CC BY
88МЭСКЕУДЕГ1 КДЗАК 6НЕР1 МЕН ЭДЕБИЕТ1Н1Н, Б1Р1НШ1 ОН КУНД1П ТАРИХЫНАН
♦
>
о о
о <
а ш о.
МРНТИ 14.01.13
А. Е. Садыкова,1 А. А. Нурмухамбетов 2
1,2 Т.^. Жургенов атындаFы К,азак Улттьщ внер
Академиясы (Алматы, К,азакстан)
МЭСКЕУДЕГ1 КАЗАК ОНЕР1 МЕН ЭДЕБИЕТШЩ Б1Р1НШ1 ОН КУНД1Г1 ТАРИХЫНАН
Ацдатпа
Макалада 1936 жылы Мэскеуде еткен казак внерi мен мэдениетшщ онкYндiгi карастырылган. Авторлар архив кужаттары мен катысушылардыц естелiк ецбектерi непзшде онкYндiкке дайындык барысын да терецнен сипаттаган. Осы ретте авторлар шараныц уйымдастырылуы мен оныц жогары децгейде втуiндегi сол жылдары Халык агарту комиссары болган Темiрбек Караулы ЖYPгеновтiц зор ецбепн атап втедi. Сонымен катар гасырлар койнауынан бастау алган казак халкыныц твл внершщ ХХ гасыр басындагы халыкаралык децгейге квтертушщ мацыздылыгы мен оныц нэтижелерiне шынайы тарихи багасын беруге тырысады.
Лрек свздер: онкYндiк, Мэскеу, руханият, мэдениет, внер, эдебиет, эдет-гурып
К1р1спе
Мэскеуде вткен казак внер1 мен эдебиетшщ он кунд1г1 свзс1з ел1м1зд1ц мэдени вм1р1нщ елеул1 тустарыныц б1р1 болды. Отызыншы жылдардыц алгашкы кезец1нде казак халкыныц басына тускен ауыр тагдыры мен зулматты жылдарынан кей1н ел ецсесш т1ктеп, республикалык кана емес, Одак квлем1нде казак халкыныц мэртебесш квтерген шаралардыц б1р1 - б1здщ зерттеу нысанымызга айналган онкунд1к мэселес1 болып табылады.
Свзс1з казак халкыныц тарихы рухани мол мураларга аса бай. Ежелден ел1м1здщ аумагында тек саяси гана емес, мэдени мацызды окигалар мен тулгалар шыгармашылыгыныц озык улг1с1 калыптасты. Ауызша тарих айтудыц жаркын эр1 б1регей улг1с1 саналатын халык ауыз эдебиет1 вз1н1ц тарихи бастауларын ежелг1 казак жерлер1нен алып, заманныц агымына сай турлен1п, бастапкы калпынан айрылмады. Ел1м1зд1ц бай табигаты мен оныц эсем келбет1 акындарга шабыт бер1п,
бiрегей эрi цайталанбас туындылар дYниеге келдi. Тарихтык тYрлi кезекшде ел iргесi шайцалган туста бiрлiк пен улттык бiр мацсатца жумылуына Yндеген бабаларымыздык дана сeздерi мен eсиеттерi де тYрлi эдеби жанрларга негiз болды. Мiне осындай мол рухани мурамыз эр заманда бойына енер дарыган тарих жасаган тулгаларымыздык цажырлы екбеп арцылы урпацтан урпацца жетiп келдк ХХ гасыр басы сeзсiз тYрлi саяси оцигалар мен алмагайып саяси Yдерiстерге толы болды. Осы ретте де улт цазынасын би устап, оны дэрiптеуге саналы гумырын арнаган жандар цазацтык киелi eнерiн халыцаралыц сахналарга шыгарды. Бул эрине цазац eнерiнiк жака серпiн алып, дамуына Yлкен септiгiн тигiздi. Мiне осындай цазац eнерiнiк кек журтшылыц алдына таныстырылуынык бiр кезекi - 1936 жылгы Мэскеуде eткен цазац eнерi мен эдебиетiнiк он кYндiгi болып табылады.
