CC BY
9
МЕДИЦИНА ТАРИХЫ ИСТОРИЯ МЕДИЦИНЫ THE HISTORY OF MEDICINE
УДК 929:616-092
А.Н. ЖЕКСЕНОВА
СУНДЕТОВ ЖОЛДЫКАЙЫР СУНДЕТ¥ЛЫ - ГЫЛЫМГА ЖОЛ САЛУШЫ ЭКСПЕРИМЕНТАТОР-ПАТОФИЗИОЛОГ, ПЕДАГОГ, АБЗАЛ AFA
Марат Оспанов атындагы Батыс ^аза^стан мемлекеттiк медицина университету А^тебе
Шешен адам сэз бастар, Эдт тэре ел бастар, Батыр ж\г\т %ол бастар, Ага ж\г\т жол бастар...
(Шалкuiз жырау)
f^ipri аумалы-тeкпелi мезплде, ^анша ^уып жYгipсец де жетюзбес желдей есiп еткен уа^ыт зымырауында адам eMipi кездi ашып-жумгандай ететЫу кенеттен совдан ажал екпiнi, артьща ^арап ойлануга да уа^ыт бермейпы сезсiз.
Марат Оспанов атындагы Батыс ^аза^стан мемлекеттiк медицина университетшщ патологиялыщ физиология кафедрасыныц о^ытушысы, м.г.к., пофессор мЫдетЫ ат^арушы Сундетов Жолдыщайыр СYндетулы Батыс ^аза^стан облысыныц Жымпиты (^ipri Сырым) ауданы Шола^ (^ipri Тоганас) ауылында 6 мамырда 1944 жылы ^арапайым ^ызме^ отбасында дYниеге келген. Орта б^м мектебiн Орал ^аласыныц ^аза^ пансионатында о^ып, 1960 жылы ая^тап аттестат алган. 1960-1962 жылдар аралыгында Орал облысы Жымпиты ауданыныц Правда совхозыныц орта бiлiмдi мектебЫде бухгалтер ^ызметЫ ат^арган.
1962 жылы А^тебе мемлекеттiк медициналыщ институтыныц емдеу факультет бeлiмiне ауылдан келген бip ^аза^ баласы болып, ез бетЫше даярланып, емтихандарды ойдагыдай тапсырып о^уга тYскен. Жогаргы о^у орнын 1968 жылы ая^тау шамасында сол кездеп патологиялыщ физиология кафедрасыныц жете^а м.г.д., профессор Х.Е.Маманова Жолдыщайыр Сундетовты студенттiк кезден кафедраныц гылыми Yйipмесiне 3 курстан беpi ^атысып жYpген жэне eзiн тек жа^сы жагынан керсеткен, жас Yйipмешi-экспеpиментатоpды аталмыш кафедрага ассистенттiк ^ызметке ша^ырып, ассистент ^ызметЫе ^алдырады.
Жолдыщайыр Сундетулы кафедрада алгаш^ы о^ытушылы^ ^ызметЫен бастап, осы пэннщ бас^а пэндерден тYпкiлiктi еpекшелiгi болып саналатын - экспеpименттiк жолмен талдау жYpгiзу, дэлелдеу багытында жумыс жасауын профессор Маманова Халида Есенгул^ызыныц жетекшттнде одан эpi жалгастырады. Кафедрага келген жас мамандардыц ая^тарына турып кетуЫе бipден-бip себепшi, эpi тipекшi кафедра жетекшга профессор Халида Есенгул^ызы жас мамандарды о^ытушылыщ 1^ызме™ен ^атар гылым жолына сYЙpеп, жас мамандардыц есуЫе Yлкен Yлес ^ос^ан. Сондай ерен ецбектердщ бipi болып 1973 жылы Жолдыщайыр СYндетулы Сундетов терт жылдай талаптанган гылыми ецбепнщ ^орытындысында «Взаимосвязь гуморальных факторов иммунитета» атты та^ырыбында кандидаттыщ диссертация жумысын ая^тап, ^оргап шыгып, медицина гылымдарыныц кандидаты гылыми дэpежесiне жеттк
Жолдыщайыр Сундетулы 1983-1993 жылдар аралыгында кафедра ассистент ^ызметЫ ат^ара отырып, институт децгейЫде емдеу факультетшщ декан орынбасары ^ызметЫ ^атар жYpгiздi. Декан орынбасары жумысында студенттiк жатакханалардагы барлыщ шаралар мен жиналыстар, эр студенттердщ ^илы-санды жагдайлары бойынша сура^тарды шешу, дурыс тэрбиелеу ма^сатында жумыстарды ез дэрежеанде орындады.
