Научная статья на тему 'СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИДА ТУРИЗМ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИДА ТУРИЗМ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
383
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳудуднинг туристик-ресурс салоҳияти / аҳоли даромадлари ва турмуш даражаси / туристик кластер / давлат-хусусий шериклик механизми / оилавий меҳмон уйлари / хостеллар / туристский ресурсный потенциал региона / доходы и уровень жизни населения / туристический кластер / механизм государственно-частного партнерства / семейные гостевые дома / хостелы.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Хашимов Пазлиддин Зукурович, Тураев Зиядулла Норсоатович

Мамлакатимизда сўнгги йилларда туризм соҳасини жадал ривожлантириш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотлар ўз натижасини бермоқда. Хизматлар сифатини халқаро андозалар даражасида бўлишига ҳаракат қилинаётганлиги, туристларнинг ташриф манзилларида кўпроқ муддат қолишлари учун қулай шароитлар яратиб бериш чора-тадбирларининг ишлаб чиқилаётганлиги Самарқанд, Бухоро, Хива, Тошкент каби асосий туризм марказларида хорижий туристлар сони сезиларли ошишига олиб келди. Бошқа вилоятларда ҳам туризм ресурсларидан унумли фойдаланишга эътибор қаратилиб, соҳавий дастурлар ишлаб чиқилмоқда, ривожлантиришнинг асосий йўналишлари ҳамда улардан самарали фойдаланиш йўллари белгилаб олинмоқда. Сурхондарё вилоятининг ўзига хос табиати, географик жойлашуви, тарихий-маданий мероси, урф-одатлар ва археологик объектлари туризмни ривожлантириш учун қулай шарт-шароит ва имкониятлар мавжудлигини кўрсатмоқда. Сўнгги йилларда вилоятда туризм соҳасини ривожлантириш чора-тадбирлари ишлаб чиқилиб, дастурлар қабул қилинган. Ушбу дастурларда белгилаб олинган вазифалар тўлақонли бажарилмаётганлиги, кутилган самара бермаётганлиги кўзга ташланмоқда. Бу эса туризм ресурсларидан самарали фойдаланишнинг асосий йўналишлари сифатида инфратузилмани барпо этиш, кадрлар тайёрлаш ва қайта тайёрлаш, маркетинг, тижорат ахборот тизимларини ташкил этиш механизмларини такомиллаштириш лозимлигини кўрсатмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ СФЕРЫ ТУРИЗМА В СУРХАНДАРЬИНСКОЙ ОБЛАСТИ

Реформы, проводимые в нашей стране в последние годы для ускорения развития туризма, приносят свои плоды. В последние годы количество иностранных туристов в крупных туристических центрах, таких как Самарканд, Бухара, Хива, Ташкент, значительно увеличилось, так как прилагаются усилия к тому, чтобы качество услуг было на уровне международных стандартов, для создания благоприятных условий чтобы туристы задерживались подольше. В остальных регионах уделяется внимание эффективному использованию туристических ресурсов, разрабатываются отраслевые программы, определяются основные направления развития и пути их эффективного использования. Уникальная природа, географическое положение, историческое и культурное наследие, традиции и археологические памятники Сурхандарьинской области показывают, что здесь созданы благоприятные условия и возможности для развития туризма. В последние годы были разработаны меры и программы по развитию туристической отрасли в регионе. Очевидно, что поставленные в этих программах задачи не полностью реализованы и не дают ожидаемых результатов. Это показывает необходимость совершенствования механизмов построения инфраструктуры, обучения и переподготовки, маркетинга, организации коммерческих информационных систем как основных направлений эффективного использования туристических ресурсов.

Текст научной работы на тему «СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИДА ТУРИЗМ СОҲАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Хашимов Пазлиддин Зукурович,

Узбекистон Миллий университети профессор

вазифасини бажарувчи

Тураев Зиядулла Норсоатович,

Термиз Давлат университети катта укитувчиси

СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИДА ТУРИЗМ СО^АСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ ЙУНАЛИШЛАРИ

УУК: 332.1:338.484.2(575.1)

ХАШИМОВ П.З., ТУРАЕВ З.Н. СУРХОНДАРЁ ВИЛОЯТИДА ТУРИЗМ СО^АСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АСОСИЙ ЙУНАЛИШЛАРИ

