CC BY
187
2021, №3
ISSN 2078-9661
ЭОЖ 331:1.004
Махамбетова А. М.
Казащстан инновациялъщ жэне телекомуникациялъщ жуйелер университетi, Орал, Казащстан
Адам ресурстарын баскару стратегиясы
Тушн: «Адам ресурстары» ^гымы «ецбек ресурстары» жэне «персоналга» Караганда кец ^гым, адамдардыц немесе ^йым ;ызметкерлершщ бiлiмi, мамандыгы жэне кэсiптiк бiлiктiлiгi гана емес, сонымен ;атар олардыц элеуметтiк-мэдени сипаттамалары мен т^лгалыщ-психологиялы; ;асиеттерш ;амтиды. Ма;алада «Адам ресурстарын бас;ару» ^гымы эртYPлi т^ргыдан ;арастырылады. Кiлттi сездер: адам ресурстары, стратегия, бас;ару, персонал, нары;. Аннотация. Понятие «человеческие ресурсы» более широкое, чем «трудовые ресурсы» и "персонал", включает в себя не только знания, специальность и профессиональную квалификацию людей или работников организации, но и их социокультурные характеристики и личностно-психологические качества. В статье изучаются вопросы реализации эффективной кадровой политики на предприятии, для повышения производительности труда. В статье рассматривается понятие «управление человеческими ресурсами» с разных точек зрения. Ключевые слова. Человеческие ресурсы, стратегия, управление, персона, рынок. Образец цитирования: Махамбетова А. М. Адам ресурстарын бас;ару стратегиясы // Гуманитарный научный журнал. 2021. №3. C 37-42. Статья опубликована на условиях лицензии Creative Commons Attribution License (CC-BY 4.0).
Makhambetova A. M. Human resource management strategy
Annotation. The concept of' human resources "is a broader concept than" Labor resources "and" personnel", includes not only the education, specialty and professional qualifications of people or employees of the organization, but also their socio-cultural characteristics and personal and psychological qualities. In the article, the concept of "Human Resource Management" is considered from different perspectives. Keywords. Human resources, strategy, management, person, market. For citation: Makhambetova A. M. Human resource management strategy // Humanitarian scientific journal. 2021. №3. pp 37-42
This is an open access article distributed under the terms of Creative Commons Attribution License (CC-BY 4.0).
Адам ресурстарын баскару 6YrÍHri тацда ецбек нарыгеында аса мацызды орын алады. Ецбек нарыгеында калыптаскан катынастар аса айкында^ан элеуметтш-экономикалык сипат алады, олар елiмiздiц кептеген т¥рFындарыныц eмiрлiк кажеттшпн козFайды. Халыкты ж^мыспен камту, ж^мыссыздык, адамFа кажетт ресурстар, толыгеырак айтканда, адам нарывы елiмiздiц экономикасы Yшiн езект мэселе жэне экономикалык-элеуметлк мацыздылык болып табылады.
БYгiнгi тацда елiмiзде кез-келген eндiрiстiц элеуметтш-экономикалык тшмдшгш жоFарылатуFа мYмкiндiк беретш адам ресурстарын баскару стратегиясын тэжiрибеде пайдаланудыц мэш артып отыр. К^рп кезде
елiмiздщ экономикасынын даму кезещндеп негiзгi мэселелердщ бiрi кэсшорындаFы персоналмен д^рыс ж^мыс жYргiзу. Себеб^ кез-келген Yлкен немесе кiшi, коммерциялык немесе коммерциялык емес, енеркэсштж жэне кызмет керсету аясында ж^мыс ютейтш кэсшорын Yшiн адамдарды баскару манызды орынFа ие. Адамдарсыз кэсшорын жок. К,ажетл адамдарсыз ешкандай кэсшорын ез максаттарына жете алмайды. Сондыктан, элеуметлк-экономикалык категорияFа жататын адам ресурстарын баскару теориясы мен тэжiрибесшщ ен манызды аспеклш болып табылатыны сeзсiз.
Адам ресурстарын баскарудын максаты - жалпы адам элеуетш колдануды, ж^мыс берушi ез ж^мысшыларынын даFдылары мен бшмш жоFары дэрежеде пайдалана алатындай жэне ж^мысшылар да ез ж^мысынан жоFары психологиялык жэне материалдык канаFат алатындай етш ^йымдастыру. Адам ресурстарын баскару адам психологиясы жетiстiгiне негiзделе отырып, кэсiпорын штатын калыптасыру, ж^мыскерлер м^ктаждыктарын жэне ^йым мен онын кызметкерлершщ арасындаFы карым-катынасты баскаратын тэжiрибелiк ережелер мен процедураларды колданады.