Эрине цазацтык ХХ гасырдык алгашцы жартысындагы рухани eмiрiнiк Yлкен белес де осы онкYндiкпен тыгыз байланысты. 0йткенi дэстYрлi цазац цогамында кекшен таралган улттыц eнерiмiздiк бiр арнага тогысып, оны eзге халыцца паш еткен де осы онкYндiк болып табылады. Сондыцтан цазац цогамынык рухани eмiрiн, онык дYниетанымы мен улттыц ерекшел^терш танытатын eнер десек, онык халыцаралыц декгейге кeтерiлуiндегi макыздылыгын айшыцтау мэселенi eзектi ете тYседi.
Эдгстер
1936 жылгы Мэскеуде eткен цазац eнерi мен эдебиетiнiк он ^ндИ мэселесiн зерттеу нысаны ретiнде такдай отырып, онык мэнiн ашуда бiрцатар тарих гылымы гана емес, гуманитарлыц
гылымга ортац зерттеу эдiстерi мен тэстдерш кекiнен пайдалануды цажет етедк Бул алдымен деректанулыц эвристика, нацтырац айтцанда мэселеге цатысты деректердi iздеп табу. Сeзсiз аталган мэселеге цатысты бiрцатар зерттеу жумыстарынан бeлек, бiрнеше архив цужаттары бар. Бул eз кезегiнде сыныптау мэселесiнiк зерттеу жумысы Yшiн макыздылыгын арттырып отыр. 0з зерттеу жумысымызда бiрцатар деректердi шш мазмуны мен сипатына сай бiрнеше топтарга жiктеу арцылы жумысты жYйелi эрi бiрiздiлiк принципiн сацтауга септИн тигiздi. Деректер мен зерттеу жумыстарын онкYндiкке дайындыц, онкYндiктiк барысы мен нэтижелерi деп сыныптай келе, зерттеу жумысынык логикалыц байланыстылыгы принципiн сацтадыц.
Дискуссия
Бул 1936 жылгы цазац eнерi мен эдебиетiнiк он ^ндИне дайындыц жумыстары eте цызу тYPде жYргiзiлген. Оган дэлел он ^нд^ царсакындагы уйымдастыру жумыстары бола алады. Мэселеге цатысты архив цужаттарында он ^нд^ царсакындагы дайындыц жумыстарына сол тустагы Халыц Агарту комиссары болган Темiрбек Караулы ЖYPгеновтiк аса жауапкерш^кпен царагандыгына кeз жеткiзуге болады.
1936 жылдык 17-23 мамыр аралыгында eткен цазац eнерi мен эдебиетiнiк он ^ндИнщ табысты eтуi - жоспарлы жумыс пен тыкгылыцты дайындыцтык жемiсi болып табылады. Сондыцтан да гылыми-зерттеу жумыстары Yшiн дэл осы дайындыц жумыстарына жете ^кш макызды бола тYспек. Байцаганымыз дайындыц жумыстары тYPлi эртYPлi багыттарда жYPДi. Осындай дайындыц жумыстарынык бiрiне арналган цазац
внер1 мен эдебиетшщ он кунд1г1н вттзуге жауапты комиссияныц 1 сэу1р1нде болган отырысында б1рнеше мэселелер талкыланады. Олардыц катарында он кунд1кт1ц вту уакыты мен театрландырылган койылымдарга кажетт1 ки1мдер мэселес1 талкыланган. Он кунд1кт1ц втшзту уакытына катысты 1936 жылдыц 1 сэу1р1нде Т. К. Жургенов вз1 катыскан отырыста Кецест1к Халык комиссарлар кецес1 жанындагы 0нер комитет1н1ц усынысына сай казак внер1 мен эдебиетшщ он кунд1г1 11-18 мамыр аралыгында вту1 ти1с саналды жэне осы отырыстыц каулысына сай осы мерз1м макулданган. Ал театрландырылган койылымдар ушш кажетт1 ки1м-кешекпен камтамасыз ету ушш жекелеген тулгаларга сапиян, Ташкенттен бул-материалдар жэне «Кыз Ж1бек» пьесасы уш1н шапандар сатып алуга тапсырмалар бер1лед1 [1]. Эрине койылымга кажетт ки1м-кешектер мэселес1 будан баска да жиналыстар мен отырыстарга аркау болган. Ал бул архив кужатындагы мэл1меттен байкаганымыз онкунд1кт1ц алгашкы кездег1 втшзту мерз1м1нде болып отыр. Кей1нг1 тарихи окигалар кврсеткендей онкунд1к алгашында белпленген куннен баска уакытка ауыстырылган.
