CC BY
9таърихи хунар-история искусства-art history
4-»
УДК: 75.057. (091) (575.3)
САБК^ОИ ^УНАРИ ХУШНАВИСИИ БУХОРО ДАР НИМАИ ДУВУМИ АСРИ XIX - OFOЗИ АСРИ XX
МЕЛИКИЁН Э. Б., МУСОЕВ М. С., Институти таърих, бостоншиноси ва мардумшиносии ба номи А. Дониш
Бyхоpо даp баpобаpи шаxpxои таъpихии Хypосони Бyзypг xамвоpа яке аз мyътабаpтаpин ва пойдоpтаpин маpкази илмй, фаpxангй ва маънавй ба шyмоp меpафт. Даp тули садсолахо даp ин шах£ чаpаёнxои мyхталифи динй, иpфонй ва xy^p^ падид омаданд, ки меpоси пypбоpеpо баpои маpдyмони минтакд баp чой гyзоштанд. Хyнаpи хyшнависй яке аз он pиштаxои xyrap^CT, ки даp ин маpказ коpбypди гyстаpдае пайдо намyда, даp пешpафтy шукуФоии донишу xyнаpxои дигаp нак;ши калидиpо мебозид.
Маpдyми Бyхоpо даp давpаxои гуногуни таъpихй, pyйдодxои сеpшyмоpи шиканандаву созандаеpо сипаpй каpда, баp тавоноиxо ва тачpибиёти худ афзуданд. Хатто бо вучуди таFЙиpи хат, ки пас аз вypyди ислом даp аввали асpи X фоpсии миёна (паxлавй) комилан аз миён баpдошта шуд, xам хатти аpабивy фоpсй (фоpсии нав) ва xам ин ду забон аз ч^оти мухталиф даp xавзаи Бyхоpо pyшдy pавнак ёфтанд. Даp ин чаpаён бyхоpоиён на тащо даp пешбypди хатту забон, балки бо омезиши фаpxанги ниёгони худ бо фаpxанги аpабй-исломй, чаxиши бyзypгеpо даp Fанисозии xyнаpxо ва илмхри мухталифи минтакд ва беpyн аз он pак;ам заданд. Ричаpд Фpай мегуяд: "Беxтаp аст ин таxаввyлpо (омезиши дини ислом бо гузаштаи эpониён) кушиши муваффак;е бишyмоpем баpои начоти ислом ва pаxонидани он аз заминаи аpабй ва pyсyмy одоби бадавй, зеpо исломpо ба фаpxанги Fанитаpy интибок;пазиpтаp ва чаxонитаp аз он чи кдблан буд, мубаддал сохт" [9,9].
Г. А. Пугаченкова низ ин гyфтаpо кувват бахшида, ишоpа мекунад: "Хукумати Сомониён, ки пойтахташон Бyхоpо буд, забони аpабиpо забони pасмии мукотибот к;аpоp дода, онpо бо илму адаби Ваpоpyд xамpоx каpданд. Хаpчанд нависандагон (аз чумла хушнависон), меъмоpон, пайкаpасозонy нигоpгаpони баpчастаи ин давpа, даp кулли сохтоpи асаpофаpинии худ ба сyннатxои деpинаашон вафодоp монданд [5,179].
Катъан пешбypди фаpxангy андешаxои диниву илмй тавассути танxо як миллат наметавонист имконпазиp бошад ва даp ин pосто маpдyмони собик;адоp даp xyнаpy донишxои гуногун тавонистанд ба пайкаpи тозапайдои ислом ва улуми замона чон бахшанд.
