Научная статья на тему 'СТУДЕНТТЕРГЕ ХАЛЫҚ-САХНАЛЫҚ БИ ӨНЕРІ АРҚЫЛЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ЖОЛДАРЫ'

СТУДЕНТТЕРГЕ ХАЛЫҚ-САХНАЛЫҚ БИ ӨНЕРІ АРҚЫЛЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ЖОЛДАРЫ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
199
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МәДЕНИЕТ / ХОРЕОГРАФИЯ өНЕРі / ХАЛЫқ-САХНАЛЫқ БИ / ЫНТЫМАқТАСТЫқ / ЭСТЕТИКАЛЫқ ТәРБИЕ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бәкірова С. Ә., Мырзаев С.А.

Мақалада халықтық сахналық биінің даму жолы қазіргі заманғы педагогикалық үдеріспен салыстыра отырып талданады. Қазақ билерін билеу арқылы өз ұлтының салт-дәстүрін сақтауға үйренсе, әр түрлі халық билерін билеу арқылы сол халықтың тарихын, тұрмыс-тіршілігін, салт-дәстүрін меңгеріп, республикамызда тұратын өзге ұлт өкілдерінің мәдениетіне құрметпен қарауға тәрбиеленеді. Ғасырлардан жалғасып келе жатқан халықтық шығармашылықты студенттердің бойына сіңіріп, мәдени мұраларды құрметтеп, көздің қарашығындай сақтауға үйрету - мәдениетті адамды қалыптастырудың маңызды шарты.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

AESTHETIC EDUCATION OF STUDENTS BY MEANS OF NATIONAL STAGE DANCE

The article analyzes the way of development of folk-stage dance and compares with the modern pedagogical process. By promoting the traditions of the native people, as well as the traditions of other nations in dancing, future teachers and choreographers not only expand and deepen their knowledge of the national culture of Kazakhsta. Also a sense of respect for this day and pride in valuable cultural wealth are created. There are lectures and practical exercises of folk stage dance for teaching choreographers. Students are able to independently evolve in accordance with the needs of the new society, while respecting the traditions and culture of all nations.

Текст научной работы на тему «СТУДЕНТТЕРГЕ ХАЛЫҚ-САХНАЛЫҚ БИ ӨНЕРІ АРҚЫЛЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ ЖОЛДАРЫ»

ГТАХР 18.49.07

СТУДЕНТТЕРГЕ ХАЛЬЩ-САХНАЛЬЩ БИ 0НЕР1 АРЦЫЛЫ ЭСТЕТИКАЛЬЩ

ТЭРБИЕ БЕРУДЩ ЖОЛДАРЫ

С.Э. Бэшрова1, С.А. Мырзаев2 1 енертану гылымдарыныц магистрi, «Хореография жэне мэдени-тыныцу жумысы» кафедрасыныц ага оцытушысы, 2педагогика жэне психология гылымдарыныц магистра

«внер» кафедрасыныц ага оцытушысы, 1Казац мемлекеттiк цыздар педагогикалыц университетi Алматы, Казацстан, e-mail: samikosh_92@mail.ru 2М.Эуезов атындагы ОцтYCтiк Казацстан мемлекеттiк университетi

Шымкент, Казахстан

Мацалада халыцтыц сахналыц бшнщ даму жолы цаз1рп замангы педагогикальщ удер1спен салыстыра отырып талданады. Казац билер1н билеу арцылы ез ултыныц салт-дэстурш сацтауга уйренсе, эр турт халыц билер1н билеу арцылы сол халыцтыц тарихын, турмыс-пршшпн, салт-дэстурш мецгерш, республикамызда туратын езге улт ешлдершщ мэдениет1не цурметпен царауга тэрбиеленед1. Fасырлардан жалгасып келе жатцан халыцтыц шыгармашылыцты студенттерд1ц бойына с1ц1р1п, мэдени мураларды цурметтеп, кезд1ц царашыгындай сацтауга уйрету - мэдениетт1 адамды цалыптастырудыц мацызды шарты.

