Научная статья на тему 'МУҚОИСАИ ИБОРАҲОИ УСТУВОРИ СИФАТӢ ДАР ЗАБОНҲОИ АНГЛИСӢ ВА ТОҶИКӢ'

МУҚОИСАИ ИБОРАҲОИ УСТУВОРИ СИФАТӢ ДАР ЗАБОНҲОИ АНГЛИСӢ ВА ТОҶИКӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
539
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АДЪЕКТИВНЫЕ УСТОЙЧИВЫЕ СЛОВОСОЧЕТАНИИ / COMPARATIVE PHRASEOLOGICAL PHRASES / СОПОСТОВИТЕЛЬНО - ТИПОЛОГИЧЕСКОМУ ИССЛЕДОВАНИЮ / TYPOLOGICAL RESEARCH / ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ / PHRASEOLOGICAL UNITS / ГЕНЕТИЧЕСКИ РОДСТВЕННЫХ ЯЗЫКОВ / GENETIC RELATIVE LANGUAGES / ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ ЯЗЫКОВ / IDIOMATIC EXPRESSIONS / MODERN LINGUISTICS / RESEARCH ANALYSIS

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Абдулҳақов С.F., Наврӯзшоев Б.Х.

Статья посвящена сопостовительно - типологическому исследованию адъективные устойчивые словосочетания английского и таджикского языков, что является актуальным научного анализа богатого фонда фразеологизмов двух генетически родственных языков. Детальному научному анализу подвергается как структурное построение адъективные устойчивые словосочетания английского и таджикского языков, так и их семантические особенности, обеспечивающих ее актуальность, и необходимость комплексного исследования. На основе богатого фразеологического материала обосновывается теория сопостовительно - типологического исследования фразеологической системы языков в целом и в языковой структуре таджикского и английского языков.The present article devote to one of the important problem of modern linguistics, particularly comparative phraseological phrases of English and Tajik languages, which is actual for research analysis of reach fond of phraseological system of two genetic relative languages. The authors give a wide range of idiomatic expressions and show their use in context, and explained the way of their translation into Tajik. Finally, it is important for the user to keep in mind the way of using and translation idiomatic expressions from English into Tajik.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СOMPARATIVE PHRASEOLOGICAL PHRASES IN ENGLISH AND IN TAJIK PHRASEOLOGY

The present article devote to one of the important problem of modern linguistics, particularly comparative phraseological phrases of English and Tajik languages, which is actual for research analysis of reach fond of phraseological system of two genetic relative languages. The authors give a wide range of idiomatic expressions and show their use in context, and explained the way of their translation into Tajik. Finally, it is important for the user to keep in mind the way of using and translation idiomatic expressions from English into Tajik.

Текст научной работы на тему «МУҚОИСАИ ИБОРАҲОИ УСТУВОРИ СИФАТӢ ДАР ЗАБОНҲОИ АНГЛИСӢ ВА ТОҶИКӢ»

1. Адади аввал ишора ба шумораи чилдхои куллиёти Лощ Шералй (Хучанд, 2001) ва адади дувум ба сахифаи он

аст.

2. Забони адабии хозираи точик. К.1.-Душанбе, Маориф, 1983.

3. Камолиддинов Б. Услубшиносй-Душанбе, 1978.

4. Лексикаи забони адабии точик.-Душанбе: Ирфон, 1997.

5. Мачидов х. Забони адабии муосири точик. Ч..1. ЛуFатшжносй.-Душанбе, 2007.

6. Фомина М.И. Современный русский язык. Лексикология-Москва: Высшая школа, 1983.

НЕКОТОРЫЕ РАЗМЫШЛЕНИЯ О СИНОНИМИЧЕСКИХ ПАРАХ

В статье рассматриваются лексические синонимы, богатство языка и стиль письма писателей, законы существования, употребления, классификации, общности и отличия от других единиц речи на примере стихотворений Лоика Шерали. В статье говорится, что использование синонимических пар является одной из наиболее эффективных единиц языка, а использование синонимических пар возникает из-за того, что говорящий или пишущий хочет выразить мысль более действенным способом, и проблема заключается в использовании синонимических пар, или повторяющихся понятий, или расширения семантического диапазона слова.

В источниках отмечается, что синонимические пары аналогичны фразеологизму (фразеологическим сочетаниям), но в буквальном смысле отличаются от фразеологических выражений. Синонимические пары также называют парными синонимами. По форме они похожи на фразеологизмы. Важнейшим источником при изучении лексических единиц является язык и стиль произведения.

