CC BY
6ÜMUMTÖHSiL M9KT9BL9RENDЭ STEAM TÖHSiLiNiN M9QS9Di УЭ
N9TiC9L9Ri
MANSUROVA LAL9 AZAD QIZI
ADPU, Fizika fakultasi, FTT -kafedrasinda müallim
Xülass:Maqala müasir dövürda ümumtdhsil maktablarinda tadris prosesi gargivasinda innovativ tadrisin layihasina asaslanan STEAM tahsilina hasr edilmi§dir. Tadrisa bu yana§manin samaraliliyi tahsil prosesinda müxtalif bilik sahalari arasinda inteqrasiyanin realla§dirilmasi ila baglidir.
Ümumtahsil maktablarinda STEAM talim metodu tahsilalanlarda maktab dövründan XXI asr bacariqlari formala§dirmaqla müstaqil hayata hazirlayir, hayati vardi§lar a§ilayir, galacak karyera-ixtisas va pe§a segimina düzgün istiqamatlandirir. Hamginin STEAM tahsili üzra pedaqoqlar layiha asasli talim planlarini hayata kegira bilarlar. Texnologiyalar müasir tadris materiallari kimi talabalarin amak bazarinda öz müqaddaratini tayin etmalarina kömak edir, onlari elmi-texniki faaliyyatlarin layihalandirilmasina va tadqiqina yönaldir. Tadqiqatin maqsadi innovativ talim metodlarindan biri kimi STEAM tahsilinin ahamiyyatini ara§dirmaq.
Agar sözlw. Ümumtahsil maktabi, STEAM, metod, bacariq, inki§af, maqsad.
innovativ talim metodlarindan biri kimi STEAM, getdikca inki§af etmi§ va etmakda olan ölkalarin tahsil sistemlarina daxil olmaqdadir. Bu tadris metodunda riyaziyyat, texnologiya, mühandislik, tabiat fannlarinin tadrisinin ayliqda yox, birlikda - inteqrasiyali §akilda hayata ke9rilmasi nazarda tutulur. Hal- hazirda an 9ox tatbiq olundugu ölkalar AB§, ingiltara, Finlandiya, gin, Koreya, Almaniya va s-dir. Ümumtahsil maktablarinda bu talim metodu ila qurulan darslar §agirdlar ü9ün daha maraqli va calbedici olur, onlar darslarda daha faal va havasla i§tirak edirlar. Qisaca qeyd etsak, ananavi metodlardan farqli olaraq tahsilalanlar taklif etdiyi problemli vaziyyatin halli ü9ün layiha ideyasi verir va STEAM müallimlari ila birga, müayyan müddati ahata edan layihanin icra plani qurulur. Son naticada, an müxtalif formalarda, müayyan problemlarin hallina yönalmi§ layiha mahsululu alda edilmi§ olur.
STEAM metodunun asas maqsadi tahsilalanlarda "XXI asr bacariqlari"ni formala§dirmaq va inki§af etdirmakla real hayat problemlarinin hallina nail olmaqdir. Bir par9asi oldugumuz raqamsal asrin talablarina uygunla§a bilmak ü9ün:
• XXI asr bacariqlarini özünda formala§dirmi§ mütaxassislara ehtiyac duyulur;
• istanilan bir ölka inki§af etmak, öz regionunda liderlik eda bilmak ü9ün mahz öz vatanda§larinin XXI asr bacariqlarinin inki§af etdirilmasina diqqat yetirir.
Bazi inki§af etmi§ ölkalarin tahsil sistemlarinda STEAM, proqramla§dirma, robotiks va s. kimi innovativ istiqamatlara üstünlük vermakdadirlar. STEAM metodikasi tahsilalanlara biliklari nazari olaraq deyil, mahz tatbiqi xüsusiyyatlarini a§karlayaraq 9atdirmagi hadaflayir. Bu zaman §agirdlar riyaziyyat va tabiat fanlarinida ara§dinb va tadqiq edarak manimsadiklari müxtalif malumatlari gündalik hayatlarinda qar§ilarina 9ixan müxtalif problemlara, müxtalif layihalarda tatbiq etmakla öz yaradiciliqlarini, komanda §akilinda i§lamak bacanqlarini, mantiqi tafakkürlarini, problem hall etma bacariqlarini inki§af etdirirlar. Eyni zamanda öyrandiklarini tatbiq etdiklari ü9ün öyrandiklari malumatlari daha yax§i manimsayir, daha uzun müddat onlarin yadda§inda qalir. Se9ilan problemlarin va icra olunan layihalarin real hayatla alaqali olmasina, eyni zamanda §agirdyönümlü olmasina xüsusi diqqat edilir.
