CC BY
0УДК 614.2
СТОМАТОЛОГИЯЛЫЦ КЛИНИКАЛАРДА АДАМ РЕСУРСТАРЫН ОЦТАЙЛЫ БАСЦАРУ СТРАТЕГИЯСЫН ЖЕТ1ЛД1РУ
НАРЫМБАЕВА НАЗЕРКЕ Н¥РМАГАМБЕТК;ЫЗЫ
«^огамдык денсаулык сактау жогары мектебi» ^азакстан медицина университетi
Алматы, ^азакстан
Аннотация: Стоматологиялыц клиникада адам ресурстарын басцару сапалы медщиналыц квмек кврсетудгц жэне операциялыц тшмдшктг сацтаудыц мацызды факторы болып табылады. Персоналды тшмд1 басцару бткт1 жэне дэлелд1 жумыс кушт цамтамасыз етт цана цоймайды, сонымен цатар пациенттердщ цанагаттануына жэне клиниканыц табысына айтарлыцтай Yлес цосады. Бул жазбада стоматологиялыц клиникаларда адам ресурстарын басцаруды жацсарту стратегиясын царастыру, кадрларды жинауга, оцытуга, цатысуга жэне саясатты ЖYзеге асыруга баса назар аудару царастырылады.
ЮлттЫ свздер: стоматология, кадр, адам ресурстарын басцару, стратегия, денсаулыц сацтау менеджмент/
ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымдарыныц мэлiметтерi бойынша, ауыз куысы ауруларынан бYкiл элемде 3,5 миллиард адам зардар шегедi [1]. ^азакстан Республикасы халкыньщ жалпы сыркаттанушылык к¥рылымында ауыз куысы мен тю аурулары Yшiншi орында [2]. ^азакстандык зерттеулерге сэйкес, тiсжегi барлык жукпалы емес аурулардыц арасында кешбасшы болып табылады. Тюжепден казакстандык балалардыц 75% - дан астамы зардап шексе, жасеспiрiмдер арасында аурушацдык 59% - дан 99% - га дешн керсетедi [3]. Ал, ^азакстанныц ересек тургындарыныц 100% - ында тiсжегi бар немесе болган [4].
ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц денсаулык сактау саласындагы адам ресурстары женiндегi жаhандык стратегиясы денсаулык сактау саласындагы адам ресурстарына инвестицияларды халыктыц агымдагы жэне болашак кажеттшктерше сэйкестендiру максатын камтиды. Ауыз куысыныц денсаулыгы жалпы денсаулык пен эл-аукаттыц негiзгi керсеткiшi болып табылатынына жэне ауыз куысыныц аурулары жер шары халкыныц жартысына эсер ететш ец кеп таралган жукпалы емес аурулар болып табылатынына карамастан, ауыз куысыныц денсаулыгын сактау кызметкерлерiн жоспарлау бойынша ^ш-ж^ер тiс дэрiгерiнiц популяциясыныц жецiлдетiлген максатты керсеткiштерiмен немесе халыктыц кажеттшктершщ децгейлерi мен езгерiстерiн ескермейтш туракты кызмет керсету керсеткiштерiмен шектелдi [5].
Ауыз куысыныц аурулары жынысына, нэсiлiне, ултына, географиялык орналасуына жэне баска белгшерге карамастан барлык популяцияларга эсер етедi. Стоматологиялык кемек алгашкы медициналык-санитарлык кемекке де, мамандандырылган кемекке де жатады, бул халыктыц медициналык кемектiц осы тYрiне деген Yлкен кажеттiлiгiн аныктайды. Тiс дэрiгерлерi алдын алу шараларын, дэл диагностиканы, тиiмдi емдеудi, пациенттерге Yйретудi жэне бiрлескен кYтiмдi бiрiктiру аркылы ауыз куысыныц денсаулыгын сактаумен айналысатын алгашкы медициналык кемек керсетушшер болып саналады. Олардыц тэжiрибесi мен ауыз куысыныц оцтайлы денсаулыгын сактауга деген умтылысы адамдардыц емiр CYPУ сапасын жаксартуга айтарлыктай Yлес косу болып табылады.
