Научная статья на тему 'Стоматологиялық аурулардың негізгі мәселелерінің ағымдағы жағдайы'

Стоматологиялық аурулардың негізгі мәселелерінің ағымдағы жағдайы Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
50
59
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тіс-жақ ақаулары / кариес / флюроз / зубочелюстные аномалии / кариес / флюроз

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Аргинова К.К., Досумбекова З.Н., Култаева А.К., Налшеков Б.Ж., Утепова А.Я.

Бұл әдебиетті шолудың мақсаты тұрғындардың негізгі стоматологиялық ауруларының алдын алуға және арнайы стоматологиялық көмекті ұйымдастыруды жетілдіруді сараптау

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Современное состояние проблемы основных стоматологических заболеваний

Целью данного обзора литературы является анализ улучшения организации специализированной стоматологической помощи для профилактики основных стоматологических заболеваний у населения

Текст научной работы на тему «Стоматологиялық аурулардың негізгі мәселелерінің ағымдағы жағдайы»

Редактор алган 23.03.2020 ж.

ЕТАМБ 76.75.29+76.29.55

ЭеЖ 614.2

СТОМАТОЛОГИЯЛЬЩ АУРУЛАРДЫЦ НЕГ1ЗГ1

МЭСЕЛЕЛЕР1Н1Ц АГЫМДАГЫ ЖАГДАЙЫ

К.К. Аргинова, З.Н. Досумбекова, А.К. Култаева, Б.Ж. Налшеков, А.Я. Утепова, С.И. Ашурова

^ожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-TYpÏK университетi, Шымкент каласы, ^азакстан

Бул эдебиетп шолудын максаты тургындардыц непзп стоматологиялык ауруларынын алдын алуга жэне арнайы стоматологиялык кемекп уйымдастыруды жет1лд1руд1 сараптау.

ТYЙiндi сездер: тк-жак акаулары, кариес, флюроз.

CURRENT STATUS OF THE PROBLEM OF MAJOR DENTAL DISEASES

K. Arginova, Z. Dossumbekova, A. Kultayeva, B. Nalshekov, A. Utepova, S. Ashurova

Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University, Shymkent city, Kazakhstan

The purpose of this literature review is to analyze the improvement in the organization of specialized dental care for the prevention of major dental diseases in the population.

Key words: dentofacial anomalies, caries, fluorosis.

СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ПРОБЛЕМЫ ОСНОВНЫХ

СТОМАТОЛОГИЧЕСКИХ ЗАБОЛЕВАНИЙ

Аргинова К.К., Досумбекова З.Н., Култаева А.К., Налшеков Б.Ж., Утепова А.Я., Ашурова С.И.

Международный Казахско-турецкий университет имени Х.А. Ясави, Шымкент, Казахстан

Целью данного обзора литературы является анализ улучшения организации специализированной стоматологической помощи для профилактики основных стоматологических заболеваний у населения.

Ключевые слова: зубочелюстные аномалии, кариес, флюроз.

Зерттеу такырыбынын езектш1г1

Адамдардыц жалпы ауруыныц шшде стоматологиялык аурулар Yлкен Yлес алады.

Ipi стоматологиялык аурулардыц этиологиясы мен патогенезi кептеген жагынан белгш болганына карамастан, GYi^m ^нге дешн элемнщ кептеген авторлары бул проблема бойынша зерттеулер жYpгiзiп, оны эр тYpлi тургыдан камтып келедi [1-3].

Мэселенщ кYPделiлiгi, кейбip жетютштермен жэне популяцияда стоматологиялык аурулардыц азаюымен катар, кептеген елдерде олар халыкты алацдатып отыратындыгында, ейткенi, ауыз куысындагы эpтYpлi аскынулар мен колайсыздыктардыц себебi болып табылады жэне халыктыц емip CYPУ сапасына теpiс эсер етедг Тiс ауруыныц децгейiне коршаган ортаныц, элеуметтiк, климатогеографиялык, демографиялык, экономикалык факторларды коскандагы факторлардыц барлыгы эсер етедi [4-6].

