CC BY
34RUSAD 5, 2021,112-130
Geli? Tarihi: 27.04.2021, Kabul Tarihi: 21.06.2021, Yayin Tarihi: 30.06.2021 doi: h ttp://dx.doi.org/10.48068/rusad.929083
SOGUK SAVAS DÖNEMiNDE STRATEJiK BiR i§ BiRLiGi:
RUS-HiNT iLiSKiLERi *
© Bü?ra YENGEg ERSlN
Oz
Rus-Hint ilijkileri 50k eski donemlere dayanmakla birlikte, diplomatik olarak Hindistan'in bagimsizligini kazanmasiyla, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi (SSCB) doneminde bajlamijtir. ilijkilerde o donemden sonra oldukfa onemli gelijmeler yajanmijtir. Ozellikle ekonomik, teknik, askeri ij birligi anlaminda olumlu gelijmeler meydana gelmijtir. iki ulke, karjilikli ziyaretleri ile ilijkileri canlandirmaya falijmijtir. Soguk Savaj donemindeki ilijkiler ise Hint lider Nehru donemi ile bajlayip, SSCB'nin dagilijina kadar devam eden sureci ifinde barindirmaktadir. Bu donemde meydana gelen, Hindistan'in yajadigi problemlere yonelik Rus tarafin tepkileri fok onemli bir nokta olmujtur. Uluslararasi sistemde bagimsiz bir ulke olarak ortaya fikan Hindistan'in o donemde en buyuk destekfilerinden biri de SSCB'dir. SSCB'nin Hindistan'a Soguk Savaj doneminde gerfeklejtirdigi yardimlar, Hindistan'i ayakta tutmaya imkan saglamij ve bu da ilijkilerde dostane havayi beraberinde getirmijtir. ilijkilerdeki bu dostluk havasi ilerleyen donemlerde fejitli konularda stratejik anlamda hamle yapabilmelerini saglamijtir. Ozellikle Soguk Savaj donemi oncesinde Hindistan'a yerlejen komunist fikirler, zamanla farkli gorujlere donujse de tarihsel afidan hem halk hem de Hint liderler nezdinde onemli etkiler birakarak sonraki donemlere de bu etkilerin tajinmasina neden olmujtur. Bu makale Rus-Hint ilijkilerini Soguk Savaj donemine odaklanarak ozetlemeyi amaflamaktadir. Bu donemde gerfeklejen onemli olaylar ve ortaya fikan ij birligi alanlari ele alinmijtir.
Anahtar kelimeler: Rusya tarihi, Rus dij politikasi, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi, Hindistan, Soguk Savaj.
^ ^ ^
A STRATEGIC COOPERATION DURING THE COLD WAR: RUSSIAN-INDIAN RELATIONS
Abstract
Although the Russian-Indian relations date back to ancient times, it started diplomatically with India's declaration of independence during the Union of Soviet Socialist Republics (USSR). There have been significant developments in relations since then. Positive developments, especially in terms of economic, technical and military cooperation, have occured. The two countries have tried to stimulate relations through mutual visits. Relations
* Bu makale yazarin Prof. Dr. Mehmet Bülent Uludag dam§manliginda hazirladigi "Hint-Rus ili§kileri: Sömürgecilikten Soguk Sava§ Sonrasina", (Izmir Katip £elebi Üniversitesi, 2020) adli yüksek lisans 9ali§masindan üretilmi§tir.
a Doktora ögrencisi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararasi ilijkiler Anabilim Dali, [email protected]
during the Cold War period include the process that started with the Indian leader Nehru period and continued until the dissolution of the USSR. The reaction of Russia to the problems experienced by India during this period has been a crucial point. One of the biggest supporters of India, which emerged as an independent country in the international system, was the USSR at that time. The aid provided by the USSR to India during the Cold War enabled India to survive, and therefore, this created a friendly atmosphere in the relations of two countries. This atmosphere of friendship in the relations enabled them to take strategic steps on various issues in the following periods. Even though the communist ideas that settled in India especially before the Cold War period turned into different opinions over time, they significantly affected both the public and Indian leaders historically and caused these effects to be carried over to the following periods. The purpose of this article is to summarize Russian-Indian relations in the Cold War Era. The important events that took place during this period and the areas of cooperation that emerged are discusse.
Keywords: History of Russia, Russian foreign policy, Soviet Union, India, Cold War.
Ж Ж Ж
СТРАТЕГИЧЕСКОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО РОССИИ И ИНДИИ В ПЕРИОД ХОЛОДНОЙ
ВОЙНЫ Аннотация
Россия и Индия — страны, связанные давними отношениями. Они уходят корнями в древние времена, но дипломатические отношения начались в период Союза Советских Социалистических Республик (СССР), когда Индия обрела независимость. Отношения двух стран менялись в зависимости от взглядов лидеров, находившихся у власти, но вместе с тем продолжали набирать обороты. В особенности положительные сдвиги можно было наблюдать в сфере экономического, технического и военного сотрудничества. Очень важным моментом стала реакция российской стороны на проблемы, с которыми Индия столкнулась во времена Холодной войны. СССР был одним из самых больших сторонников независимой Индии. Помощь, которую он оказал ей в этот период, позволила выжить и внесла в отношения атмосферу дружбы. Эта атмосфера позволила России и Индии в дальнейшем сделать стратегические шаги по различным направлениям. Несмотря на то, что взгляды на коммунистические идеи, которые появились в Индии еще до периода Холодной войны, со временем изменились, они оказали важное влияние как на простых людей, так и на индийских лидеров. Перемены в глобальной системе способствуют переходу отношений двух стран от о
стратегического сотрудничества к стратегическому партнерству. Сегодня Россия и а
Индия, учитывая баланс сил и руководствуясь собственными интересами, и
Q ^ I
дальновидно стремятся делать шаги в этом направлении. В исследовании < о рассматривается период Холодной войны — период наибольшего углубления &
©
двусторонних отношений. В статье уделяется внимание важнейшим событиям, |113| произошедшим в этот период, и возникшим направлениям сотрудничества.
Ключевые слова: История России, внешняя политика России, Союз Советских Социалистических Республик, Индия, Холодная война, Сотрудничество.
Ж Ж Ж
Giri?
Rus ve Hint iligkileri, 50k uzun bir gefmige dayanmakta olup, kendi ifinde yagadigi donum noktalari ile inigli ve fikigli donemlerden gefmigtir. Iligkilerinin daha da eskiye dayanmasiyla birlikte, Hindistan ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi (SSCB]'nin en onemli iletigiminin, Hindistan'in bagimsizlik mucadelesinde bagladigini soylemek yerinde olacaktir. Hindistan'in bagimsizlik mucadelesi, 1857 yilina kadar uzanmaktadir. 1917 yili ise bu mucadelede onemli bir donemdir. £unku Hindistan'in ruhani lideri Mahatma Gandhi donemi ile artmaya baglayan milliyetfilik, kendi bagimsizligina kavugmak isteyen Hindistan'i, bu mucadeleye daha da inandirmaya baglamigtir. Kendi ifinde birfok hareketi barindiran bagimsizlik mucadelesi fegitli sureflerden gefmigtir. Bagimsizlik Hareketi, somurge kargiti olarak baglayip, 1930'lardan sonra sosyalist bir yonelim iferisine girmigtir. Burada SSCB'nin etkisi kafinilmaz olmugtur. Oyle ki SSCB ve elfileri araciligiyla bolgede komunist hareketler yayginlagtirilarak bir Hindistan Komunist Partisi bile kurulmugtur. Bolgevik liderlerin buyuk Ekim Devrimi ve anti somurge ongoruleri, Hint ulusfulugunun artmasinda onemli bir rol oynamigtir. Ilk sosyalist devletin kurucusu Lenin'in, Hindistan'in ulusal kurtulug mucadelesine yogun ilgi gostermesi ve Hint ozgurluk hareketine destek vermesi, Rus-Hint etkilegiminin asil baglangici olmugtur. Bu ilk etkilegim, hemen hemen her alanda iki ulke arasinda ig birligi haline donugmugtur.1 Ingiliz yonetiminin boyundurugunda bulunan Hindistan ile SSCB arasindaki iligkiler bu donemde sosyalist etkilegimler araciligiyla gekillenmigtir. Bu donemde, Hindistan'in bagimsizlik mucadelesinde SSCB'den aldigi destek, Ingiliz yonetiminin istihbaratlari dogrultusunda belgelerle de ortaya konmugtur.
Bolgevik Devrimi, Hindistan'a ilham olmugtur. Mucadelede en zorlu doneme girildiginde Ingiltere, Hindistan'in bagimsizlik mucadelesine daha fazla direnmemig ve 1947 yilinda Hindistan bagimsizligini kazanmigtir. Geligmeye baglayan Rus-Hint iligkileri, ayni yil diplomatik iligkilerin kurulmasiyla devam etmigtir. Diplomatik iligkilerin kurulmasiyla birlikte birfok alanda ikili iligkiler de geligtirilmeye baglanmigtir.
£aligmada Rus-Hint iligkileri incelenirken agagidaki yol haritasi izlenmigtir: Oncelikle iligkilerin donemlere ayrilarak iki ulke ifin onemli olaylarin ortaya konmasi, konunun daha anlagilir olmasi bakimindan muhimdir. Donemlere ayrilmasindaki sebep ise Hint veya Sovyet yonetiminde meydana gelen lider degigikliklerinin iki ulke arasindaki 2 iligkilerin seyrinde farkliliklar yaratmasidir. Diplomatik iligkiler, Hindistan'in O bagimsizligini kazanmasi ile bagladigi ifin 1947 donemi baglangif olarak alinmig ve < g SSCB'nin dagiligina kadar iligkiler incelenmigtir. Soguk Savag donemine de denk gelen bu
§ in © suref faligmanin ferfevesini olugturmaktadir. Incelenecek olan donemler, Hindistan'daki |114| yonetim degigiklikleri goz onunde bulundurularak 1947-1964, 1965-1977, 1977-1991 geklinde gruplandirilmigtir. Sonrasinda bu donemler iferisindeki onemli olay donguleri ele alinmigtir. Bunlar ise iki ulkenin uluslararasi sistemde birbirlerine yonelik nasil bir tutum sergilediklerini analiz etmek adina sefilmigtir.
