Научная статья на тему 'СУХАНЕ ЧАНД АЗ СИНОНИМҲОИ ҶУФТИСТЕЪМОЛ'

СУХАНЕ ЧАНД АЗ СИНОНИМҲОИ ҶУФТИСТЕЪМОЛ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
180
189
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СИНОНИМЫ / SYNONYMS / ЛЕКСИЧЕСКИЕ СИНОНИМЫ / LEXICAL SYNONYMS / СТИЛЬ / STYLE / СТИЛЬ ПРОИЗВЕДЕНИЯ / STYLE OF ARTWORK / ПАРНЫЕ СОЧЕТАНИЯ / PAIRED COMBINATIONS / СИНОНИМИЧЕСКИЕ СОЧЕТАНИЯ / SYNONYMOUS COMBINATIONS

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ҳакимова Ш.И.

В статье рассматриваются лексические синонимы, богатство языка и стиль письма писателей, законы существования, употребления, классификации, общности и отличия от других единиц речи на примере стихотворений Лоика Шерали. В статье говорится, что использование синонимических пар является одной из наиболее эффективных единиц языка, а использование синонимических пар возникает из-за того, что говорящий или пишущий хочет выразить мысль более действенным способом, и проблема заключается в использовании синонимических пар, или повторяющихся понятий, или расширения семантического диапазона слова. В источниках отмечается, что синонимические пары аналогичны фразеологизму (фразеологическим сочетаниям), но в буквальном смысле отличаются от фразеологических выражений. Синонимические пары также называют парными синонимами. По форме они похожи на фразеологизмы. Важнейшим источником при изучении лексических единиц является язык и стиль произведения. Синонимы в поэзии Лоика являются одними из наиболее широко используемых лексических единиц. Они используются для многих смысловых и стилистических задач. Поэт внес значительный вклад в развитие лексической структуры таджикского литературного языка, составив новые синонимы.The article deals with the lexical content, richness of language and style of writing, the laws of existence, usage, classification, generality and differences from other units of speech, such as the poems of Loiq Sherali. The article states that the use of synonyms is one of the most effective units of language, and the use of synonyms arises from the fact that the writer wants to express a concept or idea in a powerful way and the subject is used to use synonyms or accents, to the semantic framework of the word. The sources note that synonymous pairs are similar to phraseological units (phraseological combinations), but literally differ from phraseological expressions. Synonymous pairs are also called paired synonyms. In form, they are similar to phraseological units. The most important source in the study of lexical units is the language and style of the work. Synonyms in Loiq's poetry are among the most widely used lexical units. They have gone to work on a variety of semantic and stylistic tasks. The poet made a significant contribution to the development of the lexical structure of the Tajik literary language by composing pure synonyms.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME SPECULATION ABOUT SYNONYMOUS COUPLES

The article deals with the lexical content, richness of language and style of writing, the laws of existence, usage, classification, generality and differences from other units of speech, such as the poems of Loiq Sherali. The article states that the use of synonyms is one of the most effective units of language, and the use of synonyms arises from the fact that the writer wants to express a concept or idea in a powerful way and the subject is used to use synonyms or accents, to the semantic framework of the word. The sources note that synonymous pairs are similar to phraseological units (phraseological combinations), but literally differ from phraseological expressions. Synonymous pairs are also called paired synonyms. In form, they are similar to phraseological units. The most important source in the study of lexical units is the language and style of the work. Synonyms in Loiq's poetry are among the most widely used lexical units. They have gone to work on a variety of semantic and stylistic tasks. The poet made a significant contribution to the development of the lexical structure of the Tajik literary language by composing pure synonyms.

Текст научной работы на тему «СУХАНЕ ЧАНД АЗ СИНОНИМҲОИ ҶУФТИСТЕЪМОЛ»

УДК: 4Т (G75) ББК 81.2

СУХАНЕ ЧАНД АЗ СИНОНИМ^ОИ ^УФТИСТЕЪМОЛ

XßKUMoea Ш. И.