^азакстанныц эр тYpлi аймактарында негiзгi стоматологиялык аурулардыц таралуы алдын алудыц аймактык багдарламаларын жоспарлауды жэне жYзеге асыруды киындатады. ТYpкiстан облысы эpтYpлi табиги-климаттык белдеулермен еpекшеленедi, сондыктан халыктыц емip CYPУ жагдайы айтарлыктай езгеpедi. ^убылмалы климат, аймактардыц кептш, экологиялык тепе-тецдiктiц бузылуы, натрий фторидшщ, кальций, йод, магний катиондарыныц жоктыгы жэне республикадагы баска да колайсыз факторлар «^ip CYPУ сапасы» мен оныц тургындарыныц тiс денсаулыгына ^pi эсеpiн тигiзедi.

Бipкатаp авторлар бipнеше ецбектеpiнде элеуметтiк-экономикалык факторлардыц, коршаган орта эсерлершщ, кешi-конныц жасына жэне кэсштш курамына, климаттык жэне

географиялык eмiр CYPУ жагдайларына т^ргындардыц стоматологиялык ауруларыныц децгей мен курылымына эсерш атап eттi.

Алайда, бул зерттеушшердщ ТYркiстан облысыныц эртYрлi климаттык аймактарындагы тiс ауруыныц децгей туралы мэлiметтерi кайшылыкты, белшектенген жэне толы; емес. Сонымен катар, ересектердщ тiс кариесш емдеуге деген кажеттiлiгi туралы мэлiметтер де жок.

Жогарыда аталган мэселелер кешеш бiздiц зерттеуiмiздiц eзектiлiгiн аныктады.

^азiрri кезде элемде, оныц шшде дамыган елдерде тiс ауруыныц таралуы ете жогары жэне олардыц популяциясы 60-100% аралыгында [7-10].

ТYркiстан облысыныц кейбiр аймактарында стоматологиялык аурулардыц таралуы мен каркындылыгындагы айырмашылыктар байкалады, олар климаттык жэне географиялы; жагдайларга, ауыз су курамындагы фтор курамына, элеуметпк жэне экологиялык факторларга жэне т.б. байланысты. Сондыктан халыкка стоматологиялык кемек беруде оларды салыстыру жэне жоспарлаудыц эртYрлi эдiстерiн жасау Yшiн зерттеулер жYргiзу мацызды. Популяциядагы кариозды емес стоматологиялык закымданулар (флюороз, стоматологиялык флюороз (эндемиялык) ауыз су мен тамак eнiмдерiнде фторид концентрациясы жогарылаган аймактарда туратын халыктарда тiс эмальыныц закымдануымен сипатталады. Бул проблема 20 гасырдыц басынан бастап белгiлi болды жэне кейбiр гылыми зерттеулерде ерекше атап eтiлдi [11-14].

Патогенез, диагностика, емдеу жэне олардыц алдын-алу мэселелер1 жаксы зерттелген. Кeбiнесе бул патология популяция курамында 0,8 мг/л жогары фтор бар суды колданган кезде пайда болады. Ауыз суларда фтор мeлшерi аз (0,3-0,7 мг/л) болатын жерлер бар болса да, фторлы закымданулар табылуы мYмкiн. Бул аймактыц климаттык жагдайымен байланысты. Жогары курамга косымша, тiс патологиясы жагдайында (эрозия) клиникалык гигиеналык eнiмдердi дентинге катысты абразивт кабшет ец аз компоненттерi бар колдану усынылады [15-18].