Синонимы в поэзии Лоика являются одними из наиболее широко используемых лексических единиц. Они используются для многих смысловых и стилистических задач. Поэт внес значительный вклад в развитие лексической структуры таджикского литературного языка, составив новые синонимы.

Ключевые слова: синонимы, лексические синонимы, стиль, стиль произведения, парные сочетания, синонимические сочетания.

SOME SPECULATION ABOUT SYNONYMOUS COUPLES

The article deals with the lexical content, richness of language and style of writing, the laws of existence, usage, classification, generality and differences from other units of speech, such as the poems of Loiq Sherali. The article states that the use of synonyms is one of the most effective units of language, and the use of synonyms arises from the fact that the writer wants to express a concept or idea in a powerful way and the subject is used to use synonyms or accents, to the semantic framework of the word.

The sources note that synonymous pairs are similar to phraseological units (phraseological combinations), but literally differ from phraseological expressions. Synonymous pairs are also calledpaired synonyms. In form, they are similar to phraseological units. The most important source in the study of lexical units is the language and style of the work. Synonyms in Loiq's poetry are among the most widely used lexical units. They have gone to work on a variety of semantic and stylistic tasks. The poet made a significant contribution to the development of the lexical structure of the Tajik literary language by composing pure synonyms.

Keywords: synonyms, lexical synonyms, style, style of artwork, paired combinations, synonymous combinations.

Сведение об авторе:

Хакимова Шоира Исламовна - кандидат филологических наук, доцент кафедры тажикского языка ГОУ «ХГУ имени академика Б.Гафурова» (Таджикистан,Худжанд), Электронная почта: xakimova.shoira@mail.ru

About the autor:

Hakimova Shoira Islamovna - candidate of philological sciences, Associat Professor of the department of the Tajik language the SEI «KSU named after G. Gafurov» (Tajikistan, Khujand), E-mail: xakimova.shoira@mail.ru

УДК: 4+42

МУЦОИСАИ ИБОРАДОИ УСТУВОРИ СИФАТЙ ДАР ЗАБОНДОИ АНГЛИСЙ ВА ТОЧДКЙ

Абдулхркрв С., Наврузшоев Б.Х

Донишго^и миллии Тоцикистон

Фразеологизмхо аз чумлаи вохидхои мухимтарини забон ва воситаи ифодаи пуробуранги фикр буда, раванди ташаккул, сохтор ва маънохои онхо дар заминаи конуниятхои муайяни забоншиносй амалй мегарданд. Фразеология чун сохаи мустакили забоншиносй ахамияти мухим дошта, дар он вохидхои фразеологй хамчун унсури таркибии системаи забон маънидод шудаанд.

Омузиш ва тахлили мукоисавй - типологии вохидхои фразеологии забонхои точикй ва англисию яке аз мавзуъхои мухим ба шумор меравад. Масъалаи омузиши мукоисавии вохидхои фразеологй дар забоншиносии точик солхои охир хеле хуб ба рох монда шудааст, ки асархои тадкикотии олимон З. Муллочонова, М. Азимова, М. Мирзоева ва Б. Наврузшоев, ба хамин самт бахшида шудаанд.

Иборахои сифатй пас аз иборахои исми гурухи калони иборахои синтаксисиро ташкил мекунанд. Дар иборахои сифатй калимаи асосй сифат буда, калимаи тобеъ ба хиссахои гуногуни нутк тааллук дорад. Иборахои сифатй вобаста ба хусусияти лугавию грамматикии чузъхо муносибатхои объектй, замон, масоха, макон, хилоф, махдудият, махрумият, муайянкунандагй, дарача, мутобикат ва ё номутобикат, киёс ва гайраро ифода мекунанд.

Сифати хамчун чузъи тобеъи ибора ва хамаи гуруххои исмхо алокаи гарамматикй баста, муносибати атрибутивиро бо тобишхои гуногун: ранг, хачм, холат, аломати физикй ва масохавй, хосияти зохирй ва ботинй мефахмонанд. Гуногунмаъноии ибора ба гуногунии чузхои он пеш аз хама ба калимаи асосй (исм) вобаста аст.