1985 жылы Жолдыщайыр Сундетулы кафедраныц ага о^ытушысы ^ызметЫе ауыстырылды. 1989-1990 о^у жылы А^тебе мемлекеттiк медицина институтында емдеу жэне педиатрия факультеттерЫщ ^аза^ бeлiмдеpi ашылуына байланысты, патологиялыщ физиология пэнiнен ^аза^ бeлiмiне жYpгiзiлетiн саба^тарга цажетт о^у эдiстемелiк нус^аулар мен кужаттарды мемлекеттк тiлде эзipлеп жэне аударуда ете кеп жумыс ат^арды. Тэжipибелiк саба^тарды жYpгiзу барысында Жолдыщайыр Сундетулы эаресе экспериментальды саба^ бeлiмiн eзi орындайтын, асы^пай на^ты, дэлдеп студенттер толыщ тYсiну Yшiн бipнеше рет ^айталап кepсетiп Yйpететiн. Студенттермен жумыс жасауда оларга ойлануга уа^ыт беpiп, эксперименттщ мэнiн тYсiнуге багыттап отыратын.
Медицинский журнал Западного Казахстана №1 (41) 2014 г. 47
МЕДИЦИНА ТАРИХЫ ^
1993-1999 жылдар аралыгында КАЯссауи атындагы ТYркiстан университетiнде контракты бойынша доцент кызметш аткарды. Осы оку орнында патологиялык физиология кафедрасын уйымдастырды, кафедраныч квтерiлуiне кеп жумыстар жYргiздi, сонымен коса деканатта жумыс жасап, кейiннен осы аталмыш оку орныныч медициналык факультетi директорыныч орынбасары кызметiн аткарды. Осы университет кабыргасында жумыс жасай жYрiп, еч алгаш, казак тiлiнде «Патологиялык физиология» оку ютабын жарыкка шыгарды. 1998 жылы Ж.С. Сундетовке «КА. Яссауи атындагы ТYркiстан университетiнiч профессоры» атагы бертдк
1999 жылдыч акпан айынан бастап Жолдыкайыр Сундетулы Сундетов Актебе мемлекетпк медицина академиясында жумысын кайта жалгастырды. 6уелгi кезде - 1999 жылы - кадрлар белiмiнiч бастыгы, кейшнен, 2000-2001 жж - Орталык гылыми зерттеу лабораториясыныч иммунологиялык лабораториясыныч мечгерушiсi, 2002-2004 жж - академия жанындагы медициналык колледждiч директоры, 2005-2009 жж патологиялык физиология кафедрасыныч доцентi кызметш аткарса, ал 2009 жылдан берi осы кафедраныч профессоры мiндетiн аткарып келдi. 2000 жылдан бастап ез^ч окытушылык кызметiмен катар Оку эдютемелт орталыкта эдiскер болып, академия кейшнен университет^ барлык кафедралары Yшiн сабак кестесiн куру жумысын жYргiздi. Университет бойынша сабак кестесiн эр кафедраныч окытушылар саны мен аудиториялар санын ескере отырып, кYPделi жэне ете жауапты жумысты, ез ретiмен бiр калыпта курастыруды тынбастан сабырмен шешетш.
Университет дечгейiнде студенттердi окуга кабылдауга шакыру максатында Батыс Казакстан облысы мен Орал каласыныч орта б^м беру мектептерiнiч жогаргы класс окушыларына Yгiт-насихаттау багдарламасы аясында iссапарларFа шыгып туратын. Жолдыкайыр Сундетулы орындаган жумыстарыныч барлыгында да взiн тек кана ечбеккор, сабырлы, бiр калыпты баFыттаушы, эрi устаз ретiнде танытты.
Жолдыкайыр Сундетулы ечбек втiлi мерзiмiнде педагогтык жэне мамандык бойынша оку талаптарына сай бiлiмiн жетiлдiрiп отырды, Ресей ел^ч Мэскеу, Ленинград, Украина ел^ч Минск каласында, Казакстанныч Алматы каласыныч жоFарFы медициналык оку орындарында патофизиологиядан б^мш жетiлдiрдi.