Стресс жагдайлары, жYЙке ауруы, созылмалы шаршау жэне депрессия тю кырылуыныц жогарылауына жауап беретш психоэмоционалды факторлар ретiнде белгшенген.Минералды тыцайткыштар мен пестицидтер тiстердiц катты тiндерiндегi минералды зат алмасуга эсер етедь Сонымен, фосфор пестицидтерiн колдану каркындылыгыныц жогарылауымен, тiс кажалуыныц локализацияланган, аралас жэне физиологиялык тYрлерiнiц жшлш жогарылады.

Фторланган CYттi колдану мацызды бола тYсуде бул курал баска жYЙелiк эдiстер сиякты кариестiц алдын-алу Yшiн тиiмдi [19-21].

Алайда, жогарыда айтылгандай, ауыз суларындагы фторидтердiц жогарылауы флюорозга экеледi, дегенмен флюороздыц пайда болуыныц накты механизмi элi толык зерттелмеген. Флуорезбен бiрге сiлекей мен эмаль бетшдеп фторид мeлшерi артады деген болжам бар. Муны сшекейдеп бiркатар ферменттердiц белсендiлiгiнiц тeмендеуiмен тYсiндiредi, атап айтканда сiлтiлiк фосфатаза, бул дентин eткiзгiштiгiнiц жогарылауына экеледi. Нэтижесшде амелобласттардыц кызметi бузылып, тiс эмальдарыныц акаулары пайда болады. Балкыту зауытындагы жумысшылардыц тiске абайсыз закымдануы металл eцдейтiн цехтардагы жумысшыларга караганда жогары екенш аныктады. Сонымен катар, эмальдагы коцыр дактар зерттелетiн тiстерде кeрiндi жэне оныц бузылуы байкалды, тютер eткiр болып, тYЙреуiш алынды, дентин жаркырап, эмальга уксайды, тек сары тYCтi. Зауыт жумысшыларыныц негiзгi шагымдары ауырсыну сезiмiне, ауыз куысында туншыгуга жэне тiстердiц «жумсактылыгына» байланысты болды [22-25].

^атты тiс улпаларыныц кажалуы мен тiс тазалау техникасыныц , сондай-ак жасы мен жынысы арасындагы байланысты аныктау Yшiн 20 жастан аскан 428 адам тексерiлдi. Зерттеу нэтижелерi бойынша зерттелетiн адамдардыц жасы мен жынысы арасындагы тю кажалуымен айтарлыктай айырмашылыгы аныкталды. Жасы улгайган кезде тiс тазарту кYшейе тYCтi, бул эйелдерге караганда ерлерде жш кездеседi. Бул патологияга щетка жшлшнщ эсерi аныкталган. Тiс тазалау техникасы кажалуыдыц таралуына эсер етпедi.ЖарияланымдардаFы зерттелген кeрсеткiштердi корытындылай келе, абайсыз закымданулар, атап айтканда, бiз карастырып

отырган катты тсндердщ патологиялары - флюороз, гиперстезия жэне Tic кажалу аурулары туралы гылыми зерттеулерде мацызды орын алады деп айтуга болады. Бул аурулардыц эпидемиологиялы; аcпектiлерi болуы mymkîh, eйткенi емдеу мен алдын алудыц жаца эдicтерi мен куралдары игер^де [26,27].

ТYркicтан аймагында тю флюорозы мэcелеci зерттеушiлердiц назарын аударган жок. Эдебиеттерге сэйкес тicтердiц кариcтiк емес закымдануыныц жиiлiгi мен динамикасы туралы толы; акпарат алу кажет, эдебиеттерге сэйкес тю кариеci мен периодонтальды аурулардыц таралуында гиперестезия жэне тю кажалу белгiлерi бар.Тic кариеciнен жэне периодонтальдi аурулардан кейiнгi стоматологиялык ауруларда iïc-жак аномалиялар мацызды орын алады - бул тютердщ аномалиясында, жак CYЙектерiнде жэне эртYрлi дэрежедегi протездердщ ара катынасында кeрiнетiн стоматологиялык жYЙенiц дамуындагы тукым куалайтын жэне жYре пайда болган бузылуларды камтитын жагдайлар.Тю-жак аномалиялардыц барлык cебептерiн эндогендiк жэне экзогендш деп белу кабылданды. Эндогендш кауiп факторларыныц арасында, тic-жак аномалиялардыц пайда болуы, генетикалык факторлар кем дегенде 25% курайды жэне эндокриндш факторлар да осы шамамен бiрдей (гипертиреоз, гипотиреоз, гипокортикизм, есу гормондарыныц жетicпеушiлiгi) [28].