Мамлакатимизда сунгги йилларда туризм сохасини жадал ривожлантириш буйича амалга ошири-лаётган ислохотлар уз натижасини бермокда. Хизматлар сифатини халкаро андозалар даражасида булишига харакат килинаётганлиги, туристларнинг ташриф манзилларида купрок, муддат колишлари учун кулай шароитлар яратиб бериш чора-тадбирларининг ишлаб чикилаётганлиги Самарканд, Бухоро, Хива, Тошкент каби асосий туризм марказларида хорижий туристлар сони сезиларли ошишига олиб келди. Бошка вилоятларда хам туризм ресурсларидан унумли фойдаланишга эътибор каратилиб, сохавий дастурлар ишлаб чикилмокда, ривожлантиришнинг асосий йуналишлари хамда улардан самарали фойдаланиш йуллари белгилаб олинмокда. Сурхондарё вилоятининг узига хос табиати, географик жойлашуви, тарихий-маданий мероси, урф-одатлар ва археологик объектлари туризмни ривожлантириш учун кулай шарт-шароит ва имкониятлар мавжудлигини курсатмокда. Сунгги йилларда вилоятда туризм сохасини ривожлантириш чора-тадбирлари ишлаб чик,илиб, дастурлар к,абул килинган. Ушбу дастурларда белгилаб олинган вазифалар тулаконли бажарилмаётганлиги, кутил-ган самара бермаётганлиги кузга ташланмокда. Бу эса туризм ресурсларидан самарали фойдала-нишнинг асосий йуналишлари сифатида инфратузилмани барпо этиш, кадрлар тайёрлаш ва кайта тайёрлаш, маркетинг, тижорат ахборот тизимларини ташкил этиш механизмларини такомиллашти-риш лозимлигини курсатмокда.

Калит сузлар: худуднинг туристик-ресурс салохияти, ахоли даромадлари ва турмуш даражаси, туристик кластер, давлат-хусусий шериклик механизми, оилавий мехмон уйлари, хостеллар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 12(148)

ХАШИМОВ П.З., ТУРАЕВ З.Н. ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ СФЕРЫ ТУРИЗМА В СУРХАНДАРЬИНСКОЙ ОБЛАСТИ

Реформы, проводимые в нашей стране в последние годы для ускорения развития туризма, приносят свои плоды. В последние годы количество иностранных туристов в крупных туристических центрах, таких как Самарканд, Бухара, Хива, Ташкент, значительно увеличилось, так как прилагаются усилия к тому, чтобы качество услуг было на уровне международных стандартов, для создания благоприятных условий чтобы туристы задерживались подольше. В остальных регионах уделяется внимание эффективному использованию туристических ресурсов, разрабатываются отраслевые программы, определяются основные направления развития и пути их эффективного использования. Уникальная природа, географическое положение, историческое и культурное наследие, традиции и археологические памятники Сурхандарьинской области показывают, что здесь созданы благоприятные условия и возможности для развития туризма. В последние годы были разработаны меры и программы по развитию туристической отрасли в регионе. Очевидно, что поставленные в этих программах задачи не полностью реализованы и не дают ожидаемых результатов. Это показывает необходимость совершенствования механизмов построения инфраструктуры, обучения и переподготовки, маркетинга, организации коммерческих информационных систем как основных направлений эффективного использования туристических ресурсов.

Ключевые слова: туристский ресурсный потенциал региона, доходы и уровень жизни населения, туристический кластер, механизм государственно-частного партнерства, семейные гостевые дома, хостелы.

XASHIMOV P.Z., TURAEV Z.N. MAIN DIRECTIONS OF TOURISM DEVELOPMENT IN SURKHANDARYA REGION

The reforms carried out in our country in recent years to accelerate the development of tourism are bearing fruit. In recent years, the number of foreign tourists in large tourist centers such as Samarkand, Bukhara, Khiva, Tashkent has increased significantly, as efforts are being made to ensure that the quality of services is at the level of international standards, to create favorable conditions for tourists to stay longer. In other regions, attention is paid to the effective use of tourism resources, industry programs are being developed, the main directions of development and ways of their effective use are determined. The unique nature, geographical location, historical and cultural heritage, traditions and archaeological monuments of the Surkhandarya region show that favorable conditions and opportunities for the development of tourism have been created here. In recent years, measures and programs have been developed to develop the tourism industry in the region. Obviously, the tasks set in these programs have not been fully implemented and do not give the expected results. This shows the need to improve the mechanisms for building infrastructure, training and retraining, marketing, organizing commercial information systems as the main areas of effective use of tourism resources.

Key words: tourist-resource potential of the region, income and living standards of the population, tourist cluster, public-private partnership mechanism, family guest houses, hostels.

Кириш.

Мамлакатимизда туризм сохасини ривож-лантиришга устувор тармок, сифатида эътибор каратилаётганлиги ва бу йуналишда сунгги йил-ларда жадал суратларда усиш кузатилаётганлиги Сурхондарё вилоятида мавжуд салохиятдан сама-рали фойдаланишни долзарб вазифага айлан-тирди. Вилоят республика худудлари орасида ижтимоий-иктисодий ривожланиш курсаткичлари уртачадан паст эканлиги катор кийинчиликларни вужудга келтирмокда. Бу эса махаллий ахолининг туризм хизматларига булган талабини кондириш,

туризм сохасида ахоли бандлиги, янги иш уринлари ташкил этишдаги муаммолар, туризм хизматлари курсатувчи инфратузилма туман-лар кесимида номутаносиб таксимланганлиги, туризм салохияти юкори булган аксарият туман-ларда туристик классдаги жойлаштириш восита-ларининг мавжуд эмаслиги, туризм хизматлари курсатувчи ташкилотларда туризм сохаси мута-хассислари булмаган кадрлар салмоFи баъзи мехмонхона ва шунга ухшаш жойлаштириш воси-таларида 90 фоиздан ортик эканлиги, сохага мута-хассисларни жалб этиш холати коникарсиз экан-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 12(148)

лиги, ялпи худудий махсулоти таркибида туризм хизматлари улушининг камлиги ва шу каби бошк,а муаммолар йиFилиб колганлигини курсатмокда.