Мэскеудеп онкунд1кт1 жогары децгейде втк1зуд1ц мацыздылыгы мен казак мэдениет1н паш етудш тамаша мумк1нд1г1н кврсету уш1н алдын-ала комиссия уйымдастырлуы зацды мэселе. М1не сол комиссия курамына А. Жубанов, Р. Тогжанов сынды кайраткерлермен катар сол тустагы Халык Агарту комиссары болган Тем1рбек Караулы Жургенов та болган ед1. Жалпы аталган он кунд1кт1ц тамаша эр1 жогары децгейде уйымдастырылуы да алдымен Тем1рбек Караулыныц атымен тыгыз байланысты. Ол турасында
сол он кунд1кт1ц белд1 катысушысы Канабек Байсей1тов вз1н1ц естел1г1нде Дайындык басы кецесуден бас-талды. Кецестен кецес квре жур1п дэл осы жолгыдай кецест1 вз басым оган дешн де, одан кей1н де квргеым жок. Ек1 жума кецест1к. Кецес1м1з кэд1мг1 жиналыс. Свйлейм1з, таласамыз, дэлелдейм1з. Кун сайын сол, демалыс кун деген1м1з жок. Жэне кей кундер1 тацгы тогыздан тунг1 он ек1ге дей1н отырып каламыз, тамак шудщ вз1н умытып кетем1з» деген болатын [2, б. 110]. Сонымен катар Канабек Байсей1тов вз1н1ц ецбег1нде Тем1рбек Жургеновт1 барша он кунд1кке катысушылардыц идеялык тургыдан шабыт беруш1 тулга деп багалап, он кунд1кт1 втшзуге жауапты тулгаларды нег1зг1 басшысы деп эд1л багасын берген. 0йткен1 шеш1м1н тапкан мэселелерд1ц туй1н1 Халык комиссарыныц араласуымен тез шеш1м1н тауып отыргандыгын айтады.