Адам ресурстарын баскару стратегиясы ^йымды дамытудын жалпы стратегиясынын ажыратылмайтын бeлiгi. Ол ^йым дамуынын болашаFын ескерiп жасалынады, ^йымнын стратегиялык максаттары мен мiндеттерiнiн ю жYзiне асыруын колдау - онын максаты болып келед^ Сонымен катар заманауи теория мен тэжiрибе кызметкерлердi баскару стратегиясы ^йымнын даму стратегиясына тiкелей ыкпал жасай алады деп ¥ЙFарады. Озык ^йымдар ез стратегиясына тYзетулер енгiзуi мYмкiн, егер де, мысалы, онын кейбiр стратегия баFыттары кызметкерлер денсаулыFына закым келтiрсе немесе iмансаптык eсулерiне кедергiлерiн келтiрсе. Ертеректе айтылFандай, адамдар ^йымнын манызды ресурсы болып табылады. Баска ресурстарFа караFанда адамдар eзiн теракты жетiлдiруге жэне дамытуFа кабiлеггi, олардын мYмкiншiлiктерi мен кызметке, iске талаптануы шексiз [1].
Осы себепт казiргi кезенде eндiрiстщ шешушi ресурсы -кызметкерлердi тарту, оларды окыту-YЙрету жэне дамытуFа байланысты инвестициялардын экономикалык пайдалылыFы танылуы - адам ресурстарын баскарудын стратегиялык аспектш ^шейтуде.
Адам ресурстарын баскарудын максаты колда бар адам ресурстарынын, кызметкерлердщ бiлiктiлiгi мен потенциалынын компания стратегиясы, максатымен сэйкестендiру. Адамдар корпоративтi стратегиянын, фирманын инвестициясынын бiр бeлiгi бола бастады. Адам ресурстарын баскару бYгiн корпоративтi мэдениеттiн дамуына жэне кэсшорыннын коршаFан iскерлiк аясымен тендiгiне баFытталFан болды.
Сурет 1. Адам ресурстарын баскаруды уйымдастырудыц жолдары
Адам ресурстарын баскаруда келесi мэселелер карастырылады:
- ^йым алдында корпоративтi стратегиянын адам ресурсы стратегиясына ауысуы;
- жана ^йымдык к¥рылымын к¥ру;
- ^йымньщ мэдениет мен стратегиясына сай келетш персоналды кабылдау;
- стратегияFа сай мотивация жYЙесiн iске асыру;
- енбек кабiлеттлiк жаFдайын Yнемi камтамасыз ету, ж^мыс кYшiнiн потенциалын толык пайдалану [2].
Адам ресурстарын баскару жYЙесiнiн ерекшелiгi казiргi кездегi eндiрiстегi адам факторынын релш баFалау Yшiн экономикалык критерийдi колдану. Кептеген корпорациялар компанияFа кажеттi мамандарды тарту Yшiн сырткы ортадаFы ж^мысты кYшейтедi. Олар дэстYрлi персоналды материалды жэне моральдi ынталандыру жYЙесiнiн элементтерi мен фирма кызметкерлерiнiн элеуметтш сактандыру, денсаулыкты корFау элементтерiмен байланысын камтамасыз етед^
Адам ресурстарын баскарудын максаты б^л бар адам ресурстарын, квалификацияны жэне кызметкерлердiн потенциалын компаниянын стратегиясы мен максатымен бiрiктiру. Адамдар корпоративп стратегиянын заты, фирма инвестициясынын белт болады. Адам
ресурстарын баскару бYтiн корпоративтi мэдениеттщ дамуына жэне KоршаFан iскерлiк ортадаFы кэсшорыннын кажеттшгш тенгеру. Бiздiн ойымызша, адам ресурстарын баскару - б^л белгiлi бiр саясат, кэсiпорындаFы адам потенциалынын eсуiне баFытталFан, стратегиялык максаттарFа жету Yшiн юкерлжт жYргiзу жэне ^йымдастыру, кэсiпорыннын жалпы стратегиясына кызметкерлердi баскаруды енгiзгенде жоFарFы экономикалык жетiстiктерге жету [3].
