Научная статья на тему 'СУҒДИЙ ЁЗУВ ҚАЧОН ПАЙДО БЎЛГАН? (АРХЕО-ГРАФЕМОЛОГИК ТАҲЛИЛ)'

СУҒДИЙ ЁЗУВ ҚАЧОН ПАЙДО БЎЛГАН? (АРХЕО-ГРАФЕМОЛОГИК ТАҲЛИЛ) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Исҳоқов Мирсодиқ, Ғойибов Бобир

Бугунги кунга қадар суғдий ёзув тарихи ва унинг шаклланиш даври билан шуғалланган тарихчи-лингвист олимлар ушбу ёзув оромий ёзув асосида шаклланган ва уларнинг асоси финикия ёзувига бориб тақалади, мазмунида фикр келтиришади. Соҳага доир қарийб барча тадқиқотларда суғдий ёзув орамий ва ўз навбатида орамий ёзув финикия ёзуви асосида шаклланганлиги келтирилган бўлса-да, бу фикрнинг мукаммал назарий архео-графемологик асосларини кучайтириш лозим. Шу билан бирга суғдий ёзув қайси даврдан бошлаб орамий ёзув ўрнини эгаллаган ва бу қайси омиллар билан боғлиқлиги тўғрисида фанда жуда кам маълумот мавжуд бўлиб, бу ҳақда фикр билдирган олимларнинг қарашлари ҳам бир мунча баҳсли. Шу жиҳатдан суғдий ёзувнинг шаклланиш даврига доир қарашларни янада аниқлаштириб олиш, бу кенгроқ жамоатчиликка етказиш ва тадқиқотларда буни эътиборга олиш муҳим ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУҒДИЙ ЁЗУВ ҚАЧОН ПАЙДО БЎЛГАН? (АРХЕО-ГРАФЕМОЛОГИК ТАҲЛИЛ)»

СУГДИЙ ЁЗУВ ЦАЧОН ПАЙДО БУЛГАН?

(АРХЕО-ГРАФЕМОЛОГИК ТА^ЛИЛ)

1 2 Исходов Мирсодик, Гойибов Бобир

1ТДШУ т.ф.д., профессор

о

СамДУ т.ф.д., профессор https://doi.org/10.5281/zenodo.12621664

Бугунги кунга кадар сугдий ёзув тарихи ва унинг шаклланиш даври билан шугалланган тарихчи-лингвист олимлар ушбу ёзув оромий ёзув асосида шаклланган ва уларнинг асоси финикия ёзувига бориб такалади, мазмунида фикр келтиришади. Сохдга доир карийб барча тадкикотларда сугдий ёзув орамий ва уз навбатида орамий ёзув финикия ёзуви асосида шаклланганлиги келтирилган булса-да, бу фикрнинг мукаммал назарий архео-графемологик асосларини кучайтириш лозим. Шу билан бирга сугдий ёзув кайси даврдан бошлаб орамий ёзув урнини эгаллаган ва бу кайси омиллар билан богликлиги тугрисида фанда жуда кам маълумот мавжуд булиб, бу хдкда фикр билдирган олимларнинг карашлари х,ам бир мунча бах,сли. Шу жихдтдан сугдий ёзувнинг шаклланиш даврига доир карашларни янада аниклаштириб олиш, бу кенгрок жамоатчиликка етказиш ва тадкикотларда буни эътиборга олиш мух,им х,исобланади.

Сугдий ёзувнинг шаклланиш даврига доир маълумотларга утишдан олдин ёзувнинг шаклланишига асос булган орамий ва финикия ёзувларининг качон вужудга келганлиги хдмда уларнинг хусусиятларига доир маълумотларга каратиш максадга мувофик.

Финикия ёзувининг кашф этилиши инсоният тарихидаги мух,им вокелик булиб, бу оддий ёзув оркали сузлар х,еч кандай гетерограмма ёки аникловчиларсиз осон ёзиладиган ва жамиятда бирдек тушуниладиган булган. Масаланинг мух,им жихдти ушбу ёзувдан жамиятнинг барча табака вакиллари фойдалана олган. Финикия ёзуви унгдан чапга караб ёзилган. Матнларда сузлар вертикал чизиклар ёки нукталар билан ажратилганлигини кузатиш мумкин. Финикия ёзувининг осон узлаштирилиши ва содда хусусиятлари унинг мил. авв. IX асрларга келиб жадал таркалишига сабаб булган [Гельб: 269]. Бунинг натижаси уларок жах,онда мавжуд хдрф-товуш алифбели ёзувларнинг 4/5 кисмининг шаклланишида аждод ёзув ролини уйнаган.