Тic-жак аномалияларына минералды зат алмасуды бузатын жас балалар аурулары: рахит, мурынныц аллергиялык аурулары, туберкулез, диспепсия Yлкен эсер етедi деген мэлiмет бар. Tic-жак аномалиялардыц тукым куалаушылык сипаты егiз модель бойынша жYргiзiлген зерттеулермен расталды, бул галымдарга тic-жак аномалияларын тYзетудiц оцтайлы сараланган мерзiмдерiн усынуга мYмкiндiк бердг тic ауысу кезецiндегi кигаш сегменттерде толып кету, окклюзияныц барлык кезецдершдеп интервалдар (уакытша, аралас, туракты окклюзия) - жэне дисокулизияда - тютердщ ауысуы кезiнде [29].

Туылганнан кешнп тic-жак аномалиялардыц пайда болуына ыкпал ететiн себептер арасында ауызбен тыныс алу, жогаргы ерiннiц кыска френулумы, жаман эдеттер (емiзiктердi узак колдану, тютеу кезiнде балалардыц саусактарын сору) бар. Кейбiр дереккездер зиянды эдеттер мен ерте жасанды тамактандыру окклюзияда терю релге ие екенiн кeрcетедi [30].

Баланыц тic-жаFы дурыс дамуы Yшiн тиicтi жагдайларды жасау керек: бiр жылга дейiн емiзу жэне педиатр таFайындаFан диетаны сактау. Tic-жак аномалияларды баFалаудыц ДД¥ эдicтемеci бар, оныц кемепмен алдын-ала стоматологиялык протездеу кажеттшгш зерттеу максатында 3-15 жас аралыFындаFы 800 бала текcерiлдi [31].

Бетп тексерген кезде сол жэне оц жак жарты белштердщ симметриясына назар аударады, беттiц тeменгi, орта^ы жэне жоFарFы Yштен бiрiн салыстырады.Олар бет элпетi мен тeменгi жактыц орналасуын зерттейдi, олар тicтеу аномалиясымен eзгередi. Ауыз куысында тicтердiц тшш мен кeлемiн, олардыц орналасуын зерттейд^ тYрiне байланысты олардыц даму кезещн аныктайды. Tic-жак аномалиялардыц эпидемиологиясы нашар тYciнiледi. Tic-жак аномалиялардыц таралуы туралы мэлiметтер бiр-бiрiне кайшы келедi, бул мYмкiн осы патологияны диагностикалау кезшде колданылатын кептеген жiктеулер, бiрыцFай терминологияныц болмауы. Сэйкес 59,6% -ында тюжеп тэрiздi деформациялар, 19,4%-да тicтер мен тютерде акаулар бар. ЖаFдайлардыц жартысында тicжегi акаулары деформацияFа экеледi: акауFа карай тicтiц ыFыcуы, тicтiц конвергенциясы, альвеолярлык eзгерic. Tic ауруындаFы акаулардыц ец кеп саны - 7 жаста байкалады, бул мектепке дешнп жаcтаFы кариеcтiц алдын-алу кажеттiлiгiн кeрcетедi [32].

