CC BY
20UMUMT9HSiL M9KT9BL9R1ND9 FiZiKA F9NNiNiN TaDRiSiNDa STEAM-TEXNOLOGiYASININ TQDBiQi iMKANLARI
KaRiMLi zaMiNa MiRza qizi
ADPU, Fizika fakultasi, FTT -kafedrasinda B\lab
HaSaNOVA RaNA KAMiL QIZI
ADPU, Fizika fakultasi, FTT -kafedrasinda Lab/mud.
MaMMaDOVA LALa NaRiMAN QIZI
ADPU, Fizika fakultasi, FTT -kafedrasinda B\lab
Xulasa: Muasir maktabin tdhsil hdyati mu§ahida va tdhlil ugun boyuk bir sahadir. §agirdlarin idrak faaliyyatini artirmaq va mustaqilliyin rolunu artirmaq ugun STEAM texnologiyalarinin tatbiqi aktualdir. Dunyada istifada olunan muxtalif texnologiyalar tadris prosesinda yeni forma va metodlar yaradir. STEAM texnologiyalarina asaslanan layihalar §agirdlarin yaradiciliq qabiliyyatlarinin formala§masina asasli tasir gostarir. STEAM tahsili - novator bir tahsil konsepsiyasi olub §agirdlari elm va texnologiyasi suratli inki§afda olan dunya ugun hazirlayir.
Tadqiqatimizda maqsad umumtahsil maktablarinda fizika fanninin tadrisinda §agirdlarin STEAM texnologiyasinin rolunu ara§dirmaqdir. Fizikanin tadrisi prossesinda STEAM tahsil texnologiyasindan istifada §agirdlarin mustaqil tanqidi tafakkurun inki§afina §arait yaradilir, movzularin daha mukammal manimsanilmasina komak edir.
Agar sozlw. STEAM texnologiyasi, umumtahsil maktablarinda fizika, tadris, §agird.
Ключевые слова: STEAM-технологии, вузы, физика, преподавание, ученик.
Keywords: STEAM technology, high schools, physics, teaching, student.
§agirdlarin idrak faaliyyatini artirmaq u9un dunyada istifada olunan muxtalif texnologiyalar tadris prosesinda yeni forma va metodlar yaradir. STEAM tahsili §agirdlarda tanqidi tafakkurunun inki§afina §arait yaratmaga imkan veran muasir tahsil sistemidir. ilkin texniki bacariqlarin formala§masina komak edir va §agirdlari texniki yaradiciliqla tani§ edir va ilkin texniki bacariqlarin formala§masina komak edir. Ham^nin STEAM §agirdlari - galacak ixtira9ilar, novatorlar va liderlar naslini alim kimi kaf etmaya, texnoloq kimi modella§dirmaya, muhandis kimi dizayn etmaya, rassam kimi yaratmaga, riyaziyyat9i kimi analitik du§unmaya ruhlandirir.
STEAM texnologiyalari alava tahsil sisteminda faal §akilda istifada olunur, ancaq onun asas tadris prosesinda istifadasi praktiki olaraq oyranilmami§dir. Bu gun STEAM tahsili asas qlobal tendensiyalardan biri kimi inki§af edir, fanlararasi va tatbiqi yana§manin istifadasina, elaca da butun be§ sahanin vahid tahsil sxemina inteqrasiyasina asaslanir. Elm - tabiat elmlari - bu istiqamat fizika va astronomiyada eksperimental tap§iriqlarin yerina yetirilmasi yolu ila hayata ke?irilir ki, bu da §agirdlari oz biliklarini praktiki §akilda hayata ke9irmaya imkan verir. Umumtahsil maktablarinda talim prosesi sari§talarin inki§afina yonaldilmalidir. Galacakda yuksak texnologiyali istehsal uzra mutaxassislara, muhandislara talabat olacaq, yeni pe§alar meydana 9ixacaq, bu pe§alar tabiat elmlari ila kasi§ma noqtasinda yuksak texnologiyali istehsalla bagli olacaq. Pe§akarlar elm, texnologiya va muhandisliyin muxtalif sahalarindan hartarafli bacariqlara, talimlara va biliya malik olmalidirlar.
STEAM tahsili (S - elm, T - texnologiya, E - muhandislik, A - sanat, M - riyaziyyat) tabiat elmlari, texnologiya, muhandislik, incasanat va riyaziyyati birla§diran tadrisa muasir bir yana§madir. Bu fanlararasi yana§mani maktabda tatbiq edarak konkret bir layihaya 9evirmak olar. Layihanin hayata ke9irilma prosesina fizika muallimin rahbarliyi maqsadauygundur.