1 Mary Senterla, "Indo-Soviet Relations 1971-1980: A Study Of The Impact Of The Treaty Of Peace, Friendship and Cooperation On Bilateral Relations," (Doktora Tezi, Mahatma Gandhi Universitesi, 1991), 1.
Bu fali^mada, detayli literatür taramasi gerfekle§tirilmi§ ve sonrasinda fe^itli kaynaklardan toplanan veriler, nitel iferik fözümlemesine tabi tutulmu^tur. £ali§mada yararlanilan makalelerin ve kitaplarin büyük bir fogunlugu birincil kaynak olarak, fe^itli ara^tirma merkezlerinin raporlari ise ikincil kaynak olarak kullanilmi^tir.
1) 1947-1964 Dönemi ili?kiler
Hindistan ve SSCB arasinda 1947 yili ile diplomatik ili^kiler ba§lami§tir. Ancak birtakim negatif dü^ünceler iki ülke arasinda dostluk ili^kilerinin geli^tirilmesine engel olmu^tur.2 Stalin'in Hindistan'i ingiliz emperyalizminin bir devami olarak görmesi, bu dönemde Hindistan hakkinda olumsuz dü^üncelerin olu^masinda rol oynami^tir. 1947'de Moskova'daki Hint Büyükelfiligi ilk sekreteri olan Kaul, "Ruslar, Hindistan'a renkli gözlüklerinin arkasindan baktilar ve Hint gergeklerini anlamanin di?inda kaldilar. Onlar igin Hindistan henüz bagimsiz degil, Ingiltere'nin bir uzantisiydi" §eklinde afiklamalarda bulunarak bu dü^üncelerin nedenini ortaya koymu^tur. Yine bu dönemde Sovyet Komünist Partisi'nin sekreteri Andre Jdanov'un, Hint Ulusal Hareketi gibi hareketlenmelerin, ingiliz ve Amerikan fikarlarina hizmet ettigi §eklindeki afiklamalari, Hindistan'in önemini dogru bir ferfevede degerlendirmelerini engellemi^tir.3
Stalin'in, Hindistan'in ingiliz emperyalizminin bir devami oldugu dü^üncesi devam ederken, 1948'de Hindistan'in Telegana bölgesinde Komintern tarafindan bir komünist ayaklanma gerfekle^tirilmek istenmi^tir. Bu sebeple dönemin Hint lideri Nehru, Hindistan Komünist Parti'sini Moskova'nin bir araci olarak görmeye ba§lami§tir.4 Ayrica Sovyet basininin da Nehru ve Gandhi gibi liderlere kar§i fe^itli ithamlarda bulunmasi, Hindistan'in tam bagimsiz bir devlet olarak kabul edilememesi, ikili ili^kilerin geli^imini engelleyen diger faktörler olmu^tur.
1953-1964 dönemi ise Hindistan ve SSCB arasindaki ili^kilerde fok önemli bir dönüm noktasini olu^turmaktadir. Bu dönemde, ticari ve ekonomik ili^kilerde büyük bir siframa ya§anmi§tir. Hindistan, bagimsizlik sonrasinda ekonomisindeki Bati'ya olan bagimliligini azaltmak ifin SSCB ile ekonomik alanda bir atilim ba§latmi§tir. Hindistan'a ekonomik yardima ba^layan SSCB, yirmi be§ sanayi projesine Sovyet teknolojisi ile destek vermi^tir. 1960'li yillardan itibaren ise, SSCB, Hindistan'in savunma ihtiyaflarini kar^ilayan en büyük tedarikfisi konumuna gelmi^tir. Bu dönemde Hindistan'a, Moskova tarafindan gerfekle^tirilen yardimlarin ABD'den bile fazla oldugunu vurgulamak gerekir. Bu periyotta, iki ülke arasindaki geli^meler özellikle ekonomi ve savunma alanlarinda gerfekle§mi§tir.5 SSCB'den Hindistan'a gerfekle^tirilen ithalat yüz kattan fazla arti§ ^
göstermi§ ayrica Hindistan'daki ortak Hint-Rus merkezlerinde 70.000'e yakin vasifli i§fi §
egitilmistir.6 < ™
P rg m
ili^kilerin güflenmesini saglayan en önemli adimlardan biri 1955 yilinda 02 ^® Nehru'nun Moskova'yi, Kru^fev'in de Hindistan'i ziyaret etmesi olmu^tur. Bu ziyaretlerde l115l
2 N. Jayapalan, Foreign Policy of India (Hindistan: Atlantic Publishers & Dist, 2001), 152.
3 Jayapalan, Foreign Policy of India, 153.
4 Senterla, "Indo-Soviet Relations 1971-1980: A Study Of The Impact Of The Treaty Of Peace, Friendship and Cooperation On Bilateral Relations," 17.
5 Jayapalan, Foreign Policy of India, 160.
6 Katherine Foshko, "Re-energising the India-Russia Relationship," India: Gateway House Research Paper 3 (2011), 22.
iki ülke birbirlerinin davraniçlarindan oldukça memnun kalmiçtir.7 Ayni yil Hindistan ve SSCB, Bhilai Çelik Tesisi'ni kurmak adina ilk ekonomik anlaçmasini imzalamiçtir. Bu anlaçma, Dogu ülkelerinin tesis inçasi için Bati ülkelerinin teknoloji ve finans destegine ihtiyaç duydugu bir dönemde iç birligi adina önemli bir geliçmeyi meydana getirmiçtir.8 SSCB artik Hindistan'in önemli bir aktör olmaya baçlayacaginin farkina varmiçtir.
Hindistan'in savunma alanindaki geliçiminin Sovyet donanimi ile desteklenmesi saglanmiçtir. Ayrica SSCB ile Ranchi Agir Makine Fabrikasi, Barauni Petrol Rafinerisi inça etme ve Bhilai Çelik Tesisi'ni geniçletme anlaçmalari da yapilmiçtir.9 Ekonomik ve teknik alanda iç birligi çaliçmalari devam ederken bu durum, siyasi anlamda da birtakim ortak duruçlari beraberinde getirmiçtir. Örnegin, SSCB'nin içgali altinda bulunan Macaristan için Birleçmiç Milletler Genel Kurulu'nda demokratik seçimlerle alakali alinmak istenen bir kararda, Hindistan SSCB ile ayni dogrultuda oy kullanmiçtir.10 Yine ilerleyen yillarda meydana gelen, Hindistan'in, ABD'nin destek verdigi Küba'yi ilgilendiren meselelerde yaptigi eleçtiriler, SSCB'yi memnun etmiç ve SSCB de Hindistan'i, Goa ve Keçmir meselelerinde desteklemiçtir. Yine dönemin en önemli adimlarindan biri de Hindistan'da Baglantisizlar Hareketi'nin oluçumudur. Özellikle Nehru'nun da söylemlerindeki bariç vurgusu, iliçkilerdeki endiçeleri gidermeye baçlamiçtir. Ele alinan bu dönemde, Goa Krizi ve Çin-Hindistan Savaçi SSCB ile iliçkilerde önemli ayaklari oluçturmuçtur.
2) Baglantisizlar Hareketi ve SSCB Faktörü
Baglantisizlar hareketi, Soguk Savaç döneminde, Dogu bloku ya da Bati ittifakina kendini dâhil etmeyen ülkelerin, bir araya gelerek oluçturduklari bir uluslararasi harekettir. Misir lideri Nasir, Yugoslavya lideri Tito, Endonezya lideri Sukarno ve Hint lider Nehru, 1961 yilinda Belgrad'da bir araya gelerek resmi olarak bu hareketi oluçturmuçtur. Baglantisizlar Hareketi'nin oluçmasindan önce atilan bazi adimlar da mühimdir. Bunlardan birisi de 1955 yilinda gerçekleçtirilen Bandung Konferansi'dir. "Bariç içinde Bir Arada Yaçama" ilkesinin benimsendigi konferansta, o dönemki koçullarda katilimci devletler arasinda çikan anlaçmazliklar, hareketin oluçmasinda aksakliklar yaratmiçtir. Sonrasinda, ikinci Dünya Savaçi ile ortaya çikan iki kutuplu sistem, bagimsizligini uzun mücadeleler sonrasi kazanmiç ülkeler için, eski sömürge dönemine dönmek istememelerinden kaynaklanan korkulara sebep olmuçtur. Bu nedenle özellikle Asya ve Afrika ülkeleri bir araya gelme karari almiçlardir. Böylelikle Baglantisizlar Hareketi çerçevesinde ülkeler, bagimsizlik politikasi izleyecekleri, hiçbir
о
2 askeri ittifaka dâhil olmayacaklari ve birbirlerinin ulusal kurtuluç mücadelelerini g destekleyecekleri noktasinda bazi ilkeler benimsemiçlerdir.11 < g Ц Hareketin önemli liderlerinden biri olan Nehru, kapitalist ve komünist gruplar
Oi uï ©
|116| -
7 Jayapalan, Foreign Policy of India, 157.
8 Senterla, 'Indo-Soviet Relations 1971-1980: A Study Of The Impact Of The Treaty Of Peace, Friendship and Cooperation On Bilateral Relations," 25.
9 Jayapalan, Foreign Policy of India, 161.
10 Anil Kumar, "India's Foreign Policy," Calicut University, (2011): 34., Eriçim tarihi: 03.04.2021, http: //www.universityofcalicut.info / cuonline / exnotif/ex5437.pdf.