Мэскеудег1 онкунд1кке дайындык жумыстарыныц кызу турде жургенд1г1н сол тустагы Казакстан Жазушылар одагы баскармасыныц тврагасы Раббас Тогжанов Халык агарту комиссары Т. К. Жургенов пен б1ркатар жазушыларга жазган хатынан да байкауга болады. «Он кунд1кке улкен мэн бертуде. Бул ретте Украинаныц тэж1рибес1 де ескер1л1п жаткандыгы байкалады. ЕндИ реттег1 б1зд1ц м1ндет1м1з он кунд1кке дайындыкты тыцгылыкты уйымдастырып, он кунд1кт1ц вз1 театр мен эдебиет саласындагы жеткен жет1ст1ктер паш ет1п, казак внершщ кецес журтшылыгыныц назарына лайыкты екенд1г1н кврсету» деген болатын. Сонымен катар Казакстан Жазушылар одагы баскармасыныц тврагасы мэселен1ц мацыздылыгын атап вте келе, он кунд1кт1 улг1 аларлыктай втк1зу т1келей вз1м1зге байланысты дей
келе, бiрцатар усыныстарын бередi. Олардык цатарында «Кыз Жiбек» пен «Жалбыр» цойылымынан бeлек екi Yлкен концерт беру керекппн айтып, онык бiрiн Yлкен театрда, екiншiсiн Орталыц мэдениет жэне демалыс саябагында уйымдастыру цажет. Осы концерттерге цазац eнерiнiк озыц Yлгiлерiн (Музтеатр, филармония, драмтеатр жэне т.б) экелу керек. ЕндИ кезекте концертик багдарламаны мацулдау крек. Хор мшдетп тYPде болу керек. 0з кезепнде ол мыцты жэне цызыцты болуы керек. Концертте бiздiк музыкалыц жэне драммалыц пьесаларымыздык цызыты актiлерiнен Yзiндi кeрсету цажет (атап айтцанда «Айман-Шолпан», «Шуга»). Ол мэселенi талцылап, eздерiкiз шешiм шыгарыкыздар. Концерт кeкiлдi эрi эртYPлi болуы керек. Улттыц оркестр ек Yздiк кYйлер мен эндердi паш етуi тиiс. Екi немесе Yш айтыскер ацындарды алып келуiмiз цажет. Мэскеуде халыц ацындарын тыкдагысы келедi. Барлыгы Мэйiмбеттi сурайды. Менщ пiкiрiмше, Мэйiмбетпен цатар, Иса Байзацовты алып келуiмiз керек. Олардык орындауынык мэтiнi мен аудармасын алдын-ала уйымдастыру керек. Ол табысты болмац. Мэскеулштер Yшiн бул бiрегей жэне цызыты болады» деп цазац мэдениетi мен эдебиетшщ Мэскеудегi он кYндiгi багдарламасын жасауга Yлкен Yлесiн цосады. Казацстан Жазушылар одагынык басцармасынык тeраFасы Раббас ТоFжанов сонымен цатар эдебиет саласына да Yлкен мэн бередi. Мысалы eзiнiк хатында Р. ТоFжанов «Сэкен, Сэбит, Мухтар жэне Бейiмбет он ^ндшке жака шыFармаларын беру керек. Ол повесть немесе eлекдер емес, eзектi мэселеге арналFан жылы eлекдер болса, Бейiмбет пен Мухтар орталыц газеттердщ бiрiне шаFын экгiмелерiн беруше болады... Казац эдебиетiнiк кешiн уйымдастыру
^зделт отыр. Кеште жекелеген цазац ацындарын eздерiнiк цазац тiлiндегi eлекдерiн оцуFа шацырады. Сол себептi бiздiк ацындарFа дайындалу цажет. Эсiресе Сэкен, Сэбит, Эбдтдэ мен 1лиясца дайындалу цажет. ТаFы да не ютеу цажет?» деп цазац мэдениетi мен эдебиетшщ он ^ндИн eткiзудiк макыздылы^ын ескерте келе, таFы да ой цосуFа шацырады [3].
Осы туста Мэскеудегi он кYндiкке деген цызу дайындыц пен пiкiр-таластар Жазушылар ОдаFында да жYрiп жатцан. Пiкiр-таластар эаресе эдеби кештi уйымдастыру жэне таныстырылатын шыFармалар хацында болFандыFы белгiлi. Мэскеудеп он кYнддiке eз шыFармашылыFын таныстыруFа баратындар цатарында Сэкен Сейфуллин, Мухтар Эуезов, Бетмбет Майлин, 1лияс ЖансYгiров, Сэбит Муцанов жэне де таFы да басцалары баратын болып шештген [4]. Он кYндiк барысында аталFан тулFалардык цатысуымен Мэскеудегi Кекес жазушылар Yйiнде, орталыц радиода, eнерпаздар, жумысшылар клубтарында кездесулер уйымдастырылып, эдеби кештщ баFдарламасы да жасалады.