STEÄM
SCIENCE TECHNOLOGY ENGINEERING ART MATH
§agirdlarin idrak va yaradiciliq faaliyyatini aktivla§diran bir 9ox innovativ texnologiya va üsullar mövcuddur. STEAM bir ne9a fann sahasini birla§diran konvergent tahsil va real hayat problemlarinin tadrisi texnologiyasidir. STEAM tahsil yenilanmi§ mazmun proqrami üzra hayata ke?irilir. STEAM texnologiyasindan istifada etmakla elmi-tadqiqat i§larinin aparilmasi prosesinda tadris laboratoriyalarinin yaradilmasinin an samarali yollari va bu texnologiyanin maktabda istifadasinin an mühüm aspektlari müayyan edilmi§dir. Bu, tanqidi tafakkür, tadqiqat sari§talari va qrup i§i bacariqlarini inki§af etdirmak ü9ün bir vasitadir. Qeyd etmak olar ki, STEAM texnologiyalarindan istifada asasinda §agirdlar ü9ün tadris metodlarinin samaraliliyinin tapilmasi va asaslandirilmasi problemi mövcuddur.
Fizika fanni insan hayatina an yaxin olmasi ila se9ilir va bir elm kimi fizika birba§a praktiki istiqamata malikdir. Bununla bela, öyranmaya müxtalif yana§malardan istifada edarak, bugünkü §agirdlari oxumaga havaslandirmak va maraqlandirmaq 9ox 9atindir. Bu gün fizika darsinin mazmunu dayi§dirilir, interaktiv avadanliqdan istifada edilarak dars prosesi daha maraqli va aylancali olur, 9ünki video va taqdimatlardan alava virtual laboratoriyalardan istifada olunur.
Ümumtahsil maktab laboratoriyalarinda aparilan fizika tacrübalari asanliqla STEM tahsili metodlari kimi tasnif edila bilar va onlari takmilla§dirarak distant tahsil formatina uygunla§dirmaq olar. "Texnologiya" fann proqrami 9ar9ivasinda "STEAM" layihasi realla§dirila bilar. Texnologiya va mühandislik modullan tabiat elmlari fanlari - fizika, biologiya, cografiya ila inteqrasiya olunur. Ümumtahsil maktablarinda STEAM texnologiyasina asaslanan eksperimental laboratoriyalar yaratmaq olar. Taklif olunan yana§madaki layihalarin aksariyyati §agirdlarin qrup i§ini nazarda tutur ki, bu da komanda üzvlari arasinda konstruktiv qar§iliqli alaqa kimi proseslara üstünlük verir, i§tirak9ilar arasinda bir-birinin fikrina hörmati artirir, onlara mübahisa etmayi va hall yolu tapmagi, bir-birinin güclü taraflarindan neca istifada etmayi öyradir. Mürakkab problemlarini hall etmak ü9ün §agirdlar 9ox vaxt qeyri-standart va konkret qrup, konkret layiha ü9ün unikal olan hallar axtarmalidirlar.
Fizika darsinin tadrisi prossesinda texnologiya istiqamati kompüter texnologiyasindan istifada etmakla hayata ke9irilir. Tinkercad proqramindan istifada edarak §agirdlar fiziki proseslarin va hadisalarin modellarini yaradirlar. Sonra hamin modeli 3D printerda 9ap edirlar. Mühandislik istiqamatinda i§layan §agirdlar cihazlarin (tarazilar, sada mexanizmlar, hidravlik qurgular, enerji manbalari va s.) maketlarini va konstruksiyalarini yaradirlar, onlarin kömayi ila praktiki olaraq problemlari hall eda bilirlar. Fiziki proseslari nümayi§ etdirmak va tacrübalar aparmaq hami§a mümkün olmur, ona göra da kompüter modella§dirmasindan istifada etmak rahatdir. [6]
Tinkercad-in ham maariflandirici, ham da ba§qa imkanlari mövcuddur. Tinkercad- da qrafik resurslardan istifada motivasiya va öyranmaya maragi artirir va müallimlari yeni tadris vasitalari ila tamin edir. 3D texnologiyalari müasir tadris metodlarini birla§dirmaya va tatbiq etmaya imkan veracak. Sada va al9atan resurs olan Tinkercad bu öyranma problemlarinin halli yollarindan biridir. Müasir texnologiyalardan istifada etmakla modella§dirma ham IKT sari§tasinin formala§masi, ham da fardi naticalara nail olmaq, o cümladan yaradiciliq qabiliyyatlarinin inki§afi ü9ün böyük ahamiyyat kasb edir.