Он чи ниёгони мо аз xy^pH хyшнависй ва сабкхои он то аввалхои асpи XX меpос гyзоштаанд, баёнгаpи ахдмият ва нуФузи ин xyrnp даp тамоми сохтоpx,ои ичтимоии чомеа то ин давpа аст; аз номанигоpии дастгоху даpбоpx,о гиpифта, то оpоиши меъмоpивy санъати амалй даp тамоми ша^хои интишоpёфтаи ислом, хусусан даp Бyхоpо. То аввалхои асpи XX pyйдодx,о ва мусибатх,ои гузашта даp Бyхоpо x,аpгиз натавонистанд монеи пешpафти pиштаx,ои x,yнаpй, хусусан x,yнаpи заpифи хушнависй даp ин шах£ шаванд. Даpчанд заминахои тазъифи ин pиштаx,о аз деp боз даp шаx,px,ои Осиёи Миёна pеша давонда буданд. Р. Фолдз чунин а^ ида доpад, ки "Бо вучуди дастоваpдx,ои фаpовони фаpx,ангй, даp садаи х,афтдах,ум иктисоди Осиёи Миёна py ба завол оваpда буд, ки иллатхои онpо метавон то андозаи зиёде даp даpгиpиx,ои хонаводагй ва таFЙиpи pоx,x,ои тичоpати чах,онй чустучу каpд"[3,162]. Адами суботи сиёсй ва иктисодии ин х,укуматх,о, таъсиpи мустаким баp бесуботии x,yнаpy фаpx,анги шаx,px,ои ин минтака, ба вижа Бyхоpо дошт.
Вожаи "сабк", ки баpои нишон додани навъу шакли x,аpфx,о даp хушнависй истифода мешавад, мyтаpодифи он даp юнонй "style" аст ва даp лyFатномаx,ои точикй ва фоpсй ба маънии "услуб", "^ох,", "pивол", "pавиш", "шева", "таpз", "таpик" ва Fайpа омадааст. Ин вожа даp x,yнаpx,ои зебо, санъати тасвиpй ва амалй низ бо х,амин мафх,умх,о истифода мешавад, ки накши чудосозй, дастабандй ва муайянсозии навъи осоpи санъат ё x,yнаpx,оpо доpад.
Бештаpи мухаккикон даp pобита ба сабкхои хушнависй ва таъpихи ин x,yнаp андеша доpанд, ки мактаби мазкyp аз Ибни Мукла шypyъ мешавад. Аммо он чи даp мавpиди такмилёбии хатхое чун куФй, хдчозй ва маданй даp худуди асpx,ои VII-VIII мелодй даp таъpих ёд мешаванд, баёнгаpи он аст, ки даp таpвичи ин навъи ^y^p пеш аз Ибни Мукла кушишхое низ анчом гиpифтааст. Албатта он кушишхо даp он замон бештаp аз pyйи заpypият буданд, на завки хатнигоpивy хушнависй.
Хднгоме, ки халкхои Fайpи аpабй бо хичозиён омезиш ёфтанд ва pасмyлхати аpабй хдмчун забон ва навиштоpи давлатй pyйи коp омад, баpои онхо фах,ми дypyсти мутуни аpабй, аз чумла Kypъони каpим мушкилот эчод мекаpд. Зеpо хатхои мазкyp аз чониби аpабxo бидуни аломати эъpоб (таpзи дypyст талаффуз каpдани калимахо) ва нукат китобат мегаpдиданд. Он замон таpзи дypyсти талаффуз шудани калимаву ибоpаx,о шифох,й баён мегаpдид.
Масалан, xаpфxои монанде чун "хо - "хо - ¿", "дол - У', "зол- У, '^о - J ", "зо - j", "син - "шин - "сод - "зод - "то - Ь", "зо - Ъ", "ъайн - £" ва "Fайн - ¿" бидуни нукта навишта мешуданд ва фаpкияташон аз якдигаp даp гyфтоp баён мегаpдид, на даp хат. Шахсоне, ки аз асоси забони аpабй огах,ии комил надоштанд, ногyзиp даp фах,ми маъно ба мушкилихои зиёд pyбаpy мешуданд [1, 38-50].