Ümumtahsil maktablarinda STEAM talim metodu §agirdlarda maktab dövründan XXI asr bacariqlari formala§dirmaqla müstaqil hayata hazirlayir, hayati vardi§lar a§ilayir, galacak karyera-ixtisas va pe§a se9imina düzgün istiqamatlandirir. Mahz bu sabablardan tahsilalanlar özüna inam qazanir, xayallarini inki§af etdirir, müvaffaqiyyati dadmaq va yeni lik9i olmaq ü9ün can atirlar. gin STEAM tahsili markazinin rahbari Wang Su STEAM tahsilinin ahamiyyatini bela asaslandirir: "Biz innovativ ölka qurmaga 9ali§iriq. Ölkanin istedadlarinin a§karlanmasi va düzgün istiqamatda
yeti§dirilmasi bu i§in a9aridir. istedadlarin a§karlanmasi va yeti§dirilmasi isa tahsil sisteminin keyfiyyatindan asilidir. Bu sababdan STEAM tahsilinin veracayi töhfalar böyük ahamiyyat kasb edir". Dünya ölkalarinin tahsil sistemlarinin STEAM metoduna inteqrasiyasi a9iq §akilda görünür. Eyni zamanda tahsilin transformasiyasi istiqamatinda ta§kil edilan bir 9ox beynalxalq konfranslar, seminar va talimlar STEAM mazmununu ehtiva edir. Bu faaliyyatlarin aksariyyati artiq maariflandirici deyil, mahz ta§vi§la-birba§a tatbiq maqsadi da§imaqdadir. Tahsil sistemlarindaki dayi§iklik cahdlarinin kökünda ela STEAM metodunun falsafasi dayanir. Malumdur ki, 1957 -ci il 4 oktyabr Yerin ilk süni peyki "Sputnik-1" orbita buraxilmi§dir va hamin tarix ba§ariyyatin kosmik erasinin ba§langici sayilir. AB§ gecikmadan, 1958-ci ilda NASA-kosmik tadqiqatlar agentliyini yaradir. Mahz bundan sonra böyük ölkalarda fizika- riyaziyyat, kimya-biologiya va s. xüsusi tamayülla§mi§ tahsil müassisalarinin a9ilmasi mü§ahida olunur. Xüsusila, AB§ maktablarinda indi tabiat va texniki fanlarin inteqrasiyasi üzarinda qurulmu§ model darslar ba§ladilir. £ünki, har bir ölkanin inki§af göstaricilarindan an mühümü mahz elmi-texniki taraqqisidir.2009-2010-cu illardan AB§-da galacayin STEAM yönümlü ixtisas va pe§alari istiqamatinda karyera imkanlarinin qazanilmasi ü9ün bir 9ox stimulla§dirici tadbirlar hayata ke9irilmaya ba§layir.
STEAM tahsilinin falsafasinda, 4-cü sanaye inqilabi arafasinda har bir ölkanin elmi-texniki taraqqi, iqtisadi inki§af, insan kapitalinin formala§dirilmasi istaklarinin dayanir va STEAM -tahsilinin maqsadi XXI asrda 2030-cu il ü9ün hadaflanmi§ Avropa ölkalari STEM müallimlarinin yeti§dirilmasi, tahsilin müxtalif pilla va saviyyalari üzra STEM kurikulumlarinin formala§dinlmasi, STEAM müallimlari arasinda praktik amakda§liga, tacrüba mübadilasina nail olmaq ü9ün Scientix, STEAM Aliance, STEAM PD kimi nahang onlayn §abakalari qurur. Eyni istaklari asas tutaraq, innovativ STEAM metodunun ölkamizin tahsil sisteminda tatbiqini zaruri va qa9inilmazdir.
Ümumtahsil maktablarinda tahsilalanlarin talim tap§iriqlarinin halli prosesinda innovativ yaradiciligi inki§af etdirmak va elmi,texnoloji taraqqinin sosial va etik aspektlari haqqinda tasavvürlari formala§dirmaqdir. Bundan alava talim prosesinda tadqiqat apara bilmak va layiha icraetma bacariqlanni artirmaq, ideyalarin realla§dirilmasinda, problemlarin hallinda uygun texnologiya, proqram taminati se9mak va tatbiq etmakdan ibaratdir. Elmi tadqiqat va layiha faaliyyatlarinin metodlarini manimsamak, mahsullarin modella§dirilmasi, dizayni, amak mahsullarinin tahlükasizliyini tamin etmak va qar§iya qoyulan texnoloji tap§iriq va problemlarin hallinda müxtalif fanlar üzra alda olunan biliklarin alaqasini yaratmaq bacariqlarini formala§dirmaqdir. informasiyanin ara§dirilmasi, analizi, arqumentla§dirilmasi, alda olunan malumatlarin taqdim edilmasi, uygun texnologiyalarin tatbiqi, iKT vasitalari alatlarinin müasir istehsalat va ya xidmat sektorunda tatbiq imkanlarini qiymatlandirma bacanqlarini formala§dirmaq da asas maqsadlardan biridir. Müasir texnologiyalar haqqinda tamal biliklar formala§dirilmasi, öyranilan texnologiyalarla alaqali pe§alar, onlarin amak bazarindaki yeri va bu sahalara olan talabatin mövcud durumu haqqinda tasavvürlari formala§dirmaqdir.