Tyüíh свздер: мэдениет, хореография внерг, халъщ-сахналъщ би, музыка, ынтымацтастыц, эстетикалыц тэрбие

Би енерi жалпы адами цогам цалыптаса бастаган уацытта пайда бола бастады. Ец алгашцы билер бiздiц цазiргi замангы билерге уцсамайды, адамдардыц кYнделiктi ецбек процеандеп iс -эрекеттерi, цоршаган дYниеден алган рухани сезiмдерi би арцылы керсетшетш цимыл - цозгалыстар мен ишараларга негiз болган. Табигат цубылыстарын, турмыстыц, ацшылыц жэне согыс кершютерш белгiлi жYЙеге тYCкен ыргацты цимылмен, немесе бимен бейнелеу кене дэуiрде наным - сенiмге байланысты болган емiр талабынан туды. Кимылдарды мэнерлеу мYмкiндiгi артып, жеке би енерi цалыптасты.

Эрбiр енер адамзаттыц ез ойын, сезiмiн, цайгы - муцын, iшкi жан дYниесiн, эмоциясын адамдарга тYрлi амал тэсiлдермен жеткiзе алады. Эр енер - музыкалыц театр, хореография, мэдениет жэне бейнелеу енерi бYкiлi тыгыз байланыста шартты болып келедi. Себебi, операда кейiпкердiц эн айтцан сэтте жай гана сездщ орнына эуенiн цоса CYЙемелдеуiмен ерекшеленедь Ягни сез эннiц арцауы. Ал хореография - сезшз енер. Оныц негiзi нэзiк те эсем цимыл - би енерь Бидi адамзат цауымы бYкiл жер шарында билейдь «Би» дегенiмiз - адамныц шю сезiмiн: цуаныш, муц, цорцыныш, жайдарлылыц, уайым -цайгы тагы басца цимыл ю -эрекетпен жэне музыкалыц ыргацца сай керсететiн сахналыц енер.

Би - кене замандагы наным сешмнен бастау алган улт шежiресi. Эр халыцтыц би шежiресiнде езiндiк цолтацбалары бар. Билердiц тYрлерi ете кеп жэне эр алуан. Олар: тарихи - турмыстыц би, халыц сахналыц бш, классикалыц биi, спорттыц - балдыц би жэне жаца заманныц би тYрлерi. Атаулары айтып тургандай эр би тYрлерiнiц езiндiк ерекшелiктерi болады. Соныц iшiнде халыц -сахналыц бшнщ тарихы терец. Г.П. Гусев: «Халыц билерi элемнiц эр аумагында бар: испаниялыц шотландыц секiлдi билемейдi; швейцариялыц орыс, немiс, француз немесе азиялыцтар сияцты билемейдЬ> [1; 5].

Бiр мемлекеттiц iшiндегi эр аудандарында да би енерi эртYрлi езгередi. Негiзi улттыц билер -бул ерекше керiнетiн жэне де аягына дейiн зерттелмеген енердiц бiр тYрi, оган CYЙсiне царап жэне жай елштегщ келедi. Биге цараган сэтте адам ерiксiз сол мезгшде соган цатысып, соныц арцасында айналадагы дYниенi тани, езара эрекет жасайды. И.А. Моисеев «Бидегi емiр» атты ютабында-«...Iзденiс - енердiц серт, iзденiссiз енер баягыдан берi езшщ тапцан жэне жаратцан романтикасын жогалтып алар едi. вз емiрiццi би YЙренуге арнасац да, бул цунсыз коллекцияны ешцашан толыц мецгермейсщ...» деп жазган [2; 5].

Халы;-сахналы; бидщ тарихы туралы взiндiк мазм^ны бар кiтаптар жазылган. Хореографтардыц, балетмейстерлердщ жэне де орындаушылардыц квмегiмен бYгiнгi бидщ тYрлерi квптеген взгерiстерге ^шыраган. Ондаган жылдар бойы дамыган фольклорлы;, халы; билерi -сахналы; бидщ непзь

Халы;-сахналы; бшнщ ;алыптасу тарихын Yш этап;а белуге болады.

Дамудыц бiрiншi этапы хореографияныц негiзгi элементтерi халы;тыц музыкалы; шыгармашылыгынан туган. Би внершщ алуан тYрлi мэнерлершщ сипатын бiлдiретiн тарихи-т^рмыстык би - эсерлi де мэндi мэнерлердi бойына ащре алды, вйткенi сол замандарда хореографтар «зиялы мэнерлерге» ерекше мэн берген.

