMaHu 3apxoHa Kumnoru CaHruHOB H3Öynno axöopora, 04.10.2023 nun.

8. ^at^apoB MaxKaM. 3uepaTroxu 3apxoHa // XoBap ra3eTacu 2021 Hun,18 geKaöp, № 18/(257).c.2.

9. HcnoM энцнкпoпеgнacн. 3yxpugguH XycHugguHoB Taxpupu ocruga, -T: Y36eKucTOH Munnufi энтcнкпoпеgнacн ^aBnar uhmuh HampueTu, 2004.-E.357.

10. KapMtimeBa E.X. OnepKu этнннеcкoн ucTopuu m^hhx pafioHOB Tag^uKucTaHa u Y36eKucTaHa. - MocKBa: HAYKA , 1976.-C.324.

11. Mup30 KeH^aöeK.EyroK TepMroufinap.-T: Y36eKucTOH Munnufi энцнкпoпеgнacн ^aBnar HampueTu, 2017.-E.528.

12. Oafi3ynnaeBa M.X. Y3ÖeK Ba to^uk aHtaHaBuö TaoMnapuga этнoмagaннн anoKanapHuHr aKC этнmн(Cypxoн Boxacu Muconuga) // Rm,нмoнн-гyмaннтap ^aHnapHuHr gon3ap6 MyaMMonapu. -№ 2 (4),2024.-C.323.

13. Xp^u AxMag^öH MaxgyM X,aHa$uH Нaкm6aнgнн.Ca«gaн caxB puconacuTap^uMoH: Aögynnox Po3uK.-T: "MoBapoyHHaxp", 2004.-E.28.

14. CaMueB AcpopuguH. fflaöx AxMag^öH MaxgyM X,aнa$нн-Зapxoнaгнн// Capuocue ra3eTacu 2022 nun 15 uron, № 27/(8063).6.4.

40

www.birunijournal .uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.