Дaнuшгayы давлатт Хущнд ба номы академш Б. Faфypaв

Мyрoдифaги лyFaвй аз мааъаладои мудимгарини зaбoншинocй ба шyмoр меравад, зерo oн аз биcёр чидат бoигaрии зaбoни миллй, дамчунин Faнoвaти зaбoн ва ycлyби нигoриши aдибoнрo мyaйян менaмoяд. Дар бoрaи мyрoдифaги лyFaвй ниcбaт ба aнвoи дигари водиддои cемaнтикй -cермaънoй, oмoним ва антонимдо бештар acaрдoи илмй таълиф гаштаанд, вале дак ба чониби вoжaшинoc д.Мачидов acт, ки гyфтaacт: «Конуниятдои зиёди мавчудият ва иcтеъмoли ин кaтегoрияи нидоят мудими зaбoн, бaxycyc, xycyOTara^ фаркноки oн, гурудбандй, тaфoвyт ва умумияти oн аз вариантнокй, cинoнимияи водиддои нутк ва мааъаладои мoнaнди индо тадкик нaшyдaacт» [4, с.75].

Дар тадкики мyрoдифaги лyFaвй мудимтарин манбаъ зaбoн ва уалуби acaри бадей ма^уб меёбад. Азбажи дар acaри бадей oлaми дастй 6o тaмoми чузъу томаш ба тacвир меoяд, имкониятдои иcтеъмoлии зaбoн куллан руи кoр меoяд, аз чониби дигар, acaри бадей, чи назм ва чи нacр, мамули фикру андешаи ycтoдoни cyxaн аст.

Уcтoдoни кaлoми бадей на тандо аз Faнoвaти зaбoни умумикалкй иcтифoдa менaмoянд, балки дар афзудани дoрoии oн caдм мегyзoрaнд.

Дар ин макола чанд cyxaн аз як навъи мyрoдифaги лyFaвй - таркибдои чуфти мyрoдифй аз руи мaвoди назми Лоик Шералй гyзoриш меёбад.

Таркибдои чуфти мyрoдифй дар ашъори Лоик Шералй биcёрaнд, ки oн ба cериcтеъмoлии ондо умуман дар зaбoни тoчикй алокаманд аст.

Чyфтмyрoдифaг аз oн cабаб ном гирифтаанд, ки ондо аз ду калимаи мустакилмаъно ибoрaт буда, 6о дам тaвaccyти пайвандакдои пайвасткунандаи —у, -ю, -ву, ea алокаманд шуда, як водиди лyFaвирo ташкил менамоянд. Алокаи пaйвacт ондоро аз ибора дур карда, мaнcyби таркиб мегардонад.

Муродифоти чуфт аз водиддои муа^ири забон ба шумор мераванд. Корбасти чуфти cинoнимдo аз он зарурате бармеояд, ки гуянда ё навжанда меxoдaд мафдум ё фикреро ба таври пуртаъшр баён coзaд. Чунонки ба мушодида меояд матлаб аз ба таври чуфт ба кор бурдани муродифот ё таъкиди мафдум, ё вycъaт бакшидан ба доираи cемaнтикии калима аст; дар бжёр маврид ин ду матлаб бо дам меояд. Чунончи, mабу ma6, козу ado, бapгу Haeo, шуpу мшт, pamку xacad дар мишлдои зерин: Дap пюбу mañam 6uнам, бexaбы шабат бтам, Xap лщзаву yap соат yaлu ацабат бтам. [1, с. 24]

Бщугу ншои ошшрн,

Дappyu чун бapгы гулаш. [1, с.40]

Хушбаш он касест, км àap цодам уаёт, Ритку xacad ба ëpy бapaàap надоштаст.[2, с. 131]

Mapàyм, эй мapàyмu сода, ту надонжтй уайф,

В-аз пшбу тоби ту бошад пшбу пюби сусанам.р, с.357]

Дap aлaмu mypvмагси, àap apcau чингу 4adm,

Эй àap малоуат бемасал, шод омадй, шод омадй.[2, с.202]

Дар байги аввал таркиби шнонимии шо6у maê мавчуд аст, ки дар «Фарданги забони точикй» дар шакли шш6у шо6 ба маънои сузу гудоз шард ёфтааст. Дар Лоик ин карина дам дучор меояд: Buë, àm àap шш6у шо6 аст, эй ëp, Бж, ш лауза нaëб аст, эй ëp. [1, с.375]

Дар баъзе манбаъдо (4) кайд мешавад, ки шнонимдои чуфтистеъмол бо иборадои фразеологй (таркибдои фразеологй) монандй доранд, лекин бо маънои лyFaвй омадан ондоро аз иборадои фразеологй фарк мекунонад. Синонимдои чуфтистеъмолро таркибдои чуфт ё таркибдои шнонимй дам мегуянд. Ондо аз чидати колаби реxтa доштан ба водиддои фразеологй монандй доранд. Дар ин байгдо cинoнимдoи чуфтистеъмоли ишорашударо дар матндои гуногун бо маънодои acлй ва мачозй дам фадмидан мумкин аог. Мacaлaн, шбзу map, бому dap ба ду маъно дар байгдои зерин:

