CC BY
17УДК 372.853
ÜMUMi ORTA T9HSÍL M9KT9BL9RÍND9 "FÍZÍKA" F9NNÍ ÜZR9 MOVZULARIN T9DRÍSÍN9 YENÍ YANA§MALAR УЭ MÜASÍR TEXNOLOGÍYALARDAN
ÍSTÍFAD9NÍN S9M9R9LÍLÍYÍ
DADA§ZAD9 GÜNAY ARÍF qizi
Azarbaycan Dövlat Pedaqoji Kollecinin müallim. Baki ,Azarbaycan
Xülasa:
Bu gün §agirdlarin idrak fdaUyydtinin inki§af etdirilmasi, idrak prosesina, informasiyanm axtari^i, manimsanilmasi, emal edilmdsi vd tatbiqi yollarina maragin formala^dirilmasi xüsusi ahamiyyat kdsb edir ki, bu da §agirdlarin bugünkü sürdtld dayi§an dünyada asanliqla naviqasiya- sina imkan verdcdkdir. Yeni tadris metodlari, darslarin qeyri-standart aparilmasi formalari, dayi§an proqramlar va darsliklar hazirlanir va bu nailiyyatlar daha gox müallimin bacarigindan asilidir. Dövrümüzda tahsil §agirdin §axsiyyatinin formala^masi istiqamatinda inki§af edir. Faal (interaktiv) talim metodu tadrisin ta^kili va idara edilmasi üsullarinin asasidir. §agirdlarda idrak faalliginin yaradilmasi ügün müayyan psixoloji mexanizmlar mövcuddur va bu mexanizmlarin tatbiqi müallimin darsda hansi metodlardan istifada etmasindan asilidir . Fizikanin effektiv tadrisi ügün yeni innovativ metodlardan istifada daha maqsadauygundur.
Maqalada Fizika fannina asasan hazirlanmi§ tahsil kurikulumu haqqinda ümumi tahlil aparilmi^dir. Hamginin maktablarda fizikanin tadrisinda yeni yana§ma va metodlara nazar yetirilmi^dir. Elacada Ümumtahsil maktablarinda fizika darslarinin effektivliyini artirmaq ügün innovativ texnologiyalarin ahamiyyatindan bahs edilmi^dir. Fizikanin tadrisinda müasir informasiyya texnologiyalardan istifada darsin informasiya mazmununu, tadrisin samaraliliyini artirir, §agirdlarin darsi daha tez manimsamasina imkan yaradir.
Agar sözlzr: Ümumtahsil maktablari, fizika, informasiya texnologiyalari, tahsil,metod, interaktiv lövha.
Müasir dövürda dünyanin informasiya bollugu zamaninda tahsilin funksiyalari dayi§ir va inki§af edir, bu sababdan intelektin inki§af etdirilmasi prioritet masalalardandir. Tahsilda keyfiyyat göstaricisi kimi takca bilik yox, ham^nin dayarlar, yaradiciliq va bacariqlar §axsiyyatin inki§afinda mühüm rol oynayir.
Azarbaycan inki§af etmi§ ölkalarin tahsil prinsiplarindan istifada etmakla öz tahsil sistemini takmilla§dirir va ölkada müasir sosial-iqtisadi münasibatlarin inki§afi tahsilin yeni keyfiyyatini talab edir.