""Baglantisizlar Hareketi Nedir?," Eriçim tarihi: 02.04.2021, https://www.analizportal.com/baglantisizlar-hareketi-the-non-aligned-movement-nedir.
arasinda bir tercih yapmak zorunda kalmak istemediklerini önemle vurgulamiçtir.12 Nehru'nun diç politikadaki tavri baglantisizliktan yanadir ve 20. yüzyilda Hindistan'in ilk Baçbakani olarak diç politikasini da bu çekilde yönlendirmeye çaliçmiçtir.13 Ancak 1955 sonrasi SSCB ile derin iliçkiler kurulmaya baçlanmasi, Hindistan'in bölgesel politikalarinda birtakim degiçiklikler meydana getirmiçtir. Hindistan, baglantisizlik politikasindan tamamen vazgeçmemekle birlikte ABD ile gûçlenen bir iliçki kurma istegini de devam ettirmiçtir. Ayrica Hindistan'in 1962 yilinda Çin ile girdigi bir savaçla karçi karçiya kalmasi, diç politikadaki önceliklerini ulusal güvenligi saglama olarak degiçtirmesine ve SSCB ile yakinlaçmasina neden olmuçtur.14 Bu savaçin Hindistan için yarattigi en büyük etkilerden biri de Hindistan'i Baglantisizlar Hareketi'nden uzaklaçtirmaya baçlamasidir. SSCB ise 1953 yilina gelindiginde, Baglantisizlar Hareketi içerisinde olan ülkeler ile iç birligini geliçtirmenin önemini fark etmiçtir. SSCB'nin, Çin'in büyük bir komünist gûç olarak ortaya çikma giriçimlerinden kaygilanmasi ve bazi Orta Dogu ve Asya ülkeleriyle iç birligi geliçtirme çabalarinin sonuçsuz kalmasi, Hindistan ile iliçkileri g^lendirmesinin önemini gün yüzüne çikarmiçtir. ABD'nin komünistlere karçi mücadelesine, Bagdat Pakti olarak bilinen Merkezi Antlaçma Teçkilati (CENTO] ve Güney Dogu Asya Antlaçmasi Teçkilati (SEATO)'nin baçarilari da eklenince, SSCB kendini baglantisiz tarafa biraz daha yaklaçtirmiçtir.15 Hindistan'in Baglantisizlar Hareketi içerisinde oluçu, Pakistan ve Çin ile uyuçmazliklarinda oldugu gibi stratejik alanlarda Sovyet destegini kabul etmesini mümkün kilmiçtir. Stalin'in ölümü ile Bati'nin artan baskisi, Pakistan ile iliçkiler ve ABD-Çin yakinlaçmasi sebebiyle Hindistan, Baglantisizlar Hareketi içerisindeki konumunu korumak adina, SSCB ile iliçkilerini iyi tutmak için çabalamiçtir. 16
1954 yilinda Pakistan'in ABD'den savunma sistemi için yardim istemesi, Hindistan'in da SSCB'den bu alanda destek istemesine yol açmiçtir. Baglantisiz bir Hindistan'da yükselmeye baçlayan Amerikan eleçtirisi, Sovyet tarafini memnun etmiçtir. Nehru'nun ayni yil Pekin'i ziyaret etmesi ve Moskova ziyareti için SSCB'nin teklifini kabul etmesi, Çin ve Moskova ile yakinlaçma isteginin de belirtisi olmuçtur. Bu yakinlaçmalarin ertesinde, Sovyet basininda da artik Hindistan ve liderleri için Ingiliz emperyalizmine karçi koyan kiçiler olarak iyi çeyler söylenmeye baçlanmiçtir. Bagdat Pakti ve SEATO gibi oluçumlarin içinde Hindistan'in yer almamasi, SSCB'de iyi bir izlenim yaratmiç ve iç birligini ilerletmek için daha somut adimlar atilmaya baçlanmiçtir.17
Hindistan, baçka ülke topraklarinda bulunan yabanci güçlerin varligindan rahatsizligini siklikla dile getiren bir ülke olmuçtur. Özellikle baglantisiz grubunda olan ülkelere gerçekleçtirilen diç müdahalelere çogunlukla karçi çikmiçtir. 1979 Afganistan müdahalesi ile Sovyet tarafina karçi rahatsizligini dile getiren Hindistan, Brejnev'in Asya
12 F. Murat Özkaleli, "Küresel Sosyete Ülkeleri ve Ötekilejtirilmij Avamlar: Inja Edilmij Egemenlik Kavrami Üzerine 3. Dünyaciligin Bir Elejtirisi," l.Ü. SiyasalBilgiler FakültesiDergisi41 (2009): 15.
13 Erhan Özyajar, "Bandung Konferansi (Baglantisizlar Blogu)'nin, ABD-Sovyet Rusya'nin Bölge Politikalarina Etkisi," (Yüksek Lisans Tezi, Firat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018), 35.
14 Özyajar, "Bandung Konferansi (Baglantisizlar Blogu)'nin, ABD-Sovyet Rusya'nin Bölge Politikalarina Etkisi," 128.
15 Jayapalan, Foreign Policy of India, 155.
16 Leandro de Souza Mendes, "Future of the Indo-Russian Strategic Partnership," ("Yüksek Lisans Tezi, Macquarie Üniversitesi, Avustralya, 2015), 10.
17 Jayapalan, Foreign Policy of India, 157.
güvenlik plani olarak bilinen planini da Baglantisizlar Hareketi'ne uymayacagi yönündeki argümanlariyla reddetmiçtir. Tüm bunlar da Hindistan'in uluslararasi meselelerdeki eylem ve söylemlerinde özgür hareket etmek istedigi ve Baglantisizlar Hareketi'nden kopmak istemedigi konusunda içaretler taçimaktadir.18
Baglantisizlar Hareketi, 1990'li yillarda, kendi içinde birtakim tartiçmalar yaçamaya baçlamiçtir. Özellikle kimlik tartiçmalari, SSCB'nin dagilmasiyla iki kutuplulugun sona ermesi ve dagilma sonrasi ortaya çikan yeni devletlerin de bu birlige katilmalari, yeni dinamikleri de beraberinde getirmiçtir. Ayrica Baglantisizlar Hareketi kendi içindeki üyelerin yaçadigi çatiçmalarin gölgesinde kalmiçtir. Hindistan-Pakistan, Vietnam-Kamboçya, Uganda-Tanzanya, iran-Irak, Etiyopya-Somali çatiçmalari bunlara örnektir. Bu durum, Baglantisizlar Hareketi'nin kendi içinde bile çalkantilar yaçadigini göstermi^tir. 2003 yilina kadar hareket bu haliyle devam etmiç ancak bu yildan sonra tekrar ûçûncû dünyanin sorunlarina çare arayacak bir misyon üstlendigi ilan edilmiçtir. Bu durumda 11 Eylül 2001 terör saldirilari sonrasi ortaya çikan atmosfer de etkili olmuçtur. Günümüzde de mücadelesini verdikleri konular, ABD'nin agresif politikalari ve islam ülkelerini terör ile bagdaçtirma yaklaçimlaridir.
3) Goa'nin Özgürle^mesi ve Birleçmi? Milletler'de SSCB'nin Rolü
Goa, Hindistan'in Bati çeridinde yer almaktadir. Uzun süre Hindu hanedanlarinin yönetimindeyken 1472 yilinda Müslümanlarin yönetimine girmiç ve 1510 yilindan itibaren de Portekizlilerin eline geçmiçtir. 1947 yilinda bagimsizligini kazanan Hindistan, artik topraklarinda baçka bir ülkenin yönetimini istemediginden Goa'yi kendi bünyesine katmak için 1961'de harekete geçmiçtir.19 Hindistan bagimsizligini kazandiktan sonra, Hint alt kitasinda bulunan Goa bölgesindeki Portekizlilerin de ülkeden ayrilmasi için politik giriçimlerine baçlamiç ancak bir sonuç elde edememiçtir. Bunun üzerine askeri müdahale giriçimleri dü^ünülmeye baçlaninca, Portekiz, ingiltere destegine baçvurmuç, ABD de Hindistan'in müdahale edecegi kaygisiyla meseleye dâhil olmuçtur. 1955 yilindan itibaren protestolar artmaya baçlamiçtir. Hindistan'in bu durumda uyguladigi çeçitli ekonomik yaptirimlar söz konusu olmuçtur. iki tarafin birbirlerini kiçkirtma giriçimleri neticesinde 17 Aralik 1961'de Hindistan, Goa'yi her taraftan kuçatma altina almiç ve sonrasinda da topraklarina kattigini ilan etmiçtir. Böylelikle Goa'da Portekiz varligi son bulmuçtur. Portekiz bunun üzerine 1974 yilina kadar durumun Birleçmiç Milletler (BM] Antlaçmasi'na uygun olmadigini dile getirmiç ancak daha sonra yönetime gelen 5 hükümetin Hindistan egemenligini kabul etmesiyle BM nezdinde de mesele çözülmüçtür. g Bu olayin karçisinda ise SSCB'nin tepkisi çu çekilde meydana gelmiçtir. KP Genel Sekreteri 9 £ 5 Brejnev, kriz meydana geldiginde, bir Hindistan ziyareti sirasinda Goa'nin özgürlügü için
on S
§ in © duyulan arzuya sempati ile yaklaçtigini belirtmiçtir. Kruççev ise Hindistan'in Goa'daki |118| tutumunun, kendi topraklarinda gerçekleçen olaylara karçi hakli bir tutum oldugunu ve
o
18 Jayapalan, Foreign Policy of India, 196.
19"Story of Goa's Freedom, A Forgotten Fight Of Independence," Erigim tarihi: 03.04.2021, https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/goas-freedom-1025211-2017-07-19.