Егде жаcтаFы топтарда тю-жак аномалияныц таралуы белгiлi бiр емдеуде киындыктар туFызатынын хабарлады. Бiркатар зерттеушшер ереcектердегi тic-жак аномалиялардыц аскынуын - тютщ iшiнара жоFалуын, жоFары сапалы стоматологиялык жэне жак-бет протездерiн жасауды киындатады жэне кeбiне мYмкiн емес етедь Алайда, бYгiнгi кYнге дешн тicжегi акауларын аныктау мен ^ркеудщ бiрыцFай эдicнамалык тэciлдерi, алдын-алудыц тYпкi максаттары жэне eкiнiшке орай тшмдшк^ баFалау eлшемдерi жаксы дамымаFан. ОcыFан байланысты, осы патологияныц таралуын азайту YPДici жок [33-35].

Осылайша, эпидемиологиялык зерттеулер стоматологияныц мацызды проблемасы болып табылатын тiс ауруы мен пародонт аурулары ерте жастан дамитындыгын, олардыц eзектiлiгi ТYркiстан облысыныц эртYрлi аймактарында осы аурулардыц жогары таралуы мен каркындылыгымен байланысты екенiн керсетп.

Корытынды

Эпидемиологиялык зерттеулердiц нэтижелерiн зерделеу республиканыц денсаулык сактау органдары Yшiн халыкка стоматологиялык кемек кeрсетудi уйымдастыруда, стоматолог мамандарын даярлауда жэне халыкка стоматологиялык кемек керсетудщ республикалык багдарламасыныц казiргi жэне болашактагы негiзгi багыттарын дамытуда теориялык жэне практикалык мацызды.

Цолданылган эдебиеттер mismi

1. Аргинова К.К. Ересек цала тургындарыныц стоматологиялыц ауруларыныц медициналыц-элеуметтгк мэселелерг жэне цазгргг нарыцтыц заман талаптарымен олардыц алдын алу жолдары: Дис. на соскание академической степени магистра. - Шымкент, 2016. - 69 б.

2. Мынбатырова А.А.Социально гигиенические аспекты организации стоматологической помощи в крупном мегаполисе Шыткенте: Дис. на соскание академической степени магистра. - Шыткент, 2015. - 60 с.

3. Леонович, О. М. Повышение эффективности оказания терапевтической стоматологической помощи детям с фобическими реакциями: Автореф. дис. ...канд. мед. наук : 14.01.14. - Минск, 2017. - 22 с.

4. Максимова Е.М. Изучение заболеваемости и уровня оказания лечебно-профилактической стоматологической помощи населению Ставропольского края //Афтореф. дисс. ... канд. мед. наук. -М., 2007.

- 29 с.

5. Максимович, Е. В. Экспериментально-клиническое обоснование профилактики токсических реакций на местные анестетики в стоматологии: автореф. дис. ... канд. мед. наук : 14.01.14. - Минск, 2017. - 25 с.

6. Maksimovich, E. V. Modern acupuncture treatment methods in local anesthesia safety in stomatology// ICMARTXVI World Congress on Medical Acupuncture, Istanbul, Turkiye, Jun 6-8, 2014 : abstr. book. - Istanbul. -2014. - P. 68.

7. Pohodenko-Chudakova, I. O., Maksimovich E. V. Method ofprevention of toxic reactions to local anesthetics in dentistry // ICMART XVI World Congress on Medical Acupuncture, Istanbul, Turkiye, Jun 6-8, 2014 : abstr. book.

- Istanbul. - 2014. - P. 34.

8. Pohodenko-Chudakova I. O., Maksimovich E. V., Kuralenya S. F. Results of chronic toxicity study after repeated lidocain in the region of head and neck. Experimental case // J Craniomaxillofac Surg. - 2014. - Vol. 42, Suppl. [TheXXII Congress of the Cranio-Maxillofacial Surgey, EACMFS 2014: abstr., Prague, Czech Republic, Sept. 23-26, 2014]. - P. 1115.

9. Алимский А.В. Динамика пораженности кариесом зубов школьников г. Караганды (по материалам эпидемиологического обследования, проведенного в 1988 и 1998 гг.) //Новое в стоматологии. - 2002. - № 2. -С. 101-102.