Ölkamizin tahsil sisteminda yeni tendensiyalar meydana galir va köhna problemlara yeni yana§malar meydana 9ixir: neca va nayi öyratmak, yeni pedaqoji texnologiyalar, metodlar, pedaqoji tahsil alan, müallim va §agird arasinda münasibatlara yeni baxi§lar. §agirdlarin idrak faaliyyatini inki§af etdirmak, idrak prosesina maraq formala§dirmaq, §agirdlarin öyranma subyektina 9evrilmasina, asanliqla naviqasiyasina imkan veran malumatlari axtarmaq, manimsamak, emal etmak va tatbiq etmak yollarina maraq yaratmaq xüsusila vacibdir. Maktabda müasir tadris §agirdlarin fanlarin öyranilmasina maragini azaltmaq problemi ila üzla§ir. Statistikaya göra, fizika ham maktablarda, ham da universitetlarda §agird va talabalar ü9ün talim prosesinda an 9atin fanlardan biri olaraq qalir. Tadris prosesinda öyranilan fiziki hadisalarin va qanunlarin dark edilmasi fizikanin ugurlu inki§afi ü9ün asas va 9atin vazifa olaraq qalir. Bu fannin effektiv tadrisi ü9ün onun tadrisinin yeni innovativ metodlardan istifada etmakla hayata ke9irilmasi zaruridir. Müallimin qar§isinda, xüsusan fizika kursunu öyranmayin ilkin marhalasinda mövzunun mürakkabliyi ila u§aqlari qorxutmamaq, maraq oyatmaq vazifasi durur.
Maktabda müasir tadris §agirdlarin fanlarin öyranilmasina maragini azaltmaq problemi ila üzla§ir. Camiyyat uzun müddatdir ki, bela bir maktab fizika fannini an 9atin fann kimi tasnif edir. Müallimin qar§isinda, xüsusan fizika kursunu öyranmayin ilkin marhalasinda mövzunun mürakkabliyi ila u§aqlari qorxutmamaq, maraq oyatmaq vazifasi durur.
Müasirla§ma istiqamatlari üzra müxtalif müasir pedaqoji texnologiyalarla tani§ olaraq, §agirdlarin faaliyyatinin aktivla§dirilmasi va intensivla§dirilmasi asasinda texnologiyalar se9ilmi§ va bu talim prosesinda §agirdin faaliyyat prinsipi asas prinsiplardandir.
Fizika fannina asasan hazirlanmi§ tahsil kurikulumu fannin funksiyalarini, talim naticalarini, mazmun xatlarini, talim standartlarini, müallim, §agird faaliyyatlarini, qiymatlandirma meyarlarini ahata edir va bu bu sanad ümumtahsil maktablari §agirdlarinin tafakkürünün inki§afina, sari§talarin formala§masina, növbati etaplarda tahsillarini davam etdirmak ü9ün lazimi biliklara yiyalanmalarina xidmat göstarir. Kurikulumda müayyan olunan bacariqlar asasan §agirdlarin hayati masalalarinin ödanilmasina istiqamatlandirilmi§dir. Faal (interaktiv) talim son zamanlarda istifada olunan tadrisin ta§kili va idara edilmasi üsullarinin macmusudur. Idrak faalliginin yaradilmasi va saxlanilmasi ü9ün müayyan psixoloji mexanizmlar mövcuddur.
Ümumtahsil maktablarinda fizika darslarinin effektivliyini artirmaq ü9ün innovativ texnologiyalardan istifada etmak müasir dövrda daha da aktualdir. Müasir tahsil texnologiyalarindan istifada talim prosesini rasional ta§kil etmaya va yax§i naticalar alda etmaya imkan verir [1]:
• Problem asasli öyranma.
• informasiya va kommunikasiya texnologiyalari.
• Tadqiqat va dizayn faaliyyati.
• interaktiv öyranma.
• Yaradici problemlarin halli.
Bir ne9a ildir ki, darslarimda problem asasli öyranma elementlarindan istifada olunur. önanavi tahsil, bir qayda olaraq, §agirdlari bilik sistemi ila tamin edir va yadda§i inki§af etdirir, lakin tafakkürün, müstaqil faaliyyat bacariqlarinin inki§afina az yönaldilmi§dir. Problemli talim bu 9ati§mazliqlari aradan qaldirir, §agirdlarin zehni faaliyyatini aktivla§dirir, idrak maragi formala§dirir. Problemin ifadasinin xarakterindan asili olaraq bir ne9a növ situasiya var. Yeni materialin izahi prosesinda daha 9ox uygunsuzluq va taaccüblü vaziyyatlardan istifada etmak maqsadauygundur.
