CC BY
1УДК 372.853
STEAM TaHSiLiNiN ЭНЭМГУУЭТГ FiZiKA FONNiNiN T9DRiSiND9 STEAM
TEXNOLOGiYALARININ ROLU
MANSUROVA LAL9 AZAD QIZI
ADPU-nun Fizika fakultasinin Fizikanin tadrisi texnologiyasi kafedrasinin muallimi
M9MM9DLi CiNARa ARAZ QIZI
ADPU-nun STEAM Markazinin muallimi
Annotasiya: STEAM tahsili, §agirdlara muxtalif elmi sahalari birla§dirarakpraktiki va yaradici yana§malarla problemlari hall etmaya imkan taniyir. Bu yana§ma, §agirdlarin analitik du§unma bacariqlarini va amakda§liq qabiliyyatlarini inki§af etdirir, elaca da onlarin galacak i§ bazarina hazirligmi tamin edir. Muasir texnologiyalarin inki§afi, xususan suni intellekt va robototexnika kimi sahalarda STEAM tahsilini daha da vacib edir. STEAM tahsili hamginin, §agirdlarin innovativ du§unma va galacak texnoloji inki§aflara uygunla§ma bacariqlarini artirir, bu da onlari galacak i§ dunyasina hazirlayir. Bu metodun ahamiyyati, galacakda texniki va yaradici pe§alara olan talabatin artmasi ila daha da artacaqdir.
Agar sozlw. STEAM talim metodu, fanlararasi yana§ma, innovasiya va kreativlik, praktiki tatbiq, interaktiv tahsil, texnoloji inki§af
Аннотация: Образование STEAM позволяет учащимся решать проблемы практическим и творческим подходом, объединяя различные научные области. Этот подход развивает у студентов навыки аналитического мышления и способности к сотрудничеству, а также готовит их к будущему рынку труда. Достижения в области современных технологий, особенно в таких областях, как искусственный интеллект и робототехника, делают образование STEAM еще более важным. Образование STEAM также улучшает способность учащихся мыслить инновационно и адаптироваться к будущим технологическим разработкам, что готовит их к будущей сфере труда. Значимость этого метода будет возрастать в будущем с ростом спроса на технические и творческие профессии.
Ключевые слова: метод обучения STEAM, междисциплинарный подход, инновации и креативность, практическое применение, интерактивное образование, технологическое развитие.
STEAM talim metodu yeniliklarin asasini ta§kil edan bir metoddur.
Muasir dunyada, son illar arzinda yaradici va ya intellektual i§la bagli sahalarda boyuk ahamiyyat kasb edan bir 9ox yeniliklar meydana 9ixmi§dir. Dunyanin bir 9ox olkalarinda iqtisadiyyatin inki§afi u9un ri9aq rolunu oynayan informasiya-kommunikasiya texnologiyalari, kreativ sahalar dayi§ikliklara maruz qalmi§dir. Tabii ki, qlobal dayi§ikliklara ehtiyac meyllari tahsil sisteminin inki§afina tasir gostarmi§dir. 9gar avvallar bu metodun tatbiqi ila asasan riyaziyyat va muhandislik istiqamati inki§af edirdisa, indi proqrama incasanat va yaradiciliq fanlarinin daxil edilmasi zarurati yaranmi§dir.
AB§ va Avropada STEAM tahsili populyarliq zirvasindadir. Bir 9ox qabaqcil tadqiqat9ilar onun ganc naslin asl galacayi olduguna inanirlar. STEAM abbreviaturasi a§agidakilari ifada edir: elm, texnologiya, muhandislik, incasanat va riyaziyyat. Hazirda bu istiqamatlar an 9ox talab olunan sahalar sirasindadir. STEAM texniki va tabiat elmlarini, muhandislik, riyaziyyat va incasanati birla§diran innovativ tadris metodudur.
ilk dafa olaraq STEAM metodu AB§-da muzakira edilmaya ba§lanilmi§di. Bazi maktablar mazunlarinin karyera inki§afi ila bagli sorgu va daha sonra ara§dirma apararaq, tabiat, riyaziyyat, texnoloji elmlari va muhandisliyi qrupla§dirmaq qararina galdilar. Belalikla, STEM tahsil sistemi formala§di. Daha sonra ba§qa bir istiqamat alava edildi - incasanat (Art) va yeni STEAM metodu
meydana 9ixdi. Amerika maktablarinda muallimlar inanirdilar ki, bu fanlar uzra biliklar talabalara pe§akar mutaxassis olmaga komak eda bilar. Naticada talabalar yeni malumatlari almaga havasli olacaqlar, 9unki onlar darhal onu praktikada tatbiq eda bilacaklar.