10. Петрук, А. А. Лечение и профилактика болезней твердых тканей зубов стеклоиономерными цементами (клинико-лабораторное исследование): Автореф. дис. ... канд. мед. наук. - Минск, 2018. - 22 с.

11. Чистякова Г.Г., Петрук А.А. Оценка адгезии микроорганизмов к модельным образцам стеклоиономерных цементов //Вопросы экспериментальной и клинической стоматологии : Сб. науч. тр./М-во здравоохранения Украины, Харьков. нац. мед. ун-т. - Харьков, 2015. - Вип. 11 : Материалы научно-практической конференции с международным участием «Гофунговские чтения» в рамках празднования 210-летия ХНМУ и международного Дня стоматолога, г. Харьков 10 февраля 2015 г. /редкол.: С. М. Рябоконь [и др.]. - С. 260-267.

12. Чистякова, Г.Г., Петрук А.А. Оценка краевого прилегания пломб из композиционных материалов светового отверждения и СИЦ, выполненных методикой «закрытого сэндвича» in vitro // Актуальные вопросы и перспективы современной стоматологии и челюстно-лицевой хирургии : сб. тр. III стоматол. конгр. Респ. Беларусь, Минск, 21-23 окт. 2015 г. / Под общ. ред. И. О. Походенько-Чудаковой, И. В. Токаревича, С. А. Наумовича. - Минск, 2015. - С. 165-167.

13. Чистякова, Г.Г., Петрук А.А. Открытый сэндвич-метод в реставрации полостей II класса по Блэку // Обеспечение демографической безопасности при решении актуальных вопросов хирургической стоматологии и челюстно-лицевой хирургии : сб. тр. Нац. конгр. с междунар. участием «Паринские чтения 2016», Минск, 5-6 мая 2016 г. / Ассоц. оральных и челюстно-лицевых хирургов Респ. Беларусь [и др.] /Под общ. ред. И. О. Походенько-Чудаковой. - Минск, 2016. - С. 605-608.

14. Чистякова, Г.Г., Петрук А.А. Результаты клинической эффективности применения СИЦ «Гиофил» (РБ) при лечении кариеса дентина, цемента // Актуальные вопросы и перспективы современной стоматологии челюстно-лицевой хирургии : сб. тр. IV стоматол. конгр. Респ. Беларусь, Минск, 19-21 окт. 2016 г. /Под общ. ред. Т. Н. Тереховой, И. В. Токаревича, редкол.: Н. М. Полонейчик [и др.]. - Минск : ЗАО «Техника и коммуникации», 2016. - С. 250-252.

15. Дударева-Пугач И. В. Аденолимфома околоушной железы (клинико-морфологические варианты и предоперационная диагностика): Автореф. дис. ... канд. мед. наук. - Минск, 2018. - 22 с.

16. Довнар А. Г. Лечение и профилактика рецидивов кандидоза слизистой оболочки полости рта (клинико-экспериментальное исследование): Автореф. дис. ... канд. мед. наук. - Минск, 2018. - 22 с.

17. Довнар А. Г., Александрова Л. Л., Казеко Л. А. Сопутствующаягрибковаяинфекцияупациентов заболеваниями слизистой оболочки рта // Обеспечение демографической безопасности при решении актуальных вопросов хирургической стоматологии и челюстно-лицевой хирургии : Сб. тр. Нац. конгр. с междунар. участием «Паринские чтения 2016» (Минск, 5-6 мая 2016 г.) / Под общ. ред. И. О. Походенько-Чудаковой; редкол. : Д. С. Асветиков [и др.]. - Минск, 2016. - С. 521-523.

18. Рутковская, А. С. Диагностика и комплексное лечение плоского лишая слизистой оболочки полости рта : Автореф. дис. ... канд. мед. наук. - Минск, 2019. - 25 с.