Бинобаp ин, шахсоне чун Абуасвад ад-Дуалй, Халил ибни Аxмад, Сибавайx, Кисой ва дигаp донишмандон даp такмили хатти аpабй бо сyпоpиши xокимони давp икдом намуда буданд. Даp заминаи ин pаванд мактаби хушнависй бо сабкxои гуногун падид омад ва он даp давpаи Аббосиён ба xадди аълои худ pасид.
Ин мактаб даp ибтидо xамчyн pоx ва усули махсуси ташвикотй ва таблиFOтй ба коp меpафт, ки аз таpики он мафxyмxои динй даp миёни аквоми Fайpи аpаб интишоp дода мешуданд. То чойе, ки даp миёни хаттотон ибоpот ё истилоxе чун: "Хатти зебо xакpо бештаp ошкоp месозад!", "Хаp ки "басм^а"^ бо хатти зебо бинависад бидуни пypсиш воpиди биxишт мегаpдад" ва ё "Ба хушнависй бипаpдозед, зеpо калиди pyзй даp он нyxyфтааст" маъмул гаpдида буд [2,70].
Маxз ин нукта боис шуд, ки хушнависон даp китобати Кypъони каpим сабкxои гyногyнpо эчод намоянд ва онpо ба як мактаби зебонигоpй табдил дщанд.
Мyxим он аст, ки даp таpвичи ин xyнаp xокимон таваччyxи махсус зоxиp менамуданд. Ва то андозае хушнависон доpои вазифаxои давлатй низ буданд. Ба монанди Ибни Муклаи Шеpозй, ки даp таъpих xамчyн вазиp дониста мешавад. Ибни Мукла устоди хушнависон буд. У баpои хутути pоич кавоидеpо вазъ намуд, ки онxо бо номи усули дyвоздаxгона маъpyфанд [8,49].
Даp заминаи ин усул Ибни Мукла акломи шашгонаpо (мyxаккак, pайxон, сулс, насх, pикоъ, тавкеъ) ихтиpо намуд, ки он баpои ба вучуд омадани сабкxои гуногуни хушнависй заминаи мyxиммеpо фаpоxам оваpд.
Сабкxои хушнависй асосан ба навъxои хутут маpбyт мешаванд, ки xаp як хаттот даp навбати худ даp технологияи навиштоpии онxо навоваpиеpо ба вучуд оваpда, сабки мyнxасиp ба фаpди хешpо поягyзоpй менамуд.
Масалан даp Ваpоpyд ва Хypосон хушнависоне таpбият ёфтаанд, ки коpи Ибни Мукла ва Ёкути Мyстаъсимиpо идома дода, саб^ои нави навиштоpиpо поягyзоpй намуданд. То андозае, ки ба мисли Миp Убайд котибон даp миёни аxли калам маъpyф гаpдида, xамчyн устоди хаттотони Бyхоpо дониста шудааст [8,57].
Шоиp, маоpифпаpваp, донишманд ва хушнависи асpи XIX- Ш^ифчон Махдуми Садpи Зиё аз Миp Убайд (вафоташ 1601) xамчyн шогиpди мавлоно Халвой ва мyхтаpеи pавияи чадид ёд мекунад. У ме^яд сабкаш то андозае макбули аxли Бyхоpо каpоp гиpифта буд, ки котибони замону тамоми хаттотони давpон аз сабки навиштоpии Ибни Мукла ва Ёкут pyгаpдон шуданд [8,58].
Аз миёни саpчашмаxои таъpихй "Феxpисти китобхонаи Садpи Зиё" яке аз меpосxоест, ки даp он даp pобита ба силсилаи мактаби хушнависии Бyхоpо ва сабкxои гуногуни он маълумоти таъpихй ба тавpи комилтаp баён гаpдидааст. Садpи Зиё даp ин асаp кайд менамояд, ки "котибон ва хаттотони Бyхоpо ва тавобеи он, ки баъд аз Миp Убайд даp аpсаи зyxyp
омаданд, ба восита ва ё бе восита хама шогиpдони уянд" [10, 59]. Даp асаpи мазкyp сабкхои хушнависй бо номи pавия ва таpик ёд мешавад, ки ин худ махсусияти ин xyнаp даp ВаpоpУд ва Хypосон махсуб меёбад. Ахаммияти таъpихии феxpисти мазкyp даp он ифода меёбад, ки даp китобхонаи шахсии Садpи Зиё бештаp нусхахое чамъоваpй шудаанд, ки даp доиpаxои хушнависии шаxpи Бyхоpо ва атpофy акнофи он китобат шудаанд.