bu konuda da SSCB'nin Hindistan'in arkasinda oldugunu belirtmiçtir.20 Bu kriz Ingiltere, ABD, Kanada gibi Batili devletler tarafindan kinanirken; SSCB, Çin, Yugoslavya gibi ülkeler tarafindan desteklenmiçtir. Konu BM Genel Kurulu'nda (BMGK) gör^ülürken, Portekiz karçiti ve Hindistan destekçileri Liberya, Seylan Adasi ve Birleçik Arap Cumhuriyeti delegelerinin önerdigi çözüm ile Hindistan'in birliginin saglanmasi gerekliligi vurgulanmiçtir. Portekiz'e Hindistan ile düçmanllglnl sona erdirme ve iç birligi çagrisi yapilmiçtir. Bu çözüm önerisine yalnizca SSCB'den destek gelmiç, diger yedi üye ise karçi çikmiçtir. Bu çözümsüzlükten sonra içinde ABD'nin de yer aldigi grubun önerisi ile d^manligin birakilmasi çagrisi yapilmiç, Hindistan'in g^lerini derhal geri çekmesi, Hindistan ve Portekiz'in bariç içerisinde, farkliliklarinin kalici çözümü için çaliçmalari istenmiçtir. Bu çözüm yedi lehine oy alirken, içinde SSCB'nin de oyunun oldugu dört karçi oy almiçtir. SSCB, konunun en baçinda da Hindistan'in yaninda olmuç ve meselenin Hindistan'in iç sorunu oldugunu iddia ederek, BM'de gör^ülmemesi gerektigini vurgulamiçtir. Ayrica SSCB, Hindistan'in Goa'daki halki, Portekiz sömürgesinden kurtarmak için bir giriçimde bulundugunu ve oradaki halkin yaninda olduklarini belirtmiçtir.21
4) 1962 Çin-Hindistan Savaçi ve SSCB'nin Tutumu
Tibet sorunu, Hindistan ve Çin arasindaki iliçkileri etkileyen en önemli sorunlardan biridir. 1956-57 yillarinda Çin tarafindan, Tibet'in tartiçmali bölgesi Aksai Chin'de bir askeri yol inçasinin baçlatilmasi gerginliklerin artmasina neden olmuçtur. Hindistan, Çin'i kinayarak karçilik verirken, her iki ülkenin de Aksai Chin bölgesindeki iddialari devam etmiçtir. 1959 yilinda Hindistan bölgeye asker gönderme çaliçmalari baçlatmiçtir. Bununla birlikte iliçkilerde yogun çatiçma dönemi baçlamiçtir.
SSCB ve Hindistan arasinda 1958-1962 döneminde çikan en büyük gerginlik ise Hint-Çin anlaçmazligi olmuçtur. 1959 yilinda aralarindaki sinir anlaçmazligi konusundaki tansiyonun en yüksek seviyesine çikmasi, o dönemde Çin-Sovyet iliçkilerinin çok yakin olmasi sebebiyle Hindistan'i SSCB'nin verecegi tepki konusunda endiçelendirmiçtir. Ancak SSCB'nin ilk açamadaki tepkisi iki aktörü dengeleyici bir tavirda olmuçtur. SSCB, Hindistan ile Çin arasindaki gerginligi azaltmak için iki ülke arasinda bir bariç anlaçmasi gerçekleçtirmek istemiçtir. Bunun üzerine Nehru, 1960 yilinda Kruççev'in önerisiyle Çin lideri Chou En-lai'yi davet etmiç ancak ikili gör^mede bir sonuç elde edilememiçtir.22 Bu tavrin arka planinda ise, Çin'in g^lenerek Asya'da varlik göstermeye baçlayabilecegi ve
о
ABD ile girecegi yariçta ikisinden birinin baç aktör olarak ortaya çikabilmesi ve bunun da ^
SSCB'nin çikarlarina zarar getirebilecegi yönündeki görüçlerin oldugunu söylemek g
mümkündür.23 9 Й 5
э ° oa
Çin ve Hindistan'in askeri hamle yapma durumunu olabildigince engellemeye 2 ю © __|119|
20 "International Reactions to Indian Attack on Goa. - Soviet Veto of Western Cease-fire Resolution in security Council," 1., Eriçim tarihi: 08.04.2021, https://web.stanford.edu/group/tomzgroup/pmwiki/uploads/1074-1962-03-KS-b-RCW.pdf.
21 "Part 1 The Cold War Era (1945-89], The Indian Intervention in Goa-1961," Eriçim tarihi: 08.04.2021, https://pdfs.semanticscholar.org/12a0/8087cc317c8ca54d72c843a8406ca2b67c42.pdf.
22 Jayapalan, Foreign Policy of India, 161.
23 Senterla, "Indo-Soviet Relations 1971-1980: A Study Of The Impact Of The Treaty Of Peace, Friendship and Cooperation On Bilateral Relations," 29.
çaliçan SSCB, 1962'de Çin'in Hindistan'a saldirisinda Çin'in tarafinda yer almiç ve tarafsiz duruçunu geçici olarak terk etmiçtir. ilk etapta duruma çaçiran Hindistan, SSCB'nin tutumunun degiçecegi inanci ile sert eleçtiriler yapmaktan kaçinmiçtir. Dûçûndûkleri gibi de olmuç ve SSCB, çatiçmalardan bir ay sonra iki ülke arasinda denge noktasi oluçturmak isteyen tutumuna geri dönm^tür. Hatta gerilimin iyice belirginleçmeye baçladigi sonraki dönemde Çin'in agresif politikalar yürüttügünü öne sürerek Hindistan'i desteklemeye baçlamiçtir. Bunun neticesinde de Hindistan ile askeri teçhizat tedariki konusunda anlaçmalar imzalanmasina karar verilmiçtir.24
SSCB'nin, Asya'daki gûç oyunlarinda en önemli amaçlarindan biri, Çin'i dengeleyen bir gûç olarak Hindistan'in sahnede önemli bir yer almasi olmuçtur. Böylelikle Hindistan'a karçi samimi bir duruç geliçtirmiçtir.25 SSCB ile Çin arasindaki iliçkiler kötü^ti^e, Hindistan ile Çin'in yaçadigi anlaçmazliklarda Sovyet tarafin Çin'e yönelik eleçtirileri de sertleçmiçtir. SSCB ayni zamanda Hindistan'in dünyadaki statûsûnû de gûçlendirmeye çaliçmiç ve sorunlarin çözümünde katki saglayacak bir devlet olarak varlik göstermesini istemiçtir.26
5) 1965-1977 Dönemi
Kruççev'in 1964'te görevinden ayrilmasiyla beraber SSCB diç politikasinda degiçiklige giderek Asya ülkeleri ile iliçkilerini geliçtirmeye karar vermiçtir. Bu baglamda Hindistan'la var olan iliçkilerini derinleçtirmeye devam etmiçtir. Bu dönemde ayrica Pakistan'in da önemi Güney Asya açisindan artmiçtir. Bunun sebebi ise ABD ve Çin ile girebilecegi yakin iliçkilerin endiçe yaratmaya baçlamiç olmasidir. Dolayisiyla SSCB'nin Pakistan ile iliçkileri iyileçtirme dûçûncesi bu dönemde daha çok gûndeme gelmiçtir. Bu sebeple SSCB, Hindistan ve Pakistan arasindaki Keçmir meselesinde açik bir tutum sergilemekten çekinmiç ve iki ûlkeyi aralarinda anlaçmaya teçvik etmiçtir.27 Bu dönemde SSCB, Pakistan ile iliçkilerine daha fazla odaklanmak durumunda kalmiçtir. Bunun yani sira bir yandan da Hindistan'i ekonomik ve teknik alanlarda desteklemeye devam etmiçtir.
6) Hindistan-Pakistan Savaçlari ve Keçmir Sorununda Sovyet Tutumu
Keçmir meselesine deginmeden önce sorunun tarihsel zeminine bakilirsa, bu sorunun öncelikle bir etnik çatiçmadan kaynaklandigini söylemek yerinde olacaktir. Bu bölge, Hindistan ve Pakistan arasinda bir oyuncak haline gelmiç ve bölge halkinin bûyûk о sikintilar çektigi bûyûk bir trajedi alanina dönüçmüçtür. Keçmir'de Hinduizm, islam, q Sihizm ve Budizmi içeren bir çeçitlilik mevcuttur ve bu durum bölgeyi bir savaç bölgesi ù haline getirmiçtir.28
Q tH Z
< N ■ g ° oa Hindistan'in bagimsizligini kazanmasindan önce bölgede ingiliz imparatorunun
ой uï © 11201
24 Jayapalan, Foreign Policy of India, 162.
25 A.Z. Hilali, "Cold War Politics of Superpowers in South Asia," Eriçim tarihi: 03.04.2021, https://www.researchgate.net/publication/228704540_COLD_WAR_POLITICS_OF_SUPERPOWERS_IN_SOUTH_ASIA
26 Syed Akbaruddin, "Autonomy and Dependence in India's Relations With The Soviet Union Since The Treaty of 1971," (Yüksek Lisans Tezi, Avustralya Ulusal Üniversitesi, 1984), 10.