Эй цaмaлu бaxpу 6hp \уш омадй, Эй бayopы ca-бзу map xуш омадй. [1, с.408] Аз бому dapu yмpaм xypшeàu pyxam метофт,

Чуз да^ нaмeбоpaд аз бому дарам 6e ту. [1, c.443]

Домaнu кр: гupuфmeму думu мapкaбu xeш,

Рафт аз даст уама домaнu дашшу даманам .[2, c.35S]

Muсpaepо, ru 6Жрям хомрш,

Paààu а шуру магал мeгрeм. [2, c.401]

Дар таркибхои чуфти шнонимй чузъхо бо чилохои маъноияшон аз хамдигар фарк мекунанд, бинобар ин дар онхо чузъи дуюм аз чихати маъно чузъи аввалро пурра менамояд.

Таркибхои чуфти cинонимй, ки чузъхояшон таърихан ташаккул ёфтаанд, новобаета ба хаммаъно будан ё набудан бо хам алокаманд мешаванд, бинобар ин чузъхои шнонимхои чуфтистеъмолро хамеша хдммаъно хишбидан дyрycт неcт.

Дар шнонимхои чуфт калимахои чузъхои онхо аз чихати кимат баробар ё наздик муттахид мешаванд. Мacaлaн, шм - нукра, ки аз зар (ттло) камбахотар аот, дар таркиби тму зар меояд ва якчоя ба боигарй далолат мекунад.

Таркиби сuму зар таъбири хеле машхури забони клавши аот, лекин дар «Фарханги забони точикй» дар моддахои лугавии cum ва зар кайд нaгaрдидaacг. Он дар ашъори Лоик Шералй биcëр дучор меояд. Ду мишл:

Бuдуздuдaнд шму зар su конщ

уама кaмбудu кон гуфтандуpaфmaнд. [1, c.220]

Ин зумpa снму зар гupuфm, он зумpa дapдu cap гы^фт,

Аз бeuбодй як mapaф, аз бeмaводй як mapaф. [2, c.286]

Таркиби тму зарро шоир бо шакли дигар - нукраву зар хам корбаат кардааст:

Гурухе аз барои нукраву зар,

Гурухе аз барои шавкату фар. [1, c.556]

Як кжм таркибхои чуфти шнонимй дар натичаи муношбати наздик доштани чизхо дар хаёт ташкил ёфтаанд, aмcоли бому дар, ошу нон, пару бол ва монанди инхо: tap куцоe по тщ, дap nau ту cap мeнutaнд, Ошу ноне xрpдaй, он оше^о гум макун. [1, c.423] rap4u эъцозe нaкapдaм, 6a$pu эъцозe бuмupaм, Бо пару болм цави дap asyu napвозe бuмupaм. [2,c.346]

Дар ашъори Лоик шнонимхои чуфтистеъмоли анъанавй, ки дар забони точикй таърихан ташаккул ёфтаанд, мавкеи калон доранд. онхо аз калимахои аалии точикй ва ё аз калимахои щт-ибоши арабй ташкил гардидаанд, ба миали дашшу сахро, дашшу даман, ному нанг, колу макрл, щлу кол.

Эй сад дapeгu цaдupe, к-y бо зauфaкон,

Лофу газоф мeкунaд аз бозувонu худ. [2, c.246]

Ту шпру mозаmаp аз шeъpu maболудau ман,

Аз таду тозатат шeъpu mapaju мecрзaд. [1, c. 196]

rap4u омрxma ба y колу макрле,

Mодapaшpомeкутaд бещлу коле. [1, c.4S2]

Агap як лауза нош^^к^ уамт давру замон бошам,

Сuщбaxmaм, cuщpрзaм, curnpyHm, cuщкоpaм. [1,c.337]

rap acnu цaмолampо нод^а дuлu мо срхш,

Тащо ту тавонй гуфт аз хусну цамолu дт. [1, с.295]

Баъзеи ин таркибхо xycycrara aрхaиcгй дошта, холо истеъмол намешаванд, мисти кавну макон (мавчудот, хacгй):

Ту гуфти мо замшу осмотм,

Ту гуфти cоtuбu кавну маконем. [1, c. б1б]

Чузъхои шнонимхои чуфт дар кдоме аз онхоро маънои лугавии худро cyCT ё гум кардаанд, ки дар алохидагй маъно надоранд. Ин кабил таркибхо дар фархангхо хам атеаран кайд намешаванд, монанди ранцу muüé [1, c.539], жми muüé арабй буда, маънояш ранч, caxrn аст. Он дар шеъри ycrc« Айнй хам дучор меояд:

Maкmaб ба ту ёд мeдutaд uлму адаб,

Maкmaб ж ту мeбapaд гаму ранцу mааб.