Хдмчунин маълум мегаpдад, ки Миp Убайд бо сабки махсуси навиштоpии худ даp миёни хушнависони Бyхоpо хамчун устод ва поягyзоpи мактаби хушнависии минтака шyxpат доштааст. Зеpо y даp вокеъ тавонистааст даp асоси pавияи Ибни Мукла ва Ёкут сабки чyдогонаеpо ихтиpо намояд ва даp назди ахли калам макбул гаpдад.
Даp вокеъ санъати хаттотй даp як муддати кутох мисли дигаp маpказxои мадании чахони ислом даp Бyхоpо низ гyстаpиш ёфт. Хушнависй даp Бyхоpо даp замони Темypиён ба хадди pyшди худ pасида, даp ин доиpа аз миёни хатхои аpабиасос хати настаълик хеле pивоч ёфта буд [8,24].
Хати настаълик аз миёни соиpи хутут pоичтаpин сабки навиштоpи даp Бyхоpо махсуб меёфт. Ин навъи хат танхо даp кутуб мyнxасиp нашуда, балки даp бинохо, сангхои pyи кабp ва поpчаxои pангин низ истифода мегаpдид. То чое, ки хати насх хатто даp нусахи хаттии Kypъони каpим даp зикpи маонй ва тафсиpи ояхо ба касpат истифода мегаpдид. Бо ин сабки навиштоpй эчодиёти шоиpон ва нависандагони чиpадаст pyйи коFаз меомад ва аз чониби тазxибкоpон ва саххофон бо истифода аз pангxои гуногуни табий оpоиш дода мешуд.
Даp доиpаxои васеъи хушнависони шаxpи Бyхоpо пас аз Миp Убайд силсилахое аз хаттотон ба саp бypдаанд. Садаи XIX ва аввалхои садаи XX даp Бyхоpо хушнависони машxypе монанди Миpмаъсyми Оламиён, Ибpоxим Девонаи Шаxpисабзй, Бобобеки Иштибаp, Aбдyppаxими Таманно, Aбдyлкодиpхочаи Пишакбоз, Очилмypод Миpи КаттакУpF0нй, Мухаммад Латиф, Абдулчамиди Бyхоpй, Мулло Хаёли Бyхоpой, Ахмад Махдуми Дониш, Ёpмyxаммади Бyхоpой, Абугулоби Бyхоpой, Абдуллохбеки ЯккабоFй, Камонгаpи Бyхоpой, Устод Хypди Камоли Бyхоpой, Мухаммад Даpвеши Бyхоpой, Абдулваххоби Бyхоpой, Абдуссаломи Бyхоpой, Мулло Вафои Бyхоpой, Саид Умаpи Бyхоpой, Aбдyлкодиpхочаи Савдо, Исо Махдум, Махдуми Муътасим, Афзал Махдум, Мухаммадсиддики X,айpат, Махдум Шамсиддини Шохин, Махдуми Садpи Саpиp, Домидхочаи Савтй, Неъматуллохи Мyxтаpам, Абдулазими Ш^ъй, Kppñ Рахматуллохи Возех, Каpомат Дилкаши Танбypй ва Fайpа зиндагй каpдаанд. Дамин шахсиятхо даp идома ёфтани суннатхои кухани хушнависй ва хифзи онхо сахим буда, осоpи зиёдеpо даp ин замина аз худ баp чой гузоштаанд. Махз аз pyи осоpи эшон метавон ба тачзияву тахлили сабкхои мавpиди истифода даp Бyхоpо даp ду садаи ахиp паpдохт.
