СУАРМАЛЫ ЖЕРЛЕРДІ ИГЕРУ ЖҮЙЕСІ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94

НАУКА О ЗЕМЛЕ EARTH SCIENCES

ОЖА 332.334.4

СУАРМАЛЫ ЖЕРЛЕРД1 ИГЕРУ ЖYЙЕСI

ОРАЦБАЙ ЦАРЛЫГАШ ЦАЛДАРБЕКЦЫЗЫ

Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетшщ, Кадастр кафедрасыньщ студентi, Астана, ^азакстан

ЕСЖАНОВА ТАЗАГУЛЬ СУЛЕЙМЕНОВНА

Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетшщ, Кадастр жэне багалау кафедрасыныц ага окытушысы, Астана, ^азакстан

Аннотация: Мацалада суармалы жерлердщ игерглу ЖYйесi жайында царастырылады.Ауыл шаруашылыгы бойынша суармалы жерлердi игеру мацызды орын алады.Себебi елiмiздегi цургац континент зонасында жэне де жазыц далада орналасуына байланасты жогары сапасы мол етм алуымызга киыншылыцтар тугызады.Жумыста суармалы жер келемнц жер Yлесi,пайдалану багыттары бойынша iзденiстегi ацпараттар жэне де пайдалануга кедергi келтiретiн проблемалар жайында жазылган.

ТYйiндi свздер: Суармалы алцапты игеру,ауылшаруашылыгы мацсатындагы жерлер,Суару каналы,су есептегш цуралдар,жер мониторингi.

Ауылшаруашылыгы кез- келген мемлекеттщ мацызды экономикалык мацызды белш болып табылады , эаресе ТМД елдерi Yшiн ауылшаруашылыгы дэстYрлi ертеден келе жаткан айрыкша орын алар шаруашылык саласы. Ал соцын шшдеп суармалы алкаптарды игеру ешм келемш аитарлыктай арттыратынын бiлемiз. ^азакстанда суармалы жерлердi игерудiц магыздылыгы ете жогары, себебi елiмiздегi к¥ргак континент зонасында жэне де жазык далада орналасуына байланасты жогары сапасы мол ешм алуымызга киыншылыктар тугызатыны анык. Бiрак соган карамастан соцгы деректерге сYЙенсек 2022 жылы елiмiзде суармалы жерлердщ келемi 2,3 млн га аумакты к¥рады,оныц iшiнде 82,2 % ягни 1,9 млн га жер ауылшауашылыгы максатында пайдаланылып жатыр ,205,1 мыц гектар жер елдi мекендердщ жерлерiнде ,187,8 мыц гектар босалкы жерлер.Есептiк жыл iшiнде 2021-2022 жылдарга караганда мелиорациялык iс-шаралар жYргiзу жэне суарылмайтын жерлердi суарылатын жерлерге ауыстыру есебiнен, ауылшаруашылыгы максатында пайдаланылатын суармалы жер келемi 64,4 гектарга,су коры жерлерi 0,1 мыц гектарга арткан.

Ауылшаруашылыгы максатындагы жэне елдi мекендердеп суармалы жерлер негiзiнен елiмiздiц ощустш жэне оцтYCтiк-шыFыс облыстарарында орналаскан. Олар: Алматы, ТYркiстан, ^ызылорда, Жетiсу, Жамбыл, Павлодар облыстары жатады.

Алматы облысында ауылшаруашылыгы максатындагы суармалы жер кeлемi 275,9 мыц гектар,елдi мекендегi суармалы жер кeлемi 28,3 мыц гектар,ерекше коргалатын аймактагы

Алматы 18%

15%

Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94

НАУКА О ЗЕМЛЕ EARTH SCIENCES

суармалы жер кeлемi 0,1 гектар, ТYркiстан облысында ауылшаруашылыгы максатындагы суармалы жер кeлемi 484 мыц гектар,елдi мекендегi суармалы жер кeлемi 49,9 мыц гектар,ерекше коргалатын аймактагы суармалы жер кeлемi 0,3 гектар, ;ызылорда облысында ауылшаруашылыгы максатындагы суармалы жер кeлемi 224,6 мыц гектар,елдi мекендегi суармалы жер кeлемi 12,6 мыц гектар, Жетюу облысында ауылшаруашылыгы максатындагы суармалы жер кeлемi 275,9 мыц гектар,елдi мекендеп суармалы жер кeлемi 28,3 мыц гектар,ерекше коргалатын аймактагы суармалы жер кeлемi 0,1 гектарды алып жатыр. Нактырак токталсак экiмшiлiк облыстар шекараларындагы орналаскан суармалы жерлердiц кeлемi мeлшерi жагынан айтарлыктай ерекшеленедi. Бул жерлердщ iрi кeлемдерi ТYркiстан

- 551,1 мыц га, Алматы - 327,2 мыц га, ;ызылорда - 265,3мыц га, Жетiсу - 258,4 мыц га, Жамбыл - 232,2 мыц га, Павлодар - 150,2 мыц гажэне Абай - 112,3 мыц га облыстарында орналаскан.

Суару каналдарында реттеушi тарату к¥рылгылары мен су есептепш к¥ралдардыц жоктыгы да суармалы егшшшктеп мацызды проблемасы. Осыныц нэтижесiнде, суармалы учаскелердщ магистралды каналга карай эртYрлi кашыктыкта орналасуына, ягни алыс не жакын орналаскандыгына карай, оларда суды пайдалану бiркелкi болмайды. Егiстiк аумагы магистралды каналга тiкелей жакын орналаскан фермерлер суды молынан алады, ал жер учаскелерi алыстаган сайын су проблемасы туындап, суару киындай бастайды. Сонымен катар, су пайдалану Yшiн тeлем, кeптеген жагдайларда, суару Yшiн пайдаланылган су кeлемi бойынша емес, 1 га суармалы жерге есептелген тариф бойынша алынады.Муныц бэрi суды Yнемсiз ж^мсалуына жэне оныц пайдасыз тeгiлуiне экеледi, сондай -ак сенiмдi коллекторлы

- кэрiздiк жYЙе болмаса, жер асты суы кeтерiлiп, топырактыц трдануы мен батпактануына себеп болады. Берiлген судыц 30 -дан 60% - га дешнп мeлшерi, жер асты суын толыктыра отырып,кайтарымсыз ысырап болады. Аталган себептер су ресурстарын жэне суармалы аумактарды тиiмдi пайдалануга керi ыкпал етедi.

1. Докучаева Л.М., Усанина Т.В. Суармалы жерлердщ мониторинг // Суармалы егшшшктщ тшмдшшн арттыру жолдары: жинак. Энер. FGNU «РосНИИПМ». Новочеркасск: «Хеликон» ЖШК;, 2009. 41-шыгарылым. 11-17 Б.

2. ;азакстан Республикасыныц Ауыл шаруашылыгы министрлiгi https://www.gov.kz/memleket^ntities/moa?lang=kk

3. Приходько В.Е. Суармалы дала топырактары: кызметi, экологиясы, eнiмдiлiгi. М.: Интеллект.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1