Дap «дашту даман» - даман - домaнu Kyt аст.

Домaнu Щ гыpuфmeму думu мapкaбu xeт,

Рафт аз даст уама домaнu дашщу даманам. [2, c.35S]

«Чоху чола».

Дap m дау^ nm^u nуpзaболa,

Ku дap yap гом доpaд чоху чола. [1, c.563]

Дар таркиби малангу манг чузъи аввал дар ФЗТ зикр нaшyдaacг. Чузъи дуюм манг маънои цuмоp ё банг-ро дорад:

Иддaеcг каф бар лаб, кинacyзy пархошй,

Иддае малангу манг нашъаманду хашхошй. [1, c.476]

Сусшоку мусшок - acли ин таркиб сусщ мусщ мажуб ба забони халкии гуфтугуист: Дируз таппак мезадй, дар пода чуфтак мезадй, Ай сусщоку мусшок 6игу, ин caxткyшй аз кучо? [2, c.60]

Лоик Шералй дар бобати шхтани таркибхои чуфт хам дaетбyрдхо дорад. У хамчун cyxaнвaри мумгоз ба таркибхои мавчудаи забони умумихалкй каноат накарда, биcëр таркибхои чуфти шнонимие cоxтaacт, aмcоли санову ш^р (3,83), якд^у якру (1,99), шавку щомо-нно (1,100), оху гам (1,153).

Ин кабил таркибхои шоир дар колаби вохидхои забони гуфтугуй ва умумихалкй шхта шудаанд. Шоир aкcaр ба чихати шаклй хамкофия будани чузъхоро ба хиcоб гирифтaacт, монанди зору нтор [1, c.208], лофу газоф [1, с.246].

Эй дapeгu к^дакт лоуболу бевубол,

Дap бucоmu сабзауо бeгaм napоnap доштам. [1, с.381]

Чакодат соя мeaфкaнд бap pyu taëmu мо -taëmu шоду обод аз m^pu щблаго.yuман. [1, с.439]

Аз даpu maбapxрpдa озурдаву пажмурда, Эй дacmu наёжда бucmeзу maлошe кун. [2, с.427]

Бубтам py ба pyu xeт бо чт кокулu мушит, Ба худ ноз^ану бол^а^ ëpu утон^о. [2, с. 72]

Os^u щсмат боз шуд, сад xонu тъмат соз шуд, Гуёву б^о омадам аз базмм гунгу Ryp^. [2, с.84]

Таркибхои чуфти шнонимиро аз хамдигар чудо карда, бо калимахои дигар хамрох овардан ва ё бо иловаи ужурхои грамматикии дигар хамрох кор фармудан хам дар забони шоир дида мешавад. Мacaлaн, дар ин байт таркиби хору зор бо ёридихандаи шудан дар шаклхои хор шудан ва зор шудан омадааст:

Ин ap хор мешудаву зор meшудаcm

Одам ж 4ü6pu одамон, эй хок 6üp capaм. [2, с.341]

Таркиби лофу газоф бо пешоянди бо дар шакли бо лофу бо газоф корбacг гaрдидaacг: хайрони дил набудай як лахза худ ба худ, Бо лофу бо газофхр хайрон макун маро. [2, c.70]

Вохиди грамматикй ба яке аз чузъхои таркибхои чуфт хамрох шаванд хам, ба хар ду чузъ баробар тааллук дорад.

Аз бому даpu умpaм xуpшeдu p}Kam мemофm, Чуз дapд нaмeбоpaд аз бому дарам бe ту. [2, с.443]

Чои чузъхои таркибхои чуфтро иваз мекунад, чунончи acra таркиб ору нанг ac^ ки дар шакли нангу ор омaдaacг:

Фapëд:о aфcрc:о аз мapгы созу срзщ Вовайлато, воtacpamо аз мapгы нангу орхр. [2, c. 72]

Ужурхои грамматикй бо хар яке аз чузъхои таркибхои чуфт илова шуда хам метавонанд. Ба таркиби ахду паймон ба хар ду чузъ пешванди «бе-» илова шyдaacг: Ауд бо naймонa бастам, баъд аз он, newuy беахду бепаймон шудам. [2, с.328]

Ин навъи шнонимхо дар ошри Лоик кам ба назар мерacaд. Лекин навъхои якум ва дуюм бештар дучор меоянд.

