Научная статья на тему 'ТИФЛОЖУРНАЛИСТИКА ТУШУНЧАСИ ҲАМДА УНИНГ ПАЙДО БЎЛИШ ОМИЛЛАРИ'

ТИФЛОЖУРНАЛИСТИКА ТУШУНЧАСИ ҲАМДА УНИНГ ПАЙДО БЎЛИШ ОМИЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

39
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кўзи ожизлар / брайль ѐзуви / махсус нашрлар / Тифложурналистика / Аудиожурнал / ижтимоий журналистика / махсус йўналиш / “Бир сафда” / “Наша жизнь” / “Диалог / Braille. special issues. typhlo journalism. audio journal. social journalism. special direction. "In a Row". "Our Life". "Dialogue".

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Озод Сайфиддинович Қурбонов

Мазкур мақолада журналистика соҳасининг кўриш бўйича ногиронлиги бўлган шахслар масалалари билан шуғулланувчи йўналиши илк марта алоҳида мустақил тармоқ сифатида таҳлилга тортилган. Унда муаллиф томонидан соҳанинг ушбу йўналишига доир айрим таклифлари баѐн этилган. Булардан ташқари мақолада кўриш имконияти чекланган шахслар учун чоп этилувчи махсус нашрларга доир айрим масалалар хусусида ҳам сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, the field of journalism dealing with visually impaired people is analyzed for the first time as a separate independent network. It contains some of the author's suggestions in this industry. In addition, the article touches upon some issues related to special editions for the visually impaired.

Текст научной работы на тему «ТИФЛОЖУРНАЛИСТИКА ТУШУНЧАСИ ҲАМДА УНИНГ ПАЙДО БЎЛИШ ОМИЛЛАРИ»

THO^O^YPRATHCTHKA TYmYHHACH XAM^A YHHHr nAH^O

BY^Hm OMH.T.TAPH

Озод Сайфиддинович бурбонов

УзЖОКУ биринчи боскич таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада журналистика сохасининг куриш буйича ногиронлиги булган шахслар масалалари билан шугулланувчи йуналиши илк марта алохида мустакил тармок сифатида тахлилга тортилган. Унда муаллиф томонидан соханинг ушбу йуналишига доир айрим таклифлари баён этилган. Булардан ташкари маколада куриш имконияти чекланган шахслар учун чоп этилувчи махсус нашрларга доир айрим масалалар хусусида хам суз боради.

Калит сузлар: кузи ожизлар, брайль ёзуви, махсус нашрлар, Тифложурналистика, Аудиожурнал, ижтимоий журналистика, махсус йуналиш, "Бир сафда", "Наша жизнь", "Диалог".

ABSTRACT

In this article, the field of journalism dealing with visually impaired people is analyzed for the first time as a separate independent network. It contains some of the author's suggestions in this industry. In addition, the article touches upon some issues related to special editions for the visually impaired.

Keywords: Braille. special issues. typhlo journalism. audio journal. social journalism. special direction. "In a Row". "Our Life". "Dialogue".

Инсоният тарихидаги энг нодир муъжиза хисобланган ёзув утмиш каъридаги тарихий вокеалар, жараёнларни акс эттириш, аждодларимиз маданий хамда илмий меросини бизгача етиб келишини таъминлаш оркали дунёкарашимизни бойитиб келаётганлиги билан ахамиятлидир. ^олаверса, у бугун руй бераётган оламшумул узгаришларни узида мухрлаб, келгуси авлодга етказиб берувчи воситасаналади. XIX асрнинг биринчи ярмида Францияда буртма нукталарга асосланган махсус брайль ёзувининг кашф килиниши, асрлар давомида хар томонлама зулмат куршовида колиб кетган кузи ожиз инсонларни хам маънавий ёругликка олиб чикди. Дастлаб дунёнинг катор мамлакатларида ушбу ёзув воситасида куриш имконияти чекланган инсонларга билим берувчи махсус