Стоматологиялык кызметтердщ теориялык тужырымдамасын дамытудыц калыптаскан жагдайында стоматологиялык кемектi уйымдастыру мэселелер^ оныц iшiнде осы саладагы адами ресурстарды дамыту мэселелерi ерекше езектшкке ие. Стоматология денсаулык сактаудыц мацызды саласы ретiнде жогары бiлiктi мамандарды гана емес, сонымен катар
ВАЛИЕВА САЛТАНАТ ТАЛГАТБЕКОВНА
С.Асфендияров атындагы ^азак ¥лттьщ Медицина университетi
Алматы, ^азакстан
сапалы жэне кэаби стоматологиялык кемек керсету Yшiн тиiмдi кадрлык баскаруды кажет етедь
Денсаулы; сактау саласындагы жумыс ^шш сэттi жоспарлау денсаулык сактау жYЙесiнiц турактылыгы Yшiн ете мацызды, ейткеш ол ец муктаж адамдарга кажетп жерде, кажеттi уакытта, кажеттi адамдар санына дурыс медициналык кемек керсетудi камтиды [6]. Денсаулык сактау саласындагы жумыс кYшiн жоспарлау 1960 жылдардан басталганымен, соцгы 15 жылда денсаулык сактау саласындагы жумыс кYшiн жоспарлау бойынша жарияланган эдебиеттер саны артып келедi, олар сураныска, усыныска жэне соцгы уакытта кажеттшктерге негiзделген жоспарлау тэсшдершш шектеулi санын кещнен камтиды. Непзшен дэрiгерлерге [7-10], жалпы тэжiрибелiк дэрiгерлерге [11,12] жэне медбикелерге [8,13-15] арналган. Дегенмен, денсаулык сактау жYЙесiнiц кептеген саясаткерлерi адам ресурстарын жаксырак жоспарлау кажеттiлiгiн мойындаганымен, дYние жYзiндегi елдердш кепшiлiгi денсаулык сактау саласындагы жумыс кYшiн жоспарлау Yлгiлерiн сэтп эзiрлеу жэне енгiзу Yшiн ^ресуде [16,17]. Модельдiк негiзде жумыс ^шш жоспарлаумен айналысатын елдердш кепшiлiгi халыктыц денсаулык сактау саласындагы езгеретiн кажеттшктерш ескермейтiн усыныска негiзделген тэсiлдердi кабылдады [18,19]. Сонымен катар, процестш езшде кептеген киындыктар бар, ец болмаганда сенiмдi деректердш болмауы [18] жэне бYгiнгi кYнге дейiн "озык тэжiрибенiц" бiрде-бiр мысалы аныкталмаганы соныц дэлелi [20].
2013 жылы ЭЫД¥-ныц 18 елшде эзiрленген денсаулык сактау саласындагы жумыс кYшiн жоспарлаудыц 26 болжамды моделiне шолуда тек бiреуi гана пс дэрiгерiнiц Yлгiсiн камтыды [21]. Ауыз куысыныц денсаулыгы жалпы денсаулыктыц, эл-аукаттыц жэне емiр сапасыныц непзп керсеткiшi болганымен жэне ауыз куысы аурулары элем халкыныц жартысына эсер ететш ец кеп таралган жукпалы емес аурулар болып табылатынына карамастан [22], стоматологиялык жумыс кYшiн жоспарлау денсаулык саясаткерлерi Yшiн басымдык болып кершбейдь ДэстYP бойынша, стоматологиядагы жумыс кYшiн жоспарлау демографиялык болжамдарды стоматологтардыц кажеттi санына айналдыру Yшiн кещнен колданылатын керсеткiш болып табылатын стоматологтар мен халык саныныц жецiлдетiлген максатты аракатынасынан сирек асып тYседi. Стоматологтар мен халык саныныц аракатынасы жумыс кYшiн жоспарлау туралы эцгiмеде жэне эртYрлi елдер арасындагы жумыс ^шшщ усынысын салыстыру шарасы ретiнде колданыла бергенiмен, ол барган сайын ерескел шара ретшде карастырылуда. Ол кептеген мацызды факторларды, ец болмаганда, елдер арасында, елдер iшiндегi аймактар арасында ерекшеленетiн жэне уакыт ете келе езгеретш ауыз куысыныц денсаулыгына деген кажеттшк децгейiн [23], сондай-ак кызметтердщ езгеретiн курамын, олардыц калай керсетшетшш жэне кiммен керсетiлетiнiн ескермейдi [14]. Дамыган елдерде стоматологиялык жумыс ^шшщ болашак дагдыларын жэне оныц экономикалык тиiмдiлiгiн модельдеу бойынша кейбiр жумыстар жYргiзiлдi [2427]. Алайда, бiздiц бiлуiмiзше, бYгiнгi кYнге дейiн ауыз куысыныц денсаулыгын сактау кажеттiлiктерiне непзделген халыктыц жумыс кYшiн жоспарлаудыц кешендi моделi усынылмаган.