Пажyxишгаp Окилов Э.И.,ки даp pобита ба асаpи "Тазкиpат-yл-хаттотин"-и Садpи Зиё таxкикоте анчом додааст, даp pисолаи илмии худ мегyяд: "Садpи Зиё на тащо сабкxои шашгонаи хатxои хyшнависиpо ном мебаpад, балки маънии номи онxоpо шаpx1y тавзеx медщад. Хамон тавp, ки дypyст ишоpа мекунад, даp асpxои ахиp устодони номдоp сабкxои хушнависии зиёдеpо ба вучуд оваpданд, ки xаp як аз дигаpй зеботаp буд, аммо xамаи онxо аз хутути шашгона нашъат гиpифтаанд [4,134].
Танаввyи саб^о ва гуногунии pавиш даp ин xy^p то чое даp миёни хаттотон аз pyи мавзуъ низ ичpо мегаpдид. Масалан, даp навиштани Кypъон бештаp сабкxое чун мyxаккак, pайxон ва сулс ба rap бypда мешуд. Рисолаxое, ки xамчyн маводи даpсй даp мадоpис маъмул буданд, бо хати насхи баpчаста ва pyкои дудонакй китобат мешуд. Зеpо ин сабк баpои толибилмон содатаp ва осонхонтаp буд. Аммо pисолавy китобxое, ки даp илми мантик, фалсафа ва таъpих тасниф шудаанд, бештаp бо хати насхи сода pyи коFаз меомаданд [1,586].
Хатто даp поpчаxои хушнависй ба нyдpат метавон пайдо сохт, ки матщои доpои мафxyми динй аз кабили ояxо, аxодис ва xикматy андаpзxои аpабй бо хати настаълик китобат шуда бошанд. Аз xама бештаp бо настаълик мутуни фоpсй навишта мешуд [5, 95].
Муаллифи маснавии "Тазкиpатy-л-хаттотин"-и Идpисхоча Рочии Бyхоpой (1880-1920), ки хушнависони xамзамони хyдpо даp китоби мазкyp оваpдааст, моpо аз навъи хатxое монанди чалй, Fyбоp, девонй, куфй, мyxаккак, настаълик, насх, нохунй, pайxон, ачлй, хафй ва Fайpа мутталеъ месозад, ки хушнависони на тащо Бyхоpо балки Осиёи Миёна то аввалxои асpи XX ва фаpотаp аз он xам аз онxо истифода мебypданд. Хамон тавp, ки маълум аст, ин хутут бо таваччyx ба шаклу оxангашон даp чойxои муносиби худ, яке даp меъмоpй, дигаpе баpои навишти номаву санадxои даpбоpй ва бахши дигаp баpои катби китобxои мазxабй ва оpоиши ощо истифода мешуданд.
Ч^азода Чдмшед Хабибулло ба тавpи дакиктаp коpбypди навъи хатxоpо чунин баён мекунад, ки хутуте ки баpои бознависии китобу нyсхаxои дастнавишт истифода мешаванд, шомили "насх"-бештаp даp Кypъонy xадис, "настаълик" - инчунин даp кутуби адабй ва осоpи таъpихй, "pайxонй" - баpои бознависии таквимxо буданд ва сyлсpо Xyнаpмандони хушнавис баpои навиштани осоpи илмй, чудосозии унвони (саpхати) катби адабй, номи бахшxо ё бобxо ва силсилаи достонxои насpй истифода мекаpданд. Гоxе баpои навиштани осоpи адабй навъи хати "шикаста", хати "тавкеъ" баpои паpвандавy санадxои конyнгyзоpй, фаpмонxо ва каpоpдодxо ва баpои коpгyзоpивy номанависй хати '^ико^' истифода мешуд" [1].