Фикримизча, вилоятда туризм салохиятидан унумли фойдаланиш, унинг устувор йуналишларидан келиб чикиб махаллий шарт-шароитларини хисобга олган холда юкорида кел-тирилган муаммолар ечимини топиш лозим.

Илмий муаммони цуйилиши.

Минтакаларда туризмни ривожлантириш муаммолари купгина худудларга хос булиб, ижтимоий-иктисодий ривожланишни таъмин-лашда туризм салохиятидан фойдаланиш жахон амалиёти курсатишича юкори самара беради. Республикамизда бир катор тадкикотчилар томо-нидан туризм сохасини ривожлантириш буйича бир катор йуналишларда самарали тадкикотлар амалга оширилган булиб, минтакалар туризм имкониятларини бахолаш, уни ривожлантириш-нинг ташкилий-иктисодий асослари, механизм-лари ишлаб чикилган1.

Глобаллашув шароитида худудлар ракобатбардошлигини ошириш ва унинг иктисодиёти ривожи билан боFликлик даража-сини бахолаш борасида ечилмаган илмий масала-лар мавжуд. Шунинг билан, туризм корхоналарини ривожлантириш буйича стратегияларни шакллантириш ва амалга ошириш, уларни ахбо-ротлаш асосида ишлаб чик,ариш фаолиятини ички ва ташки бозор талабларига мувофиклаштириш масалалари тадкик этилиши лозим.

Тад^и^отнинг мак,сади вилоятдаги узига хос туристик ресурслар - буддавийлик, ислом дин-ларига эътикод килувчиларнинг зиёрат маскан-лари булган зиёратгохлар, ибодатхоналар, тари-хий обидалар, tof ва тоFолди худудларидаги инсонларнинг табиат куйнида к,иск,а муддатли дам олишлари учун кулай булган худудларнинг тури-

1 Тухлиев Н., Абдуллаева Т. Национальные модели развития туризма. - Т.: Гос.науч.изд-во "Узбекистан миллий энциклопедияси", 200б. - 424 с.; Асланова Д.Х. Модели формирования туристского кластера за рубежом // «Сервис», 2013. №1, С: 4-9; Тураев Б.Х. Организационно-экономические механизмы регионального туризма. -Т.:«Фан», 2009. - 154 с.; Алимова М.Т. худудий туризм бозорининг ривожла-ниш хусусиятлари ва тенденциялари. Монография. Ик,тисодиёт, - Тошкент, 2015. - 300 б.; Эштаев А.А. Туризм индустриясини бошк,аришнинг маркетинг стратегияси. - Т.: "Фан", 2011. - 280 б.; Норчаев А. Н. Замонавий туризм инфратузилмасининг шаклланиш ва ривожланиш тенденциялари. DSc дисс. - Т.: 2021. - 246 б.

стик салохиятидан унумли фойдаланиш буйича амалга оширилаётган ишларни тахлил килиш ва улардан самарали фойдаланишнинг асосий йуналишларини аник,лаш буйича илмий таклиф-лар ва амалий тавсияларни ишлаб чик,ишдан ибо-рат.

Тадк,ик,от методлари. Маколани тайёрлаш жараёнида диалектик, тахлил ва синтез, индукция ва дедукция, илмий абстракция, монографик кузатув, тизимли ва киёсий тахлил усулларидан фойдаланилди.

Асосий натижалар.

Сурхондарё вилоятида мавжуд ресурслар-дан фойдаланган холда туризм сохасини жадал ривожлантириш, янги иш уринларини яратиш, ахолининг даромадлари ва турмуш даража-сини ошириш, инвестициявий жозибадорликни ошириш буйича максадли дастурлардан келиб чиккан холда вилоятда туризм сохасини етакчи тармок,лардан бирига айлантириш куйидаги стра-тегик йуналишларда амалга оширилмокда2:

- вилоятда туризм сохасини ривожлантириш учун кулай шароитлар яратиш;

- худуднинг туристик ресурсларини сак,лаш ва уларни купайтириш;

- туристик ва йулдош инфратузилмани шакллантириш, уларнинг фаолиятини яхшилаш;

- транспорт логистикаси ва хизматларини курсатишни яхшилаш;

- вилоятнинг уз брендларини яратиш, янги туристик маршрутлар ва махсулотлар турини ишлаб чикиш;

- малакали кадрлар тайёрлаш, сохада фао-лият юритувчи ходимларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини такомиллашти-риш.

Биринчи йуналиш буйича туристик салохият юкори булган худудларда махаллий ахолини туризм сохасидаги тадбиркорликка жалб к,илиш, махаллий ва хорижий туристларни табиат куйнида киска муддатли дам олишлари, соFликларини тиклашлари учун кулай имкониятлар мавжуд булган Шеробод, Бойсун, Узун, Сариосиё, Денов, Олтинсой туманларида дам олиш базалари, хусу-сий хонадонлар, мавсумий фаолият юритадиган болалар ёзги оромгохларини ташриф буюрувчи-

2 Узбекистан Республикаси Президентининг 2019 йил 5 январдаги "Узбекистан республикасида туризмни жадал ривожлантиришга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ги ПФ-5611 -сон Фар-мони // lex.uz

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 12(148)

ларга хизмат курсатувчи туризм сохасида фаолият юритадиган расмий тадбиркорлик субъектларига айлантириш лозим.