27 Jayapalan, Foreign Policy of India, 163.
28 Priyanka Bakaya ve Sumeet Bhatti, "Kashmir Conflict: A Study of What Led to the Insurgency in Kashmir Valley & Proposed Future Solutions," 2., Eriçim tarihi: 03.04.2021, https://web.stanford.edu/
Hindu ve Müslümanlar arasinda bölücü politikalarrnrn oluçmasinda, 1900'lerin baçinda artmaya baçlayan Hindu milliyetçiligi etkili olmuçtur. Bu baglamda Muhammed Ali Cinnah baçkanligindaki Müslüman Birligi desteklenmeye baçlanmiçtir. Bunun neticesinde Müslüman Birligi tarafi da "Pakistan" olarak adlandirilacak ayri bir devletin kurulmasini talep etmek durumunda kalmiçtir. Ingiliz Imparatorlugu, Lord Mountbatten gözetiminde, Hindu çogunlugu oluçturan Hindistan ve Müslüman çogunlugu oluçturan Pakistan'i ayiran, yapay cografi sinirlar yaratmiçtir. Bu olay kanli bölünme olarak adlandirilan bir tabloya yol açmiç ve çiddetli ayaklanmalara sebep olmuçtur. Böylece Keçmir üzerindeki toprak anlaçmazligi da gün yüzüne çikmiçtir. Ingilizler, 1846 yilinda Amritsar Antlaçmasi ile Keçmir Vadisi'ni Hindu Dogra hükümdari Gulab Singh'e sattigi için bölge 1947 yilina kadar bu düzende kalmiçtir. 1947 yilinda Hindistan bagimsizligini kazaninca, iki ay süresince Keçmir'in Hindistan'a ya da Pakistan'a dâhil olma süreci nihai bir sonuca ulaçamamiçtir. Bunun üzerine bölge, Pakistan tarafindan saldiriya ugrayinca, Keçmir, askeri yardim karçiliginda Hindistan'a katilmayi seçmiçtir. Bu dönemden sonra Pakistan, Keçmir bölgesi üzerinden Hindistan ile savaça girmiçtir. 1949 yilinda, BM'nin Askeri Gözlemci Grubu tarafindan oluçturulan bir ateçkes hatti ile çatiçmalar durdurulmuçtur. Ancak anlaçmazliklar 1965 yilinda tekrar açiga çikmiç ve iki ülke arasinda ikinci bir savaça neden olmuçtur.29
Keçmir sorununun ve Hindistan ile Pakistan arasindaki gerginligin sebebinden kisaca bahsettikten sonra, bu dönemde SSCB'nin, Hindistan ile konuyla alakali nasil etkileçim içerisinde oldugundan da bahsetmek gerekmektedir. 1965 yilindaki Hindistan ve Pakistan arasindaki savaç, SSCB ile iliçkilerde yeni bir dönüm noktasi olmuçtur. ABD, Çin ve Pakistan'in arka planda bir iç birligi yürütmesi, Hindistan ve SSCB'yi birbirine daha da yakinlaçtirmiçtir. Bu dönemde Hindistan'a askeri yardimin da önemi artmiçtir.30 Eylül 1965'te iki ülke arasinda savaç patladiginda SSCB, her iki tarafi da uyararak gerekli önlemleri almaya çaliçmiç ve ayni zamanda Çin'i de konuya dâhil olmamasi anlaminda uyarmiçtir.31 Savaçin ortaya çikmasindan önce SSCB, Hindistan'a denizaltilari, muhripler ve eskortlar teklif etmiç, savaç döneminde de silah akiçini durdurmamiçtir. Bu dönemde SSCB'nin Hindistan ile askeri iliçkilerini dinç tutma sebebinin, Kruççev'in Çin karçiti duruçu ve Nehru'nun ölümünden sonra Hindistan'in Bati'ya yönelecegi endiçesi oldugu söylenebilir. 1965 yilindaki savaçta, BMGK'nin artan baskisi ile bölgesel bir baçari elde edemeyen Pakistan ve Hindistan, Keçmir'deki saldirilarini durdurmuç ve SSCB, Taçkent Deklarasyonu'nun imzalanmasinda etkili olmuçtur.32
7) Taçkent Deklarasyonu
10 Ocak 1966'da, Taçkent'te Hindistan ile Pakistan arasindaki anlaçmazligi çözmek a amaciyla SSCB'nin araci oldugu bir zirve düzenlenmi^tir. Zirvenin sonunda ise Taçkent g
|121|
29 Hilal Ahmad Wani ve Andi Suwirta, "Understanding Kashmir Conflict: Looking for its Resolution," Susurgalur: Jurnal Kajian Sejerah & Pendidikan Sejeraj 1/2 (2013): 181.
30 Senterla, "Indo-Soviet Relations 1971-1980: A Study Of The Impact Of The Treaty Of Peace, Friendship and Cooperation On Bilateral Relations," 34.
31 Jayapalan, Foreign Policy of India, 163.
32 Jerome M. Conley, "Indo-Russian Military and Nuclear Cooperation: Implications For U.S. Security Interests," (Yuksek Lisans Tezi, California Naval Postgraduate School, 1999), 47-48.
Q Z Ù
Z >
03
rf ©
Deklarasyonu imzalanmiçtir.33 Bu deklarasyon ile taraflar, BM Antlaçmasi'nin öngördügü sorunlarin bariç yoluyla herhangi bir güce baçvurmadan çözülmesi ve birbirlerinin ulusal meselelerine kariçilmamasi yönünde ortak mutabakata varmiçlardir. 34
Taçkent'te hâkim olan bu ruh, SSCB'nin Pakistan ile iliçkilerinin biraz olsun isinmasina neden olmuç ve SSCB, 1960'larda Pakistan, Afganistan ve Hindistan üzerinde yogunlaçtigini bir kez daha göstermi^tir.35 Taçkent Deklarasyonu ile SSCB daha dengeli bir politika yürütmeye karar vermiçtir. Bu sebeple de Hindistan'a karçi ilgili davranmaya devam ederken bir yandan da Pakistan ile iliçki kurma yolunda gitmiçtir. Indira Gandhi ile 1966 yilinda Moskova'da gerçekleçtirilen ziyarette, SSCB ile umulan görü^me saglanamamiç, Rus tarafi, Hindistan ile Pakistan arasindaki politikalari çu anda sadece izlemek istedigi yönünde açiklamalarda bulunmuçtur. 1968 yilinda ise SSCB, Pakistan'a silah temin edecegini açiklamiç ve bu durum Hint kamuoyunda yanki uyandirmiçtir. Ancak Indira Gandhi durumdan rahatsiz olmakla birlikte Moskova'ya yönelik politikalarinda bir degiçiklik yaratmayacaklarini belirtmiçtir. 1969 yilina gelindiginde SSCB artik Pakistan'a karçi yürüttügü politikalarin baçarisiz oldugunu fark etmiçtir. Çünkü SSCB, Pakistan'i Çin ve ABD'den uzaklaçtirma amaçli yürüttügü politikalara ragmen Pakistan'in bu iki ülke yanlisi tutumunu sürdürdügünü görmü?tür. Bir kez daha Hindistan'in önemi anlaçilmiçtir.36 Hindistan'a gerçekleçen bu geri dönü$ü kolaylaçtiran ve iliçkileri yükselten en önemli faktör, Çin'in ortak bir tehdit olarak algilanmaya baçlanmasiyla olmuçtur. SSCB, Çin tehdidine karçi müttefik bulma ihtiyacindayken, Hindistan da bu ihtiyaca karçi duyarli olmaya baçlamiçtir.37
1972 Simla Anlaçmasi ile Keçmir'de önceden oluçturulan ateçkes hatti, "Kontrol Hatti" olarak yeniden düzenlenm^tir. 1989'a kadar da Pakistan ve Hindistan arasindaki çatiçmalar silahli kuvvetler nezdinde sinirli tutulmuçtur. Keçmir'in mevcut durumuna bakilirsa çu anda Hint yönetimi tarafindan kontrol edilen Cammu Keçmir, Pakistan yönetimi tarafindan kontrol edilen Azad-Keçmir ve bir bölümü de Çin tarafindan kontrol edilen bir bölge haline gelmiçtir. 1947 yilindan beri ise Cammu-Keçmir bölgesi, Hindistan ve Pakistan arasinda anlaçmazliklarin odak noktasi olmuçtur.38
Ruslarin Keçmir ile ilgili net olarak herhangi bir politikasinin bulunmadigi 1991-92 döneminde ise ulusal çikarlari korumaya yönelik oluçan d^ünce, Rus politikasinda en büyük itici gücü oluçturmuçtur. Bu sebeple de Keçmir sorununa yönelik politikalarda beklenmeyen degiçimler meydana gelmiçtir. Rus Devlet Baçkan Yardimcisi Aleksandr Rutskoy, 1991 yilinin Aralik ayinda Pakistan'dayken yaptigi bir açiklamada, halklarin kendi kaderini tayin hakki oldugunu ve Keçmir sorununda BM kararlarina uygun olarak hareket edilmesi gerektigini vurgulamiçtir. Sonrasinda ise Rusya-Pakistan Ortak Tebligi yayinlanmiç ve bu tebligde çu noktalara deginilmiçtir; Rusya, Pakistan'in tavrini kabul
33 Sumit Ganguly ve Manjeet S. Pardesi, "Explaining Sixty Years of India's Foreign Policy," India Review 8/1 (January-March 2009): 8.
34 trçat Sarialioglu, "Hindistan-Çin tliçkilerinde Tibet Sorunu," (Yuksek Lisans Tezi, Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Universitesi, 2007), 110.
35 Hilali, "Cold War Politics of Superpowers in South Asia,"
36 Jayapalan, Foreign Policy of India, 164-166.
37 Akbaruddin, "Autonomy and Dependence in India's Relations With The Soviet Union Since The Treaty of 1971," 17.
38 Wani ve Suwirta, "Understanding Kashmir Conflict: Looking for its Resolution," 182.
etmiç ve sorunun uluslararasi müzakerelerle çözüme kavuçturulma arzusunu dile getirmiçtir. Bu durum ise yalnizca iki tarafin olacagi bir çözüm sürecini öngören Simla Anlaçmasi'na aykiridir ve Rusya'nin tutumu Hindistan'i kaygilandiran bir çekilde ortaya çikmiçtir. Çünkü Rusya, BM içerisindeki oylamada veto hakkina sahiptir. Rutskoy, 1991 yilindaki Pakistan ziyaretinde yaptigi konuçmasinin SSCB'nin dagilmasi ile ortaya çikan yeni Rusya'nin algisina tezatlik oluçturdugunu belirtmiç ve sonrasinda Hint iç adamlari ile bir toplantida konuçurken, Rusya'nin Keçmir'deki konumunu çu çekilde savunmuçtur:
"Hindistan'm bütünlügünü önemsiyoruz. Hindistan'm bütünlügünü ve birligini korumak için Kepmir'deki yerlepimi Hindistan'm resmettigi pekilde destekliyoruz. Hangi uluslararasi örgütte olursa olsun, Birlepmip Milletler GüvenlikKonseyi veya digerleri olabilir, bu bakip açisinda olmaya devam edecegiz." 39 Bu çekilde de Ruslar, Hindistan'in yaninda oldugunu bir kez daha vurgulamiçtir.