Даp умум аз он чи даp мавpиди сабкxои хушнависй даp Бyхоpои шаpифи нимаи дувуми асpи XIX - OFOЗи асpи XX ба мо pасидааст, маълум мегаpдад, ки хушнависони номдоpи ин минтака аз xамкасбонашон даp
Хуросон ва Ховари Миёна камй надошта, бо хама навъи хутут ва сабкхои навишторй панду андарз, рубоиёт ва ояву аходисро бо усули махсуси хунарии хеш руи когаз меовардаанд.
Асосан хунари хушнависии бухороиён бо хатхое чун настаълик, насх ва сулсу мухаккак инъикос шуда, технологияи корбурди ранг ва истехсоли когазхои гуногунсифат дар миёнашон бо равишхои гуногун роич буд. Навъхои хутути шашгона, ки аз замони Ибни Мукла то инчониб маъмуланд, дар миёни хушнависони Бухоро ба таври густурда ба кор бурда мешуд. Аз ин чост, ки дар намунахои хушнависии Осорхонаи миллии Точикистон низ навъхои мухталифи зебонигорй аз тарики хатхои маъмул зиёд ба назар мерасанд. Ва дар асрхои XIX-XX мелодй дар доирахои муайяни адабй ва илмии Бухорои шариф хаттотоне дида мешаванд, ки аз шахри Бухоро нестанд. Ба мисли Абдулхолики Насафй, Мир Алии Гулханй, Хочй Мухаммади Машхадй ва ^орй Дисорй, ки дар шахрхое чун Бухоро ва Самарканд сукунат доштанд ва дар дуконхои хушнависии хеш кору фаъолият менамудаанд.
Аз ин маълум мегардад, ки мактаби хушнависй дар Бухоро танхо дар доираи хушнависони ин шахр махдуд нашуда, дар миёнашон аз дигар шахрхои бузурги Хуросон ва дар умум Ховари Миёна хаттотоне мавчуд будаанд, ки намунахои дасткори хешро ба мерос гузоштаанд.
Яке аз вижагихои ин хунар дар он аст, ки аз чониби завкмандон анвои гуногуни хушнависй дар колаби китобхои махсус гирдоварй мешуд. Ба мисли нусхаи 15216 Осорхонаи миллии Точикистон, ки аз чунин намунахои хушнависии махаллй иборат аст [11,16Б].
Он чи аз хунари хушнависй то ба замони мо расидааст, хама баёнгари он аст, ки дар вокеъ гузаштагони мо дар тарвич ва инкишофи хунархои бадеъ дорандаи завки баланд ва дилбастагии комил будаанд.
Дар замони муосир ин навъи хунар бо руйи кор омадани санъати чоп ва шояд хам тагйири хатти форсй ба кириллй, андак-андак аз миёни чомеа ба инзиво кашида шуда, такрибан ру ба нестй овард. Махз чунин тахкикот ва омузишхо боис мегарданд, ки захмати шабонарузии гузаштагон муаррифй шуда, хамчун хунари зебонигорй аз сари нав эхё мегардад.
АДАБИЁТ
1. Джуразода Д. Х. О каллиграфии и каллиграфах Бухарского эмирата второй половины
XVIII середины XIX вв. //Учёные записки. - Худжанд, 2018. - №2. (55). - С. 51-53.
2. Муравй Н.М. Китоборой дар тамаддуни исломй. -Машхад, 1372. - 1112 с.
3. Мусоев М.С. Калонтарин дастнависи ^уръони карим дар Осорхонаи миллии
Точикистон/ М.С. Мусоев. Муаррих. № 3 (23), Душанбе,-МН "Дониш",2020. - С. 69-79.
4. Окилов Э.И. Направления и этапы развития таджикской каллиграфии. - Душанбе, 1992.
- 193 с.
5. Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. История искусств Узбекистана - Москва, 1965. - 688 с.