Денсаулык сактау саясаткерлерi денсаулык сактау саласындагы адам ресурстарын тиiмдi жоспарлаудыц шугыл кажеттiлiгiн Yнемi мойындайды. Осы салада стоматология Yшiн арнайы аткарылган жумыстардыц тапшылыгына жауап ретшде жэне денсаулык сактау жYЙесiнiц максаттарыныц бiрi оныц тургындарыныц кажеттшктерш канагаттандыру болуы керек деген сешмге сэйкес, ауыз куысыныц денсаулыгын сактау кызметкерлерi Yшiн кажеттiлiктерге негiзделген жумыс кYшiн жоспарлауды эзiрлеу кажет.
Адам ресурстарын тиiмдi баскарудыц негiзгi аспекпа кадрларды iрiктеу процесiнде жатыр. Накты жумыс нускаулары, бiлiктiлiк жэне аныкталган жумыска алу процесi кажет. Стоматологиялык мектептермен, кэаби желiлермен жэне салалык жумыс кецестерiмен серiктестiк орнату ец жаксы мамандарды тартуга кемектеседi. Сонымен катар, мшез-кулыкка непзделген сухбаттасу эдютерш енпзу клиниканыц мэдениетi мен кундылыктарына сэйкес келетiн Yмiткерлердi аныктауда оц рел аткарады [28]. Стоматологиядагы тиiмдi кадрларды iрiктеу эр лауазымга кажетп кузыреттер мен кэсiби касиеттердi накты аныктаудан басталады.
Техникалык дагдыларга да, пациенттермен карым-катынас жасау сиякты жумсак дагдыларга да назар аудару ете мацызды.
Стоматология - бул бшм мен дагдыларды YHeMi жацартуды кажет ететiн динамикалык сала. ^ызметкерлерд1 окыту жэне дамыту стратегиялары максатты болуы керек жэне туракты окытуды, конференцияларга катысуды, сонымен катар, тэжiрибе алмасуды камтыганы жен. Стоматолог-мамандар жаца инновациялык технологиялардан, пациенттерге купм жасаудыц ец жаксы тэжiрибелерi мен эдютершен хабардар болуы керек. Туракты окыту жэне бiлiктiлiктi арттыру багдарламалары жас жэне тэжiрибелi мамандарга кажет. Сертификаттауды жэне бiлiм берудi ынталандыру кызметкерлердi Yздiксiз кэсiби дамуга жетелейдь
Позитивтi жэне тартымды жумыс ортасын куру кызметкерлер арасында адалдыкты, ешмдшкп жэне борыш сезiмiн арттыруга кемектеседь Керi байланыс тетiктерiн, ашык байланыс арналарын жэне ерекше нэтижелердi тану багдарламаларын енгiзу ризашылык мэдениетiн дамытады жэне кызметкерлердi дэйектi тYPде жаксы нэтижелерге кол жетюзуге ынталандырады. Команданы бiрiктiру iс-шаралары, сауыктыру багдарламалары жэне когамдык iс-шаралар кызметкерлердi бiрiктiру мен ынталандыруга ыкпал етедi.
Стоматологиялык топты сэттi баскару барлык топ мYшелерiнiц кYш-жiгерiн тиiмдi Yйлестiрудi камтиды. Кадр менеджерлерi тиiмдi жумысты камтамасыз ету Yшiн карым-катынасты камтамасыз ету^ ужымдык рухты сактауы жэне кактыгыстарды шешуi керек. Клиникада жYЙелiлiк пен ашыктыкты сактау Yшiн накты кадрлык саясат пен процедураларды белгiлеу ете мацызды. Бул саясат демалысты уйымдастыру, мiнез-кулык кодексi, тиiмдiлiктi багалау жэне жанжалдарды шешу тетiктерi сиякты аспектiлердi камтыганы дурыс. Осы саясаттардыц тиiмдi таралуын, олардыц оцай кол жепмдшгш жэне дэйектi колданылуын камтамасыз ету Yйлесiмдi жумыс ортасын куруга кемектеседь
Персоналды баскаруда технологияны колдану эюмшшк тапсырмаларды жецiлдетедi, коммуникацияны жаксартады жэне жалпы тшмдшкп арттырады [29]. Жалакыны есептеу, кесте куру жэне жумыс нэтижелерш бакылау Yшiн персоналды баскару багдарламалык жасактамасын енгiзу кызметкерлерге персоналды баскарудыц стратегиялык кызметiне назар аударуга мYмкiндiк беру аркылы колмен аткарылатын жумыс жYктемесiн азайтады. Телемедицина жэне пациенттердi баскарудыц цифрлык жYЙелерi пациенттерге кYтiмдi жаксартып кана коймайды, сонымен катар стоматологиялык персоналдыц жумыс процестерш оцтайландырады.