Узац талцылаудан кейiн комиссия мYшелерi он ^ндшт Yлкен театрдаFы концертпен аяцтау туралы келiсiмге келедi. Концерт барысында цазацтык тeл eнерiнiк барлыц Yлгiлерiн ^рсету туралы шешiм шыFарылады. Концерттi Ахмет Жубановтык жетекшiлiгiмен улт-аспаптар оркес^мен цатар хор, дэстYPлi эн-кYймен цуралатын филармония ужымынык оркестрiнiк eнерiмен бастап, ^лэш Байсейiтова, Жамал Омарова, Шара Жандарбекова жэне таFы да басца eнерпаздардык жеке эн салуымен жалFасуы тиiс болды. Концерттiк бiрiншi бeлiмiн цазац училищесiнiк тэрбиеленушiлерiнiк eнерiмен
цорытындылау кезделдк Ал екiншi бeлiкте айтыс сынды цазац халцыныц д9стYрлi eHepi тамашалауды жоспарлап, оган Жамбыл Жабаев бастаган бiрцатар енер цайраткерлерш тартуды дурыс деп тапцан [5].
Сезаз М9скеудегi цазац м9дениетшщ толагай табыстарын кeрсетуi тиiс болган он ^ндш барысында негiзгi кeрсетiлiм «Кыз Жiбек» пен «Жалбыр» опералары болгандыгы тYсiнiктi. Осы Yшiн де 1936 жылдьщ C9уiр айында Казац музыкалыц театры мен Кецестер Одаганыц Мемлекеттiк Академиялыц театры арасында келiсiмге келiп, он ^нд^теп цойылымдар Yшiн гимаратты жалга алу м9селесi ез шешiмiн табады.
Дегенмен одан басца да цазац енершщ озыц туындыларын керсету Yшiн арнайы керме уйымдастыру iсi де цолга алынды. Бул iс Орталыц Атцару Комитетшщ басшысы Узацбай Кулымбетов бастаган арнайы комиссияга жYктелдi. Комиссия мYшелерi керме тек цазац енершщ заттай Yлгiлерi гана емес, цазац турмысыныц eткенi мен болашагын кeрсетудi мацызды деп тапцан. Н9тижесiнде кермеге ктз Yймен цатар, ондагы жабдыцтар, атап айтцанда кiлем мен ыдыс-аяц, ат 9бзелдерi, киiм-кешек ж9не де Казацстанныц байлыцтарын кeрсетiн суретштердщ туындылары цойылады деп жоспарланды.
М9скеудегi цазац eнерi мен 9дебиетшщ он кYндiгiне дайындыц Yш айдан астам уацытца созылды. Жогарыда атап eткенiмiздей дайындыц жумыстары бiр с9тке тоцтамастан белсендi жагдайда eттi. Сeзсiз бул цатысушыларды к9аби тургыда шыцдалуына септiгiн тигiзгенiмен моралдыц ж9не психологиялыц тургыдан 9бден шаршатты. Сондыцтан болар он ^ндштщ багдарламасы
бек1т1л1п, дайындык жумыстары пысыкталганнан кейш катысушылар тыныгуга босатылады. Ол турасында Ка---на--бек Байсей1тов «ец---бег1м1зд1ц нэтижес1н еспген соц барып эбден калжырап шарша-ганымызды сезд1к, болдырдык деу-ге болады. Жургенов бэр1м1зге демалыс берд1, б1рсыпырамызды он кун демалып кайтуга демалыс уйше ж1берд1» деген болатын. Осылайша дайындык жумыстары квпш1л1кт1ц квц1л1нен шыкканнан соц, дайындык жумыстары вз мэресше жетп.