Ортагасырлы; Еуропада, христиан дшш ;абылдаган елдерде гибадатханаларда дiни драмалар кврсетiлiп, сонымен ;атар эн - би аралас комедиялы; шыгармалар, мейрамдарда, бала туылганда, Yйлену тойы тагы бас;а да ритуалды билер етек жайды. Кейбiр елдерде адам ;айтыс болганда, егiн егу немес егш жинау секiлдi, кейбiреулерi жацбыр ша;ыру ма;сатында эртYрлi билер орындаган. Тойларда дши мазм^ндагы билер орындалып, квбшесе ас таба;тары ауыс;ан сэтте ;она;тарга ермек ретiнде кврсетiлетiн.

Ец алгаш;ы Францияда т^рмысты; билердi Бранль деп атайды. ^алаларда ашы^ аспан аясында жэрмецкелерде биленетiн «Бранль» тецселе, тербеле, сеюре, шецберде ;ол ^стасып билейтш би десек болады. Оны эн немесе аспаптардыц сYЙемелдеуiмен орындаган. Орта гасыр да кэсш;ой бишiлер вздершщ шеберлiктерiн шындап жаца биiкке квтердь Кейiннен уа;ыт вте келе балдарда вте а;ырын павана, аллеманда секiлдi билер орындалатын болды. Содан кешн ырга;та, сыргымалы минуэт, гавот жэне де жига сынды тез биленетш билер шыга бастады. XVI гасырда бидщ техникасында Yлкен взгерiс болды. Олардыц шеберлштершщ нэтижесiнде жаца классикалы; балет ^¥рылды.

Балеттщ шы;;ан жерi Францияда XVI - XVII гасырларда корольдщ сарайында пайда болды. Франция королi Людовик XIV резиденциясы Париждщ Версаль сарайында адамдар салтанатты тYрде мейрамдарга жиналатын болган. Осындай мейрамдар бау - ба;шаларда, бал залдарында втетiн жэне осыныц бэрi "сарайдыц балетГ' деп аталатын. Франция королi билегендi вте жа;сы квретiн. Ол алгаш рет балетте он Yш жасында билеген. 1661 жылы Людовик XIV Корольдш би академиясыныц непзш салды. Пьер Бошан классикалы; бидщ бес позициясын ойлап шыгарды, ол балет внерш дамытуга аянбай ат салысты. П.Бошан бишiлiк внермен гана шектелiп поймай, Француз мэдениетшщ ^лы т^лгалары драматург Ж.Б.Мольермен жэне композитор Ж.Б.Люллимен 1653 жылы танысып, 1656 жылы «Галантности времени» балетш ;ойды. Екi жылдан кейiн осы композитордыц «Большой Амур» жэне «Алкидиан» балеттерш шыгарды.

Балет внершщ белгiлi реформаторы, француз хореографы Ж.Ж. Новерр (1727-1810 ж.ж.) сонау XVIII гасырда: «Сурет пен бидщ бас;а внер тYрлерiнен ерекшелiгi сол, олар барлы; елдер мен халы;тар Yшiн тYсiнiктi т1лде свйлейдi, барлы; жерде сезiмге бiрдей эсер етуге ;абшетп», - деп жазады [3; 375]. Француз балетмейст^ Жан Жорж Новер балет внердщ жогаргы сапалы тYPде болуын ;алады. Ол хореографияны тэуелдi болмау керек деп, бидщ мазм^нын ой елепнен втюзе отырып, дербес внерге айналуга ;^;ылы деп есептедi. Жан Жорж Новер квптеген елдердi аралай, халы; билершщ ;имылдары мен ;арапайым сезiмдерiне CYЙсiне, классикалы; балеттерге ^лтты; элемента ;осу Yшiн, ол балетмейстерлердi жэне хореографтарды ^лтты; би внерiн терец зерттеуге ша;ырды. Сонымен ;атар сахна костюмшщ взгеруi де Новердiц ецбеп деп санауга болады. Осы уа;ыт;а дейiн дененiц сымбатын жасырып ;ана ;оймай, орындаушыга бвгет жасаган ыцгайсыз, кiшкене бвшкелер, бYрмеге бYркелген эйел квйлектер^ ш^лыщтар, ;олгаптар жэне маскалар жецiл туникаларга ауыстырылган.

Бишi жэне теоретик Карло Блазис Новердщ классикалы; бидi халы; сахналы; бидiц элементтерiмен байыту идеяларын ;олдады.

1830 жылдан бастап халы;;а тэн билер Европа сахналарында кецiнен тараган. Дэл сол жылдары сахнага Мария Тальони, Фанни Эйслер деген еамдер пайда болды. Олардыц репертуарында испан, венгер, поляк, итальян шотланды;, Yндi жэне сыган билерi болган. Фанни Эйслердiц ар;асында халы;;а тэн би классикалы; балетте взше лайы;ты орынга ие болды.

