CC BY
79
УДК 61:378.14-057.875
С.Т. ЕРНАЗАРОВА, Г.П. АБСАТАРОВА, С.Х. МАДАЛИЕВА С.Ж. Асфендияров атындагы К,аз¥МУ, Алматы
СТУДЕНТТЕРД1Н, ОЦУ МОТИВАЦИЯСЫ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1НЩ ТЕОРИЯЛЬЩ НЕГ1ЗДЕР1
Оку материалдары, оцыту gdicmepi мен амалдары тYрлi жэне цызыцты болуы керек. Студент 6ip объектт зерттеу барысында сол объектт жан-жацты тануы керек. Tyurndi свздер: Мотивация, тулга цажеттыт, ic-зркет.
Мотивация ;урылымын зерттеу ушш Б.И. Додоновтьщ терт ;урылым компоненттерш белш KepceTyi орынды болды: тулгага мэжбYрлiк к;ысым кeрсетiп, ic эрекет Yшiн марапаттап «мотивациялы;» KYШ, ic эрекет нэтижеанщ тулгага мацыздылыгы, ic эрекеттен ;анагаттану [30]. Бiрiншi ;урылымды; компонент шартты TYPДе мотивациялы; ;урауыштары бар «гедоникалы;» деп атады;, ал ;алган Yшеуiн оныц ;урауыштары болып табылады. Бiрiншi жэне екiншi компонент ic эрекетке штей ;атынас болып табылатын ic эрекетте багдарлану (оныц YДерici мен нэтижеа), багыттылыгын аны;тайды, ал Yшiншi жэне тeртiншi компонент ы;пал етудщ гарт^ы факторларын (ic-эрекетке ;олайлы жэне ^олайодз катыша^ cипаттайды. Дж. Аткиган бойынша жазалаудан ;ашатын, марапаттау ретшде аны;талатын отцы екi компонент мотивацияныц мак^ат^а жету компоненттерi болып табылады. Мотивацияны ;урауыштардыц оcындай компоненттерi о;у ic- эрекетi ;урылымымен cэйкеc келуi ете тиiмдi болып шы;ты. Мотивацияны жэне оныц ;урылымды; уйымдастырылуын TYciндiру адамныц негiзгi ;ажеттiлiктерi терминдерiмен TYciндiрiледi (Х. Мюррей, А. Маcлоу, Дж. Аткинган жэне т.б.) [37-40].
Тулга мотивацияcын карастырган (тулга кажеттшп терминдершде) алгашкы зерттеушшердщ бiрi, eзiмiзге белгш, Х. Мюррейдщ (1938) ж¥мыcы болып табылды. Мiнез кулыктын, козгаушы куштерш карастырушы авторлардын, кeпшiлiгi негiзгi терт кажеттшжт атап кeрcеттi: жетicтiкке жетуге кажеттшк, ба^тдык танытуга кажеттшж, дербестшжке кажеттшп, аффиляцияга кажеттшж. Бул ;ажеттшггерд1 М. Аргайл (1967) кен, контексте карастырды. Ол жалпы мотивация (кажеттшжтер) курылымына:
элеуметтiк ыкпалдаcуды (cуFа, тамакка, акшага биологиялык кажеттшжтер) тудыруы мумкш элеуметтiк кажеттiлiктердi емеc; беделдi, колында билiгi бар адамдардан кемекке, коргауды, жетекшiлiк етуiне, тэуелдiлiкке кажеттшж; аффилияцияга кажеттшж: ба^ адамдардын, ортаcында, достык карым- катынаста, топпен, курдастарынын, араганда болуга умтылу; ба^гадык танытуга кажеттшж; кеп ceйлеп, шешiм кабылдауга рухcат берiлген ба^ адамдар немеcе топта cенi кeшбаcшы ретiнде кабылдау; cекcуальды; кажеттшк, бiр жыныc eкiлiiмен тартымды келеci бiр жыныc eкiлiмен досты; жэне интимдi элеуметтiк eзара ы;палдаcу, физикалы; жа;ынды;;
агреccияFа ;ажеттшк, физикалы; жэне вербальды зиян келтiру;
e3irnH адамгершiлiк к^еи^ерт cезiнуге ;ажеттшк (self-esteem), eзiн eзi идентификациялау, eзiн мацызды тулга ретiнде cезiнудi жат;ызды.