Х,амин тарика, ^ноним^ дар назми Лоик аз вохидхои cериcгеъмоли лугавй ба шумор рафта, ба вазифахои мухталифи маъноиву устубй ба кор рафтаанд. Шоир бо таълифи таркибхои тозаи муродифй дар такомули таркиби лугавии забони адабии точик caхми мyноcиб гyзоштaacг.

АДАБИЁТ

1. Адади аввал ишора ба шумораи чилдхои куллиёти Лощ Шералй (Хучанд, 2001) ва адади дувум ба сахифаи он

аст.

2. Забони адабии хозираи точик. К.1.-Душанбе, Маориф, 1983.

3. Камолиддинов Б. Услубшиносй-Душанбе, 1978.

4. Лексикаи забони адабии точик.-Душанбе: Ирфон, 1997.

5. Мачидов х. Забони адабии муосири точик. Ч..1. ЛуFатшжносй.-Душанбе, 2007.

6. Фомина М.И. Современный русский язык. Лексикология-Москва: Высшая школа, 1983.

НЕКОТОРЫЕ РАЗМЫШЛЕНИЯ О СИНОНИМИЧЕСКИХ ПАРАХ

В статье рассматриваются лексические синонимы, богатство языка и стиль письма писателей, законы существования, употребления, классификации, общности и отличия от других единиц речи на примере стихотворений Лоика Шерали. В статье говорится, что использование синонимических пар является одной из наиболее эффективных единиц языка, а использование синонимических пар возникает из-за того, что говорящий или пишущий хочет выразить мысль более действенным способом, и проблема заключается в использовании синонимических пар, или повторяющихся понятий, или расширения семантического диапазона слова.

В источниках отмечается, что синонимические пары аналогичны фразеологизму (фразеологическим сочетаниям), но в буквальном смысле отличаются от фразеологических выражений. Синонимические пары также называют парными синонимами. По форме они похожи на фразеологизмы. Важнейшим источником при изучении лексических единиц является язык и стиль произведения.

Синонимы в поэзии Лоика являются одними из наиболее широко используемых лексических единиц. Они используются для многих смысловых и стилистических задач. Поэт внес значительный вклад в развитие лексической структуры таджикского литературного языка, составив новые синонимы.

Ключевые слова: синонимы, лексические синонимы, стиль, стиль произведения, парные сочетания, синонимические сочетания.

SOME SPECULATION ABOUT SYNONYMOUS COUPLES

The article deals with the lexical content, richness of language and style of writing, the laws of existence, usage, classification, generality and differences from other units of speech, such as the poems of Loiq Sherali. The article states that the use of synonyms is one of the most effective units of language, and the use of synonyms arises from the fact that the writer wants to express a concept or idea in a powerful way and the subject is used to use synonyms or accents, to the semantic framework of the word.

The sources note that synonymous pairs are similar to phraseological units (phraseological combinations), but literally differ from phraseological expressions. Synonymous pairs are also calledpaired synonyms. In form, they are similar to phraseological units. The most important source in the study of lexical units is the language and style of the work. Synonyms in Loiq's poetry are among the most widely used lexical units. They have gone to work on a variety of semantic and stylistic tasks. The poet made a significant contribution to the development of the lexical structure of the Tajik literary language by composing pure synonyms.

Keywords: synonyms, lexical synonyms, style, style of artwork, paired combinations, synonymous combinations.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Сведение об авторе:

Хакимова Шоира Исламовна - кандидат филологических наук, доцент кафедры тажикского языка ГОУ «ХГУ имени академика Б.Гафурова» (Таджикистан,Худжанд), Электронная почта: xakimova.shoira@mail.ru

About the autor:

Hakimova Shoira Islamovna - candidate of philological sciences, Associat Professor of the department of the Tajik language the SEI «KSU named after G. Gafurov» (Tajikistan, Khujand), E-mail: xakimova.shoira@mail.ru

УДК: 4+42

МУЦОИСАИ ИБОРАХ,ОИ УСТУВОРИ СИФАТЙ ДАР ЗАБОН^ОИ АНГЛИСЙ ВА ТОЧДКЙ

Абдулхркрв С., Наврузшоев Б.Х

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.