Нэтижелер
1936 жылдыц 4 мамырында Мэскеуде казак мэдениет1н1ц жеткен жетютИн кврсету уш1н уш жузден астам казак внершщ майталмандары Мэскеуге арнайы пойызбен аттанды. Мэскеуге кел1с1мен-ак мерекелш квц1л куй б1рден сез1лд1 деп айтуга толык нег1з бар. 0йткен1 Мэскеуд1ц Казан вокзалынан казак внерпаздарын жерг1л1кт1 эрт1стермен катар, казак жастары салтанатты турде карсы алган. Бул свзс1з болатын он кундштщ салмагыныц ауыр эр1 жауапты екенд1г1н казак внерпаздарына моралдык турде сез1нд1рсе керек. Сонымен катар одак квлем1нде таралган сол тустагы «Правда», «Известия» сынды газеттер он кундштщ барысында толыктай жетк1з1п турды. Басты назар свзс1з казак операларына ауган сыцайлы. 0йткен1 аталмыш газеттерде жарык кврген Н. Изгоевтыц жэне П. Керженцевтщ макалаларында аталмыш опералармен катар, тутастай казак внер1не деген тамсануды байкауга болады.
Ал жогарыда атап вткен Yлкен театрда вткен корытынды гала концерт барысында А. Жубанов жетек-шЬлЬпмен вз внерлер1н
^рсеткен улт-аспаптары оркестрiHiк eнерi де жоFары декгейде eткен. Оркестр орын-—-даFан ^йлер жэне олардык сYйемелiмен эн шырцаFан КYлэш Байсейiтова, Жамал Омарова, ЖYсiпбек Елебеков, Бiсмiлла Балабековтар цазац эн айту eнерiнiк кeне Fасырлардан бастау алып заманына сай eз даму жолын тапцандыFын дэлелдей алды. Ал Шара Жиенцулова бастаFан бишiлердiк eнерi де кeрермендердiк ыстыц ыцыласына бeленедi. ЖоспарFа сай концерттiк бiрiншi бeлiмiн балетмейстер А. Александровтык же-тек--штИмен училище тэрбиенушiлерi цорытындылады. Ол турасында К. Байсейiтов: «Мэскеу-тктерге айрыцша эсер еткен бiр номер хореография мею^ оцу-шыларынык биi болды, цазiргi ттмен айтцанда, ол бiр сенсация болып едi. Кiл eккей сегiз-тоFыз жас^ы цазацтык ул-цыздары, барлыFы 24 бала П. И. Чай-ковскийдщ «VйцыдаFы аруынан» вальс биледi. ЗалдаFы журттык сондаFы сезiм эсерiн сeз-бен айтып жетшзу мYмкiн емес. Бiзден ондайды ^тпеген Fой олар, мэдениетi мешеу дамы^ан халыцтан дэл осындай жасeспiрiмдердiк eнерiн кeрсете цояр деп ойламаFан да болулары керек, бiздiк бYлдiр-шiндердiк биге шыццаны, би болFанда Чайковскийге билеген шынында да олар Yшiн ^тпеген керемет болды» деген болатын [2, 124 б].