April, 2022

1097

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-1097-1101

интернат-мактаблар очилди, Брайль шрифтида унлаб дарсликлар, илмий, тарихий ва бадиий китоблар чоп этилди. Вактлар утиб, мазкур харакатларнинг давоми уларок кузи ожизлар хаёти, уларнинг турмуш тарзидан хикоя килувчи махсус матбуот нашрлари вужудга кела бошлади. Куриш имконияти чекланган инсонларнинг узаро мулокот майдони сифатида тафсифланувчи бу каби нашрларнинг илк куринишлари Россия давлатида дунё юзини курди. "1890 йиллар урталарида кузи ожизлар учун брайль ёзувидаги биринчи "Слепец" журнали чоп этилиши йулга куйилди. Унинг илк обуначилари махсус интернатлар укувчилари, шунингдек, бой зодагонларнинг фарзандларидан иборат эди. XX аср бошларида "Досуг слепых" номли иккинчи журнал хам нашр килина бошланди. Ушбу нашрлар императорнинг онаси Мария Фёдоровна тузган "Инсонпарвар" жамиятининг хайрия жамгармалари эвазига чоп этилган" [1;24]. Утган асрнинг 20-йилларига келиб, кузи ожизлар учун мулжалланган, Россияда бугунга кадар айни сохадаги энг йирик нашр хисобланувчи "Наша жизнь" журнали фаолиятига асос солинди. Мазкур даврларда мамлакатимиздаги куриш имконияти чекланган инсонлар уртасида хам махсус ёзувнинг кенг таргиботи натижасида, 1957 йилга келиб, Республикамизда кузи ожизлар учун брайль шрифтидаги дастлабки ва хозиргача ягона хисобланган "Бир сафда" журнали чоп этила бошланди. Бу каби нашрларнинг матбуот майдонида пайдо булиши журналистика сохасининг яна бир янги йуналиши юзага келишига асос булиб хизмат килди.

Журналистиканинг ушбу йуналиши буйича бугунга кадар алохида илмий тадкикотлар олиб борилмаган булса-да, сохага доир айрим манбаларда кузи ожизлар учун мулжалланган нашрлар ижтимоий журналистиканинг таркибий кисми сифатида тафсифланади. Урни келганда ижтимоий журналистика тушунчаси хусусида кискача тухталсак: журналистикага янги маъно бериш зарурати ижтимоий журналистика консепсиясини шакллантиришга туртки берди. Мазкур концепция журналистик фаолиятнинг ушбу сохасини белгилашда кулланилади. Унинг мавзу кулами, жамиятдаги ижтимоий муаммолар, ахолининг ижтимоий химояга мухтож катлами (ногиронлиги булган шахслар, бокувчисини йукотган, кам таъминланган ёки куп фарзандли оилалар, ёлгиз кексалар,нафакахурлар)га доир масалалар, согликни саклаш, таълим ва тарбия вахоказо кабиларни ташкил этади. Ижтимоий журналистика шу кадар кенг тушунчаки, бироз куч сарфлаб, деярли барча сохаларни унинг таркибига киритиш мумкин. Шу маънода,

. Мир^амидов А. «Россия сафаридан лав^алар». "Бир сафда" журнали, 2011. №2. 24-бет.

April, 2022

бугунги кунда замонавий медианинг куриш имконияти чекланган шахслар масалалари билан шугулланувчи тармогини шунчаки ижтимоий журналистиканинг таркибий кисми сифатида бахолаш у кадар етарли эмас. Мазкур йуналиш журналистика сохасининг мустакил тармоги булиб, алохида тадкик этилиши лозим. Биз бу уринда соханинг куриш имконияти чекланган шахсларга доир масалаларни ёритувчи ушбу йуналишни тифложурналистика атамаси билан номлаш максадга мувофик деб хисоблаймиз. Тифло сузи юнонча (Typhlos) "кузи ожиз" деган маънони англатиб, у бугунги кунда куриш имконияти чекланган шахсларга доир куплаб мухим сохаларнинг атамаларида кенг кулланилиб келади. Жумладан, "кузи ожиз ва заиф курувчи болаларни укитиш, тарбиялаш хамда уларни мехнатга тайёрлаш масалаларини ишлаб чикувчи соха тифлопедагогика атамаси билан юритилади" [2]. Шунингдек, психология сохасида "куришда нуксони булган шахсларнинг психик ривожланишига оид масалаларни тифлопсихология фани урганади" [ ]. Булардан ташкари, кундалик хаётда факатгина кузи ожиз инсонлар фойдаланишлари учун ишлаб чикилган турли буюмлар, масалан, укув ва ёзув куроллари, уй-рузгор буюмлари, махсус замонавий ахборот технологиялари воситалари вахоказолар тифломосламалар ёки тифложихозлар дея сифатланади. Шулардан келиб чикиб, журналистика сохасининг ушбу махсус йуналишини тифложурналистика деб аташ мантикан тугри буларди. ^олаверса, бу мазкур йуналишнинг специфик хусусиятлари тахлилини янада тушунарлирок булишига хизмат килади.

Тифложурналистика, умумжурналистиканинг уз урганиш объекти, мавзу кулами, узига хос тахлил ва мезонларига эга булган алохида йуналиш саналади. Бунда куришда нуксони бор инсонлар хаёти кенг куламда ёритилиши, ногиронлик масалалари чукур хамда атрофлича тахлил этилишимазкур йуналишнинг мухим узига хослигини белгилайди. Таъкидлаш керакки, куп йиллик тарихга эга булган Тифложурналистика шу вактга кадар мустакил соха сифатида шаклланмаган, унинг илмий-назарий асосларини урганиш харакатлари амалга оширилмаган. Бу йуналишда мутахассислар тайёрлаш, мавжуд тажрибаларни ургатиш ва оммалаштириш йулидаги амалий уринишлар афсуски кузга ташланмайди. Бирок шунга карамай, сохада асосан жисмоний Имконияти чекланган журналистларнинг фаолият юритиши, бунинг негизида ногиронлик масалаларига оид мавзулар тулаконли

2 . https://uz.wikipedia.org/wiki/Tiflopedagogika.