8) 1971 Bangladeshi Ortaya Çikiçi ve SSCB
1947 yilinda Hindistan ve Pakistan'in bagimsizliklarini kazanmasindan sonra Bangladeç, 1971 yilina kadar Dogu Pakistan adiyla Pakistan'a bagli kalmiçtir. Ancak bazi problemler Bangladeç'in özgürlügünü kazanma mücadelesini de beraberinde getirmiçtir. Bölgenin ihmal edilmiç olmasi, konuçulan diller arasindaki farklilik, zamanla bölgeyi iç savaça sürükleyecek olaylarin fitilini ateçlemiçtir. Pakistan'daki etnik gruplarin çok farkli eyaletlere dagilmiç olmasi, bölgenin her zaman çiddetle karçi karçiya kalma potansiyelini içinde barindirmiçtir. Ekonomik bakimdan geliçmemiç bir bölge olan Bengal Bölgesi (Dogu Pakistan], içinde bulundugu durumla baç edebilmek için iç savaç baçlattiginda, çok sayida Hindu kendi vatanina dönmek için Hindistan'a yönelm^, Hindistan bu iç savaça askeri müdahalede bulunmuç ve bugünkü Bangladeç kurulmuçtur.40
1971 yili itibariyle Hindistan ve SSCB arasindaki iliçkilerde yeni gündem Dogu Pakistan olmuçtur. 1971 Bangladeç Savaçi'nda Hindistan tamamen Sovyet destekli olmuçtur. Bu durum Çin ve ABD'nin Pakistan'a herhangi bir yardimda bulunmasini engellemiçtir.41 ABD tarafindan Bengal Körfezi'ne gönderilmiç olan 7. Filoya karçilik, SSCB de kendi gemilerini Hint Okyanusu'na göndermiçtir. Dönemin ABD Diçiçleri Bakani Kissinger'in Çin'e gerçekleçtirmiç oldugu ziyaret, bölgede stratejik planlamalari degiçtirmiçtir. Bu durum iki ülke ittifakinin direkt olarak Sovyet-Hint iç birligine yönelik olacagi d^üncesinin ortaya çikmasina neden olmuçtur. Çin ve ABD, iliçkilerini derinleçtirme niyetindeyken, Bangladeç olayi meydana geldiginde Pakistan'in bu iki ülkeyle iletiçime geçmesi, Hindistan'i endiçelendirmiçtir. Oluçabilecek bir Pakistan-ABD-Çin ^lüsüne karçi Hindistan SSCB'ye yönelm^ ve iki ülke 9 Agustos 1971'de yirmi yillik Bariç, Dostluk ve Iç Birligi Antlaçmasi imzalamiçtir. 42
Bangladeç'te böyle bir krizin meydana gelmesi, Hindistan'a hem ekonomik açidan hem de güvenlik açisindan oldukça fazla bir yük yüklem^tir. Dolayisiyla bu soruna acil
39 Arifa Parveen, "Russia as a Factor in India's Nuclear Strategy: A Strategic Analysis," InternationalJournal of Advanced Research 2/6 (2014): 570.
40 Salim £evik, Pakistan Siyasetini Anlama Kilavuzu (Ankara: SETA Yayinlari, Mayis 2013), 50.
41 Jayapalan, Foreign Policy of India, 168.
42 Hilali, "Cold War Politics of Superpowers in South Asia," 96.
olarak çözüm bulma arayiçlari baçlamiçtir. Çin ve ABD, Pakistan yanlisi politikalar sürdürürken, SSCB bu yükü paylaçmak için Hindistan'a destek olan tek büyük g^ olmuçtur. Bu yüzden de dengeleri saglamak adina söz konusu antlaçma imzalanmiçtir. Antlaçma sonrasinda da iliçkiler hiz kazanmiç ve çeçitli ziyaretler gerçekleçtirilerek farkli alanlarda anlaçmalara varilmiçtir. Örnegin Kasim 1973'te, ekonomik iliçkilerin g^lendirilmesi adina iki ülke, beç yillik kalkinma planlarini yürütmek için ekonomik, bilimsel ve teknik iç birligi konularinda Hint-Sovyet Ortak Komisyonu'nu kurmuçtur. 43
9) 1971 Hint-Sovyet Bariç, Dostluk ve iç Birligi Antlaçmasi
Indira Gandhi, tipki Sovyet tarafi gibi Güney Asya'daki olaylar neticesinde ikili iliçkilerin geliçtirilmesi gerektigi konusunda ikna olmuçtur. Hint ve Sovyet tarafinin ortak geliçtirdigi bu farkindalik, 9 Agustos 1971 yilinda Bariç, Dostluk ve iç Birligi Antlaçmasi'ni beraberinde getirmiçtir. Antlaçma bir önsöz ve on iki maddeden oluçmaktadir. Bu antlaçma ile iki ülke arasinda iç birligini pekiçtirmek amaçlanmaktadir. Hindistan üzerindeki Sovyet destegi ile çeçitli alanlarda iliçkiler pekiçtirilirken özellikle askeri alanda SSCB Hindistan'in en büyük askeri donanim tedarikçisi konumuna gelmiçtir. Bu anlaçma ile iki ülke iliçkilerini yasal ve politik bir düzeye de taçimiçtir.44 Antlaçmanin hükümleri genel olarak açagidaki gibidir;
1- iki ülkenin birbirinin bagimsizligina ve toprak bütünlügüne saygili olmasi,
2- Hem Asya'da hem de tüm dünyada güvenligi ve bariçi inça etmek için birlikte mücadele edilmesi,
3- Irkçiligin ve sömürgeciligin kinanmasi,
4- SSCB, Hindistan'in baglantisizlar hareketine saygi duyarken, Hindistan'in da SSCB'nin diger ülkelerle iç birligi içerisinde olmasina saygi duymasi,
5- Uluslararasi konularda iletiçim halinde kalinmasi,
6/7- Antlaçmanin her iki tarafa da ekonomik, bilim, ticari vb. diger alanlarda büyük katki saglamasi,
8- Her iki tarafin da birbirlerine karçi oluçacak bir askeri ittifaka dâhil olmamasi,
9- iki ülkeden birinin saldiriya ugramasi halinde, birlikte güvenligi saglamak adina gör^melerde bulunacaklarinin taahhüt edilmesi,
10- Taraflardan birinin, baçka bir ülke ile diger tarafi zor durumda birakacak
5 herhangi bir askeri antlaçma içerisinde bulunmamasi,
Q
z 11- Önlerindeki yirmi yil içerisinde antlaçmanin beçer yillik dönemler halinde
a £ ^F otomatik olarak uzatilabilmesi, taraflardan birinin ayrilmak istemesi durumunda da bunu Ü Urf ® bir yil öncesinden karçi tarafa bildirmesi,
|124| 12- Antlaçmanin hükümlerinin yorumunda farklilik oluçabilecegi ve bu durumun
karçilikli anlayiç çerçevesinde çözülmeye çaliçilmasi.45
Antlaçmanin genel çerçevesi, ulusal çikarlari koruyan ve ekonomik anlamda iki
43 Foshko, "Re-energising the India-Russia Relcationship," 23.
44 Jayapalan, Foreign Policy of India, 169-170.
45 Jayapalan, Foreign Policy of India, 182.
ülkeye avantaj saglayan konular üzerinde yogunlaçmaktir. Antlaçma ile iliçkilerde bazi avantajlar da ortaya çikmiçtir. BM'de SSCB'nin Hindistan'a tam destek saglamasi, 1971 yilinda meydana gelen Hindistan - Pakistan Savaçi bakimindan büyük fayda saglamiçtir. Ayrica Bangladeç Savaçi süresince de SSCB destegini Hindistan'a hissettirmiçtir. Bu anlaçma ile bir bakima Hindistan'in uluslararasi sistemde izolasyonu sona ermiç ve Hindistan, ABD-Çin-Pakistan ekseninin karçisinda Sovyet destegini yaninda bulmuçtur. SSCB açisindan ise bu durum Güney Asya'daki ortami istikrarli bir hale getirmek ve Pakistan'i caydirmak adina önemli olmuçtur.46 1991 yilinda, 1971 Hint-Sovyet Antlaçmasi için yirmi yil kadar sürecek bir yenileme karari alinmiçtir.
10) 1977-1991 Dönemi
Hindistan'da 1977 Mart seçimlerinde, Morarji Desai liderligindeki Janata Partisi'nin hizla yükselmesi ile Hint diç politikasinin degiçecegi öngörülmeye baçlanmiçtir. Sag egilimli olacagi ve ABD tarafinda duracagi tahmin edilen partinin, SSCB ile yakin iliçkiler kurma taraftari olmayacagi düçünülmüçtür. Bunun en önemli sebebi de parti bildirilerinden de anlaçilan, "Hindistan'i gerçek bir baglantisizlar hareketi içerisinde tutmak ve baçka ülkelerle özel bir iliçki içerisine sokmamak" yönündeki söylemlerdir. Bu olumsuz havanin farkina varan SSCB, iliçkileri kuvvetlendirmek adina Hindistan'a Diçiçleri Bakanini göndermiçtir. Vajpayee ile yapilan görüçmelerin sonucunda ise ^ ekonomik anlaçma imzalanmiçtir. Bunlar; uzun dönemli 225 milyon rupilik kredi; 1977 yili ek ticaret plani için 160 milyon rupilik kredi; iki ülke arasindaki iletiçim agini geliçtirmek için Taçkent-Srinagar Troposferik baglantisi için Sovyet teknik yardimini kapsamaktadir. Bu geliçmenin ötesinde bir yandan da Asya'da ortaya çikan Pakistan-Çin ve ABD-Çin eksenleri, Hint hükümetinde SSCB ile olan iliçkilerin bir zorunluluk oldugu d^üncesini artirmiçtir. Iki ülke arasinda 1980'li yillara kadar ekonomik iliçkilerde çok büyük ilerlemeler yaçanmiçtir. SSCB tarafindan Hindistan'a verilen ticari krediler artmiç, birçok sanayi projesinde teknik yardim SSCB'den alinmiçtir. 1982 yilinda da iliçkilerin 35. yil dönümü kutlanmiç ve iliçkilerin çeçitli alanlarda geniçletilmesi vurgusu yapilmiçtir.47 Iç birligi diger alanlarda da devam etmiç, ileri teknoloji ve uzay bilimleri alanindaki ortak projeler üzerine çeçitli anlaçmalar yapilmiçtir.48 Ekonomik iliçkilerin artiç gösterdigi bu dönemde söz konusu iki ülke açisindan siyasi anlamda birtakim geliçmelerin yaçandigi olaylar meydana gelmiçtir. Bunlardan en önemlisi, Afganistan krizi ve bu duruma Hindistan'in göstermiç oldugu tepkidir.