Халы; - сахналы; би дамуыныц екiншi кезецi - XIX гасырдыц екiншi жартысынан басталады. Артур Сен Леон Мэскеуде квп жылдар бойы ж^мыс жасап, Мариин театрыныц сахнасында балеттер ;ойып жэне взi орындаган. Халы;ты; билердi классикалы; ;имылдармен ;осып ;^руга

K,a3aK, мeмлeкemmiк v^biedap пeдaгогикaлыцунивepcиmemiнiц Хaбapшыcы № 4 (76), 2018

болaтынын KepceTe отьфып, raaccmanbirç жэнe xaльщ сaxнa билepiнiц Yзiлмeйтiн бaйлaнысын нь^т^н.

Сeн Лeон бacтaFaн пpинциптepды Map^c Пeтипa жэнe Лeв Ивaнов жaцcы мeцгepдi. Соныц apцacындa xоpeогpaфияльщ нeмepлep жэнe кeпшiлiк xamirç caxнaльщ композициялap пaйдa болaцы.

Хaльщ-caxнaльщ би eœprn^ Yшiншi кeзeцi - ХХ Fa^m кeзeцiнe кipeдi. Бул кeзeц M. Фокиннщ жэнe А. Гоpcкийдiц шыFapмaшылыFымeн тыFыз бaйлaныcты.

Жaцa мэнep, зaмaн мeн тapиxтыц бaFыты кepceтiлгeн бeйнeлi xоpeогpaфияльщ шыFapмaлap, мэнepлi билepдi тудьфды. Боpодинныц «Князь Игоpь» опepacынaн «Половeцкиe пляски», M.Глинкaныц мyзыкacынa цойылFaн «Аpaгонcкaя xотa», Бaлaкиpeвтiц «Иcлaмeяcы», Римский-Коpcaкотыц «Шexepaзaдacы» оcыFaн дэлeл.

1936 жылы дapынды уcтaз-эдicкepлep: Алecaндp Виктоpович Mиpяeв, Алeкcaндp Ильич Бочapов жэнe Андpeй Вacильeвич Лопyxов «Хaльщ-caxнaльщ биiнiц нeгiздepi» aтты оцульщтыц бipiншi бacылымын шыFapды. Сол ya^in^ бacтaп xоpeогpaфия eœprn^ оцy-эдicтeмeлiк оцытуыныц дaмy жолы бacтaлaды. «Хaльщ-caxнaльщ биi» кэciби бaлeт мeктeптepiнiц жaлпы оцу бaFдapлaмacынa кipдi.

«Хaльщ-caxнaльщ би мeктeбiнiц дaмyынa Т.Ткaчeнковaныц, О.Князeвaныц, К.Голeйзовcкийдiц, Н.Нaдeждинaныц, А.Климовтыц, Т.Уcтиновaныц жэж бacцa дapынды уcтaздapдыц eцбeктepi Yлкeн пaйдacын тигiздi» [4; 9].

Хaльщ-caxнaльщ би eнepi eзiнiц идeяльщ мaзмундылыFымeн, caxнaльщ бeйнeнiц эpтYpлiлiгi жэнe оныц кepiктiлiгi, би цимылдapыныц мaзмундылыFымeн, мэнepлiлiк жэнe ceзiмдiлiгiмeн cтyдeнттepдiц кepкeмдiк тaлFaмын дaмытy, эcтeтикaльщ тYЙciгi мeн e3 пiкipлepiн бiлдipyгe apнaлFaн epeкшe пэн болып тaбылaды. 3p xaльщтыц эстетикЕлык; дYниeтaнымы, кepкeмдiк мэдeниeтi - e3rne тэн eнep тyындылapмeн epeкшeлeтiнi eмip шындыFы. Стyдeнттepдi тэpбиeлeyдe - эp xaльщтыц улттьщ eнepiн, оныц нэзш Te кepкeм cыpын уFындыpy олapды эceмдiктi тYciнe бiлyгe бayлy rçypami.

Хaльщ-caxнaльщ биiнiц оцy-тaнымдьщ YДepiciнiц eзiндiк cпeцификaльщ epeкшeлiктepi бap.