Хозирги кунда Собик Иттифок даврида турли ташкилотларга тегишли булган дам олиш база-лари хусусийлаштирилган булиб, ушбу объект-ларга махаллий дам олувчилар ташриф бую-ришсада улар томонидан жойлаштириш хизмат-лари курсатилганлиги хакида статистика орган-лари хамда туризм ва спорт вазирлиги худудий бошкармаларида расмий маълумотлар мав-жуд эмас. Утказилган онлайн суровнома нати-жаларига кура Сурхондарё вилоятида 266 та уй хужаликларининг 78 фоизида камида 2 киши йил мобайнида киска муддатли дам олиш максадида табиат куйнига чикишган. Суровномада иштирок этган респондентлар киска муддатли 2-3 кунлик ташриф учун уртача 350 минг сумдан ортикрок маблаF сарфлаганликларини маълум килишган. Вилоятда уй хужаликларининг сони 520000 дан ортик булиб, уларнинг 70 фоизи уртача 700000 сум микдорида табиат куйнида киска муддатли дам олишга харажатларни амалга оширган деб хисобласак, бир йил мобайнида 366 млрд. сумдан ортик харажатлар амалга оширилган-лигини тахмин килишимиз мумкин. 2020 йилда вилоят статистика бошкармаси маълумотларига кура 8013,9 млрд. сумлик хизматлар курсатилган булиб, унинг таркибида туризм хизматларининг улуши 25,4 млрд. сум ёки 0,3 фоизни ташкил этади. Ушбу суровномага кура амалга оширилган киска муддатли дам олиш харажатлари жами хизмат-ларга нисбатан 4-5 фоизга тенг туризм сохасига алокадор норасмий сектор хизматлари мавжуд-лигини курсатмокда.

Туризм сохасида тадбиркорлик субъектларини ташкил этиш ва уларни куллаб-кувватлаш буйича харакатлар стратегияси, Президент Фармонлари доирасида амалга оширилаётган ислохотларга карамасдан норасмий сектор мавжудлиги ва уларни расмий фаолият юритишга утказиш чора-ларини куриш лозимлигини курсатмокда.

Расмий махаллий туризм тадбиркорлиги субъектларини ташкил этиш учун уларга:

- махсус молиялаштириш манбасини ташкил этиш ёки туризмни ривожлантириш жамFармаси маблаFларини вилоятдаги кичик туризм зонала-ридаги лойихаларга йуналтириш;

- соликка тортишнинг алохида тартибини жорий килиш;

- имтиёзли урта ва узок муддатли кредит маблаFларини йуналтириш;

- махсус маслахат муассасалари фаолия-тини йулга куйиш оркали улар яшаётган худуднинг инфратузилмасини яхшилаш, хизмат курсатиш сифатини оширишга эришиш, бу оркали ташриф буюрувчилар сонининг ошишига, янада купрок иш уринларининг яратилишига, олинадиган даро-мадлар хажмини ошириш мумкинлигини тушун-тириш лозим.

Иккинчи йуналиш буйича вилоятдаги 700 дан ортик маданий мерос объектларини боскичма-боскич туризм буйича ташриф масканларига айлантириш учун манзилли дастурларни ишлаб чикиш, жумладан, Султон Саодат мажмуаси, Кирккиз калъаси, Кокилдор ота зиёратгохи, Суфи Оллоёр, Хужа Алоуддин Аттор, Мавлоно Мухаммад Зохид зиёратгохларини ислом динига эътикод килувчи махаллий ва хорижий зиёрат-чилар ташрифи учун тайёрлаш, буддавийлик динига эътикод килувчи хорижлик зиёратчилар ва махаллий ташриф буюрувчилар учун Далвар-зинтепа, Фаёзтепа, Коратепа, Зурмула, Кампир-тепа каби буддавийлик ибодатхоналари, иншо-отларини ташриф буюрувчиларни кабул килиш учун тайёрлаш, туризм инфратузилмасини яра-тиш. Ушбу маданий мерос объектларида топил-ган археологик экспонатлар акс этган музейлар сонини купайтириш керак.

Учинчи йуналиш буйича Термиз, Бойсун, Шеробод, Олтинсой, Денов, Сариосиё, Узун туманлари худудидаги тоF ва тоFолди зонала-рида туристик инфратузилма, жумладан, махаллий туристлар учун арзон жойлаштириш воситалари булган хостеллар, оилавий мехмон уйлари, хорижий туристлар учун халкаро талабларга жавоб берадиган замонавий мехмонхоналар, туристик базалар, даволаш-соFломлаштириш маскан-лари фаолиятини йулга куйиш, ушбу худудларда йулдош инфратузилма хисобланган турли маданий, кунгилочар, спорт тадбирлари утказиш имко-ниятига эга булган иншоотлар, савдо ва умумий овкатланиш марказларидан иборат яхлит туризм мажмуаларини барпо этиш учун шароит яратиш лозим.