С.И. Самыгинньщ пiкiрiнше жогары мектеп студент eмiрi Yшiн мацызды оныц кэабше ;атынасын ;алыптасуында, сэйкесiнше сол кэабше ;ажетт бiлiмдi мецгеруiнде аса мацызды мшдетт шешедi. Сонды;тан да, кафедра ;ызметкерлер1 о;уга TYсуге бет алган жас TYлектiц о;уга TYсу мотивтерi, жалпы бiлiм децгейiн, дербес жумыс жасай алу шеберлiгi мен дагдылар децгейiн, ;ызыгушылык;тарын, мшез-;улы; ерекшелiктерi мен денсаулы; жагадайы жайлы жалпы сипаттамага ие болганы дурыс. О;у YPДiсiнде студенттiц дербестiлiгi мен ;абшеттерш кeрсетуi Yшiн, о;у iс-эрекетiне ;ызыгушылыгын ояту Yшiн арнайы жагдайларды жасау керек. Педагог ез пэнiнде белсендi о;ыту эдiстерiн ;аншалы;ты кеп ;олданса, студенттердiц де пэндi о;уга ;ызыгушылык;тары соншалы;ты артады. Студенттiц пэндi о;уга ;ызыгушылыгын арттырудыц негiзгi амалдары - студенттен белсендi танымды; iс-эрекетт талап ететiн сура;тар мен тапсырмаларды беру. Студентке тапсырмалар тiзбегiн беру кезшде педагог студенттiц ы;тимал MYMкiндiктерiн ескеруi ;ажет.
Студентке берiлген тапсырмалар мэселелж тургыда берiлсе жэне студенттiц езшде бар бiлiмi ол мэселенi шешуге жетпейтiн болса, онда студентте сол мэселеш шешуге байланысты жэне жалпы жаца бiлiмдi мецгеруге ;ажеттшк туындайды. Аталган ;ажеттшк негiзiнде о;уга деген мотив мен ;ызыгушылы; ;алыптасады. Yнемi белсендi iс-эрекеттi ;ажет ететiн жумыс, студент Yшiн ;ызыгушылык;ты тудыратыны сезаз. Ал керiсiнше белсендiлiк пен интеллектуалды жумысты ;ажет етпейтiн iс-эрекет, студент Yшiн еш;андай ;ызыгушылы; оятпайды. О;у YPДiсiнде ;иынды;тарды жецу, мэселелiк жагдайларды шешу о;у YPДiсiне ;ызыгушылык;ты тудырады, ;алыптастырады, арттырады. Дегенмен о;у Yрдiсiндегi ;иынды;тар мен мэселелiк жагдайларды студент шеше алу MYMкiндiгi болган жагдайда гана ;ызыгушылы; туындайды, ал керiсiнше масiлiлiк тапсырмаларды шешуде студенттiц ы;тимал MYMкiндiгi жетпейтiн болса, онда студенттщ о;у YPДiсiне деген ;ызыгушылыгы ^рт тeмендейдi. О;у материалдары, о;ыту эдiстерi мен амалдары TYрлi жэне ;ызы;ты болуы керек. Студент бiр объект™ зерттеу барысында сол объект™ жан-жа;ты тануы керек. Суденттiц объект™ о;ып тануга деген ;ызыгушылыгын арттырудыц тагы бiр тэсiлi о;у материалдарыныц жацалыгы жэне жаца материалдардыц эмоционалды бейнеленуi. Студент жаца объектiнi зерттеуде езшде бурыннан бар бiлiмге CYЙенуi тиiс [36].
С.М. Бондаренко тарапынан ;урастырылган жогарыда айтылып еткен студенттщ о;уга ;ызыгушылыгын ояту теориялары бшм беру YPДiсiнде студенттiц о;уга ;ызыгушылы;тарын ;алыптастыруга багытталган арнайы багдарлама ретшде ;олданылуы MYMкiн [41].