Bu gün problemli tahsil müallimin rahbarliyi altinda problemli situasiyalarin yaradilmasini va onlari hall etmak ü9ün §agirdlarin faal müstaqil faaliyyatini ahata edan, naticada bilik, bacariq va idraki bacariqlarin manimsanilmasini ahata edan darslarin ta§kili kimi ba§a dü§ülür. Fizika bu baximdan geni§ imkanlara malikdir. Demak olar ki, har bir fizika darsi problemli darsdir. Problemli talim elementlarindan istifada darsda §agirdlarin yaradici aqli amayi ü9ün §arait yaratmaga imkan verir. Ham9inin problemli talim fizika darslarinda §agirdlarin tahsil va idrak sari§tasinin motivasiya komponentinin meydana 9ixmasini tamin edan an mühüm pedaqoji texnologiyalardan biri kimi 9ixi§ edir. Bu texnologiyadan istifada zamani biliklarin korreksiyasi va onlarin saviyya diferensialla§dirilmasi prinsipi hayata ke9irilir ki, bu da §agirdlara takca tahsil standartini deyil, ham da daha yüksak saviyyaya ke9maya imkan verir.
Problemli talim elementlarindan istifada darsda §agirdlarin yaradici aqli amayi ü9ün §arait yaratmaga imkan verir. Tadris materialini azbarlamaya ehtiyac yoxdur va ev tap§irigini hazirlamaq ü9ün vaxt azalir, 9ünki tadris materialinin asas hissasi sinifda öyranilir.
§agirdlarin sinifda idrak faalliginin daracasi müallimin darsda hansi üsullardan istifada etmasindan asilidir [2]. Problemli talim fizika darslarinda §agirdlarin tahsil va idrak sari§tasinin motivasiya komponentinin meydana 9ixmasini tamin edan an mühüm pedaqoji texnologiyalardan biri kimi 9ixi§ edir. Bu texnologiya mani özünamaxsuslugu ila calb edir, müallim ü9ün böyük praktiki imkanlar a9ir, yaradiciligin inki§afina, darsda §agirdlarin passivliyinin aradan qaldirilmasina, fann üzra biliklarin keyfiyyatinin yüksaldilmasina imkan yaradir.
Bu texnologiyadan istifada edarkan biliklarin korreksiyasi va onlarin saviyya diferensialla§dirilmasi prinsipini hayata ke9irmak lazimdir ki, bu da §agirdlara takca tahsil standartini
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
deyil, ham da daha yüksak saviyyaya keçmaya imkan verir. Dars ela planlaçdi- rilmalidir ki, materialin manimsanilmasi 3 saviyyada getsin:
• reproduktiv
• konstruktiv
• yaradici.
Müasir dünya insan faaliyyatinin bütün sahalarinda geni§, intensiv va samarali istifada olunan informasiya texnologiyalarindan getdikca daha çox asili olur. Milyonlarla insan ûçûn kompüter gündalik hayatin tani§ atributuna çevrilib. Camiyyatin müasir inki§afi marhalasinda tahsil prosesinda informasiya texnologiyalarindan istifada ila bagli masalalar tahsil prosesi i§tirakçilarinin §axsi mövqeyini aktivlaçdirmayin perspektivli yollarindan biridir. Tahsil prosesina yeni tadris metodlari tatbiq edilir, yeni metod va texnologiyalardan istifada olunur, masalan: distant tahsil, onlayn tahsil, virtual talim, tadris videolari, vebinarlar, multimedia tahsil texnologiyalarindan istifada etmakla talim.