Muasir dunyamizda STEAM metodunun tahsil muhitinda tatbiqina boyuk talabat var. Bu onunla baglidir ki, tezlikla dunyada ham ma§inqayirma, ham da yuksak texnologiyali sanaye sahalarinda kaskin mutaxassis 9ati§mazligi yaranacaq. Hazirda tabiat elmlari, texnologiya va muhandislik arasinda inteqrasiya var, ona gora da bu elmlarin kasi§masinda populyarliq zirvasinda olacaq yeni ixtisaslar yaranacaq, masalan, bio- va nanotexnologiyalar sahasinda mutaxassislar, DATA muhandislari, proqram9ilar. Bu pe§alar muasir mutaxassislarin ehtiyac duydugu hartarafli talim va biliklara yiyalanmaya imkan veracakdir.
Tabii ki, tahsil sistemi camiyyatin bu talabina cavab vermalidir. Hal-hazirda, ganc nasil u9un alava tahsilin 9ox muxtalif sahalari var, masalan, proqramla§dirma, robototexnika va modella§dirma darnaklari. Bununla bela, bu sahanin tadqiqat9ilari hesab edirlar ki, texnika va elm sahasinda muayyan biliklar azdir, digar tahsil fanlari ila fanlararasi qar§iliqli alaqa zaruridir. STEAM metodu istifada edildikda, muxtalif movzu sahalarini inteqrasiya etmaya imkan yaranir. §agirdlar elm alamina daxil olub, praktiki tatbiq edarak, elmi metodlari manimsadiklari qari§iq muhita du§urlar.
Dunyada iqtisadiyyatin raqamsalla§masi bizi yeni talim metodlari axtarmaga vadar edir. Dunyada istifada olunan muxtalif texnologiyalar tadris prosesinda metodlarin yaranmasina gatirib 9ixarir. STEAM texnologiyalarina asaslanan layihalar §agirdlarin yaradiciliq qabiliyyatlarinin formala§masina oz musbat tasirini gostarir. Maqsad umumtahsil maktablarinda fizika fanninin tadrisinda §agirdlarin STEAM texnologiyasinin rolunu ara§dirmaqdir. Fizikanin tadrisi prossesinda STEAM tahsil texnologiyasindan istifada §agirdlarin mustaqil olaraq tafakkurun inki§afina §arait yaradir, movzularin daha mukammal manimsanilmasina dastak olur.
STEAM texnologiyalari tahsilda faal §akilda istifada olunur, ancaq onun asas tadris prosesinda istifadasi praktiki olaraq oyranilmami§dir. Bu gun STEAM tahsili inki§af edir, fanlararasi va tatbiqi yana§manin istifadasina, elaca da butun be§ sahanin vahid tahsil formasinda inteqrasiyasina asaslanir. Elm - tabiat elmlari - bu istiqamat fizika va astronomiyada eksperimental tap§iriqlarin yerina yetirilmasi yolu ila hayata ke9irilir ki, bu da §agirdlari oz biliklarini praktiki §akilda hayata ke9irmaya imkan verir. Fizika fanni insan hayatina an yaxin olmasi ila se9ilir va bir elm kimi fizika birba§a praktiki istiqamata malikdir. Bununla bela, oyranmaya muxtalif yana§malardan istifada edarak, bugunku §agirdlari oxumaga havaslandirmak va maraqlandirmaq 9ox 9atindir. Bu gun fizika darsinin mazmunu dayi§dirilir, interaktiv avadanliqdan istifada edilarak dars prosesi daha maraqli va aylancali olur, 9unki video va taqdimatlardan alava virtual laboratoriyalardan istifada olunur.Umumtahsil maktab laboratoriyalarinda aparilan fizika tacrubalari asanliqla STEAM tahsili metodlari kimi tasnif edila bilar. Fizika darsinin tadrisi prossesinda texnologiya istiqamati komputer texnologiyasindan istifada etmakla hayata ke9irilir.
• Kreativlik va innovasiya: STEAM tahsili yaradici yana§mani ta§viq edir. Masalan, texnologiya va incasanati birla§dirarak, §agirdlar yeni hallar va layihalar yarada bilirlar. Bu da onlarin problemlari farqli perspektivdan dayarlandira bilmasina §arait yaradir.