Адам ресурстарын баскару стратегиясын ^йымнын eмiрлiк циклi, онын даму стратегиясы, ^йымнын мeлшерi сиякты факторларды ескере отырып, сондай-ак сырткы ортанын сипаттамаларын ескере отырып жYргiзiлуi керек. Адам ресурстарын баскару стратегиясын аныктайтын негiзгi факторлар 1 кестеде келт1ршген.
Кесте 1
Адам ресурстарын баскару стратегиясын аныктайтын непзп факторлар
Фактор Сипаттамасы
¥йымныц стратегиясы - инновациялык стратегия; - шы^ындарды азайту стратегиясы; - тауарлар мен кызметтердщ сапасын жаксарту стратегиясы.
¥йымныц eмiрлiк цикл - калыптасуы; - eсу; - жетшу; - eндiрiстi кыскарту жэне кайта уйымдастыру.
¥йымныц мeлшерi - - орта; - шаFын.
Адам ресурстарын баскарудын жана тенденциясы ретiнде бiлiктiлiктiн фрагментлк эволюциясы саналады. Адам ресурстарын дамыту сипаттамасынын негiзi болып онын ^йымнын максаттары, стратегиясы арасындаFы тыFыз байланысы саналады. Мысалы iрi компаниялар персоналды дайындауFа кеп инвестиция салады, себебi сырткы енбек нарыFы олардын кажеттшгш толыFымен eтемейдi. Б^ан тауарлардын eмiрлiк циклынын тeмендеуi де эсер етед1. Алайда адам ресурстарын колдану мен дамыту аясында, енбек нарыFы мен енбекпен камтылу аясын реттеуде мемлекеттщ араласуы белсендi болуы керек.
Каз1рп кезде адам ресурстарын баскару саясаты мен практикасын реттеу бэсенсiп отыр. Мысалы, эр фирма eзiнiн бeлiмшелерiнiн кызметiн кYPделiгiн кeтеру максатымен кайта к¥растырады, сонымен катар офистiк жана технология енпзу барысында женiлдендiруге тырысады. Б^л мэселенi шешу жетекшiлiктерiмен кызметкердщ, менеджерлердiн мiндеттерi.
Адам ресурстарын баскару интеграциялык келесi баFыттарды карастыруFа болады: тeрешiлiк, нарыктык жэне эулеттiк. Адам ресурстарын баскару ^йымдастырушылык жаFынан интеграциялау адамдар к¥рамын нэтижелi жинактауда, кызматкерлер арасындаFы карым-катынастарды реттеуде, ^йымнын стартегиялык жоспарын кабылдауда зор манызды. Адам ресурстарын баскару жYЙесiнде жоFарыда кeрсетiлген талдау эдiстерi менеджерлер кызметшде кандай стратегиялык кeмегiн барын карастыруFа болады. Адам ресурстары стратегиясын терелж эдiспен баскаруFа кызметкерлердi кeндiру жэне дэстYрлiк жетекшiлiкке негiзделген. Б^л эдюте eнеркэсiпте колдану iрi eнеркэсiп ^йымдарынын кен таралуына байланысты. Кeп жылдар бойы адамдарды ж^мыска жYмылдыруFа бет б¥PУFа болса, бiрак кейiнгi жылдары ол бэсенси бастады, eйткенi кызметкерлердi айналадаFы ортаFа жэне оларды бiрiктiру эдiстерi колданыла басталды [4].
Адам ресурстарын баскару жYЙелерiнде стратегиясымен ситуациясымен ситуациялык факторлар жэне тeрешiлдiк, нарыктык, эулеттiк карастырулар арасындаFы байланысты талдау-кешендш тэртiп болады. Б^л процесс тиiмдi к¥растырылулардын тэсiлдемесiнiн ерекшелiгiн ^рсетед^ Егер аукымды экономия, технологиялармен нарык теракты болып, баFалар жоFаы бэсекекабшетл болатын болса, онда тeрешiлдiкпен нарыктык тэсшдеме к¥растырымдары сэйкес болады. Егер фирмалар бэсекелестiгi кYPделi, т^раксыз жаFдайларды, жана енгiзiлiм, икемдiлiк кeздерiн eндiруге эулеттiк жэне нарыктык тэсiлдемелер к¥растырымдарын колдануFа болады. Iскерлiк жаFдайларда непзп ресустар сенiмдi жэне кYштi ж^мыс кYшi кызметкерлер eмiрiнiн бiрлiктi сапасына айналатын болса, онда эулеттiк жэне тeрешiлдiк эдiстер енгiзiледi. Тэсiлдемелердi нэтижелi колдану эр фирманын, ^йымнын кабшеттшгше, жаFдайларына, мYмкiншiлiгiне байланысты болады.