1936 жылдык 17 мамыр KYнi Yлкен театрдык сахнасында цазац eнерi мен эдебиетiнiк он^ндИ Рабит МYсiреповтык «Кыз Жiбегiмен» ашылады. Бiр сeзбен айтцанда аталмыш цойылым Мэскеу кeрермендер Yшiн ерекше цызыцты болFан. Осы цойылымда «Кыз Жiбек» ролiнде КYлэш Байсейiтова, Тeлеген ролшде Канабек Байсейiтов, Бекежан ролiнде Курманбек Жандарбеков, Шеге ролiнде
Манарбек Ержанов, Базарбай ролшдеп Калыбек Куанышбаевтыкдардык eнерi кeпшiлiктi такFалдырFан. «Кыз Жiбектен» кейшп Мэскеулiктер Yшiн Бейiмбет Майлиннiк музыкалыц «Жалбыр» пьесасын кeрсетiледi. Аталмыш цойылымда да Курманбек Жандарбеков Жалбырдык, Хадишанык рeлiнде КYлэш Байсештова, Елеместiк рeлiнде Манарбек Ержанов, Елубай 0мiрзаков Кайрацбайдык рeлiн аса шеберлшпен сомдаса, Шэкен Айманов сондай-ац Капан Бадыров та кэсiби шеберлiктерiмен ^зге тYстi. Yлкен театрда уйымдастырылFан цорытынды гала концерт барысында жыр атасы Жамбыл Жабаев eзiнiк жырын арнап, Мэскеутктерге цазац халцынык ыстыц ыцыласы мен туысцандыц сарындаFы eлекдерiн оцы^ан. Ахмет Жубановтык басцаруындаFы жакадан уйымдасцан халыц музыка аспаптар оркестрi цазацтык бiрнеше кeкiлдi KYйлерiн сэндi сазымен орындап, тыкдаушыларды тамаша сYйсiндiрдi [6, б. 4-7] (Сурет 1, 2).
1 - сурет. Мэскеудеп Yлкен театрда гала концертте: Ж.Жабаев, Кулэш Бэйсейiтова, Т.К. Жургенов жэне т.б. 17 мамыр, 1936 ж.
2 — сурет. Мэскеудеп цазац енершщ алгашцы онкундшне катысушылар. 1936 ж.
Корытынды
Свйтт, казактыц жаца вс1п келе жаткан квркемвнер1н1ц аз уакыт шнде кол жеткен шыгармашылык табыстарын Мэскеу журтшылыгы мен жогары басшылык жогары багалады. Сондыктан да осы он кунд1кте ерекше кезге тускен внер кайраткерлер1 ордендармен, медальдармен наградталады. Олардыц 1ш1нде: Калыбек Куанышбаев, Кулэш Байсей1това, Курманбек Жандарбеков, Серке Кожамкулов, Елубай 0м1рзаков, Манарбек Ержанов, Канабек Байсей1товтарды атап втуге болады. Эрине казак внер1 мен мэдениет1н1ц б1р1нш1 онкундИ казак мэдениет1 уш1н не берд1 деген зацды сурак туындайтыны тус1н1кт1. Свзс1з б1р1нш1 онкунд1кт1ц тарихи мацызы вте жогары болды. Ец алдымен алгашкы онкунд1к казак мэдениет1н1ц элемд1к мэдениетт1ц б1р бвл1г1 екенд1г1н кврсетт бер1п, вм1р суруге кукылы екендИн дэлелдед1. Сонымен катар осы кезецнен бастап, казактыц твл внер1 мен элемд1к
вркениет арасында зацды байланыс орнап, гасырлар койнауынан бастау алган казак внер1 мен эдебиет1 халыкаралык децгейге квтер1лд1. Свзс1з казак внер1 мен эдебиет1 вз1нд1к б1регейл1г1мен ерекшеленедк Ал казактар туралы Мэскеул1ктер б1лген1мен оныц внер1 мен эдебиет1 турасында мэл1меттерд1 б1лмеген1 анык ед1. Сол себепт1 де мэскеул1ктер уш1н казак внерш тамашалау квп кызыгушылык тудырды. Ал казак внерпаздары мен эдебиет вк1лдер1 онкунд1кт1 втк1зуге аса жауапкершЫкпен карады. 0йткен1 казак внер1 мен мэдениетшщ алгашкы онкунд1г1 - казак халкыныц вм1р1 мен турмысы, кундел1кт1 тарихы мен гасырлар койнауынан келе жаткан дэстур1 мен эдет-гурпын таныстыруга мол мумк1нд1к сыйлады. Ец бастысы сол туста Т. К. Жургенов бастаган казак халкыныц б1ртуар азаматтары бул м1ндетт1 абыроймен аткарып шыкты.