Олap:

1. Хглыцтыц кepкeмдiк ой-пiкipiн кepceтeтiн цолдыц, дeнeнiц цaлыптapы;

2. Ep жэж эйeл xamirç билepiндeгi цолдыц цимылдapы;

3. Нeгiзгi цимылдap, ep жэж эйeл билepiндeгi дэcтYpлi элeмeнттep;

4. Дeнeнiц, цолдыц, aяцтыц иiлгiштiгiн дaмытaтын дaйындьщ жaттыFyлapы.

5. Би этюдтapы мeн концepттiк нeмipлepдi цою.

Хгльщ - caxнaльщ биiн YЙpeтy бapыcындa cтyдeнттepдi эpтYpлi улттapдыц xоpeогpaфияльщ фольклоpымeн тaныcтыpaмыз. Хaльщ-caxнaльщ пэнi муFaлiмiнiц мiндeтi оцyшылapды эp xaльщтыц caлт-дэcтYpiмeн, туpмыc-тipшiлiгiмeн, улттьщ киiм Yлгiciмeн, эyeнiмeн Tarnrcrapy. Осыныц бэpi cтyдeнттepгe эp xaльщтыц мiнeзщулцын дуpыc уFынyFa, xamirç биiндe кepceтiлгeн типтiк бeйнeлepдi дуpыc arniKrayFa кeмeктeceдi.

Хaльщ-caxнaльщ би eнepi тYpлeнгeн шыFapмaшыльщ жумыcтapFa дa цaжeттi.

«Хоpeогpaфияльщ ужымныц жac шaмacын, олapдыц биге дaйындьщ дэpeжeciн, cонымeн бipгe бул ужымдa тeк ^^ap нeмece улдap, я болмaca apaлac цуpaмнaн туpaтындыFын ecкepy кepeк. 3p xaльщтыц epлepгe apнaлFaн жэнe цыз-кeлiншeктep apaлac би тYpлepiнiц кeптiгiн бiлeмiз, xami^rap билepiн кeп жaFдaйдa жacы Yлкeн TOrnap оpындaйды. Сондыктан, бaлaлapFa apнaлFaн би цойылымдapын, оныц мaзмуны мeн бeйнeлepiн epeкшe тaцдaп, би цимылдapын жeцiлдeтiп, бaлaлapFa тYciнiктi болaтындaй eтiп шыFapy кepeк» [5; 1].

Хгльщ - caxнaльщ биiн цою бapыcындa, мыта жaFдaйлapды ecкepy цaжeт:

1. Хaльщ-caxнaльщ бидi дуpыc оцып YЙpeтy;

2. Хaльщ-caxнaльщ бидi бaлaлapFa apнaп rçaïïra eцдeй бiлy;

3. Хaльщ-caxнaльщ бидщ нeгiзiндe цойылFaн xоpeогpaф-мaмaндapдыц би цойылымдapымeн жумыс жacaй бiлy;

4. ^пш^к^к билepдi цоя бiлy.

«Хглыцтыц шыFapмaшыльщ мэдeниeтi aдaмныц caнa-ceзiмiмeн бipгe aдaмгepшiлiк болмысын тэpбиeлeп icкe acыpaды. Kaндaй xamirç болмacын улттьщ мэдeниeткe мэн бepмeй, eзiн улт peтiндe ^pœTe aлмaйды. Сонды^ган, cypeтшi, композитоp, бaлeтмeйcтep eзiнiц туындысын жaзapдa xaльщ мэдeниeтiн оцып бiлyгe тaлпынaды. 3p xaльщтыц eзiндiк epeкшeлiгi би eнepiндe e3 iзiн цaлдыpaтыны оcыдaн болca ^pe^ Би - aдaмныц кeцiл ^шж нeгiздeлгeн, музытальщ ыpFaвдa бaFынышты, тYpлi цимылдap тiзбeгiмeн бeйнeлeнeтiн eнep. Адaм бaлacынa тэн эceмдiк пeн эдeмiлiк,