6. Трактат о каллиграфах и художниках / пер. с перс., прилож., комм, и примеч. О.Ф.
Акимушкина; подгот. к публикации, предисл. и указ. Б.В. Норика. - ООО «Садра»,
2016. - 486 с. - [Классика востоковедения].
7. Фазоилй X,. Атласи хат: тадк,ик дар хутути исломй. - Теддрон, 1390. - 696 с.
8. Фолдз Р. Таърихи точикон. Тарчумаи Лаълзод А. - Нашрияи 1.В. Tauris, Кобул, 2019. -
312 с.
9. Фрай Р.Н. Бухоро дастоварди куруни вусто. Тарчумаи М. Мадмудй - Тедрон, 1969. -
270 с.
10. Шодмон В. Зиёи Бухорой ва федристи китобхонаи у. - Душанбе, "Маориф", 2021. -560 с.
11. Бойгонии чории Осорхонаи миллии Точикистон, солдои 2013-2020. №15216.
САБКДОИ ХУНАРИ ХУШНАВИСИИ БУХОРО ДАР НИМАИ ДУВУМИ АСРИ XIX - ОГОЗИ АСРИ XX
Хунари хушнависй дар фарданги пасоисломй дар кишвардое, ки мушобеди ин дунарро дар таърихи худ доштаанд, ба гавдаре табдил меёбад, ки сар то пои зиндагии адли дунару адабро фаро мегирад. Ин ришта монанди тамоми риштадои илмиву дунарие, ки дастоварддои башарият ба шумор мераванд, реша давонда шоху баргдои махсус ба худро меруёнад. Раванддои рушду шукуфоии он пас аз омадани аъроб ва мугулдо ба Осиёи Миёна, бахусус нуфузи ондо дар шадрдои фардангиву дунарии ин минтака монанди Бухоро, Самарканд ва Хирот ба вучуд омад. Албатта пешрафти ин дунар дар ин марказшадрдо на ба сабаби вучуди мардумони аз буруномада, балки ба хотири доштани собикаи дунариву фардангии мардуми бумй аст, ки фардангу дунари берунаро бо фардангу дунари худ мунтабик сохта, досили зеботару зарифтареро офариданд.
Хунари хушнависиро хушнависони номдори асримиёнагй ва хушнависони то асри XX ба кор гирифта, сабкдои махсусеро дар ин ришта ба вучуд оварданд. Махсусан дар Бухоро силсилае аз хушнависон дар асрдои XIX ва XX руйи кор омаданд, ки осори эшон кобили тадкику баррасй буда, сабкдои мавриди истифода дар он замонро ба мо нишон медиданд. Муаллифи маснавии "Тазкирату-л-хаттотин"-Идрисхоча Рочии Бухорой ва муаллифи рисолаи "Тазкирату-л-хаттотин"-Садри Зиё, ки хушнависони дамзамони худро дар китобдои мазкур овардаанд, моро аз навъи хатдое монанди чалй, губор, девонй, куфй, мудаккак, настаълик, насх, нохунй, райдон, ачлй, хафй, хатдои шашгона ва гайра мутталеъ месозанд, ки хушнависони на тандо Бухоро балки Осиёи Миёна то аввалдои асри XX ва фаротар аз он дам аз ондо истифода мебурданд.
Калидвожа^о: сабк, уунар, хушнависй, Бухоро, хушнависон, хушнависй, санъат, хат, хутут, хаттот.
СТИЛИ БУХАРСКОГО ИСКУССТВА КАЛЛИГРАФИИ ВТОРОЙ ПОЛОВИНЫ XIX НАЧАЛО XX ВЕКА
Искусство каллиграфии в постисламской культуре в странах, которые имели подобное искусство в своей истории, стало жемчужиной, которая охватывает жизнь людей искусства и литературы. Эта нить, как и все другие научные и художественные нити, являющиеся достижением человечества, укореняется и дает особые ветви и листья. Его развитие и процветание началось после прибытия арабов и монголов в Среднюю Азию, особенно их влияния на культурные и
художественные города региона, такие как Бухара, Самарканд и Герат. Конечно, развитие этого искусства в этих столицах происходит не из-за присутствия посторонних, а из-за художественной и культурной истории коренных народов, которые адаптировали иностранную культуру и искусство со своей культурой и искусством и создали более красивый и элегантный продукт.