• Real hayat problemlarinin halli: STEAM sahalari bir-birini dastakladiyi u9un §agirdlar real hayatda qar§ila§diqlari problemlari daha asanliqla hall etmayi oyranirlar. Masalan, elm va muhandislik biliklarini incasanat va texnologiya ila birla§dirarak, daha effektiv hall yollari yarada bilirlar.
• dmak bazari talablarina hazirliq: Texnoloji inki§af i§ dunyasinda STEAM sahalarina olan talabati artirir. Bu sahalarda tahsil alan §agirdlar galacakda daha yuksak maa§li va maraqli i§lara sahib ola bilirlar.
• Analitik du^unma va amakda^liq bacarigi: STEAM tahsili §agirdlarda analitik du§unma va komanda ila i§lamak bacariqlarini inki§af etdirir. Bu, onlarin ham akademik muvaffaqiyyatina, ham da §axsi inki§afina musbat tasir gostarir.
• Galacak Perspektivlar Daha 9ox STEAM maktabi va kurslari: Galacakda STEAM tahsilina daha 9ox yatirim edilacak. Bir 9ox olkada xususi STEAM maktablari va kurslari ta§kil olunmaga
baçlayib va bu sahada daha çox ta§abbüslar gözlanilir.. Texnoloji intensiv peçalara hazirliq: Robot texnologiyasi, süni intellekt, 3D çap kimi sahalarda peçakar i§çi talabi artir. STEAM tahsili bu sahalara olan maragi artirir va talabalara galacayin texnoloji imkanlarina hazir olmaq ûçûn zaruri bilik va bacariqlar qazandirir. Uçaqlarda va ganclarda ictimai masuliyyatin Artirilmasi: STEAM tahsili ganclara yalniz texniki biliklar vermir, eyni zamanda onlarin ekoloji, ictimai va etik problemlara daha hassas olmasini tamin edir. Masalan, mühandislik layihalarinda ekoloji masuliyyatin nazara alinmasi öyradilir.
Dünyada istifada olunan müxtalif texnologiyalar tadris prosesinda metodlarin yaranmasina gatirib çixarir. STEAM texnologiyalarina asaslanan layihalar §agirdlarin yaradiciliq qabiliyyatlarinin formalaçmasina öz müsbat tasirini göstarir.Maqsad ümumtahsil maktablarinda fizika fanninin tadrisinda çagirdlarin STEAM texnologiyasinin rolunu araçdirmaqdir. Fizikanin tadrisi prossesinda STEAM tahsil texnologiyasindan istifada çagirdlarin müstaqil olaraq tafakkürün inkiçafina çarait yaradir, mövzularin daha mükammal manimsanilmasina dastak olur.
STEAM texnologiyalari tahsilda faal çakilda istifada olunur, ancaq onun asas tadris prosesinda istifadasi praktiki olaraq öyranilmami§dir. Bu gün STEAM tahsili inkiçaf edir, fanlararasi va tatbiqi yanaçmanin istifadasina, elaca da bütün be§ sahanin vahid tahsil formasinda inteqrasiyasina asaslanir. Elm - tabiat elmlari - bu istiqamat fizika va astronomiyada eksperimental tapçiriqlarin yerina yetirilmasi yolu ila hayata keçirilir ki, bu da çagirdlari öz biliklarini praktiki çakilda hayata keçirmaya imkan verir. Fizika fanni insan hayatina an yaxin olmasi ila seçilir va bir elm kimi fizika birbaça praktiki istiqamata malikdir. Bununla bela, öyranmaya müxtalif yanaçmalardan istifada edarak, bugünkü çagirdlari oxumaga havaslandirmak va maraqlandirmaq çox çatindir. Bu gün fizika darsinin mazmunu dayiçdirilir, interaktiv avadanliqdan istifada edilarak dars prosesi daha maraqli va aylancali olur, çünki video va taqdimatlardan alava virtual laboratoriyalardan istifada olunur.Ümumtahsil maktab laboratoriyalarinda aparilan fizika tacrübalari asanliqla STEAM tahsili metodlari kimi tasnif edila bilar.Fizika darsinin tadrisi prossesinda texnologiya istiqamati kompüter texnologiyasindan istifada etmakla hayata keçirilir.
