CC BY
0ОЖА 631.111.2
ЖЕРД1 ЭКОНОМИКАЛЬЩ БАГАЛАУ
БОСТАН ДАРИЯ БАЦЫТЖАЩЫЗЫ
Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетшщ, Кадастр кафедрасыньщ студентi, Астана, ^азакстан
БЕРИСТЕНОВ АЙДАРБЕК ТАЙНИГАЗИНОВИЧ
Сэкен Сейфуллин атындагы ^азак агротехникалык зерттеу университетшщ, Кадастр жэне багалау кафедрасыныц ага окытушысы, Астана, ^азакстан
Аннотация. ¥сынылган материалда 2010 жылгы жагдай бойынша Казацстан Республикасыныц жерлерт экономикалыц багалау царалады. Багалау топырацтыц эртYрлi munmepi мен K^i типтерi, сондай-ац жеручаскелерi туралы деректердi пайдалана отырып, ауыл шаруашылыгы мацсатындагы жерлердщ жэне босалцы жерлердщ кадастрлыц цуны нeгiзiндe жypгiзiлдi. Багалаудыц rnsi3si объекте елдщ жер-ресурстыц элеуеттщ peзepвi реттде ауыл шаруашылыгы мацсатындагы жерлер мен цордагы жерлер болып табылады.
TyrnHdi свздер: Жepдi экономикалыц багалау, кадастрлыц цуны, ауыл шаруашылыгы мацсатындагы жерлер, цордагы жерлер, жер алцаптары, ег^тт жерлер, жайылымдар, Жер ресурстары, Казацстан Республикасы, Ощрлт саралау.
^Р жерлерш экономикалык багалау эюмшшк аудандар, облыстык мацызы бар калалар, облыстар, республикалык мацызы бар кала, тутастай республика бойынша жYргiзiлдi. Багалау объекта ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер (жер учаскелершщ меншш иелерше, жер пайдаланушыларга белшбестен) жэне ауыл шаруашылыгы eндiрiсiнiц жер - ресурстык элеуетшщ непзп резервi ретшде кордагы жерлер болды.
Жердi экономикалык багалау 2010 жылгы 1 карашадагы жагдай бойынша жер алкаптарыныц тYрлерi бойынша жэне топырактыц негiзгi типтерi мен кiшi типтерi шецбершде орындалды. Бастапкы материалдар агымдагы жылы жасалган жердщ сапалык жай-кYЙi туралы есептер, сондай-ак жер балансыныц деректерi, топырак геоботаникалык iзденiстерiнiц материалдары, топыракты багалау жэне жердi тYгендеу болды.
Жердi экономикалык багалау ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц 2003 жылгы 2 кыр^йектеп каулысымен бектлген топырак тYрлерi, тYрлерi жэне кiшi тYрлерi бойынша бiр гектар ауыл шаруашылыгы алкаптарыныц орташа кунын сипаттайтын базалык ставкаларды (Нормативтердi) пайдалана отырып, жер алкаптарыныц кадастрлык (багалау) кунын айкындау жолымен жYзеге асырылды. Накты eцiрдiц жэне жер алкаптарыныц ерекшелштерш сипаттайтын оларга тYзету коэффициенттерi ^азакстан Республикасы Жер кодексiнiц 11-бабында белгiленген.
Жалпы республика бойынша жерлердi экономикалык багалау 202,5 млн. га алацда орындалды, оныц iшiнде ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер - 93,4 млн. га, кордагы жерлер - 109,1 млн. га. жалпы кадастрлык (багалау) куны 1716,0 млрд. тецгеш, оныц шшде ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер - 1333,3 млрд. тецгеш, кордагы жерлер - 382,7 млрд. тецгеш курады.
^аз1рп уакытта жер корлары талап етшмейд^ олардыц накты багалау куны жалпы келемнщ 22,3% курайды.