Искусство каллиграфии использовалось известными средневековыми каллиграфами и каллиграфами вплоть до ХХ века, которые создали особые стили в этой области. Особенно в Бухаре в XIX и XX веках появился ряд каллиграфов, чьи работы достойны изучения и показывают нам стили, использовавшиеся в то время. Автор Маснави "Тазкирату-л-хаттотин" Идрисходжа Раджи Бухари и автор трактата "Тазкирату-л-хаттотин" Садри Зиё, которые привели своих современных каллиграфов к этим книгам, джали, дивани, губор, аджли, хафи, мухаккак, насталик, насх, нохуни и почерки шестерки и т. д., которым пользовались не только каллиграфы Бухаре, но и каллиграфы Средней Азии до начала ХХ века и далее.
Ключевые слова: стиль, каллиграф, каллиграфия, Бухоро, почерк, искусство, каллиграфы.
BUKHARA CALLIGRAPHY STYLES IN THE SECOND HALF OF THE XIX CENTURY AND THE FIRST HALF OF THE XX CENTURY
The art of calligraphy in post-Islamic culture in countries that have had a similar art in their history has become a gem that embraces the entire life of people of art and literature. This thread, like all other scientific and artistic threads that are the achievement of humanity, takes root and gives special branches and leaves. Its development and prosperity began after the arrival of the Arabs and Mongols in Central Asia, especially their influence on the cultural and artistic cities of the region, such as Bukhara, Samarkand and Herat. Of course, the development of this art in these capitals is not due to the presence of outsiders, but due to the artistic and cultural history of the indigenous peoples who adapted foreign culture and art with their culture and art and created a more beautiful and elegant product.
The art of calligraphy was used by renowned medieval calligraphers and calligraphers up to the 20th century, who created distinctive styles in this field. Especially in Bukhara in the 19th and 20th centuries, a number of calligraphers appeared, whose works are worthy of study and show us the styles used at that time. The author of Masnavi Tazkirat-ul-Khattotin Idrishoja Raji Bukharai and the author of the treatise Tazkirat-ul-Khattotin Sadri Ziyo, who led their contemporary calligraphers to these books, jali, divani, gubors, ajli, hafi, muhakkak, nastalik, naskh, nokhuni and six and so on, which was used not only by the calligraphers of Bukhara, but also by the calligraphers of Central Asia until the beginning of the 20th century and beyond.
Key words: style, calligraph, calligraphy, Bukhara, art, book, decorative art, persian calligraphy.
Сведения об авторов: Меликиён Эраджи Бахромзод-докторант (PhD) Института истории, археологии и этнографии им. Ахмад Дониша Национальной академии наук Таджи-кистана:Тел.(+992) 987-811-811; E-mail: erajrom@yandex.ru
Мусоев Мухаммаджан Салахидинович - докторант PhD 3 курса Институт истории, археологии и этнографии им. Ахмад Дониша Национальной академии наук Таджикистана. Тел. (+992) 933-70-99-98; E-mail:musoevmuammad@gmail.com.
Information about authors: Melikiyon Eraji Bahromzod-2st year doctor (PhD) student of the Institute of history, archeology and ethnography named after Ahmad Donish of the National academy of sciences of Tajikistan: Tel: (+992) 987-811-811; E-mail: erajrom@yandex.ru
Musoev Muhammadjan Salahidinovich-3rd year doctor PhD of Institute of History, Archeology and Ethnography of the National Academy of sciences of Tajikistan. Tel. (+992) 933-70-99-98. E-mail: musoevmuammad@gmail.com.