Tadris proseslarinda informasiya-kommunikasiya texnologiyalarindan istifada etmakla tarbiya va tahsil faaliyyatini geni§landirmak olar. Fizika darslarinda kompüter texnologiyalari taklif edir:
• fizikadan tadris materialinin öyranilmasinda multimedia texnologiyalarindan istifada;
• çagirdlarin va müallimlarin gündalik talim-tarbiya i§lari ^ün bir vasita kimi kompüterlardan intensiv istifada;
• fizikanin tadrisinin mazmununun dayiçdirilmasi;
• fizika ila digar fanlar arasinda inteqrasiyanin reallaçdirilmasi;
• tadris telekommunikasiya layihalarinin icrasi zamani §agirdlarin müstaqil axtari§ va tadqiqat i§lari üçün metodlarin içlanib hazirlanmasi;
• §agirdlara problemin kollektiv halli metodunun öyradilmasi;
• internetdan istifada etmakla öyranilan material daxilinda malumatlarin axtariçi va emali;
• problemlarin halli ^ün elektron cadvallardan istifada;
• virtual maçgalalarin va laboratoriya tacrübalarinin keçirilmasi;
• müallimin yeni mazmun, yeni metodlar va tadrisin taçkilati formalari ila içlamaya hazirlanmasi.
Kompüter texnologiyasindan istifada edarkan tadris materiallarinin manimsanilmasinin samaraliliyi artir. Bela müasir alatlar arasinda ilk növbada interaktiv lövhalar seçilir. interaktiv talim texnologiyalarindan istifada edarak, darslarda canli ünsiyyat mühiti qorunur - bu, §agirdlari yeni materialla tani§ etmaya çox kömak edir. interaktiv metodlarin kömayi ila sinifda §agirdlarin diqqatini tam calb etmak va lövhadan ayrilmadan sinifla ünsiyyat qurmaq imkani qazanmaq olar. §agird va valideynlar tahsil prosesinin daha aktiv, maraqli va hayacanli oldugunu iddia edirlar. interaktiv talim texnologiyalarindan birida interaktiv lövhadir. interaktiv lövha müallima real nitq ünsiyyatina mümkün qadar yaxin §araitda nitq nümunasinin takrarlanmasi ^ün öz metodik inkiçaflarini yaratmaga imkan verir; §agirdlara rahat bir atmosferda öyranilan materiali içlamaya imkan verir. interaktiv lövha ila i§ tacrübasi göstarir ki, §agirdlarin faaliyyati yax§ila§ir, motivasiya artir [3]. 9sas va fann kompetensiyalarinin formalaçdirilmasi prosesi daha samarali olur. §agirdlar interaktiv lövhadan zövq alirlar. Onlar bir neça toxunuçla idara oluna bilan alatla içlamayi xoçlayirlar. Bütün bunlar sinfi asl havasla gatirir. Tahlillara göra, bu texnologiyalardan istifada edarkan §agirdlar daha diqqatli, havasli olurlar. Har bir müallim arzusundadir ki, bütün §agirdlar darsda faal olsunlar, dars vaxtindan maksimum samarali istifada edilsin [2].
Fizikanin öyranilmasinda interaktiv lövhadan istifada fanna maragin artirilmasi istiqamatinda daha bir addimdir. interaktiv lövhadan istifada §agirdlarin canlanmasina sabab olur, müzakiralara sabab olur, sinfin diqqatini calb etmaya imkan verir. §agirdlar tadris prosesinin faal içtirakçilarina çevrilirlar, tapçiriqlari maraqla yerina yetirirlar, interaktiv lövha ila içlamak istayirlar va içlaya bilirlar, i§ prosesinin özü onlari heyran edir, tahsilin keyfiyyati yüksalir [2].
Fizikanin tadrisi hami§a digar fanlarin tadrisi metodlarindan daha mürakkab olmuçdur va bu fannin tadrisinda kompüterlardan istifada onun tadrisi metodikasini, ham tadrisin samaraliliyinin artirilmasi istiqamatinda, ham da müallimin amayinin asanlaçdirilmasi istiqamatinda dayiçir. Fiziki cihazlarin va i§ prinsipinin öyranilmasi fizika darslarinin tarkib hissasidir. Müayyan bir cihazi öyranarkan, onu nümayi§ etdirarkan, model va ya diaqramdan istifada edarak i§ prinsipini söylayirlar. Lakin tez-tez çagirdlar müayyan bir cihazin içlamasini tamin edan bütün fiziki proseslar zancirini tasavvür etmaya çaliçarkan çatinliklarla üzla§irlar, kompüter proqramlari vasitasi ila tadris asanlaçir.