2000-2001 жылдардан бастап кафедраныч Fылыми зерттеу жумыстарымен ете белсендi айналысты. «Коррекция экспериментальной анемии», «Хромовая интоксикация и проблемы ее коррекции», «Асептикалык кабыну жэне оны фетальды гепатоциттермен коррекциялау» жэне баска да такырыптардаFы баFытта кептеген жYргiзген жумыс нэтижелерi бойынша макалалары жарыкка шыкты. Сундетов Жолдыкайыр Сундетулы 4 патентпк ойлап шыFарушылыктыч (изобретение) жэне 2 рационализаторлык усыныстыч иегерi болды. Университет кабырFасындаFы 45 жылдай жумыс кезечшде оныч 100-ден астам Fылыми макалалары журналдарда жэне шет ел журналдарыныч жинаFында басылымFа шыкты, ею монографиясы, сонымен катар казак жэне орыс тiлiнде «Патофизиология» окулыктары жарык кврдi. СочFы казак тiлiнде жачадан жазып отырFан «Патофизиология-1» окулы^ы да аяFына жеткендей едi.
Гылым жолында Жолдыкайыр Сундетулы кафедраныч жас мамандарын Yйретуден тынбаFан устаз, акыл-кечес берудi «аFалык борыш» деп санайтын. Университет дечгейiнде жYргiзiлетiн Fылыми зерттеу жумыстары мен кейбiр баска кафедра окытушылар суранысы бойынша эксперимент кою^а, оныч жYргiзiлуiне, жануарларды кYту, тамактандыру жэне союFа алуда ез колымен жасап, аянбастан кемек беретiн. АFайдыч Fылыми жумыстарFа жетекшiлiгiнде кафедрада доцент мшдетш аткарушы А.Н. Жексенованыч кандидаттык диссертациясы корFалды (2010), кафедра магистрi Г.К.Кошмаганбетованыч магистрлiк жумысы корFалды (2013), емiрiнiч сочFы кездерiнде кафедрада 3 магистрлт жумыстыч жетекшiлiгiн жYргiзiп отырды.
Кафедра профессоры Ж.С.Сундетов взiнiч кеп уакытын студенттiк Yйiрме жумысына арнайтын, Yйiрме мYшелерiн кызыктыра отырып эксперимент кою^а, жануарлармен жумыс жасауFа, оларды баFып-карау, тамактандыру, союFа т.б. Yйрететiн. Кафедраныч «Жас патофизиолог» атты Fылыми Yйiрмесiне катыскан студенттердi баяндама жасауFа эзiрлеп, оларды KазакстандаFы жэне шет елдердеп конференцияларFа жiберiп, Fылыми жумыстарыныч нэтижелерш кврсете бiлудi Yйретiп, олардыч жумысы сертификаттар мен марапат ^аздарымен баFаланатын.
Жолдыкайыр Сундетулы аукымды адал ечбеп Yшiн университет тарапынан, жоFары басшылыктардан кептеген мактау каFаздары мен дипломдарымен марапатталды, соныч iшiнде 2005 жылы денсаулык сактау министрi Е.Досаев колынан «Денсаулык сактау Yздiгi» жэне 2007 жылы Б^м жэне Fылым министрi Ж.ТYЙмебаев колынан «Курмет грамотасымен» марапатталды.
Жолдыкайыр Сундетулы Сундетовтыч отбасы да - Yлгiлi, внегелi шачырактардыч бiрi. 0мiрiнiч сочына дейiн ата-ана алдындаFы перзенттiк парызын втеп, карт анасын алаканына салып аялап етп, анасымен бiрге iшкен шайды балFа балап, катты баFалайтын. ¥л-кыз всiрiп, эркайсысын кутты орнына кондырды. Олардыч жоFары бiлiм алып, Fылыми дэрежеге жетуiне жаFдай жасап, балалар алдындаFы экелiк борышын да адал етедк Кудай коскан жарымен бакытты Fумыр кешiп, Yлгi тутарлык ошактыч отаFасы, немерелерiнiч кызыFына бвленген ардакты ата болды.
Тэлiм-тэрбие мен внегеге толы Абзал АFаныч вмiр жолы кафедра кызметкерлерiне, бiлiм нэрiмен сусындаFан студенттерiне Yлгi боларына сенiм мол.
Батыс Казахстан медицина журналы №1 (41) 2014 ж.