11) 1979 Afganistan Krizi ve Hindistan'in Tutumu S
1973 yilinda, Muhammed Davud Han tarafindan Afganistan'da Cumhuriyet ilan §
edilmiçtir. Ancak 1978 yilinda Muhammed Davud Han, darbeyle görevden uzaklaçtirilmiç, < g yerine gelen yeni yönetim Marksist-Leninist çizgide birtakim önlemler alarak çeçitli § ю © reform programlari devreye sokmak istemiçtir. Afgan kültürüyle benzeçmeyen bu |125| programlar halkin tepkisini çekmiçtir. SSCB ile Afganistan arasinda 1978 yilinda yapilan, "Dostluk, Iyi Komçuluk ve Iç Birligi" antlaçmasindan sonra ise iktidarin Sovyet yanlisi
46 Akbaruddin, "Autonomy and Dependence in India's Relations With The Soviet Union Since The Treaty of 1971," 26.
47 Jayapalan, Foreign Policy of India, 177-178.
48 Foshko, "Re-energising the India-Russia Relationship," 24.
tutumuna karçilik ulusal direniç hareketleri hiz kazanmiçtir. 16 Eylül 1979'da göreve Hafizullah Amin gelmiç ancak ayaklanmalar dinmeyince SSCB'nin destegiyle, 25 Aralik 1979'da Babrak Karmal baçkanliga getirilmiçtir. Direniçler devam ederken, Afganistan ordusu mücadelede yetersiz kaldigi için Babrak Karmal, SSCB'den yardim talebinde bulunmuç ve böylece 27 Aralik 1979'da Afganistan'a Sovyet müdahalesi gerçekleçmiçtir.49
SSCB'nin, Afganistan içgalinde dayanak olarak Brejnev Doktrini'ni aldigi söylenebilir. Bu ögretiye göre, eger bir kez komünizme kazandirilmiç bir ülkede rejim tehdit altinda kalirsa, SSCB'nin duruma müdahale etmesi görevidir.50 Ancak söz konusu bu müdahale, Afganistan'da zamanla içgale dön^m^tür. Dokuz yil süren ve 1989 yilinda SSCB'nin tamamen bölgeden çekilmesiyle son bulan bu içgal ile SSCB de ciddi anlamda kayiplar vermiçtir. Afganistan'in içgali yalnizca iki ülkeyi ilgilendiren sonuçlarla sinirli kalmamiç, uluslararasi sistemde de önemli sonuçlar dogurmuçtur. Öncelikle Pakistan, bu s^eçte ciddi çekilde göç almiç ve ekonomik anlamda büyük bir sikintiya düçmüçtür. Ayrica içgalde Müslüman ayaklanmacilari destekleyen ülke konumunda kalmiçtir. ABD de bu destege katki sunan ülkelerden bir digeri olmuçtur. Çin ise SSCB ile fikir ayriligi dönemine girmesi sebebiyle Afganistan müdahalesinde Afgan mücahitleri desteklemiçtir. Bu s^eçte, SSCB bir taraftan çikan ayaklanmalar ile mücadele ederken diger taraftan da yukarida sayilan devletlerle mücadele etmek durumunda kalmiçtir.51
Afganistan sorunu ile alakali Hindistan ve SSCB arasinda birtakim zit d^ünceler meydana gelmiçtir. SSCB, Afganistan'a müdahale ettiginde, Hindistan Büyüke^isi Brajesh C. Mishra, BM'de bu harekâti kinamiç ve bu da iliçkilerde gergin bir döneme girilmesine neden olmuçtur. Aslinda bir yandan Baglantisizlar Hareketi'ndeki duruçundan taviz vermek istemeyen Hindistan, bu müdahaleye sicak bakmazken, diger yandan SSCB ile iliçkilerini tehlikeye sokmak istememektedir. Atmosfer bu durumdayken, Hindistan'da 1980 yili Ocak ayinda seçimleri kazanan Indira Gandhi'nin tekrar göreve gelmesi ile Sovyet yanlisi tutum yeniden canlanmaya baçlamiçtir. Bunun sinyalinin, BM'de gerçekleçtirilen baçka bir toplantida Hint Büyüke^i Mishra'nin sözlerinde "SSCB'nin, Afganistan'in bagimsizligini ihlal etmeyecegine inamyoruz" çeklinde yapilan düzeltme ile verildigini söylemek mümkündür.52
Bunun üzerine BM toplantisinda SSCB'nin Afganistan'dan çekilmesini talep eden çözüm önerisini on yedi ülke desteklerken, Hindistan çekimser oy kullanmiçtir.53 Ancak belirtmek gerekir ki Hindistan'in çekimser oy kullanip, SSCB'yi kinamamasi bu müdahale hakkinda olumlu düçündügü anlamina gelmemektedir. Indira Gandhi, üçüncü dünya ülkelerinin Afganistan müdahalesi hakkinda mutlu olmadiklarini dile getirmiçtir. Afganistan meselesinde iki ülke farkli d^ünseler de bu konudaki gör^ ayriliklarina
49 Ömer Faruk Zengin, "Sovyetler Birligi'nin Afganistan'a Müdahalesini legale Dönüjtüren Gelijmeler," 2-3, Erijim tarihi: 05.04.2021, https://www.academia.edu/37469789/SSCBnin_Afganistan%C4%B1_%C4%B0%C5%9Fgali.
50 Ahmet K. Han, "Sovyet l?gali ve Sürekli Özgürlük: Afganistan'da Süper Güf Müdahalelerinin Uluslararasi Sisteme Etkileri Üzerine Karjilajtirmali Bir Jeopolitik Inceleme," Ortadogu Etütleri 2/2 (Ocak 2011): 63-64.
51 Zengin, "Sovyetler Birligi'nin Afganistan'a Müdahalesini legale Dönüjtüren Gelijmeler," 7.
52 Jayapalan, Foreign Policy of India, 174.
53"India's Foreign Policy: An Historical Perspective," 45, Erijim tarihi: 02.04.2021, https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/95278/8/08_chapter%202.pdf.
anlayiçli davranmiçlardir.
Indira Gandhi'nin, Kremlin'in eylemlerinden memnun olmamasinin bir sebebi de Afganistan'daki Sovyet varligi sürdü^e, Çin ve ABD tarafindan Pakistan'a daha fazla askeri destek saglanacagi endiçesidir. Dolayisiyla Hindistan daha çok ABD ve Pakistan arasindaki iliçkileri engellemekle meçgul olmuçtur. Bu sebeple de Afganistan meselesine ilk tepkiler, Pakistan-ABD-Çin ^lü ittifakini önleme amaçli diplomatik giriçimleri yogunlaçtirmak çeklinde gerçekleçmiçtir. Hindistan Diçiçleri Bakanligi müsteçarl Pakistan'i ziyaret etmiç ve "Pakistan, ABD askeri yardimini kabul etmekten kaçinirsa, Hindistanin savap uçaklarini Ingiltere'den satin almayacagini" belirtmiçtir. Ancak bu teklifin ertesinde yapilan gör^meler olumsuz sonuçlaninca Indira Gandhi, politikasini degiçtirmiç ve Afganistan Krizi'ni eleçtirmek yerine ondan faydalanmaya karar vermiçtir. SSCB'nin de Hindistan'in destegine ihtiyaç duydugu bu dönemde Hindistan, Afganistan krizi sirasinda, SSCB ve Pakistan arasindaki birliklerin konuçlandirilmasiyla sonuçlanan durumdan memnuniyetini dile getirmiçtir.54
12) 1986 Delhi Deklarasyonu
1984 yilinda Hindistan'da Rajiv Gandhi ile baçlayan yeni dönemde Dogu'dan biraz olsa da uzaklaçilip Bati'ya dogru yönelmeler baçlamiçtir. Bunda Rajiv Gandhi'nin Bati egitimi almasi önemli etkenlerden biri olmuçtur. Ancak bu dönemde de Hindistan ve SSCB arasindaki iliçkiler ilerlemeye devam etmiçtir. 1986 yilinda Rajiv Gandhi'nin gerçekleçtirdigi Moskova ziyaretinde iki ülke ortak bir bildiri yayimlamiçlardir. Iki ülke, Bati ve Güney Asya'da ortaya çikan çatiçma ortamindan kaygilandiklarini dile getirmiç ve bölge ülkelerinde çatiçmalari durdurmak, silahlanmaya engel olmak ve bariç ortami yaratmak için iç birligi yapilmasi üzerinde durmuçtur.
Delhi Deklarasyonu, çiddet içermeyen bir dünya yaratma istegi ile Kasim 1986'da Rajiv Gandhi ve Gorbaçov tarafindan imzalanmiçtir. Yine ayni yil Gorbaçov Hindistan'a bir ziyaret gerçekleçtirmiç ve 10 maddelik bir ortak bildiri yayimlanmiçtir. Bu on madde genel olarak;
1- "Bariç içerisinde birlikte yaçamak" ilkesinin evrensel bir norm olarak uluslararasi iliçkilerde yer almasi,
2- Insan hayatinin her çeyin önünde tutulmasi,
3- ^iddetsizligin toplum hayatinin temelini oluçturmasi,
o
4- Anlayiç ve güvenin, korku ve endiçe ile yer degiçtirmesi gerekliligi, ^
5- Her devletin hakki olan politik ve ekonomik bagimsizliginin taninmasi, tj
6- Silahlanma harcamalarinin ekonomik ve sosyal geliçime adapte edilmesi,
7- Koçullarin bireysel geliçim için uyumlu hale getirilmesi,
8- Insanoglunun bilgisinin, küresel problemleri çôzmek için kullanilmasi,
9- Terör dengesi kavraminin, uluslararasi güvenlik konulari arasinda yer almasi,
|127|
54 Balazs Szalontai, "The Elephant in the Room: The Soviet Union and India's Nuclear Program," (NPIHP Working Paper, November 2011): 9-10., Erijim tarihi: 02.04.2021, https://www.wilsoncenter.org/publication/the-elephant-the-room-the-soviet-union-and-indias-nuclear-program-1967-1989.