19. Рудковская А.С Факторы риска в развитии плоского лишая слизистой оболочки рта // Современные решения актуальных научных проблем в медицине материалы I Всероссийского научно сессия молодых ученых и студентов с международным участием//Медиал - 2013. - M 1. - С. 101.

20. Каплан З.М. Медико-социальные основы формирования стоматологического здоровья молодёжи: Автореф. дис. ... канд. мед. наук. - М., 2007.- 24 с.

21. Трифонов Б.В. Совершенствование организации и управления региональной стоматологической службой на основе мониторинга и ситуационного моделировании: Автореф. дис. ... д-ра мед. наук. - М., 2009. - 162 с.

22. Ананьева Н.Г. Совершенствование системы экспертизы стоматологической помощи в медицинских организациях различных форм собственности: Автор. дис. ... канд. мед. Наук. - М., 2010. - 222 с.

23. Агапитов А.Е., Губин Г.И. Современные аспекты организации медицинской профилактики в сфере профилактического здравоохранения //Бюл. НИИ социальной гигиены, экономики и управления здравоохранением им. H.A. Семашко. - 2003.- M 4.- С. 81-84.

24. Working profiles of dental hygienists in public and private practice in Finland and Norway./Tseveenjav В., Virtanen J.I., Wang N.J., Widstrom E.//IntJDentHygiene. - 2009. - V. 7, M 1 - P. 17-22.

25. Алдашева М.А. Профилактика основных стоматологических заболеваний у детей: Учебное пособие. - Алматы, 2004. - 144 с.

26. Анализ экономической эффективности и рентабельности деятельности объединенной стоматологической поликлиники/Р.А. Салеев [и др.]// Общественное здоровье и здравоохранение. - 2014. - M 1. - С. 47.

27. Бондаренко Н. Н. Механизм объективной оценки в системе управления качеством оказания стоматологических услуг: Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора медицинских наук. - Москва — 2007. - 42 с.

28. Роль щелочного фактора в развитии кариеса зубов/Гамзаев Б.М., Джафарова А.Р., Гусейнова Р.Н. и др.//Проблемы стоматологии. - 2019. - Том 15, M 4. - С. 5-10.

29. Анализ распространенности патологии твердых тканей зубов у работников закрытого промышленного предприятия/ Березин В.А. , Старцева Е.Ю. , Фирсова И.В., Васильева Г.Ф.//Проблемы стоматологии. - 2019. - Т. 15, M 4. - С. 19-25.

30. Леус П.А., Манак Т.Н., Макарова О.В. Интеграция стоматологической, акушерско-гинекологической и педиатрической служб в рамках программы профилактики основных стоматологических заболеваний у детей//Международные обзоры. - 2019. - M 3. - С. 45-54.

31. Турчиев А.Г. Оптимизация системы лечебно-профилактических мероприятий в государственных стоматологических учреждениях на муниципальном уровне: Автореф. дис. ... канд. мед. наук. - М., 2012. - 23 с.

32. Фадеев Р.А, Зубкова Н.В., Хощевская И.В. Программа профилактики зубочелюстных аномалий и её реализация// Материалы XIXи XXВсероссийских науч.-прак. Конференций. - М., 2008. — С. 256 — 257.

33. Филимонова Л.Б. Обеспечение качества медицинских услуг населению в условиях базовой стоматологической поликлиники: Автореф. дис. ... канд. мед. наук. - Н. Новгород, 2009. - 24 с.

34. Функционирование и финансирование стоматологической службы - два взаимосвязанных механизма её существования в период рыночных отношений / С. И. Абакаров [и др.] // Институт стоматологии. - 2011. - Т. 4, M 53. - С. 12-13.

35. Русина H. Г. Характеристика стоматологического здоровья и профилактика заболеваний зубочелюстной системы у детей, проживающих в различных регионах Красноярского края: Автореф. дис. д-ра мед. наук. - Омск, 2000. - 33 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.