Tahsil sisteminin funksiyasinin böyük bir hissasi talabalari galacak i§çi qüvvasina olan talabatin ödanilmasina hazirlamaqdir.
Buna göra STEAM tahsili çox vacibdir. §agirdlar dünyani maraq, oyun va praktiki öyranma yolu ila kaf edirlar. Va kim bilir, onlarin tapdiqlari növbati yanaçma STEAM karyerasinin formalaçmasina sabab ola bilar. Çatin olan taraf ondan ibaratdir ki, bir çox STEAM yanaçmasi talab edan sahalar daim inkiçaf edir va biz i§ yerlarinin galacayini proqnozlaçdira bilmasak da, çagirdlara bu içlarda ugur qazanmaq ^ün lazim olan bilik va bacariqlari qazanmaqda kömak eda bilarik. Maqsad çagirdlara real dünya problemlarini hall etmak ^ün real hayat tacrübasi qazanmalarina kömak etmakdir.
STEAM layihalari onlari dizayn dü§ünca prosesina calb edir, tadqiqat, müsahiba, prototiplaçdirma, sinaqdan keçirma va ideyalar irali sürmak kimi mühüm bacariqlari öyradir.
STEM layihalarinin incasanatla çaxalandirilmasi takca hartarafli tahsil üçün vacib deyil, ham da talabalarin maragini artirir.
Qabaqcil STEAM müallimlari qeyd edir ki, yalniz mazmuna asaslanan bacariqlardan ba§qa, talabalar bu tip layihalar vasitasila maçgulluq bacariqlari da alda edirlar. Sinifda tarafdaçliqliq sayasinda talabalar güclü komanda qurmaq tacrübasi ila orta maktabdan mazun olurlar.
STEAM tahsilinin ahamiyyati va galacak perspektivlari müasir dünyada texnologiya, mühandislik va elmin süratla inkiçaf etdiyi bir dövrda, STEAM (Science, Technology, Engineering, Art, Mathematics) tahsili ganclar ^ün yeni bacariqlar qazanma va dünyagörü§larini geniçlandirma baximindan mühüm rol oynayir. Bu model klassik tahsil metodlarindan farqli olaraq, öyranmaya yaradici yanaçmani dastaklayir va müxtalif elmi sahalari birlaçdirarak çagirdlara kompleks dü§ünma qabiliyyatini açilayir. STEAM tahsilinin ahamiyyati.
Ümumtahsil maktablarinin VIII sinif fizika kursinda "Elektrik yükü. Elektrik sahasi" va "Elektrik carayani" tadris vahidinda olan mövzularin tadrisi zamani STEAM- texnologiyasinin tadbiqi §agirdlarin mövzulari daha mükammal manimsamasina kömak edir. [1] "Elektrik mühandislik
dasti" va "Ya§il enerjidan" istifada bu darsi daha effektiv edacak. Nümuna olaraq "Güna§ lampasi" layihasina nazar salaq. Χin maqsadi Güna§ batareyasi vasitasila Güna§ lampasinin yanmasini tamin etmakdir. Bunun ûçûn dastin içarisindan ikili- Snap baglayici, ûçlû-Snap baglayici, Güna§ batareyasi, 2 ad batareya barkidicisi lazimdir. Elektrik açarini qapali vaziyyata gatirik, Güna§ batareyasinin üzarina Güna§ §üalarinin (va ya 100Vt va ondan daha yüksak garginlikla içlayan elektrik lampasi içigi) dü§masini tamin edirik va naticada lampa içiqlanir.
Çakil 1. Gunaç lampasinin i^iqlandinlmasinda dovranin qurulmasi sxemi
9D9BÎYYAT
1. M.Murquzov, R.Abdurazaqov, R.9liyev, D.0liyeva. Fizika -8. Darslik. Baki.2019.
2. Анисимова, Т.И. STEAM-образование как инновационная технология для Индустрии 4.0 / Т.И.Анисимова, О.В.Шатунова, Ф.М.Сабирова // Научный диалог. - 2018. - № 11. - С. 322332.
3. Ведущие вузы объединили усилия по созданию инновационной образовательной площадки «STEAM Академии 2030» [Сайт]. - URL: https://pikabu.ru (дата обращения: 15.11.2021)
4. The science of effective mentorship in STEMM 2019 / ed. by A. Byars-Winston, M. Lund Dahlberg. Washington DC: The National Academies Press, 2019. https://doi.org/10.17226/25568