Тах,лиллар финикия ёзувининг куйидаги хусусиятлари мавжудлигини х,ам курсатади:

Биринчидан, финикия ёзувининг мух,им хусусияти ундаги 22 та хдрфнинг х,ар бири инсон нутки товуш бирликларининг шартли чизма белгиларига айлангани эди. Яъни, алифбе таркибидаги хдрфий белгилар айрим олинган нутк товушларининг доимий ва барчага тушунарли рамзлари эди. абигиди тартибда кетма-кетликни баркарор саклаган бу алифбени домий ёдда саклаш осон эди. Х,арфлар сони чекланганлиги эса ёзувда универсал функциялардан фойдаланиш имкониятини кенгайтирган ва имло коидалари маданиятини таъминлаган. Бу хусусият финикий ёзувидан бошланган жах,он алифбели (абигиди) ёзувлари эстфетасининг бошланишига олиб келган.

Иккинчидан, финикия алифбеси овоз чикариш тамойилини билмайди. Яъни, барча хдрф белгилар факат ундошлар булиб, унлилар хдрф куринишда эътиборсиз колган. Баъзи халклар (масалан, юнонлар) финикия ёзувини узлаштираётган вактда узларига мослаштиришга ва бу нокулайликни бартараф этишга хдракат килиб, алифбега унли товуш белгиларини кушганлар;

Учинчидан, финикия ёзувидаги барча харфлар аник жисмлар номи билан аталган эди. Бу эса ёзувни эслаб колишда мухим омил хисобланарди. Финикия ёзувидаги барча хдрфлар учун уларнинг Миср ва Бобилдаги ёдгорликларда акс этган тасвирлари асос килиб олинган. Масалан, айн (куз), реш (калла), далет (эшик) ва бошка бир катор харфларнинг график шакллари юкорида келтирилган ёдгорликларидаги тасвирларга айни мос тушади. Лекин ёзувдаги харфларнинг ташки график куринишидан кура уларнинг ички ва фонетик функционал хусусиятларига эътибор бериш хам лозим булади;

Туртинчидан, финикия алифбесидаги харфларнинг фонетик маъноси уларнинг номларидан келиб чиккан акрофоник коида ёрдамида, яъни, харф номининг биринчи товуши харфнинг фонетик эквиваленти сифатида каралган. Масалан, "бет" деб номланган харф "б", "далет" харфи "д"га тугри келади, "вав"-"в" ва хоказо.

Бешинчидан, финикия ёзувининг охирги ва жуда мухим хусусияти унинг унгдан чапга караб ёзиш йуналиши булиб, хозиргача тадкикотчиларни хайратда колдирган бу хусусият Якин Шаркдаги замонавий ёзувнинг унгдан чапга караб ёзилганлигида намоён булади [Струве: 10-12].

Ушбу хусусиятларга эга ёзувлар финикия ёзуви асосида шаклланган булиши мумкинлиги эхтимоли юкори. Шунингдек, финикия ёзувини узлаштирган ёки кабул килган халклар финикия харфларининг олдинма-кетинлиги, акрофоник тамойиллари хамда ёзувнинг унгдан чанга караб ёзилишини саклаб колишган.

Орамийлар ёзувни мил. авв. I мингйилликнинг бошларига келиб финикияликлардан кабул килишган эди. Орамий ёзув хам финикия ёзуви каби 22 та харфдан иборат булиб, у хам худди финикия ёзувидаги каби ундош товушлар каторини акс эттиргант.