K,ызметкерлердi баскару бэлiмi - кызметкерлердi баскару Yшiн арналFан мекеме к¥рылымы. K,ызметкерлердi баскару ж^мыс кYшiн кен, эрi нэтижелi тYPде жYргiзуге кэмектесед^ ¥йымда эр тYрлi жYЙенi орындайтын кызметкерлердi баскару б^мшщ мамандар тобы кызметкерлердi баскарумен айналысады.
K,ызметкерлердi баскару б^мшщ максаты - ^йым жоFары нэтижеге жету Yшiн бiлiктi, жоFары квалификациялы, тэжiрибелi, ж^мыска кабiлеттi, энерлi кызметкерлермен камтамасыз ету болып табылады [5].
Осыпан орай кызметкерлердi баскару бeлiмшщ мiндеттерi:
- Жана кызметкерлердi ж^мыска кабылдау;
- K,ызметкерлердi ж^мыстан босату;
- Кадрлык орын ауыстырулар;
- Демалыстарды рэсiмдеу;
- Енбекке жарамсыздык парактарын рэсiмдеу;
- Штаттык формулярды жYргiзу;
- Статистика;
- Аттестация жYргiзу;
- Есеп беру
Сонымен, корытындылай келе, адам ресурстарын баскару стратегиясы таскын стратегиясымен ^зак мерзiмдi жалдану ^сынысынан бастап эулеттiк жYЙеде бiрiктiрiлуде. Адамдар eздерiнiн мамандык кабшеттшгшен емес, ¥ЙымFа ^зак мерзiмдi бешмделушен шыFуFа тырысады. ¥йымFа жана тэжiрибе, эдiстемелiк, адам машыктануFа манызданады да ¥ЙымFа кажеттi кызметкер болады. Ж^мыстык жYЙелерге эулеттiк баFдарлану бойынша ж^мысшылар тобы жартылай дербестелiнiп, баскарушылар тапсырмасын орындаушылар денгейiнде болады. Б^л командалардын айырмашылык белгiлерiне киылыспалы окыту, eзара айырбастык Yшiн тапсырмаларды айырбастау, белсендшену жэне топтык тэуелсiздiк жатуы мYмкiн. АлдынFы катарлык символдары тeмендеу болады. Осы тэсшдемеш колдануда ж^мысшы - кызметкерлершщ ^йым ахуалына коскан Yлесiне жэне стратегиялык талкылауFа байланысты болады.
Казiр де КР адам ресурстарынын баскару стратегиясы мэселелерi дамып келе жатыр, мемлекет пен бизнестiн колдауын талап ететiн сала екендiгiн атап eткен жeн. Бiлiктi мамандар корын толыктыру, эсiресе кэсiби-техникалык мамандыктар eкiлдерiн дайындау, отандык мамандардын шетелдiк эрштестермен интеграциясын, тэжiрбие алмасуын камтамасыз ету, жана технологиялар мен инновацияларFа ашык болу таFы баска кeптеген мэселелер болашакта eз шешiмiн табу керек деген ой ^сынылады.
ПайдаланFан эдебиеттер т1з1м1
1. Ж^мамбаев С. К. Адам ресурстарын баскару: оку к¥ралы. - Алматы: Казак университету 2017. - 235 б.
2. Кибанов, А.Я. Управление человеческими ресурсами: Учебное пособие/А.Я.Кибанов. - М.: ИНФРА, 2017 - 365 с.
3. Адам ресурстарынын баскару процесшщ жYЙелiк талдауы // Алматы технологиялык университетшщ хабаршысы: Алматы. - 2017. - №1. - 84-88 б.
4. Купешова С.Т. Стратегиялык менеджмент. 2-бас.: оку к¥ралы / С.Купешова, К.С. Мухтарова. - Алматы: Казак университет!. 2017. - 212 б.
5. Шертаева К.Д. Кызметкерлерд1 баскару: оку к¥ралы / К.Д.Шертаева, К.Ж.Мамытбаева, А.Д.Жанбырбаева. -Шымкент, 2018 - 106 б.