10- Nükleer silahsizlanma ve çiddetsizligin, silahsizlanmanin acil eylemleri arasinda yer almasi çeklinde siralanabilmektedir.
Hindistan ile SSCB, Delhi Deklarasyonu'nun yayimlanmasi ile uzun süredir devam eden dostluklarini tazelemiçlerdir. lliçkileri daha üst seviyeye çikarmak ve sonraki dönemlerde gerçekleçtirilecek zirveler için bu deklarasyon önayak olmuçtur. Delhi Deklarasyonu'nda vurgulanan diger noktalar ise; baçka devletlere karçi askeri ve politik alanda ittifak yaratmaya çaliçmamak, iki ülke arasinda yillik zirve toplantilari gerçekleçtirmek, bölgesel ve uluslararasi sorunlarda bütünleçme saglamak, daha çeçitli alanlarda daha derin iç birligi, nükleer enerji ve uzay alaninda bariççil kullanimda iç birligi, uluslararasi terörizm, yasadiçi uyuçturucu trafigi ve ayrimciliga karçi iç birligidir. 55 Böylelikle bu bildiri ile iki ülke arasindaki iliçkilerin ileriki dönemlerde hangi alanlarda ilerletileceginin sinyalleri de verilmiç olmaktadir. Öyle ki SSCB ve Hindistan arasindaki yakin iliçkiler, SSCB'nin dagiliçina kadar ayni hizda devam etmiçtir.
Sonuç
Rus-Hint iliçkilerinin oldukça eskiye dayanan bir geçmiçi bulunmaktadir. Hindistan'in bagimsizligindan önce baçlayan ve bagimsizligini kazanmasi ile daha da hizlanan SSCB ile iliçkiler, Soguk Savaç döneminde oldukça ileri bir seviyeye ulaçmiçtir. Hindistan, dâhil oldugu yeni düzene ayak uydurabilmek ve bagimsizlik sonrasi kalkinmasini gerçekleçtirebilmek için diç yardimlara ihtiyaç duymuçtur. Bu s^eçte SSCB tarafindan hem ekonomik hem de teknik anlamda desteklenmiçtir. Sonraki dönemlerde ise iliçkiler yalnizca ekonomik anlaçmalarla sinirli kalmamiçtir. Soguk Savaç sürecinde ortaya çikan bazi sorunlar, SSCB ile Hindistan'i yan yana getirmiç ve çeçitli iç birligi anlaçmalari yapmalarina vesile olmuçtur. Hindistan, özellikle sinir problemleri yaçadigi ülkeler ile meydana gelen çatiçmalarda, çogu zaman Sovyet destegi ile karçilaçmiçtir. Çin ile yaçanan anlaçmazliklar, Pakistan ile bölgesel problemler, Hindistan'i o dönemde sikintiya sokan en önemli olaylardir. Ayrica Çin-Pakistan, Pakistan-ABD yakinlaçmasi ise Hindistan ve SSCB'yi yakin iliçkiler kurmaya iten diger faktörlerdir. lki ülke diger bölgesel güçlere karçi birbirlerini yeri geldikçe bir dengeleme araci olarak görm^ ve birlikte stratejik hamleler yapmaya çaliçmiçlardir. SSCB'nin bu anlamda Hindistan'a verdigi destek ise Rus-Hint dostlugunun temellerini atan ilk adimdir ve bu durum ilerleyen dönemlerde ikili iliçkilerin daha fazla geliçmesine neden olmuçtur.
Ayni çekilde SSCB'nin uluslararasi arenada destege ihtiyaç duydugu anlarda Hint 2 yönetiminin Ruslarin yaninda olmasi, iki ülkenin ortak algiladiklari tehditlere karçi ö hareket edebilmelerinin önünü açmiçtir. SSCB'nin dagiliçina kadar iki ülke Soguk Savaç < g döneminde birbirlerini destekleyen söylemlerle iliçkilerini her alana taçimaya gayret
§ in © göstermiç ve diger g^lere karçi stratejik bir iç birligi yolunda ilerlemiçlerdir. 11281 * * *
Katki Orani ve Çikar Çatiçmasi Beyani (Zorunlu)
Tek yazarli makaledir. Katki payi %100 yazara aittir. Çikar çatilmasi yoktur.
55 Jayapalan, Foreign Policy of India, 192.
& & &
KAYNAK£A
Akbaruddin, Syed. "Autonomy and Dependence in India's Relations With The Soviet Union Since The Treaty of 1971." Master's Thesis, Australian National University, 1984.
"Baglantisizlar Hareketi Nedir?." Eri^im tarihi: 02.04.2021, https://www.analizportal.com/baglantisizlar-hareketi-the-non-aligned-movement-nedir
Bakaya, Priyanka ve Bhatti, Sumeet. Kashmir Conflict: A Study of What Led to the Insurgency in Kashmir Valley & Proposed Future Solutions. Eri^im tarihi: 03.04.2021, https://web.stanford.edu/class/e297a/Kashmir%20Conflict%20%20A%20Study %20of%20What%20Led%20to%20the%20Insurgency%20in%20Kashmir%20V alley.pdf
Conley, Jerome M. "Indo-Russian Military and Nuclear Cooperation: Implications For U.S. Security Interests." Master's Thesis, California Naval Postgraduate School, USA, 1999.
£evik, Salim. Pakistan Siyasetini Anlama Kilavuzu. Ankara: SETA Yayinlari, Mayis 2013, Eri?im tarihi: 03.04.2021,
http://file.setav.org/Files/Pdf/20130521114911_pakistan-web.pdf
Foshko, Katherine. "Re-energising the India-Russia Relationship." India: Gateway House Research 3 (2011].
Ganguly, Sumit ve Pardesi, Manjeet S. "Explaining Sixty Years of India's Foreign Policy." India Review 8/1 (January-March 2009]: 4-19.
Han, Ahmet K. "Sovyet I?gali ve Surekli Ozgurluk: Afganistan'da Superguf Mudahalelerinin Uluslararasi Sisteme Etkileri Uzerine Kar§ila§tirmali Bir Jeopolitik Inceleme." Ortadogu Etutleri 2/2 (Ocak 2011]: 57-95.
"India's Foreign Policy: An Historical Perspective." 45, Eri^im tarihi: 02.04.2021, https://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/95278/8/08_chapter%202. pdf
"International Reactions to Indian Attack on Goa. - Soviet Veto of Western Cease-fire
Resolution in security Council." 1, Eri^im tarihi: 08.04.2021, o
4.
https://web.stanford.edu/group/tomzgroup/pmwiki/uploads/1074-1962-03- a
KS-b-RCW.pdf ^ g
< O >-
Jayapalan, N. Foreign Policy of India. India: Atlantic Publishers & Dist. 2001. g <n «
ci in ©
Kumar, Anil. "India's Foreign Policy." Calicut Universitesi, 2011, Eri^im tarihi: 03.04.2021, ^gj http: / / www.universityofcalicut.info/cuonline/exnotif/ex5437.pdf
Mastny, Vojtech. "The Soviet Union's Partnership with India." Journal of Cold War Studies 12/3 (2010]: 50-90.
Mendes, Leandro de Souza. "Future of the Indo-Russian Strategic Partnership." Master's Thesis, Macquarie University, 2015.
Özkaleli, F. Murat. "Küresel Sosyete Ülkeleri ve Ötekile§tirilmi§ Avamlar: in§a Edilmi§ Egemenlik Kavrami Üzerine 3. Dünya'ciligin Bir Ele^tirisi." l.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 41 (Ekim 2009]: 9-26.
Özya^ar, Erhan. "Bandung Konferansi (Baglantisizlar Blogu]'nin, ABD-Sovyet Rusya'nin Bölge Politikalarina Etkisi." Yüksek Lisans Tezi, Firat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
"Part 1 The Cold War Era (1945-89], The Indian Intervention in Goa-1961." Eri^im tarihi: 08.04.2021,
https://pdfs.semanticscholar.org/12a0/8087cc317c8ca54d72c843a8406ca2b67c 42.pdf
Parveen, Arifa. "Russia as a Factor in India's Nuclear Strategy: A Strategic Analysis." International Journal of Advanced Research 2/6 (2014): 569-573.
Sarialioglu, ir§at. "Hindistan-gin ili^kilerinde Tibet Sorunu." Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2007.
Senterla, Mary. "Indo-Soviet Relations1971-1980: A Study Of The Impact Of The Treaty Of Peace Friendship and Cooperation On Bilateral Relations." Doktora Tezi, Mahatma Gandhi University, 1991.
"Story of Goa's Freedom, A Forgotten Fight Of Independence.", Eri^im tarihi: 03.04.2021, https://www.indiatoday.in/education-today/gk-current-affairs/story/goas-freedom-1025211-2017-07-19
Szalontai, Balazs. 'The Elephant in the Room: The Soviet Union and India's Nuclear Program, 1967-1989." NPIHP Working Paper, November 2011, Eri?im tarihi: 02.04.2021, https://www.wilsoncenter.org/publication/the-elephant-the-room-the-soviet-union-and-indias-nuclear-program-1967-1989
Wani, Hilal Ahmad ve Suwirta, Andi. "Understanding Kashmir Conflict: Looking for its Resolution." Susurgalur: Jurnal Kajian Sejerah & Pendidikan Sejeraj 1/2 (2013): 179-192.
^ ^ ^
Q
<
o ^
Q Z tj
Z >
oa
Qi in ©
|130|