Сугд ёзувининг тарихий асосларини кенгрок тасаввур эиш учун аждод орамий ёзувнинг турли манзиллардан топилган намуналаридаги график хусусиятларни илк сугдий шаклларга лаокадорлик нуктаи назаридан урганиш мухим эди. Шу маънода XX аср давомида Персеполь (Эрон), Тель-Халайф (Сурия), Хамат ва Луъаш (Марказий Сурия), Бар-Хадад (Шимолий Сурия), Бар-Ракиб (Туркия), Суджина (Тожикистон), Даскиле (Кичик Осиё), Аребсун (Каппадокия/Кичик Осиё), Элефантин ороли (Миср), Туна-ал-Жабал (Миср), Саккаре (Миср) ва бошка ёдгорликлардан топилган орамий ёзувларни урганиш [Лившиц, Шифман: 7-24], палеографик жихатдан атрофлича киёсий тахлил этиш масалалари сугдий ёзув асосллари учун гоят мухим. [Исхаков: 12-19]. Хусусан, орамий манбалари палеографик хусусиятлари тугрисидаги фикрлар нафакат сугдий, балки хоразмий, парфиёний каби кадимий ёзувларимиз тадкики учун хам мухимдир.

^адимги Миср, Якин Шарк, Кичик Осиё худудларидан сунг, Марказий Осиё халклари ёзув маданиятининг фонетик алфавитли тизимларига мил. авв. УГГ-У асрлардан бошлаб ошно булдилар. Дастлаб, улар кадимги халкаро муносабатлар доирасида Олд Осиёга таркалган орамий ёзуви билан танишганлар. Кейинчалик кадимги Эрон салтанати таркибига кирган холда орамий ёзуви аждодларимиз хаётига расмий давлат ёзуви сифатида кириб келган. Мил. авв. ГУ-Ш асрларда эса орамий ёзувини махаллий хоразмий, парфиёний, сугдий, бохтарий тилларга мослаштириб, янги ёзув тизимлари пайдо булган. Ушбу ёзувларда битилган ёдгорликларнинг тарихий грамматологик талкини ута мураккаб вазифа булиб келмокда. Гап шундаки, хар турттала ёзув асосидаги кадимги тиллар унутилган. Улар ёзма ёдгорликлар матнлари куринишида сакланиб колган "улик" тилга айланган. "Улик" тилларни ёзувда укиш уларнинг ташки аломатларини, агар маълум булса, аждод ёзув билан солиштириш оркали хал килинади. Бирок улик тилнинг кандай

тил экaни мaсaлaси мyрaккaб тaриxий-киёсий лингвистик тaдкикотлaр усули билaн aниклaнaди. Сугдий мaтнлaр мaсaлaсидa хдм худди шу икки иш yсyлидaн фойдaлaнилгaн Ba хдр x,олдa ишончли яхши нaтижaлaргa эришилгaн.

Зaмонaвий сугдшунослик сaлкaм 150 йиллик тaриxгa эгa. Бу дaврдa мaзкyр "улик" сугдий тил укилдигита эмaс, унинг грaммaтикaси хдм мyкaммaл тиклaнди дейиш мумкин. Бу жaрaён бошидa Э.Готьо, В.К.Мюллер, Э.Бенвенист, Х.Рейxaлт, Т.Тедеско, В.Б.Хеннинг, ВА.Лившиц, И.Гершевич кaби олимлaр туришган. Улaрнинг ишлaрини Д.Мaк-Кензи, В. Зyндермaн, Н. Симс-Вильямс, Ф.Грене, Ю.Йошидa, Этиен де лa Вэссиер, Эрондa Б. Faриб, З.Зaршинос, Узбекистондa М.Ис^оков Ba унинг шогирдлaри дaвом эттирмокдлaр.

Мaркaзий Осиё кaдимги ёзув ёдгорликлaрини урганиш эроний Ba туркий кaдимги тиллaр соx,aсидa мaълyм билим, тaсaввyр Ba кyникмaлaр булишини тaлaб килaди. Энг мух,ими, yшa кaдимий ёзув Ba тил мaтериaллaридaн керaкли тaриxий мaълyмотлaрни чикaрa билиш Ba янaдa жиддий рaвишдa бу мaълyмотлaрнинг объективлигини тaъминлaш лозим бyлaди.