"Жер алкаптарыныц кадастрлык (багалау) куны:"
- Суарылмайтын епспк-818,8 млрд. тецге (47,7%)
- Суармалы епспк-131,0 млрд. тецге (7,7%)
- Кепжылдык екпелер, бакшалар - 8,5 млрд. тецге (0,5%)
- Тыцайган жер-94,7 млрд. тецге (5,5%)
- Шабындыктар-43,1 млрд. тецге (2,5%)
3 О
- Жайылымдар - 581,9 млрд. тецге (33,9%)
- Баска жерлер - 35,0 млрд. тецге (2,0%)
- Барлыгы: 1716,0 млрд. тецге (100,0%)
Республика бойынша бiр гектар жер алкаптарыныц куны жер тYрлерi бойынша 36-97 мыц тецгеден (суарылмайтын егiстiк, Суармалы егiстiк) 2-4 мыц тецгеге дейiн (езге де алкаптар, жайылымдар) саралаумен курайды.
Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердщ кадастрлык (багалау) куныныц курылымында негiзгi Yлес салмагы-70% суарылмайтын епспктщ к¥нын курайды. ^ордагы жерлердщ болжамды кунында-76% жайылымдардыц кунын алады, ал егiстiк жерлерге небэрi 3,2% келедь
вщрлш жоспарда жер корларыныц ец кеп куны егiстiк алкаптары кеп ещрлерге тиесiлi: СолтYCтiк ^азакстан облысы-293,1 млрд.тецге (17,1%), ^останай облысы - 286,8 млрд. тецге (16,7%), Акмола облысы - 205,8 млрд. тецге (12,0%). Шыгыс ^азакстан, Алматы, Караганды, Павлодар облыстарында ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер мен кордыц куны 1 млрд.тецгеден асады. Осы облыстарда ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлер куныныц ец Yлкен Yлес салмагы да байкалады.
^ордагы жер куныныц непзп келемi негiзiнен жайылымдык алкаптары Yлкен шелдi жэне шелейт аймактарда орналаскан облыстарда: Караганды - 63,1 млрд. тецге (16,5%), Шыгыс ^азакстан-50,8 млрд. тецге (13,3%), Павлодар - 46,2 млрд. тецге (12,1%), Актебе - 41,0 млрд. тецге немесе 10,7%.
Кейбiр жагдайларда бонитет балын ешмдшкпен байланыстыру кажет. Автор дэндi дакылдардыц енiмдiлiгi, ц/га, ^азакстанныц солтYCтiк облыстары бойынша егiстiк бонитетiнiц балымен байланысыныц келесi кестесiн усынады (сурет. 1).
2,5 5 7,5 10 2,5 17,5 20 дак.е, ц/га
Сурет. 1- Эшмдшктщ бонитет балына тэуелдшп KecTeci Жогарыда ^азакстан аумагын аудандастыру бойынша деректер келтiрiлген, кунарлылыгы эртYрлi децгейдегi жерлердiц сапалык сипаттамалары сипатталган, оларга бага берiлген. Муныц бэрi жер ресурстарын пайдалану мэселесiн карастыруга кешуге мYмкiндiк бередi.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. 2.
3.
4.
5.
6.
^азакстан Республикасыньщ Жер ресурстары жeнiндегi мемлекеттiк комитета* (2020). ^азакстанныц жер корыныц жай-кYЙi мен пайдаланылуын талдау.
Байжанова, Г. (2019). Жердi экономикалык багалау: эдiстерi мен практикасы. Алматы: "Еылым" Баспасы.
Саткенов, Е. (2021). ^азакстанныц жер ресурстары нарыгы: жагдайы жэне дамуы. Экономикалык зерттеулер журналы.
«^азакстан Республикасыныц Жер кодека». ^азакстан Республикасы Yкiметшщ ресми сайты. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K030000442
^азакстан Республикасы Ауыл шаруашылыгы министрлшнщ ресми сайты. Жер ресурстары жэне оларды пайдалану женшдеп деректер.
^аратаев, А. (2022). ^азакстандагы жер реформасы: жетiстiктер мен сын-катерлер. Алматы: "Экономика" Баспасы.