Natica
Ümumtahsil maktablarinda STEAM darslari fanlarin qar§iliqli, alaqali §akilda öyranilmasindan va universal talim faaliyyatinin formala§dirdigi biliklardan faal istifada edir va gündalik hayatda qar§iya 9ixa bilacak problemlarin müasir va yaradici hall yollarini müayyanla§dirir. Ham9inin camiyyatin mütaraqqi inki§afinda mühandislik va texnologiyanin rolunu dark edir, texnosferanin vahid manzarasinin, texnoloji va amak madaniyyatinin mahiyyatini anlayir, sanaye va kand tasarrüfati istehsali, enerji va naqliyyat ü9ün texnologiyalarin inki§afinin sosial va ekoloji naticalarini ba§a dü§ür.
Azarbaycanda son illarda bazi ümumtahsil maktablarinda STEAM texnologiyalarindan istifada ila bagli layihalar sinaqdan ke9irilir. Artiq ölkada ADPU -da STEAM markazi yaradilib. 5 fakültada tadrisi aparilir. Elacada bazi ümumtahsil maktablarindada STEAM tadris olunur. STEAM markazinin ta§kilat9iligi ila ke9irilan "Ümumtahsil müassisalarinda STEAM fanninin tadrisinin takmilla§dirilmasi istiqamati" üzra STEAM talimi ila bagli sorgu ke9irilib va bu sorgunu maqalada Cadval 1. -da nümuna kimi göstarilib:
Sorgu
Maktab rahbarliyi ila STEAM muallimlari ib §agirdlar arasinda
aparilan : aparilan : aparilan:
• Na u9un STEAM • STEAM darsini neca • STEAM darsini
darsla bagli pilot maktab kimi planla§dirirsiz? xo§layirsizmi?
sizin maktab se9ilib? • STEAM • STEAM darsi zamani
• STEAM-a aid darslik- laboratoriyasindan istifada nalar oyranirsiniz?
lariniz varmi?(yoxdursa,hansi edirsizmi? • STEAM darslarinda
vasaitlardan istifada olunur?) • STEAM darslarinda Tinkercaddan istifada
• STEAM-a aid metodik 3D printerdan va Snap edirsizmi?
vasaitiniz varmi? Makerdan istifada • STEAM
• Maktabda STEAM edirsizmi? laboratoriyasindan istifada
laboratoriyasi movcuddurmu? • STEAM edirsizmi?
• 10.STEAM darslarindan gozladiyiniz • STEAM darsi zamani
laboratoriyasinda natica hansidir? layiha ila bagli 9atinlik
avadanliqlarin siyahisi? • STEAM darsini yarandiqda na edirsiniz?
• STEAM muallimlarinin tadris edarkan hansi • STEAM darsinin
se9ilmasinda asasan hansi 9atinliklarla qar§ila§irsiz? digar darslardan farqi nadir?
bacariqlara ustunluk • STEAM darslarinin Sizca STEAM muallimi neca
verirsiniz? keyfiyyatinin artirilmasi u9un tovsiyyaniz varmi? olmalidir?
9D9BIYYAT SIYAHISI
1.L.Mansurova.Umumtahsil orta maktablarinda STEAM dars modelinin tatbiqi. Bilimsel ara§tirmalar.Elmi ara§dirmalar/ Tezis va maqalalar toplusu/SCIENTIFIC RESEARCHE /Collection of theses and articles, 2021
2. L.Mansurova.STEAM dars modelinin planla§dirilmasi. 7E modeli (Oyranma halqasi). Fizika riyaziyyat tahsili realliqlar, talablar va perespektivlar, 2021.
3. Анисимова, Т.И. STEAM-образование как инновационная технология для Индустрии
4. Т.И.Анисимова, О.В.Шатунова, Ф.М.Сабирова // Научный диалог. -2018.-№ 11.-С.322-332.
5.Ведущие вузы объединили усилия по созданию инновационной образовательной площадки «STEAM Академии 2030» [Сайт]. - URL: https://pikabu.ru (дата обращения: 15.11.2021)
6.The science of effective mentorship in STEMM 2019 / ed. by A. Byars-Winston,
M. Lund Dahlberg. Washington DC: The National Academies Press, 2019. https://doi.org/10.17226/25568
7.https://sites.google.com/view/pavlovafizika/home