Туризм сохасини ривожлантиришда кичик туризм зоналарини ташкил этиш, хорижий инве-стицияларни жалб килиш оркали туризм сохасида тадбиркорлик фаолиятини яхшилаш, табиий омил-лардан унумли фойдаланиш, хозирги замон тала-бларига жавоб берадиган технологияларни жалб

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 12(148)

этиш, халкаро ва ички бозорга юкори сифатли сервис ва туристик хизматларни такдим этиш, хизматлар экспорти микдорини ошириш, туризм инфратузилмасини яхшилаш, ахоли бандлигини янада ошириш ва туристларга сифатли хизматларни такдим этган холда туристлар окимини янада купайтиришга эришиш оркали ижтимоий-иктисодий сохани ривожлантириш имконини беради.

Кичик туризм зоналари фаолиятини йулга куйишнинг ташкилий-иктисодий механизми махаллий шарт-шароитдан келиб чиккан холда ишлаб чикилиши керак, бунинг учун:

Биринчидан, кичик туризм зоналаридаги кишлок ва махаллаларни «Туризм кишлоFи» ва «Туризм мах,алласи» макоми берилишини таъ-минлаш лозим. Бу макомга эга булган х,удудлар куйидаги имкониятларга эга булади:

- «Обод кишлок» дастурига киритиш оркали электр энергияси, газ, сув таъминоти, канализация тизими тубдан яхшиланиб, уларнинг баркарор ишлашини таъминлашга эришилади;

- йуллар кайта таъмирланиб, худуд ободон-лаштирилади;

- мобиль алока ва интернет тармоFи сифа-тини ошириш учун базавий станциялар фаолияти йулга куйилади1.

Иккинчидан, кичик туризм зоналарида рекреацион-туристик кластерларни ташкил этиш имкони яратилади. Хорижий мамлакатлар тажри-басининг курсатишича, кластерли ёндашувнинг турли туманлиги сохавий ва миллий омиллар билан боFлик2. Шундай булсада, 12 та кластерга хос булган белгиларни ажратиб курсатиш мумкин, булар: тадкик этиш ва ривожлантириш имкони-ятининг мавжудлиги, ишчи кучининг махорати, инсон ресурслари салохиятининг ривожланган-лиги, хизматлар алохида турларининг мавжудлиги, етказиб берувчиларнинг якинлиги, маблаFнинг мавжудлиги, асбоб ускуналар етказиб берувчи-лар билан муносабатлар, уюшган таркибий тузил-малар, тармокларни барпо килиш интенсивлиги, тадбиркорлик шижоати, инновация ва укитиш,

1 Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 29 мартдаги «Обод кишлок,» дастурини 2018 йилда амалга ошириш буйича кушимча чора-тадбирлар т^рисида" ги ПК,-3б30-сон К,арори // 1ех. uz

2 Анохина М. Е., Мочальников В.Н., Коростелев Д.Г. Кластерные технологии в системе управления региональным развитием. // Российское предпринимательство, № 9 (255) / май 2014. - С.62.

жамоавий рах,барлик. Ута мухим курсаткич сифатида махсус ишчи кучи алохида ахамиятга эга булиб, бу минтакавий кластер дастурининг энг мухим ва мажбурий элементи хисобланади. Туристик рекреацион кластерларни барпо этиш учун аввало унга аъзо буладиган томонлар мав-жуд булиши лозим, вилоят худудларида бу каби расмий фаолият юритаётган хизмат курсатувчи ва ракобатлашувчи объектлар мавжуд эмас ёки ракобатчилари йук. Махаллий ахолининг туризм хизматларини курсатишида тадбиркорлик фаолиятини расмий секторда давом эттиришга утказишда давлат ва хусусий шериклик механиз-мидан мукобиллик асосида фойдаланиш максадга мувофик3.

Давлат ва хусусий тадбиркорлар хамкорлиги натижасида бюджет маблаFлари ёки давлат бюджетдан ташкари молиявий маблаFлардан самарали фойдаланиш, йуналтирилаётган маблаFларнинг хажмини ошиши каби афзалли-кларга эга булишидан ташкари махаллий ахоли хамда ташриф буюрувчилар хам манфаатдор булиб хисобланадилар (1-расм).

Кичик туризм зоналарида тадбиркорликни ривожлантириш, хорижий ва махаллий инве-сторларни жалб этиш, минтака нуфузини ошириш буйича фаол сиёсатни амалга ошириш долзарб масалалардан бири булиб, ижтимоий ва транспорт инфратузилмаларини барпо этиш, таъмир-лаш ва такомиллаштириш; ахборот тармокларини ташкил этиш ва ривожлантириш; кадрлар тайёр-лаш ва кайта тайёрлаш; бозор инфратузилмасини жумладан, маркетинг хизмати, тижорат ахборот тизимларини ташкил этишга эътибор каратиш лозим булади.