Kompüter §agirdlarin motivasiyasina da tasir edir, öyranilan fannin praktik ahamiyyatini artirir va maraqli tapçiriqlarin qoyulmasi va daxili potensialin müayyanla§dirilmasi üçün geni§ imkanlar yaradir. Kompüter ila tacrüba etmakdan va problemlarin halli ^ün müxtalif variantlar taklif etmakdan qorxmaq olmaz. Bu cür imkanlar bütövlükda tahsil prosesina müsbat münasibatin düzgün formala§masina kömak edir. Hamçinin virtual laboratoriya içlarinin nümayi§i fizika fanninin müayyan mövzularinin tadrisina geni§ imkan yaradir.
Darsda müasir interaktiv tadris vasitalarindan maharatla istifada etmakla §agirdlar üçün öyranmak asan va maraqli olur va onlar har gün yeni malumatlar alda etmayi hazir olurlar, çünki özlari bunu istayirlar.
Çagirdlarin layiha faaliyyati yeni öyranma texnologiyasidir [3]. önanavidan farqli olaraq, o, yadda saxlama prosesi kimi öyranmadan müstaqil idrak faaliyyatina keçmaya imkan verir; orta saviyyali §agirda diqqat yetirmakdan farqli, fardila§dirilmi§ öyranmaya; fizika ila "dostluq" perspektivlarinin qeyri-müayyanliyindan fizika va ya mühandislik sahasinda faaliyyat ^ün ciddi motivasiyaya qadar. Layiha ideyadan baçlayaraq maddi tacassümla bitan §agirdin müstaqil yaradici içidir. Har kas layihalarin hayata keçirilmasinda maraqlidir:
• çagird bir neça qiymat almaq va fizikadan ugurlu attestasiyadan keçmak perspektivi ila yaradici potensialini (biliklari yeni situasiyalarda tatbiq etmakla) inkiçaf etdirmakla maçguldur;
• müallim çagirdlarin bilik va intellektinin artirilmasinda, onlarin yaradiciliqla ma§gul olmasinda maraqlidir.
Tadris prosesina yeni tahsil texnologiyalarinin tatbiqi tadris metodlarini dayiçdirir, ananavi metodlarla yana§i, fiziki proseslarin modellaçdirilmasindan, animasiyalardan, fardi kompüterdan istifada etmaya imkan verir ki, bu da vizual görüntülarin yaradilmasina kömak edir. ínformasiyala§dirma prosesinin tadris prosesina tatbiqi bu gün da aktual olaraq qalir.Müasir tahsil sistemi beynalxalq tacrübaya asaslanaraq inkiçaf edir.
9D9BÍYYAT SÍYAHISI
1. Чканикова А. Использование цифровых образовательных ресурсов (ЦОР) на уроках и во внеурочной образовательной деятельности, 2019.Зарукина Е.В, Логинова H.A., Новик М.М. Активные методы обучения: рекомендации по разработке и применению: учеб-метод. пособие / СПб.: СПбГИЭУ, 2010. Методическая работа, 59 с.
2. Под редакцией Е.С. Полат. Новые педагогические и информационные технологии в системеобразования. - М., 2003,224с.
3. Герлингер Е. В. Особенности проведения нестандартных уроков // Журнал «Молодой ученый» 2016,№28,с. 858-860.
4. Голиш Л.В. Современные технологии обучения: содержание, проектирование и реализация. Экспериментальное методическое пособие из серии «Что нужно знать обучающему о современных технологиях обучения?». Ташкент, Институт развития ССПО, 2001. С. 13-15.
5. ispolzovanie-interaktivnoy-doski-na-urokah-fiziki-1307594
6. http://school-collection.edu.ru/catalog/