Орaмий ёзyв aсосидa шaкллaнгaн aлифбели ёзyвлaрдaн бири сугдий ёзyв булиб, бугунги кyндa бош^ туркум (xорaзмий, пaрфиёний, боxтaрий) ёзyвлaргa нисбaтaн унинг ёдгорликлaри aнчaйин куп етиб келган. Ушбу ёзмa ёдгорликлaрнинг кaттa кисми илк yртa aсрлaр (V-VШ)гa оид. Сугдий ёзyвнинг шaкллaнгaн дaстлaбки дaвригa якин ёдгорликлaри мил. aBB. II-I aсрлaргa оид илк сугдий тaнгaлaрдa сaклaнгaн. Орaмий ёзyв aнъaнaси тyгaгaн мил. aBB. IV-III aсрлaргa оид сугдий ёзмa мaнбaлaр фaнгa мaълyм эмaс. Милодий дaстлaбки aсрлaргa оид сопол пaрчaлaридaги сугдий ёзyвлaр грaфик тaрaккиётнинг ярим курс™ нaмyнaлaри x,исоблaнaди. Шyндaй килиб, аддимият Ba илк yртa aсрлaр орaсидaги узилиш сугдий ёзyв динaмикaсини yргaнишдa aйрим мyрaккaбликлaргa сaбaб бyлмокдa. Вa, aйнaн кaйси дaврдaн бошлaб оромий ёзyв сyFдийгa уз урнини бyшaтиб бергaн, мaзмyнидa сaвол тyFилaди.

Сохд мyтaxaссислaрининг фикрлaри Ba илмий aдaбиётдa келтирилгaн мaълyмотлaр тax,лили кyйидaги фикрлaрни илгaри суриш имконини берди:

Биринчидан, кейинги йиллaрдa Шимолий AфFOнистондa топилган орaмий x,yжжaтлaр (Шимолий AфFOнистондaн топилган мaзкyр xyжжaтлaр коллеционер Носир Хaлил жaмлaнмaсидa сaклaнaди. Жaмлaнмaдaн жaми 30 тa тери Ba 18 тa ёFOчгa сиё^ билaн ёзилгaн xyжжaтлaр жой олгaн [Кошеленко, 2007: 52] ушбу ёзyв мaвжyдлигининг сунгги дaврлaридa ёзилгaн булиши мумкин. Xyжжaтлaр 29 йиллик дaвр (353- 324)ни уз ичигa олгaн булиб, Лхдмоний xyкмдорлaри Aртaксеркс III, Доро III, Бесс, Aртaксерксa [V] Ba Aлексaндр Мaкедонскийлaр дaвригa оид. Ушбу xyжжaтлaр Ш.Шaкэд томонидaн эълон килингaн эди [Shaked: 2004]. Мaзкyр x,yжжaтлaр бугунги кyндa фaнгa мaълyм сунгги орaмий x,yжжaтлaр x,исоблaниши билaн бир кaтордa орaмий ёзyвининг сунги дaвригa оид булиши эх,тимоли хдм юкоридир (^aрaнг: Рaсмлaр-1, 2, 3);

Иккинчидан, Ax,aмонийлaр сaлтaнaти буткул инкирозгa юз тyтгaн дaвргa кaдaр орaмий ёзyв бу дaвлaтдa мax,кaмaдa ишлaтилгaн. Фaкaтгинa мил. aBB. III-II aсргa келиб орaмий ёзyв урнини мax,aллий ёзyвлaр эгaллaгaн. СyFд xyкмдорлaри томонидaн зaрб килингaн илк тaнгaлaр Юнон-Бaктрия дaвлaти (мил. aBB. 250-125) xyкмдорлaригa, купрок Евтидем (мил. aBB. 235-200), Евкрaтид (мил. aBB. 171-145) Ba Гиркод тaнгaлaригa yxшaтиб [Fойибов, 2020: 41-42], yлaргa тaклидaн зaрб килингaн [Зеймaль: 71-76]. Ушбу СyFд тaнгaлaридaги ёзyвлaр минтaкaдaги илк сyFдий ёзyвли тaнгaлaр x,исоблaнaди [Зеймaль:

269-273]. В.Б.Хеннинг берган маълумотларга кура Куйкирилганкалъадан топилган илк сугдий тангалари хам мил. авв. II асрга дахлдор булиб [Henning: 25], бу орамийдан сугдий ёзувга утиш жараёни айни даврдан бошланганлигига ишора беради;