Пайдаланылган эдебиеттер:
1. Казакстан Республикасыныц Орталык Мемлекеттiк Архивi, 1841 кор, том 1, 1 iс, 207 парак.
2. Байсейiтов К. Куштар квцiл - Алматы: Жазушы. 1977. - 224 б.
3. Казакстан Республикасыныц Орталык Мемлекетпк Архиву 1178 кор, Т^м 1, iс 28, парактар 9-14.
4. Казакстан Республикасыныц Орталык Мемлекетпк Архивi , 1778 кор. Т^м. 1. 1с. 28. Парак. 1-2.
5. Каратева Г. Декада литературы и искусства в Москве // http://kazgazeta. к2/?р=5068 (Карастырылган мерзiмi: 21.12.2018).
6. Майшекин М. Квркемвнер шеберлерi. - Алматы: Каз.мем.бас, 1959. - 140 б.
Садыкова А. Е., Нурмухамбетов А. А
Казахская национальная академия им. Т. К. Жургенова Алматы, Казахстан
ИЗ ИСТОРИИ ПЕРВОЙ ДЕКАДЫ КАЗАХСКОГО ИСКУССТВА И ЛИТЕРАТУРЫ В МОСКВЕ
Аннотация.
В статье рассматриваются вопросы и декады казахского искусства в Москве в 1936 году. Авторы подробно описали не только ход декады, но и ход подготовки к декаде на основе архивных документов и воспоминаний участников декады. При этом авторы отмечают огромную заслугу Темирбека Караевича Жургенова, который в эти годы был комиссаром народного просвещения по организации и проведению декады на высоком уровне. Кроме того, он стремился дать истинную историческую оценку значимости и
результатов развития культуры казахского народа и включения его на международный уровень начала ХХ века.
Ключевые слова: декада, Москва, духовность, культура, искусство, литература, обычаи
Sadikova A. E., Nurmukhambetov A. A.
T.K. Zhurgenov Kazakh National Academy of Arts
THE HISTORY OF THE FIRST DECADE OF KAZAKH ART AND LITERATURE IN MOSCOW Abstract
The article deals with the issues of culture and decades of Kazakh art in Moscow in 1936. The authors described in detail not only the course of the decade, but also the course of preparation for the decade on the basis of archival documents and memorable works of participants of the decade. The authors note the great merit of Temirbek Zhurgenov, who in these years was the Commissioner of public education in the organization and conduct of the decade at a high level. In addition, he seeks to give a true historical assessment of the significance and results of the uprising of the Kazakh people at the international level of the early twentieth century.
Keywords: decade, Moscow, spirituality, culture, art, literature, customs
Автор туралы мэл1мет: Садыкова Айгул Епнбайкызы — педагогика гылымдарыныц кандидаты, доцент, Т. К- Жургенов атындагы Казак улттык енер академиясы. Алматы, Казакстан. e-mail: [email protected]
Нурмухамбетов Ардак АманreлдiYлы — PhD доктор, Т. К. Жургенов атындагы Казак улттык енер академиясы. Алматы, Казакстан. e-mail: [email protected]
Сведения об авторе: Садыкова Айгуль Егинбаевна — кандидат педагогических наук, доцент, Казахская национальная академия искусств имени Т. К. Жургенова. Алматы, Казахстан. e-mail: [email protected]
Нурмухамбетов Ардак Амангельдыевич — PhD доктор, Казахская национальная академия искусств имени Т. К. Жургенова. Алматы, Казахстан.
e-mail: [email protected]
Author's data: Sadikova Aigul Eginbaevna — candidate of pedagogics, assistant professor
T.K. Zhurgenov Kazakh National Academy оf Arts. e-mail: [email protected]
Nurmukhambetov Ardak Amangeldievich — PhD doctor, T. K. Zhurgenov Kazakh National Academy оf Arts. e-mail: [email protected]