Хорижий инвесторларни жалб килиш буйича вилоятда катор ишлар амалга оширилмокда. Жумладан, Туркиялик инвесторлар билан хамкорликда Бойсун туризм марказининг техник иктисодий асослари ишлаб чикилган булиб, унга кура 20202040 йилларга мулжалланган умумий киймати 140 896 000 АКШ доллари булган инвестиция лойихаси 4 боскичда амалга оширилиши режа-лаштирилган4.

3 Муминов Н.Г., Хамраев О.Я. Концепция «нового государственного управления» и зарубежный опыт в сфере социального партнерства // Актуальные научные исследования в современном мире (Украина). №6 (38), часть 4. 2018. С. 119-123

4 Узбекистан Республикаси Туризм ва спорт вазирлиги Сурхондарё вилояти бошкармаси маълумотлари

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 12(148)

32

ИК.ТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ

1-расм. Туризм со^асида давлат-хусусий шериклик механизмидан фойдаланишнинг афзаллиги1.

&

й> В

о о

» §

ч

Давлат:

- фойдаланипмаётган имкониятларданмак;садди фойдаланиш имконияти ошади;

шисизлик даражасп иасаядп;

- бюджет маблатларитежалади в а тушумлар ошади; -солгщ тушумлари ошади;

- синергетик самара ошади. инновация кириб келади.

Хусусий шерпклар:

- имтиёзли молиялаштириш имконияти вужудга келади;

- таваккалчилик самарали таксимланиши вужудга келади;

- лошщани амалга опшришда харажатлар камаяди;

- синергетик самара ошадп, инновация кириб келади

Та пфпф буюрувчила р:

шар куиайиши хпсо

- сифатли хизматлар пстеъмол выглади;

- хизмат кур с ату вчил ар куиаииши хисооига танлаш имконияш ошади;

- ракооат шароитида хизматларни арзон нархларда харид кдладп.

Маха.ыий ахо.ш:

- адолининг бпр щеми иш билан банд булади;

- даромадлари ошади;

- сифатли инфратузилмадан фойдаланади

Туртинчи йуналиш буйича вилоятнинг Сари-осиё, Узун, Денов, Олтинсой, Бойсун, Шеробод туманларидаги тоF ва ^олди худудларига дам олиш максадида ташриф буюрувчиларга сифатли транспорт хизматларини йулга куйиш учун ушбу дам олиш зоналарига мунтазам равишда транспорт катновларини йулга куйиш лозим. Ушбу ташриф манзиллари ахоли куп яшайдиган худудлардан узоклигини хисобга олган холда бахор ва ёз ойларида ташриф буюрувчилар куп булган пайтларда жадвал асосида катновчи авто-буслар хамда туристик ташкилотларнинг ушбу маршрутларда катнайдиган транспорт восита-ларига харажатларини кискартишилари, арзон транспорт хизматлари курсатишлари учун имтиёзли нархларда ёкилFи таъминотини йулга куйиш керак.

Бешинчи йуналиш буйича махаллий бренд-ларни яратишда вилоятнинг узига хос, бошка худудларда хам тан олинган диккатга сазовор жойлари, таомлари, ташриф манзилларидан фойдаланиш мумкин. Масалан, ЖаркурFOн тан-

дир гушти, Шеробод сомсаси, Денов сомсасини гастрономик туризм брендига айлантириш мумкин. Вилоятда асосий рекреацион туризм зона-лари хисобланган Сариосиё, Бойсун, Шеробод туманларидаги ташриф манзилларини бир-бири билан боFловчи ва мунтазам катновлар амалга ошириладиган туристик транспорт йулагини ташкил этиш лозим. Бу борада "Олтин учбурчак" лойихаси ишлаб чикилган булиб, "Олтин учбурчак" («Golden Triangle») брендини шакллантириш ва тарFиб килиш лозим.

Бойсун туманида жойлашган темир дарвоза деб номланган tof йулини тарихий экотуризм маршрути сифатида "Темир дарвоза" ("Iron Gate") брендига айлантириш мумкин. Ушбу дарвоза оркали катор тарихий экотуризм маршрутлари буйлаб Тешиктош, Мачай Fорларига, Бойбулок Fори атрофидаги динозавр излари акс этган худудларга саёхат килиш мумкин2.

Олтинчи йуналиш буйича Сурхондарё вилоя-тида туризм сохасида фаолият юритадиган мала-кали кадрлар тайёрлаш 2017 йилда Термиз дав-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

https://regnum.ru/news/innovatio/2473567.html

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 12(148)

2-расм.Сурхондарё вилоятида туризм турларини ривожлантиришнинг асосий йуналишлари1.