Учинчидан, ушбу маълумот факат Сугд ва унга туташ худудларга дахлдор булиб, келиб чикиши орамий асосда булган уртаэроний гетерографик ёзувларни фундаментал урганган В.Б.Хеннинг урта эроний ёзувларнинг пайдо булишини, ушбу туркум хужжатчиликнинг мил. авв. II асрга келиб урта эроний тилга утиши билан изохлашга харакат килади. М.Исхоков ушбу фикрга кушимча сифатида Форс хукмдорлари (фратараки) Вадфрадад II томонидан зарб килинган (Каранг: Расм-4) тангалардаги орамий жумлаларнинг хронологик даврини айни шу даврга оидлиги асос сифатида келтиради [Исхаков: 25-26]. Маълумот урнида айтиш жоизки, ушбу тангалар асосан Аршакийлар (мил. авв. Ш-милодий III аср) даврида зарб этилган. Тангаларни (I ва II тип) даврий таснифлаган Дж.Хилла ва В.Б.Херцфельд уларни мил. авв. III-II асрга оид деб тахмин килишади. Тангалардаги ёзувлар палеографик жихатдан Ахамонийлар давридаги империя махкамасида ишлатилган орамийга ухшаш (Каранг: Расм-5). Тангаларнинг III типидаги ёзувлар эса мил. авв. II аср охирига оидлиги мутахассислар томонидан аникланган [Зеймаль: 283];

Туртинчидан, В.Б.Хеннинг томонидан илгари сурилган ушбу фикр В.А.Лившиц ва В.Г.Луконин томонидан куллаб-кувватланган булиб, олимлар мил. авв. II асрга оид орамий ёзувидаги тангалардан гетерографик урта форсий ёзувига аллокачон утилганлигини эътироф этишади. Улар бу борадаги Р.Гиршманнинг талкинларини урта форсий тил орфографик коидалари ва лексик коидаларга мувофик келмаслигини таъкидлашади [Лившиц, Луконин: 156-157]. Демак, мил. авв. II асрга келиб минг йил давомида мавжуд булган орамий ёзув уз урнини махаллий ёзувларга бушатиб берган (Каранг: Расм-6). Айникса, сугдий ёзма ёдгорликларнинг бевосита айни даврдан бошлаб маълум эканлиги, Сугдда мил. авв. II асрдан бошлаб узларининг махаллий ёзувларига утганликлари тугрисидаги фикрни янада кучайтиради;

Бешинчидан, археологик тадкикотлар хам орамий ёзувнинг мил. авв. II асрларга келиб сугдий ёзув минтака тарихига кириб келганлигига ишора беради. 1973 йилдан Ч.Валихонов номидаги Тарих ва археология институти (Козогистон) Туркистон археологияси булими ходимлари томонидан Култуба шахри бир неча боскичларда ривожланганлиги археологик тадкикотлар натижасида аникланган эди. Култубадаги археологик ёдгорликлардан Канг давлати хукмдорлиги даврига (мил. авв. II-милодий IV асрлар) оид катлами мухим материалларни берди. Шулардан бири сугдий ёзувли сополга битилган эпиграфик ёзма манбалар хисобланади (Каранг: Расм-7). Сопол парчаларидаги ёзувлар тахлили уларнинг орамий эмас сугдий эканлигини курсатади. Жумладан, |Э| харфини ифодалашда t <taw> ишлатилиши ва S <lamedh> харфининг бошка сугдий манбаларда учраши мисолида уз тасдигига эга. Шунингдек, g (у), y, p, § (=с), s каби харфларнинг аник куриниши хам Култуба эпиграфик манбаларини орамий эмас балки сугдий эканлигини яккол курсатади [Лившиц: 59-66];

Олтинчидан, бугунги кунга кадар муаммога доир амалга оширилган тадкикотларда асосан эътироф этиб келинган И.Е.Гельб изланишларида хам олим узининг асосий эътиборини кадимий ёзув тизимларидаги ухшаш ва фаркли жихатларга каратган холда, финикия ёзуви асосидаги алифбеларни тахлил килган ва орамий ёзувнинг шаклланишига кадар булган жараёнларни келтириб утади. Унинг ишида сугдий ёзув ва алифбедаги

харфларнинг хусусиятлари курсатиб берилмаган. Бундан ташкари, ишда сугдий ёзув алифбе тизимидаги харфларнинг орамий ва унинг утмишдоши финикия ёзувидаги ухшашлик хакида маълумот берилмайди [Гельб: 132-138].