^орытындылай келе, адам ресурстарын тиiмдi баскару стоматологиялык клиниканыц табысы мен турактылыгын камтамасыз етуде шешушi рел аткаратынын атап еткен жен. Стоматология, денсаулык сактаудыц баска салалары сиякты, технологияныц, стандарттардыц жэне реттеулердщ Yнемi езгеруiне ушырайды. Кадрлык менеджмент жаца талаптарга тез бейiмделiп, персоналды окытуды камтамасыз етуi жэне барлык кажетп нормаларга сэйкестiгiн камтамасыз етуi керек. Стратегиялык кадрларды iрiктеуге, Yздiксiз окытуга, кызметкерлердiц катысуын ынталандыруга, накты саясатты енгiзуге жэне технологияларды бiрiктiруге баса назар аудара отырып, стоматологиялык клиникалар ездершщ жумыс кYшiн оцтайландыруга, пациенттерге кYтiм керсету стандарттарын арттыруга жэне сала кешбасшылары ретiнде калыптасуга кабiлеттi. Аталган стратегияларды дурыс колдана бiлу стоматологиялык мекемелердiц сэттi жумыс ютеушщ негiзi болып табылады. Мундай стратегияларды эзiрлеу жэне енгiзу кызмет сапасын жаксартуга жэне пациенттердiц де, кызметкерлердщ де канагаттанушылыгын арттыруга ыкпал етедь
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. World Health Organization. World Oral Health Report 2003. Published 2003.
2. Положение о деятельности организаций здравоохранения, оказывающих стоматологическую помощь Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 8 июня 2012 года № 397. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 18 июля 2012 года № 7798.
3. С.С. Есембаева, К.Е., Сабитова, Б.З. Курмангалиев. Вестник КазНМУ, №2(4)- 2014г - С.210.
4. Есембаева, С. С. Пути совершенствования стоматологической помощи жителям сельской местности Республики Казахстан: автореферат дис. ... д-ра мед. наук : 14.00.21 / С. С. Есембаева ; РНКЦ"Стоматология". - Алматы, 2006. - 39 с.
5. Ahern S, Woods N, Kalmus O, Birch S, Listl S. Needs-based planning for the oral health workforce - development and application of a simulation model. Hum Resour Health. 2019 Jul 15;17(1):55. doi: 10.1186/s12960-019-0394-0. PMID: 31307491; PMCID: PMC6632192.
6. Birch S. Health human resource planning for the new millennium: inputs in the production of health, illness, and recovery in populations. Can J Nurs Res. 2002;33(4):109-114. [PubMed] [Google Scholar]
7. Tomblin Murphy G, Alder R, MacKenzie A. Innovative needs-based approach to family physician planning-Canada. 2008. [Google Scholar]
8. Crettenden IF, McCarty MV, Fenech BJ, Heywood T, Taitz MC, Tudman S. How evidence-based workforce planning in Australia is informing policy development in the retention and distribution of the health workforce. Human Resources for Health. 2014;12(1):7. doi: 10.1186/1478-4491-12-7. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
9. Lopes MA, Almeida AS, Almada-Lobo B. Forecasting the medical workforce: a stochastic agent-based simulation approach. Health Care Management Science. 2018;21(1):52-75. doi: 10.1007/s10729-016-9379-x. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
10. Roberfroid D, Leonard C, Stordeur S. Physician supply forecast: better than peering in a crystal ball? Human Resources for Health. 2009;7(1):10. doi: 10.1186/1478-4491-7-10. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
11. Teljeur C, Thomas S, O'Kelly FD, O'Dowd T. General practitioner workforce planning: assessment of four policy directions. BMC Health Services Research. 2010; 10(1): 148. doi: 10.1186/1472-6963-10-148. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
12. Van Greuningen M, Batenburg RS, Van der Velden LF. Ten years of health workforce planning in the Netherlands: a tentative evaluation of GP planning as an example. Human Resources for Health. 2012;10(1):21. doi: 10.1186/1478-4491-10-21. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
13. Abas ZA, Ramli MR, Desa MI, Saleh N, Hanafiah AN. Aziz Net al. A supply model for nurse workforce projection in Malaysia. Health Care Management Science. 2018;21(4):573-586. doi: 10.1007/s10729-017-9413-7. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