Сифати феълй ба исм асосан бо алокаи изофй тобеъ мешавад ва вазифаи чузъи асосии ин гуна иборахо хамаи гуруххои лугавии исмхо омада метавонанд, вале сифатхои феълии замони оянда нисбат ба замонхои гузашта ва хозира ба исм камтар алока мебанданд. Дар грамматикахои забони точикй, дар асархои Д.Т.Точиев тарзхои алокаи муайянкунанда бо муайяншаванда дар забони адабии хозираи точик, «сифати феълй дар забони адабии хозираи точик» доир ба иборахои исмии бо сифати феълй баъзе маълумотхо дода шудаанд

Дар асархои номбурда тобишхои гуногуни маънои иборахои сифати феълй шарх наёфтаанд ва ин аз имкон берун буд, чунки максади асосии тадкикотй дар ин кор аз омухтани хусусиятхои морфологй ва лексикии сифатхои феълй иборат аст. Азбаски сифати феълй дорои хам хусусияти сифативу хам хусусияти феълист, дар чумла аз як тараф ба исм тобеъ шуда ояд, аз тарафи дигар калимахои дигарро монанди феъл тобеъ менамоянд. Аз ин сабаб устод Д.Т. Точиев ба иборахои исмй, ки чузъи тобеи он сифатй мебошад, муфассал истода ва махсусан ба сифати тобеъшуда омадани объектхои бавоситаю бевосита, инчунин хелхои гуногуни холшархкунандахоро хеле хуб нишон додааст [Точиев, 1954: 65].

Дар забони англисй, вохидхои мукоисавии фразеологй як гурухи калони вохидхои фразеологии таркибиро ташкил медиханд. Ин гурух вохидхои фразеологиеро дар бар мегиранд, ки чузъи асосии он копоненти мукоисавии as буда, сифат хамчун чузъи асосии ин вохидхо амал мекунад ва исм хамчун чузъи тобеъ амал мекунад.

Мухакик В. Н. Телия доири ин масъала чунин ибрози акида доранд: иборахои устувори сифатй ба навъи вохиди фразеологии дучузъаи махсусиятх,ои идиоматикидошта мансуб буда, ки чузъхои онхо бо пайвандхои мукоисавй муттахид шудаанд. Мукоисаи устувор дар мачмуъ - далели системаи забонист, ки нишондихандаи асосии ифоданокии нутк ба шумор меравад [Телия, 1996: 7].

Чузъи аввали ин сифатхои мукоисавй одатан дар маънои аслии истифода мешавад. ^исми дуввум хамеша фарохтар ифода меёбад, зеро он дарачаи хусусиятро ифода мекунад, ки дар таркиби аввал ифода шудааст. Чузъи аввалро асоси мукоиса номида, чузъи дуюм объектй мукоисаи он шумурда мешавад.

Пайвандаки as:

(as) good as gold - (хамчун) хуб, чун тилло; хуб, олй, тиллой (шахс).

> Gertrude Morel was very ill when the boy was born. Morel was good to her, as good as gold (D.H. Lawrence). - Вакте, Гертруда Морел таваллуд шуд, писараки беморе буд. Морел нисбати у, чун тилло хуб буд.

Gertrude Morel - субъектй мукоиса буда, good - (хуб) асоси мукоиса, gold - (тилло) объекти мукоиса ва as - хамчун пайвандак. [Кунин,1996: 268].

Мукоисаи сифатй дар забон барои тавсеа додани маълумоте, ки бо чузъи аввал ва пайвандаки мукоисавй истифода бурда мешаванд.

А. В. Кунин кайд мекунад, ки тафсири ифоданокии ибора аз он бармеояд, ки дар гуфтор мукоиса ба хамон ашё, зухурот ё ашхос мансуб аст, ки дар чузъи дуввуми он ифода ёфтааст, масалан; he is as brave as a lion - вай мисли шер часур аст. Образнокй дар мукоисаи одам бо шер тачассум ёфтааст, аммо агар мо шерро бо шер мукоиса кунем, пас ифодакунии мукоисавй халалдор шуда ба як мукоисаи гайри ифоданок табдил меёбад. [Кунин, 1996: 268].

> «No,» the boy said. «But I will see something that he cannot see such as a bird working and get him to come out after dolphin [Hemingway: 2].»- «Не», гуфт писар. «Аммо ман чизеро дида метавонам, ки вай монанди парандаи машFулбудае наменамуд, водор карданд, баъд аз дельфин берун барояд, наметавонад [Хемингвей: 7].

> Баногох як озори чонгудозе дар баданам пайдо шуд, ки нафасам дар дарун афтод ва баъд аз нафасамро рост гирифтан бо панчахои борики нотавонам, ки аз газаб монанди панчаи хурус нештар барин шуда буд [Айнй: 21]. - Then I felt such a searing pain between my legs that I could not breathe. When I recovered my breath, in my rage my puny fingers became as strong as a rooster's spurs [Aini: 23].