Хуллас, бугунги кунга кадар фанда орамий ёзув айнан кайси даврдан бошлаб уз урнини махаллий ёзувларга бушатиб берганлиги борасидаги фикр бахсли эди. Юкорида келтирилган фикрлардан маълум буладики, мил. авв. II асрдан бошлаб орамий ёзув уз урнини махаллий ёзувларга бушатиб берган деган хулосага келиш мумкин. Жумладан, хоразмий, парфиёний, сугдий ва бохтарийлар уз ёзувларини орамий ёзувнинг график шаклларига мослаштириб, мустакил ёзувлар сифатида давом эттиришган.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Гельб И.Е. Опыт изучения письма (основы грамматологии) / Перевод с английского языка Л.С. Горбовицкой и И.М. Дунаевской. Под редакцией и с предисловием И.М. Дьяконова.-Москва: Радуга, 1982.-С. 269.

2. Зеймаль Е.В. Древние монеты Таджикистана.-Душанбе: Дониш, 1983.-С. 269-273.

3. Зеймаль E.B. Начальный этап денежного обращения древней Трансоксианы (по нумизматическим данным) // Средняя Азия, Кавказ и зарубежный Восток в древность.-Москва, 1983а.-С. 71-76.

4. Исхаков М.М. Центральная Азия в системе мировой письменной культуры. Древность и ранеесредневековье.-Ташкент: УМЭД, 2008.-С.12- 19.

5. Кошеленко Г.А. Новые письменные документы по истории Центральноазиатского региона в древности / Самарканд шахрининг умумбашарий маданий тараккиёт тарихида тутган урни. Самарканд шахрининг 2750 йиллигига багишланган халкаро конференция материаллари.-Тошкент-Самарканд: Фан, 2007.-С. 52.

6. Лившиц В.А., Луконин В.Г. Среднеперсидские и согдийские надписи на серебряных сосудах // ВДИ.-1964-№3.-С. 156-157.

7. Лившиц В.А. Шифман И.Ш. К толкованию новых арамейских надписей Ашоки // ВДИ.-1977-№12.-С.7- 24.

8. Лившиц В.А. Старейшая согдийская надпись из Коль-тобе / ВДИ. - 2015. - № 1 (292). - С. 59-66.

9. Струве В.В. Происхождение алфавита.-Петроград, Издательство Время, 1923.- С. 10 12.

10. Гойибов Б. Сугд тарихидан лавхалар.-Самарканд: СамДУ, 2020.-Б. 28-30, 41-42.

11. Henning, W.B. Mitteliranisch // Handbuch der Orientalistik. 1958, Abt. 1, Bd. 4, Absch. 1.-S. 25.Shaked, Sh. Le satrape de Bactriane et son gouverneur. Documents araméens du IV e s. avant notre ère provenant de Bactriane (Persika 4).-Paris: De Boccard, 2004.-P. 62.

ИЛОВАЛАР

А4 (recto) рацамли жужжат

С4рацамли жужжат

D3, D10, D5рацамли жужжат Расмлар—1, 2, 3. Шимолий Афгонистонда топилган орамий %ужжатлардан намуналар (мил. авв. IV аср) (Каранг: Shaked, Sh. Le satrape de Bactriane et son gouverneur. Documents araméens du IV e s. avant notre ère provenant de Bactriane (Persika 4). Paris: De Boccard, 2004. P. 5355).

Расм-4. Форс хукмдори (фратараки) Вадфрадад II томонидан зарб этилган орамий тангалар (Персопол (Истахр)дан топилган). (Мил. авв. II аср) (Каранг: zeno.ru #143306)

Расм-5. Мил. авв. 247-211 йилларда хукмронлик цилган Аршак I томонидан зарб цилинган орамий ва юнонча ёзувли танга. (Парфия пойтахти Нисо (Митрадаткарт)дан топилган) (Каранг: zeno.ru

#314570)

Расм-6. Нисо (Митрадаткарт (Парфия))дан топилган парфиёний ёзув намуналари

(мил. авв. I асрга оид) (Каранг: Дьяконов И.М., Лившиц В.А. Документы из Нисы I в. до н.э. Предварительные итоги работы. Москва: Издательство Восточной литературы,

1960. приложения)

Расм-7. Козогистондаги Арис дарёси буйидаги Култуба шащр харобасидан топилган сугдий ёзув намуналари (мил. авв. II-милодий IVасрлар) (Каранг: Sims-Williams N., Grenet F., Podushkin A. Les plus anciens monuments de la langue sogdienne: Les inscriptions de Kultobe au Kazakhstan // Comptes rendus de des séances de l'Académie des

Inscriptions et Belles-Lettres. 2007. No. 2. P. 1005-1034)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.