eмiрге деген кeз;aрaсы мен ^щл гартю тaбaды. Тек сол ^H^-RY^i бiлдiретiн ;имыл-;озFaлысты д^рыс тayып, ш;тылы ;олдaнa бiлy ^жет. b^Fa; aдaмныц жaн дYниесiнiц кeзге ^р^бекин тербелiстерiн aй;ын бiлдiредi. Ал, xarni; билершщ тyyынa эр хaлы;тьщ e3iœ тэн мiнез ;^л;ы, т¥рмыс-сaлты, мэдениет эсер етедЬ> [6; 1]. Хaлы; энiне, ^лтты; биге зaмaнныц eзгерyi ;ayirni емес, олaр эрдaйым хaлы;;a ;aрaпaйымдылыFымен, жaр;ындылыFымен, ;aдiр-;aсиеттiлiriмен жa;ын. Сонды^ган хaлы;ты; шыFaрмaшылы; - e3 жершщ тaрихымен, e3 хaл;ыньщ мэрттшгщ дaнaлыFын, кeрiктiлiгiн, aнa тшшщ ;aзынaсын яшып кeрсетy. Кез келген, ец к^кеш^ aймa;тыц дa биi бiздiц кYндерге дейiн eзiнiц бaсты ерекшелшн сa;тaды. Олaр aя;тaрдыц негiзгi ;имылдaрыньщ, би жYрiстерiнiц тaцдayындa, ;олдaрдьщ ж^мыстарыньщ, келбетiнiц ерекшелiгiнен т¥рaды. ОсыFaн ¥;сaс би Yлгiлерi eте кeп, бiрa; aсa жaр;ын жэне eзгеше жергшкп ерекшелiктер тeрт aймa;тьщ билерiнде ^р^^едь Эр^йсысыньщ орындay мэнерiнiц eзгешелiгi añ^rn жэне жYЙелi кeрсетiлген, aл олaрдыц жиынтыFы жетiк кeркем бейненi жaсayFa кeмектеседi.

«Кeп¥лтты хореогрaфия eнерiнiц жетiстiктерi эр хaлы;тьщ би мэдениетiнiц дaмyынa бaйлaнысты. Хaлы; биi ерекше шыFaрмaшылы; тYрi, сонды;тaн ол эр хaлы;тьщ eзiне Faнa тэн ерекшелiктерiн сa;тaйды. Дегенмен, ^лтты; дэстYрге бaй эр тYрлi би мэдениетiнiц бaйлaнысы белгш. ДэстYрлi би eнерi эр ^лтпен бiрлестiкте дaмy Yстiнде кeрiнедi.¥лтты; би eнерiнiц мa;сaты мен мYДдесi - бaс;a улт eнерiне кiрiгiп кету немесе aрaсындaFы ерекшелiктерiн eшiрy емес, e3 бет бейнесiн сa;тaй отырып, сaлaсын aрттырып, eзaрa бaйытy» [7; 13].

Би eнерiнiц мaзм¥ны мен тa;ырыбы шексiз. Би eнерi мaзм¥нды, тa;ырыпты, обрaздaрды e3 хaл;ыньщ eмiрiнен aлaды.

«Хaлы; биi - бишшщ ;озFaлысы мен дене ;имылы aр;ылы кeркем обрaзды бейнелейтiн, ^лтты; сaхнa eнерi. Хaлы; би eнерi - ерте зaмaннaн ;aлыптaс;aн, эр хaлы;тьщ эдебиетiмен, мyзыкaсымен, дэстYрлi сaлтымен бте ^йт^т келе жaт;aн эр ^лттьщ м¥рaсы. Хaлы;тьщ кeркемдiк ойыныц бiр кeрiнiсi ретiнде би eнерi e3rniR эш^и^лы; болмысындa ;a3a; ж^ртыньщ жaлпы дYниетaнымынa сaй aрмaн-м¥рaттaрын бейнелейтiн ;имылдaр жYЙесiн ;aлыптaстырFaн. Хaлы; би eнерi ежелгi би eнерiнiц дэстYрi мен eрнегiн сa;тaп, eзiнiц рyхaни ;aзынaсымен ¥штaстырa отырып Faсырлaр бойы дaмыFaн» [8; 59]. Хaлы; биi жaцa ;иялмен жaцa мaзм¥нмен дaмып отырaтынды;тaн, эрдaйым Fылыми зерттеу ж¥мыстaрын ;aжет етедi.

ЖоFaрFы о;у орындaрыныц о;ытyшылaрыньщ негiзгi мa;сaты - ;aзiрri тaцдa бiлiм aлып жaт;aн стyденттердi кэаби мaмaн ретiнде ;aлыптaстырып, болaшa;тa Kaзa;стaн хороегрaфия eнерiн дaмытyдa aянбaй ецбек ететш педaгог-хореогрaфтaрды тэрбиелеу. Осы орaйдa кэсiби бaзaлы; пэндердiц сaпaлы жYргiзiлyi, студенттермен eткiзiлiген сaбa;тaрдьщ нэтижелi болуы о;ытушыныц сaбa;ты угымды ¥йымдaстырa бiлyiмен бaйлaнысты.