Табнии ресурслар билли боглик; туризм турлари

О

Спорттуризми (гор л ар. дар алар. тог дар ёл арпда экстр емал спорт турлари)

О

Экотуризм (тоглихудудлар. адирликлар. су в х,авзаларида щ 1ск;а муддатли хордщ чщариш, агротуризм)

Ö

Д ав о л аш-с огл омл аштириш туризм

( с ана тор i шл ар, ор омгохл ар, ту р i ic п ж базалар)

О

Тиббий туризм (ихтисосл ашгаи шифохоиал ар. диагностика марказлари. клиникал ар )

Тарихий - маданий ресурслар билан боглик; туризм турлари

О

Археологпк туризм (археологикцазишмал ар уткал шаётган кадимттй шахарлар, ахоли ыагогшгохлари)

*

Диний (зиёрат) туризм (зардушшишпс буддизм, ислом, хрестиаи д I и ira та шр Iтф ма сканл ар и)

Q

Маданий туризм (маданий, кунгилочар, спорт вок;елнклари)

Q

Тарихий экотуризм (динозаврлар нзларн. коятош ёзувлари, горлардагнилк одамлар яшаган манзил гох,лар. зиёр атго^лар)

лат университетида йулга куйилган булиб, 2021 йилда биринчи битирувчилар фаолиятларини бошлашди. Малакали мутахассисларга булган эх,тиёж туризм хизматларини шакллантириш ва хизмат курсатишни йулга куйишда уз таъсирини курсатмокда. 266 та уй хужаликларида утказилган онлайн суровномага кура респондентларнинг 57,5 фоизи вилоятда туристик йулланмалар таклиф этувчи ташкилотларнинг борлиги х,акида маълу-мотга эга эмаслиги ва улар томонидан хизматлар таклиф этилмаганлигини билдиришган булса, 70 фоиз респондентлар мех,монхона ва шунга ухшаш жойлаштириш воситалари хизматларидан фойда-ланмаганликларини билдиришган.

Вилоятнинг табиий, тарихий ва маданий туристик ресурс салох,иятидан келиб чикиб куйидаги туризм турларини ривожлантириш максадга мувофик (2-расм).

Вилоят туманлари кесимида карайдиган булсак, Хисор TOf тизмалари, шимол ва шимо-лий €арбида Бойсунто€ ва Кух,итангто^ шаркий кисмида Бобото€ этакларида табиий туристик

1 Муаллифлар томонидан тузилган.

ресурслар, Термиз шах,ри, Термиз тумани, LUepo-бод, Жаркурюн, Шурчи, Олтинсой, Денов туман-ларида археологик ёдгорликлар, меъморчилик обидалари, маданий мерос объектлари куплиги билан ажралиб туради. Туманлар кесимида уларни истикболли туризм турларини ривожлантиришга ихтисослаштириш мумкин. Аксарият туманларда рекреацион ресурслар экотуризм, даволаш -со^омлаштириш каби туризмнинг купгина турларини ривожлантириш салох,ияти мавжудлигини куришимиз мумкин.

Ушбу туманлар орасида Бойсун, Сарио-сиё, Узун, Шеробод туманлари табиий туристик ресурслар билан таъминланганлиги ва жози-бадорлигини 5 баллик шкалада бах,олайдиган булсак, энг юкори курсаткичга эга эканлигини куришимиз мумкин (1-жадвал).

Шу сабабли ушбу туманларда кичик туризм зоналари, туристик кластерлар ташкил этиш, туристик хизмат курсатувчи объектлар фаолиятини йулга куйиш лозим. Туристик мавсумда вилоят-даги 5 та урмон хужалигига, Шеробод тумани-даги Сурхон давлат курикхонаси билан чегарадош

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 12(148)

1-жадвал. Сурхондарё вилояти табиий-рекреацион ресурсларини туманлар кесимида бах.олаш1

Шахар ва туманлар Таъминланганлик даражаси Ресурслар жозибадорлиги

Термиз шахри 2 2

Ангор 1 1

Бойсун 5 5

Денов 4 4

ЖаркyрFон 3 3

Кизирик 1 1

Кумкурюн 3 3

Музработ 2 2

Олтинсой 4 4

Сариосиё 5 5

Термиз 3 4

Узун 5 5

Шеробод 5 5

Шурчи 3 3

худудлардаги кишлокларга, Бойсун туманидаги тогли ва тс^олди кишлокларига, Олтинсой, Денов, Сариосиё, Узун туманларининг тоF ва тоFолди кишлокларига, ЖаркyрFон, Термиз, Кумкур^он туманларидаги сув омборлари ва адирликларга, катор хусусийлаштирилган собик дам олиш база-ларига, болалар ёзги оромгохларига дам олиш мавсумида 5 ой мобайнида киска муддатли бир неча кунга дам олишга келишини ташкил этиш мумкин. Куриниб турибдики, ушбу туманлар салохиятидан келиб чиккан холда туристларни кабул килиш объектлари сонини режалаштириш талаб этилади.

Ушбу туманлардаги ташриф манзилларида туризм инфратузилмаси ва ёндош инфратузил-маларни ривожлантириш лозим. Туризм инфратузилмаси объектларини туманлар буйича тахлил киладиган булсак, мехмонхона ва шунга ухшаш жойлаштириш воситаларининг сони 2019 йилда 25 тани, улардаги номерлар сони 468 та ва жой-лар 850 тани ташкил этган холда, асосий номерлар ва жойларнинг купи Термиз шахри ва Термиз туманига тyFри келмокда. Олтинсой ва КумкyрFон туманларида 1 тадан мехмонхона ва шунга ухшаш жойлаштириш воситалари мавжуд булса, Ангор, Музработ, Шеробод, Узун туманларида бирорта мехмонхона ва шунга ухшаш жойлаштириш воситалари мавжуд эмас. Ушбу холат мазкур худудларда туристик хизмат курсатиш объектларини, жумладан жойлаштириш воси-

1 Муаллифлар томонидан утказилган эксперт суровлари асосида тузилган.