К^ызыгушылыктыц нэтижелж, танымдык, процесуалдык, оку танымдык жэне т.б. TYрлерi мотивациялык багыттылык пен сэйкестелуi MYMкiн (Е.И. Савонько, Н.М. Симонова). Б.И. Додоновтщ зерттеулерiн жалгастырушы бул галымдар жогары оку орнында шет тiлiнi окудыц терт мотивациалык багытын (YPДiске, нэтижеге, педагог багалауына жэне келiспеушiлiктен кашу) аныктаган. Еалымдардыц пiкiрiнше аталган мотивацияныц YPДiске, нэтижеге багыттылык компоненттерi бiр бiрiмен тыгыз байланыста болып ЖОО-ныц TYрiне, титнен тэуелсiз калыптасады, ал мотивацияныц педагог багалауына жэне кел^пеушшктен кашуга багыттылык компоненттерi ЖОО-ныц TYрiне, типiне жэне т.б.байланысты немесе тэуелдi калыптасады [42]. Мотивациялак багыттылыктыц ец жагымды компонент YPДiске жэне нэтижеге багыттылык компоненттерь Мотивацияныц келiспеушiлiктен ;ашу багыттылыгы элаз сипатка ие. Студент оку ю-эрекетшде мотивацияныц калыптасуы алдымен студенттiц шю мотивтерiне негiзделедi, ал кейiн сырткы тулга ретiндегi парызы, мiндетi, кызыгушылыгы, кажеттшк мотивiтерiне негiзделедi. Студенттiц оку мотивациясын зерттеуде, студенттiц оку мотивациясына «студенттщ болашакка талпыныс ерекшелiгi (емiрге кажеттi маман иесi болу, элеуметтж мэндi дэрежеге жету, ез ю-эрекетшщ нэтижесiн жогарылатуга багыттылык жэне т.б.)» ерекше эсер ететiнi айкындалган. Студенттщ мецгерген бiлiмiне канагаттануы жалпы езшщ кажеттiлiктерiне сэйкес аныкталады. Дэл осы студенттщ жеке кажеттiлiктерi студенттiц окуга кызыгушылыктары мен мотивтерiн айкындап, студенттщ элеуметтж белсендшпн улгайтады. Мотивациалык ;урылымда ец негiзгiсi iшкi факторлар болып есептелед^ мотивациалы; багыттылык;тыц басымды; етуь Мотивтер ;урылымын езгертуге эсер ететш тагы бiр амал студенттi шыгармашылык; iс-эрекет жасауга MYMкiндiк беретiн багалау мен ба;ылау Yрдiсiн уа;ытша ыгыстру (Е.И. Савонько, Н.М. Симонова). Авторлар: а) басымды; ететiн мотитер ю-эрекет нэтижесiнде крртс табатынын; э) ю-эрекеттщ нэтижесiне эсер ететiн мотивтер жеке мэндшж сипат;а ие; в) тулгалык; мэндiлiктiц психологиялык; мазмуны мотивациялы; курылымныц типiне байланысты.
Зерттеушiлер мотивтер ;урылымыныц типтерi мен iс-эрекет нэтижесiнiц ерекшелiктерi, тулганыц субъективтi сипаты арасындагы байланысты аны;тайды деп ;орытады.
Аталган мэселе бойынша гылыми эдебиеттерде керсетiлген зерттеушiлердiц жумысында студенттiц iшкi мотив к¥рылымына TYрлi факторлар эсер ететiнi аныкталды. Ондай факторларга багалау мен укыттык шектеулердi ыгыстыру, карым-катынастыц демократиялык стилi, студенттщ жагдайды тацдау MYMкiндiгi, мотивтердiц тулгалык мэндiлiгi, жумыс TYрi (нэтижелiк, шыгармашылык жумыс) жатады. Мэселелiк жагдайды шыгармашылык TYPДе шешу мотивтер курылымыныц компоненттерш бiр iздiлiкте ЖYргiзiлуi мен турактылыгына оц эсер етедi. Жогарыда кел^ршген теориялар оку
мотивациясыныц KYPДелi психологиялык феномен екенiн дэлелдеп оку YPДiсiнде оку мотивациясын баскару, бакылау Yшiн тулганыц психологиялык, жас жэне дербес ерекшелтн ескеру кажеттiлiгiн дэлелдейдi.