Аз тахлилу баррасй маълум мегардад, дар забонхои мавриди мукоиса ифодаи ибора ба воситаи пайвандакхои мукоисавии монанди, чун, such as мукоиса ба хамон зухурот ё ашхос мансуб аст, ки дар чузъи дуввуми он ифода ёфтааст, масалан; монанди панцаи хурус нештар барин, such as a bird working (тахтул: чун паррандаи коркардаистода, серкор). Образнокй дар мукоисаи одам бо паррандаи серкор тасвир ёфтааст, хеле ифоданок тафсир ёфтааст.

Аз натичахои тахкикоти мухакик Амосова Н. Н. чунин бармеояд, ки ба сифати объекти мукоисавй дар як катор компаративизмхои забони англисй, исмхо меояд: (as) large-hearted - чун шахси дилкушод (сахй) ; (as) high- minded men - чун шахси файзбахш (бохиммат) ; (as) quite as a blank - когази сафед барин (холй, тоза); (as) sweet as honey - асал барин ширин(ширин); (as) warm as a toast - (хамчун) хамир гарм(гарм, самимй); (as) cool as a cucumber - (хамчун) чун бодиринг сард(дилхунук, бехис). [Амосова, 1989: 49] .

> Publishers are definite: so are certain generous critics who have encouraged me as only large-hearted and high-minded men know how to encourage a struggling stranger [Jane Eyre: 2]. - Ноширон маълуманд: баъзе мунаккидони саховатманде хастанд, ки маро чун одамони дилкушоду мехрубон рухбаланд кунаданд ва онхо медонанд, ки чй гуна шахси бегонаи муборизро дилбардорй намоянд.

дайр: 2].

> .. yet there were certain introductory pages that, child as I was, I could not pass quite as a blank [Jane Eyre: 2]. - .. лекин ман нисбати баъзе сахифахои дебоча, бо вучуди он, ки кудак будам, наметавонистам бепарво монам [Ч. Эйр: 6].

Дар мисоли боло бармеояд, ки дарачаи мукоиса бештар ба воситаи пайвандаки мукоисавии as сурат мегирад. Чузъи аввалро асоси мукоиса номида, чузъи дуюм объектй мукоисаи он шумурда мешавад.

Аз тахлили сохтории иборахои устувори сифатй дар забонхои англисй ва точикй бармеояд, ки мукоисаи онхо дар забонхои англисй ва точикй зарур буда, ёфтани муодилашон дар харду забон мухим аст, зеро ки онхо дар хар забон шакли устувор дошта, дар фархангх,ои махсус чой дода шудаанд. Ва гурухи муайяни калимахо - номи паррандахо, хайвонот, хашарот, ходисахои табиат, чирмхои осмонй, узвхои бадан ва монанди инхо бо истифода аз санъати истиора ва ташбех васеъ ва хаматарафа дар ин навъи вохидхои фразеологй корбаст шудаанд.

АДАБИЁТ

1. Амосова Н.Н. Основы английской фразеологии. - Л.: Изд-во ЛГУ, 1989.- 208с.

2. Кунин А.В. Курс фразеологии современного английского языка. - Москва, 1996 .

3. Таджиев, Д.Т. Причастие в современном таджикском литературном языке / Д.Т. Таджиев. - Сталинобод, 1954. -

128 с.

4. З.Телия В. Н. Фразеология: семантический, прагматический и Лингвокультурологический аспект - М, 1996.

5. Charlotte Bronte. Jane Eyre. - Toronto-New York- London- Sydney. - 1986. - 433 pg.

6. Шарлотта Бронте. Чейн Эйр. - Душанбе: ТЧБ «Истикбол» - 2010.

7. Хемингвей Эрнест. The old man and the Sea//Пирамард ва бахр. -Душанбе: Нашриёти Бухоро. - 2014. -167 с.

АДЪЕКТИВНЫЕ УСТОЙЧИВЫЕ СРАВНЕНИЯ В СИСТЕМЕ АНГЛИЙСКОЙ И ТАДЖИКСКОЙ ФРАЗЕОЛОГИИ

Статья посвящена сопостовительно - типологическому исследованию адъективные устойчивые словосочетания английского и таджикского языков, что является актуальным научного анализа богатого фонда фразеологизмов двух генетически родственных языков.

Детальному научному анализу подвергается как структурное построение адъективные устойчивые словосочетания английского и таджикского языков, так и их семантические особенности, обеспечивающих ее актуальность, и необходимость комплексного исследования. На основе богатого фразеологического материала обосновывается теория сопостовительно -типологического исследования фразеологической системы языков в целом и в языковой структуре таджикского и английского языков.

Ключевые слова: адъективные устойчивые словосочетании, сопостовительно -типологическому исследованию, фразеологических единиц, генетически родственных языков, фразеологической системы языков.