Дэрiс сaбa;тaрыньщ тек о;ытушыныц тa;ырыптaрды о;уымен шектелмей, студенттердщ aлFaн бiлiмдерiн ;орытындылay дaFдысын ;aлыптaстырyFa бейiмделy, теориялы; бiлiмдерiн сaлыстырмaлы тYрде негiздеп, мэселе тyдырaтын с¥рa;тaрFa жayaп бере бiлyi олaрдыц сыни т¥рFыдaн ойлay ^бшеттерш aрттырyFa жол aшaды. Дэрiс сaбa;тaрыныц тa;ырыбынa бaйлaнысты мa;сaтты aй;ындay жэне жету жолдaрын тYсiндiрy стyденттердiц e3 пэндерiне деген ;ызыFyшылы;тaрын оятaды. Эр хaлы;тыц би eнерi тyрaлы мэлiмет беру бaрысындa видео мaтериaлдaрды пaйдaлaнy, ;ызы;ты тыц мэлiметтердi iздеy, эр хaлы;тыц дэстYрiнен би композициясын тудыру сaбa;ты ;ызы;ты eткiзyдiц тиiмдi тэсiлi. Хaлы;-сaхaнaлы; би сaбaFын e3 децгейiнде мецгерген студент кез-келген би ¥жымдaрындa ;ойылымдaр ;оюдa eзiндiк кэсiби ;олтaцбaсын ;aлдырa aлaды.

Дэрю сaбa;тaрыныц мa;сaты - стyденттердiц тYсiндiрy жэне сeйлеy мэнерiн ;aлыптaстырy. Бaрлы; жaцa мaтериaлдaрдыц студенттерге жеке-жеке тaрaтылып, о;ып тYсiнгеннен кейiн ж^пты; жэне топты; тaлдayлaр жaсaп, ;орытындысын топ болып бiр-бiрлерiне тYсiндiрiп жэне о;ытушыныц толы;тыруы дэрiс сaбa;тaрыныц сaпaлылыFын жэне студенттердщ тYсiнy децгейiн жоFaрылaтыды. Студенттерге жaцa тa;ырыптaрды Yйретy педaгог-хороегрaфтыц о;yшылaрмен ж^мыс жaсayдa ;олдaнылaтын эдiс-тэсiлдерiмен бaйлaныстырылa жYргiзiлyi тиiс. Сонымен ;aтaр педaгог-хореогрaфтaрдыц этикa-эстетикaсын ;aлыптaстырy - эрбiр сaбa;тыц негiзгi мiндетi. Эр тYрлi хaлы;тaрдыц би eнерi aр;ылы 6Í3 интернaционaлды; рyхтa т¥ЛFa тэрбиелеп, олaрды бaрлы; ^лтгардыц эдет-F¥рыптaры, мэдениетiне ;^рметпен ;aрayFa Yйретемiз. Хaлы;ты; билер бaлaлaр бойындa досты;, сыйлaсты;, aдaмгершiлiк т.б. ;aлыптaстырyFa кeмектеседi. Би eнерiн дaмытyдыц тaбиFи Yрдiсiн ;aмтaмaсыз ететiн хaлы;ты; дэстYрдi сa;тaп, жaс ^рта;^ жеткiзе бшу - эстетикaлы; тэрбиенiц eзектi мэселелершщ бiрi. Хореогрaфия бaлaныц сезiмтaлдылы;, белсендшк,

психофизикалыц жэне цуцыцтыц т.б. цасиеттерш дамытуга эсер етедi. Педагогтьщ мiндетi - эр баланьщ бойындагы шыгармашылыц бетмдшгш танып, оны цогамдыц рухани-внегелi цундылыцтарга багыттау болып табылады.