Сонымен оку мотивациясы KYPДелi курылымга ягни iшкi курылым (YPДiске багытталады, нэтижеге багытталады), сырткы курылым (мактау кагаздары мен келiспеушiлiктен кашу) сипатталатын жалпы мотивацияныц KYPДелi TYрiне жатады. Мотивация субъект белсендшгшщ iшкi жэне сырткы козгаушы KYшi ретiнде сипатталып, студент тулгасыныц курылымында мацызды орынды алады. О.В. Виштак кептеген зерттеушiлердiц пшрлерше CYЙене, ез ойын: «жас жеткшшжтердщ жогаргы оку орнын тацдауы - олардыц кэсiби аныкталуы, белгiлi бiр емiр суру тэсiлiн тацадауы мен болашак тагдырларын аныктауда ерекше эсерш тигiзетiн мацызды кезец» деп корыткан. Еалымдардыц пiкiрiнше, талапкерлердiц жогары оку орындарына TYсуiне TYрлi мотивтер непз, солардыц бiрi соцы уакыттагы елiмiзде болып жаткан элеуметтж-экономикалык жэне саяси езгерiстердi атауга болады. Дегенмен когамдык езгерiстерден тэуелсiз туракты кертс табатын мотивтердi де атап етуге болады. Зерттеушi Е.П. Ильин [43-44] пшршше, жогаргы оку орнына TYсудiц негiзгi мотивтерiне: TYлектiц, студент жастардыц ортасында болу калауы; когамга кажетп маман болгысы келуi; кэсiп немесе талапкер тацдаган мамандыктыц оныц жеке
кызыгушылыктарына сэйкес келуi. вмiрдiц элеуметтж шарттары ЖОО-на TYсу мотивтерiне Yлкен эсерiн тигiзедi. Оны С.Б. Бобровскийдщ зерттеулерiнен ягни, бiздiц мемлекетiмiздiц капитализм кезецше ету уакытынан керемiз. Бурынгы емiр CYPУДiц кундылык багдарын жогалту, бiлiм беру ЖYЙесi мен эскери саланыц нашар жагдайы ЖОО TYсудiц жаца мотивтерiн керсетедi. С.Б. Бобровскийдщ сауалнамасына катыскын
педагогикалык институт студенттершщ 43% гана мамандыктарыныц теориясын мецгерущ
калайтындарын атап керсеттi, сол пайыздыц жартысы гана балалармен жумыс жэне карым-катынасты унататындарын айткан болатын. Сауалнамага катыскан студенттердiц калган белт (педагогикалык мамандыкка бейiмделген) жогаргы оку орнына оларга белгiлi бiр пэн унаганы Yшiн немесе интеллектуалдык бiлiмiн кетеру Yшiн келгендерiн атап керсеткен.
Сауалнама катысушы екiншi топтагы 57% курайтын студенттер ЖОО TYсе тура, педагогикалык бiлiмдi алгысы келмейтшш жэне оны болашакта ез мамандыгы бойыншы жумыс жасамайтынына сенiмдi болганымен байланыстырган. Жогарыда атаган студенттердiц педагогикалык оку орнына TYсуiне келесi мотивтер эсер еткеш белгiлi болган: (баска оку орнына да солай болуы керек) (ер балаларда) эскерге баргысы келмеуi, ездерiнiц жас мелшерше сэйкес балалармен араласу, езiн-езi аныктауга тырысушылык, жогары оку орны дипломныныц беделдiлiгi (ягни диплом бшм емес). Соцысы жогары бiлiмнiц девальвациясын сипаттайды: кундылык ретiнде бiлiм емес, кужат болып табылады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Основы кредитной системы в Казахстане / С.А. Абдыгаппаров, Г.К. Ахметова. - Алматы: Казак университет, 2004. - 110 с.
2 Джакупов С.М. Мотивационное обеспечение учебной деятельности студентов в условиях дистанционного образования // Вестн. КазНУ. — Серия психологии и социологии. — 2003. — № 2 (11). — С. 17-23.
3 Мартынова Т.Н. Особенности системы ценностных ориентация студентов с различной мотивацией выбора исследования / Т.Н. Мартынова // Социс. - 2004. - №3. - С. 27-31.