таларини хам барпо этишни, фаол инвестиция-ларни жалб этишни талаб этади. Бу борада туризм сохасига жалб этилаётган инвестициялар бошка фаолият сохаларидан фаркли равишда тадбир-корлик фаолиятини амалга оширишда экологик тозалиги билан ажралиб туради. Уни тyFри ташкил этиш тарихий, маданий ва табиат ёдгорли-кларини асраб авайлаш ва ахолининг моддий ва маънавий юксалишига олиб келади2.

Хулоса ва таклифлар.

Вилоятнинг узига хос меъморчилик объектлари, диний зиёратгохлари, жахон мероси руйхатига киритилган миллий урф-одатлари, ошхонаси хамда тоFолди худудларидаги куплаб дам олиш масканлари, болалар оромгохлари, даволаш-соFломлаштириш масканларининг мавжудлиги ва туристик-рекреацион фаолиятни ривожлантиришдаги улкан салохиятдан унумли фойдаланишда ташкилий иктисодий механизмни такомиллаштириш, асосий йуналишлари буйича ижтимоий ва транспорт инфратузилмаларини барпо этиш, таъмирлаш ва такомиллаштириш, ахборот тармокларини ташкил этиш ва ривожлантириш, кадрлар тайёрлаш ва кайта тайёрлаш, бозор инфратузилмасини жумладан, маркетинг хизмати, тижорат ахборот тизимларини ташкил этишга асосий эътиборни каратиш лозим.

2 Абдулманапов С.Г. Общественная собственность в стратегии устойчивого социально-экономического развития депрессивного региона. - Махачкала: ИД «Наука плюс; Дагестанский науч. ц. РАН. 2006.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 12(148)

Фойдаланилган манбалар:

1. ^^eMci^ Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2019 йил 5 янвapдaги "Узбeкиcтoн pecny-бликacидa тypизмни жaдaл pивoжлaнтиpишгa oид кУшимчa чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa"ги ПФ-5611 -тон Фapмoни II lex.uz

2. ^^eMcr^ Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2018 йил 29 мapтдaги «Обод кишл^» дacтy-pини 2018 йилдa aмaлгa oшиpиш бyйичa кУшимчa чopa-тaдбиpлap тyFpиcидa"ги ПК.-3630-тон Кapopи II lex.uz

3. Aбдyлмaнaпoв С.Г. Общecтвeннaя coбcтвeннocть в cтpaтeгии ycтoйчивoгo coциaльнo-экoнoмичecкoгo paзвития дeпpeccивнoгo peгиoнa. - Maxaчкaлa: ИД «^у^ плю^ Дaгecтaн-cкий нayч. ц. РАН. 2006. С.36.

4. Aлимoвa M.T. ХУДУДИЙ тypизм бoзopининг pивoжлaниш xycycиятлapи вa тeндeнция-лapи. Moнoгpaфия. Иктиcoдиëт, - Toшкeнт, 2015. - 300 б.

5. Aнoxинa M. Е., Moчaльникoв В.Н., Kopocтeлeв Д.Г. Kлacтepныe тexнoлoгии в cиcтeмe yпpaвлeния peгиoнaльным paзвитиeм. II Poccийcкoe пpeдпpинимaтeльcтвo, № 9 (255) I мaй 2014. С.46.

6. Myминoв Н.Г., Xaмpaeв О.Я. Koнцeпция «нсвсгс гocyдapcтвeннoгo yпpaвлeния» и зapy-бeжный o^^ в cфepe coциaльнoгo пapтнepcтвa II Aктyaльныe нayчныe иccлeдoвaния в coвpeмeннoм миpe (Укpaинa). №6 (38), чacть 4. 2018. С. 119-123

7. Acлaнoвa Д.Х. Moдeли фopмиpoвaния тypиcтcкoгo клacтepa зa pyбeжoм II «Сepвиc», 2013. №1, С: 4-9

8. Hopчaeв А. Н. Зaмoнaвий тypизм инфpaтyзилмacининг шaкллaниш вa pивoжлaниш тeндeнциялapи. DSc диcc. Т.: 2021. 246 б.

9. Typaeв Б.Х. Оpгaнизaциoннo-экoнoмичecкиe мexaнизмы peгиoнaльнoгo тypизмa. -T.:«Фaн», 2009. - 154 c.

10. Tyxлиeв Н., Aбдyллaeвa Т. Haциoнaльныe мoдeли paзвития тypизмa. -Т.: Гoc.нayч.изд-вo "^e^a^ миллий энциклoпeдияcи", 2006. - 424 c.

11. Эштаeв A.A. Typизм индycтpияcини бoшкapишнинг мapкeтинг cтpaтeгияcи. - T.: '^ah", 2011. - 280 б.

12. ^^ei^c^rn pecпyбликacи Typизм вa cпopт вaзиpлиги Сypxoндapë вилс>яти бoшкapмacи мaълyмoтлapи

13. https:IIregnum.ruInewsIinnovatioI2473567.html

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ I ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2021, 12(148)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.