3p6ip оцушыны шыгарамашылыц тургыдан жан-жацты дамытуда хореография сабацтарыньщ мацызы зор. Ал, хореография сабацтарыньщ цызыцты эрi, тиiмдi жYргiзiлуi - цазiрri тацдагы педагог-хореографтардьщ басты мiндетi. Би залына кiргеннен хореогафтьщ e3iH-e3i устауы, ата-ананьщ жэне оцушыньщ тiлiн табуы, талап цоя бiлуi - цазiрri нарыцтыц цогамньщ талабы. Хореография сабацтарына цатыса отырып студенттер тазалыцца, уйымшылдыцца, топпен жумыс жасай бiлуге, бiр-бiрiн сыйлауга, салауатты вмiр салтын сацтауга дагдыланып, цазац билерш билеу арцылы вз ултыньщ салт-дэстYрiн сацтауга Yйренсе, эртYрлi халыц билерiн билеу арцылы сол халыцтьщ тарихын, тyрмыс-тiршiлiгiн, салт-дэстYрiн мецгерш, республикамызда туратын взге улт вюлдершщ мэдениетше цурметпен царауга тэрбиеленедi. Fасырлардан жалгасып келе жатцан халыцтыц шыгармашылыцты студенттердщ бойына ищрш, мэдени мураларды цурметтеп, квздщ царашыгындай сацтауга Yйрету - мэдениетп адамды цалыптастырудьщ мацызды шарты.

ПайдаланылFан эдебиеттер

1 Гусев Г.П. Методика преподавания народного танца: Упражнения у станка: уч. пособие для вузов искусств и культуры. М., 2000. - 250 с.

2 Элшова А.Т. Халыцтыц - сахналыц би композициясы. А., 2012 - 50 б.

3 Новерр Ж.-Ж. Письма о танце. М., 1965. - 316 с.

4 Климов А. Основы характерного танца. М., 1994. - 320 с.

5 Мурзабаева Г.Е. Казац бшнщ эстетикалыц тэрбие берудеп рвль Электрондыц ресурс: http://kzref.org/dinni-jastar-psihologiyasina-eseri-men-olarfa-izgi-terbie-beru.html

6 Мырзабаева Г. Хореография внершщ эстетикалыцц тэрбие берудегi рвлг

7 Гребенщиков С.М. Белорусская народно-сценическая хореография. Минск: «Наука и техника», 1976. - 154 с.

8 Лопухов А.В., Бочарев А.В., Ширяев А.И. Основы характерного танца. М., 1939. - 154 с.

ЭСТЕТИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ СТУДЕНТОВ СРЕДСТВАМИ НАРОДНО-СЦЕНИЧЕСКОГО

ТАНЦА

С.А. Бакирова1, С.А. Мырзаев2

1 магистр искусствоведения,

ст. преподаватель кафедры «Хореография и культурно-досуговая работа»,

2

магистр педагогики и психологии, ст. преподаватель кафедры «Искусство»,

1 Казахский государственный женский педагогический университет,

Алматы, Казахстан, email: samikosh_92@mail.ru

2 Южно-Казахстанский государственный университет им. М.Ауэзова

Шымкент, Казахстан

В статье анализируются пути развития народно-сценического танца и сравнивается с современным педагогическим процессом. Продвигая традиции родного народа, а также традиции других народов в танцах, будущие педагоги-хореографы расширяют и углубляют свои знания о национальной культуре Казахстана. Наряду с этим формируется чувство уважения к настоящему дню и гордость богатством культурных ценностей. Для обучения хореографов народно-сценическому танцу предусмотрены лекции и практические занятия. Обучающиеся способны самостоятельно эволюционировать в соответствии с потребностями нового общества, уважая традиции и культуру всех народов.

Ключевые слова: культура, хореография, народный танец, музыка, сотрудничество, эстетическое воспитание

AESTHETIC EDUCATION OF STUDENTS BY MEANS OF NATIONAL STAGE DANCE

S.A. Bakirova1, S.A. Myrzaev2 1 Master of Arts, senior lecturer, 2 Master of Pedagogy and Psychology, senior lecturer, 1 Kazakh State Women's Teacher Training University Almaty, Kazakhstan, email: samikosh_92@mail.ru 2South Kazakhstan State University named after M. Auezov, Shymkent, Kazakhstan

The article analyzes the way of development of folk-stage dance and compares with the modern pedagogical process. By promoting the traditions of the native people, as well as the traditions of other nations in dancing, future teachers and choreographers not only expand and deepen their knowledge of the national culture of Kazakhsta. Also a sense of respect for this day and pride in valuable cultural wealth are created. There are lectures and practical exercises of folk stage dance for teaching choreographers. Students are able to independently evolve in accordance with the needs of the new society, while respecting the traditions and culture of all nations.

Key words: culture, choreography, folk dance, music, cooperation, aesthetic education

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.