4 Ушамирская Г.Ф. Интернационализация социальных ролей учащейся и студенческой молодежи. - Волгоград: Издательство Волг ГУ, 2002. - 170 с.
5 Ломов Б.Ф. Методологические и теоретические проблемы психологии. - М.: Наука, 1984. - 444 с.
6 Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии: в 2т. - Т. 2. - М.: Педагогика, 1989. - 458 с.
7 Фрейд З. Введение в психоанализ. - М.: Наука, 1989. - 526 с.
8 8. Рубинштейн С.Л. Проблемы общей психологии. - М.: Наука, 1973. - 359 с.
9 Ждан А.Н. Психологическая теория деятельности А.Н. Леонтьева и гуманизация образования // Традиции и перспективы деятельного подхода в психологии: школа Леонтьева А.Н. - М.: Смысл, 1999. - С. 350-364.
10 Асеев В.Г. Проблема мотивации и личности // Теоретические проблемы психологии личности. М., 1974. - С.122-130.
11 Божович Л.И. Личность и его формирование в детском возрасте. - М.: Наука, 1968. - 22 с.
12 Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. - М.: Политиздат, 1975. - 386 с.
13 Шадриков В.Д. Проблемы системогенеза профессиональной деятельности. - М.: Наука, 1982. - 254 с.
14 Юрчук В.В. Современный словарь по психологии. - М.: Современное слово, 1998 . - 66 с.
С.Т. ЕРНАЗАРОВА, Г.П. АБСАТАРОВА, С.Х. МАДАЛИЕВА ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОСОБЕННОСТЕЙ УЧЕБНЫХ МОТИВАЦИИ СТУДЕНТОВ
Резюме: В работе выявлена принципиальная возможность формирования у школников такого важнейшего компонента учебной деятельности, как положительное отношение к учебным заданиям. Исследование показало, что отношение такого типа имеет сложную структуру и фомируется прежде всего в тех видах деятельности, которые задают детям учебную мотивацию. Ключевые слова: Мотивация, личностные потребности, деятельность.
S.T. ERNAZAROVA, G.P. ABSATAROVA, S.H. MADALIEVA EDUCATIONAL THEORETICAL BASES FEATURES OF MOTIVATIONSTUDENTS
Resume: Ours research is executed in a channel of search of optimum conditions of preparation of children to school.Now in psychology the rather complete system of theoretical performances about the contents of psychological readiness to school is produced. According to these performances the psychological readiness is considered(examined) as achievement by the child of such level of general(common) development and development of mental processes, which provides successful entry in school life.
Keywords: Motivation, personality necessities, activity.
УДК: 618.31
Р.Н.ЕСПАЕВА, Л.К КАЛЯЕВА, М.И.НУГМАНОВА СЖ.Асфендияров атындагы Даз¥МУ №2 акушерлж icжэне гинекология кафедрасы
ЖАТЫРДАН ТЫС ЖYКТIЛIК
Мацалада цазiргi заманга сай талаптарга байланысты жатырдан тыс жуктшк сурацтары царастырылган. Макала студенттерге, интерндерге, резиденттерге, жалпы тэжiрибелiк дэр^ерлерге, акушер-гинекологтарга жэне терапевтерге арналган.
Tyurndi свздер: жатырдан тыс ЖYктiлiк, Yдемелi тYтiктiк ЖYктiлiк, Yзiлген тYтiктiк ЖYктiлiк, тYтiктiк тYciк, тYтiктiц жарылуы.
К1Р1СПЕ.
Сон,гы 20 жылда жатырдан тыс жуктшк жш кездесуi аньщталады. Ол тусжтер санынын, жогарылауымен, жыныс мушелершщ кабыну ауруларымен, Ж1С колдану, нейроэндокриндi бузылыстар, косымша репродуктивт технологияны колдану,
психоэмоционалды бузылыстарга байланысты. ЖТЖ
курылымында кабыну аурулары 42 ден 80% курайды [1,6].
ЖТЖ индустриалды дамыган елдерде ана ел1мшщ курылымында 3-4 орын, ал Ресейде 5^i орын алады. К^рп заманга дешн шугыл гинекологиялы; аурулар арасында 2^i орын алады, курса;
шше ;ан куйылулармен кездесетш аурулар шшде бiрiншi орын алады [7,8].