14. Tomblin Murphy G, MacKenzie A, Alder R, Birch S, Kephart G, O'Brien-Pallas L. An applied simulation model for estimating the supply of and requirements for registered nurses based on population health needs. Policy, Politics, & Nursing Practice. 2009;10(4):240-251. doi: 10.1177/1527154409358777. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
15. Tomblin Murphy G, Birch S, MacKenzie A, Alder R, Lethbridge L, Little L. Eliminating the shortage of registered nurses in Canada: an exercise in applied needs-based planning. Health Policy. 2012; 105(2-3): 192-202. doi: 10.1016/j.healthpol.2011.11.009. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
16. World Health Organization . Models and tools for health workforce planning and projections. 2010. [Google Scholar]
17. Bloor K, Maynard A, Hall J, Ulmann P, Farhauer O, Lindgren B. Planning human resources in health care: towards an economic approach, an international comparative review. In:
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 МЕДИЦИНСКИЕ НАУКИ
_2022 - 5.94_MEDICAL SCIENCES
Canadian Health Services Research Foundation. Ottawa: Fondation Canadienne de la Recherche sur les Services de Santé; 2003. https://www.cfhi-
fcass.ca/Migrated/PDF/ResearchReports/CommissionedResearch/bloor_report.pdf.
18. Kroezen M, Van Hoegaerden M, Batenburg R. The Joint Action on Health Workforce Planning and Forecasting: Results of a European programme to improve health workforce policies. Health Policy. 2018;122(2):87-93. doi: 10.1016/j.healthpol.2017.12.002. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
19. Birch S, Kephart G, Tomblin-Murphy G, O'Brien-Pallas L, Alder R, MacKenzie A. Human resources planning and the production of health: a needs-based analytical framework. Canadian Public Policy. 2007;33(Supplement 1):S1-S16. doi: 10.3138/9R62-Q0V1-L188-1406. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
20. Dussault G, Buchan J, Sermeus W, Padaiga Z. Assessing future health workforce needs. Copenhagen: World Health Organization Copenhagen; 2010. http://www.euro.who.int/ data/assets/pdf file/0019/124417/e94295.pdf?ua=1.
21. Ono T, Lafortune G, Schoenstein M. Health workforce planning in OECD countries: a review of 26 projection models from 18 countries. OECD Health Working Papers, No. 62. Paris: OECD Publishing; 2013. [Google Scholar]
22. Vos T, Abajobir AA, Abate KH, Abbafati C, Abbas KM, Abd-Allah F, et al. Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 328 diseases and injuries for 195 countries, 1990-2016: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2016. The Lancet. 2017;390(10100):1211-1259. doi: 10.1016/S0140-6736(17)32154-2. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
23. Gallagher JE, Manickam S, Wilson NH. Sultanate of Oman: building a dental workforce. Human Resources for Health. 2015;13(1):50. doi: 10.1186/s12960-015-0037-z. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
24. Harper P, Kleinman E, Gallagher J, Knight V. Cost-effective workforce planning: optimising the dental team skill-mix for England. Journal of Enterprise Information Management. 2013;26(1/2):91-108. doi: 10.1108/17410391311289569. [CrossRef] [Google Scholar]
25. Gallagher J, Kleinman E, Harper PR. Modelling workforce skill-mix: how can dental professionals meet the needs and demands of older people in England? British Dental Journal. 2010;208(3):E6. doi: 10.1038/sj.bdj.2010.106. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
26. Centre for Workforce Intelligence . Securing the future workforce supply-dental care professionals stocktake. London: Centre for Workforce Intelligence; 2014. [Google Scholar]
27. NHS National Services Scotland. Dental workforce report. Edinburgh: NHS Education for Scotland (NES); 2014. https://www.nes.scot.nhs.uk/media/3056253/dental-workforce-report-final.pdf.
28. American Dental Association (ADA). (2020). Dentist Workforce. https://www.ada.org/en/science-research/health-policy-institute/dental-statistics/workforce
29. Beck, A. (2021). The Importance of HR in Dental Practice Management. Patterson Dental. https://www.pattersondental.com/education/blog/post/the-importance-of-hr-in-dental-practice-management