COMPARATIVE PHRASEOLOGICAL PHRASES IN ENGLISH AND IN TAJIK PHRASEOLOGY

The present article devote to one of the important problem of modern linguistics, particularly comparative phraseological phrases of English and Tajik languages, which is actualfor research analysis of reach fond ofphraseological system of two genetic relative languages.

The authors give a wide range of idiomatic expressions and show their use in context, and explained the way of their translation into Tajik. Finally, it is important for the user to keep in mind the way of using and translation idiomatic expressions from English into Tajik.

Key words: comparative phraseological phrases, typological research, phraseological units, genetic relative languages, idiomatic expressions, modern linguistics, research analysis.

Сведения об авторах:

Абдулхаков Саидшо Абдулакимович - Таджикский национальный университет, доктор (PhD) кафедры английского языка и сравнительной типологии. Телефон (+992) 935696966

Наврузшоев Бахридин Хушхолович - Таджикский национальный университет, кандидат филологических наук, доцент кафедры английского языка и сравнительной типологии. Адрес:734025, Республика Таджикистан г. Душанбе проспект Рудаки 17. Телефон: (+992) 933988045. E-mail:-bakhakhush @ mail.ru.

About the author:

Abdulhakov Saidsho Abdulhakimovich - doctor PhD, Department of English Language and comparative typology of the faculty of Asian and European Languages, TNU. Phone: (+992) 935696966

Navruzshoev Bahriddin Khushkholovich - associated Professor, Department of English Language and comparative typology of the faculty of Asian and European Languages, TNU. Tel.: (+99) 933988045. E-mail:-bakhakhush@mail.ru.

УДК 809.155.0

НАЦШИ ПАСВАНДДО ДАР ТАШАККУЛИ ВОДИДДОИ ЛУГАВИИ МАРБУТ БА НАБОТОТ

Юсупова С.А.

Донишгохц давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Дар асоси калимахои сода тавассути пасвандхо сохтани калимахо, яке аз роххои асосй ва меъёрии забони точикй ва шевахои забони точикй ба шумор меравад ва ин хусусияти суннатии калимасозй дар тули садсолахо сайкал ёфта, дар хамаи сохахои хаёти мардум истифода мешавад. Тахлилхои мутахассисон гувохи онанд, ки дар ташаккули калимахои сохта дар шевахои чанубй [ШЧ,ЗТ, 1979] ва чануби шаркии забони точикй [Хоркашев, 2010] накши пасвандхо мухиманд. Маводи дасти мо баёнгари он аст, ки вохидхои лугавие, ки дар шевахои чанубй ва чануби шаркии забони точикй бо пасвандхо сохта мешаванд, барои ифодаи номи мевахо, номи гулу гиёху буттахо, номи алафхои гуногун, ифодакунандаи номи узв ё кисме аз растанихо, баёни номи наботот аз руйи аломату хусусият, ифодаи номи холати растанихо (аз кабили гул партофтан, пажмурда шудан, ба пухтан наздик шудани мевачот) ва гайра истифода мешаванд. Дар шевахои номбаршуда дар сохтани калимахои ифодакунандаи номи наботот ва мафхумхои ба он алокаманд пасвандхои -ча, -а, -аки, -ин, -ина, -зор хизмат мекунанд, ки онхоро метавон дар шакли зер алохида баррасй намуд.

Дар шевахои чанубй ва чануби шаркии забони точикй бо пасванди -4а калимахои зиёде шакл гирифтаанд, ки дар доираи вожахои ифодакунандаи наботот нестанд. Бинобар ин, овардани онхоро салох намедонем. Зимни баррасй ба мо маълум шуд, ки калимахои марбут ба номи мевачот, дарахтон ва вожахои марбут ба онхо дар шевахои мавриди назар чандон зиёд набуда, хамагй бо пасванди -ча 8 калима сохта шудааст. Онхоро ба таври зер овардан мумкин аст: зардолича (Кан., Сх., Хов.) як навъи олучаи зард; савча (Ек., Вк., Кх., Шк.) сабча, найчаи харбуза; харбузаи нопухта, хомак; кадуча (Шк., Чк) кадуча, як навъ кадуи сафеди хурд; гьнча (Вк., Шк., ^.Дарв.), гьмча (Кх.) гунча, мугча, шукуфа, пунбак: гъмча-ш кам мунд, хънък гъръфт (Луг.); химча//хъмча (Вк., Т., Ванч) химча, навдаи тари бутта ё дарахт; навча (Мум., Сх., Ст., Тк.) // навча (Ёх., Соф., Сд.) навда: шарт хами, ки ток-а навча-ш-а назани, лъгат мекъна (Мум.); каламча каламча, навдаи

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.