3 . https://fayllar.org/maxsus-psixologiya-tiflopsixologiya.html.

April, 2022

1099

ва пухта тахлиллар асосида ёритилиши тифложурналистика консепцияси мохиятини кенгрок тушунишимизга имкон беради.

Кузи ожизлар хаёти, уларнинг турмуш тарзи, таълим ва мехнат жараёнлари, ютук хамда муаммолари, шунингдек, айни тоифа шахслар билан боглик бошка катор масалаларни акс этувчи махсус нашрлар тифложурналистиканинг асосий манбалари хисобланади. Мазкур манбалар босма ва аудио шаклдаги нашрлар булиб, улар хам уз ичида турларга булинади. Масалан, босма нашрларнинг тузилиш тартибига кура биринчи тури мутлако куриш кобилиятини йукотган муштарийлар учун мулжалланиб, буртма нуктали ёзувда, яъни брайль шрифтида чоп этилади. Ушбу нашрларнинг иккинчи тур куриниши ясси ёзувда булиб, сахифалар йириклаштирилган харфларда босилади. Бу эса, заиф курувчи журналхонларнинг эркин мутолаасини таъминлайди. Буларга мисол тарикасида Россиянинг "Наша Жизнь" хамда мамлакатимизда фаолият юритувчи "Бир сафда" журналларини келтириш мумкин. Махсус нашрларнинг яна бир шакли хисобланган аудиожурналлар хам тузилиш тартибига кура икки турга булинади. Биринчиси босма нашрларнинг овозли версияси. Бунга кура, босма шаклда чоп этилган тайёр нашр, сухандон томонидан укилади ва аудио контентга айлантирилади. нашрнинг мазкур тури шакл жихатдан аудиокитоблардан деярли фарк килмайди. Бугунги кунда "Наша Жизнь" журнали шу тартибда аудио шаклда хам муштарийлар эътиборига хавола килинади. Аудиожурналларнинг иккинчи тури куриш имконияти чекланган муштарийларга факатгина овозли тарзда ахборот беришга каратилган булиб, айни тоифа журналларнинг босма версияси булмайди. Аудиожурнални шакллантириш, алохида тайёргарликни талаб этади. Мазкур йуналишдаги фаол нашр сифатида Россиянинг "Диалог" аудиожурналини эътироф этиш мумкин. ^олаверса, утган асрнинг 70-йилларида мамлакатимиздаги биринчи ва бугунга кадар ягона хисобланган "Машъал" аудиожурнали хам бир муддат фаолият юритган.

Юкорида номлари кайд этилган журнал сахифаларига эътибор каратилса, уларда эълон килинаётган материалларда бошка оммавий нашрларга нисбатан ногиронлиги булган шахслар, хусусан куриш имконияти чекланган инсонлар хаётини ёритишда анчайин холис ва чукур тахлилий ёндашувларни кузатиш мумкин. Бунинг сабаби тахририят жамоаларининг аксариятини кузи ожиз ходимлар ташкил этганлигидир. Яна бир мухим эслатма, журналхонлар жугрофияси торлиги нашрлар фаолиятидаги асосий муаммолардан бири саналади. Негаки,

April, 2022

1100

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-1097-1101

бу каби махсус нашрлар факатгина кузи ожиз муштарийлар томонидан мутолаа килинади. Уларнинг фаолиятидан кенг жамоатчилик, хаттоки соха вакиллари хам бехабар. Бу бехабарлик умумжамиятнинг кузи ожизлар хаёти, уларнинг шахсига нисбатан карашларида бушликликларни келтириб чикаради. Бизнинг эндиликдаги вазифамиз, бу каби бушликлар урнини тулдириш, айни нашрлар фаолияти билан жамоатчиликни кенгрок таништириш асносида тифложурналистика муаммоларига чукуррок назар ташлашдан иборат.

REFERENCES

1. Мирхамидов А. «Россия сафаридан лавхалар». "Бир сафда" журнали, 2011. №2. 24-бет.

2. "Нам 30 год". Аудиожурнал "Диалог". 2018. № 3.

3. Зокирова Н. "Фаолият сахифаларини вараклаб" "Бир сафда" журнали. 2017.

№ 5.

4. Тифлопедагогика. https: //uz.wikipedia. org

5. тифлопсихология. https://fayllar.org

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.