Ümumtahsil maktablarinin VIII sinif fizika kursinda "Elektrik yükü. Elektrik sahasi" va "Elektrik carayani" tadris vahidinda olan mövzularin tadrisi zamani STEAM- texnologiyasinin tadbiqi §agirdlarin mövzulari daha mükammal manimsamasina kömak edir. [1] "Elektrik mühandislik dasti" va "Ya§il enerjidan" istifada bu darsi daha effektiv edacak. Nümuna olaraq "Güna§ lampasi" layihasina nazar salaq. i§in maqsadi Güna§ batareyasi vasitasila Güna§ lampasinin yanmasini tamin
etmakdir. Bunun ü9ün dastin i9arisindan ikili- Snap baglayici, ü9lü-Snap baglayici, Güna§ batareyasi, 2 ad batareya barkidicisi lazimdir. Elektrik a9arini qapali vaziyyata gatirik, Güna§ batareyasinin üzarina Güna§ §üalarinin (va ya 100Vt va ondan daha yüksak garginlikla i§layan elektrik lampasi i§igi) dü§masini tamin edirik va naticada lampa i§iqlanir.
§akil 1. GUn^ lampasinin i^iqlandirilmasinda dövranin qurulmasi sxemi
Laboratoriyalarda §agirdlar tacrüba yolu fiziki kamiyyatlar va hadisalar anlayi§lari haqqinda biliklar alda edirlar, sonra malumat modellari qurur va layihanin hayata ke9irilmasi ü9ün zaruri olan riyazi hesablamalari yerina yetirirlar. Bundan sonra onlar öz ideyalarini texnoloji §akilda hayata ke9irmaya ba§layirlar: §agirdlarin yaratdigi har bir obyektin özünamaxsus texnoloji va görünü§ dizayni var. §agirdlar bu mühüm komponent üzarinda dü§ünmali va ham da avvalca eskiz va dizayn marhalasinda, sonra isa fiziki obyektin yaradilmasi zamani hayata ke9irmalidirlar.
Yuxarida göstarilan va ox§ar laboratoriyalarin ta§kili tacrübasi STEAM texnologiyasindan istifada etmakla hayata ke9irilan tadris prosesinda ahamiyyatli farqlarin olmasi barada natica 9ixarmaga imkan verir. [3]
Ümumtahsil maktablarda fizikanin tadrisinda STEM dars modeli fizika anlayi§lari ila praktik i§ arasindaki alaqani müzakira etmaya imkan veracak, §agirdlari tacrüba vasitasila öyrandiklari barada dü§ünmayiniza imkan yaradacaq.
Fizikanin tadrisi prossesinda STEAM tahsil texnologiyasindan istifada tacrübasi a§agidaki naticalari verir:
• §agirdlarin müstaqil tanqidi tafakkürün inki§afina §arait yaradilir;
• §agirdlara unikal olan birga mahsul yaratmaq vaziyyatinda olmaq imkani verilir;
• müxtalif elmi sahalarin, incasanatin, dizaynin va texnologiyanin bir-birina nüfuz etmasi va qar§iliqli zanginla§masi ü9ün imkanlar yaranir;
• har bir i§tirak9inin aktiv faaliyyat mövqeyi ila bagli öz tacrübasini aldigi tacrüba yönümlü modeli hayata ke9irmak imkani alda edilir [4]
• §agirdlarin yaradiciliq potensialinin tazahürü va realla§dirilmasi;
Belalikla, zamanin 9agiri§larina cavab olaraq, tatbiqi adatan kompüter alatlari va sistemlarinin geni§ miqyasli istifadasina asaslanan STEAM tahsil texnologiyasi zaruri tahsil vasitalarindan birina 9evrilir. Buna baxmayaraq, qeyd etmak lazimdir ki, tahsilin hazirki inki§af marhalasi ü9ün bela talimlar pedaqoji kollektivdan va maktab rahbarliyindan ham texnoloji, ham da metodiki xarakter da§iyan böyük say talab edir.
Dünyanin müxtalif ölkalarinda STEAM texnologiyalarindan istifada tacrübasi göstarir ki, praktiki darslar nazari darslar qadar aktualdir. Buna göra da bu texnologiyalarin farqli xüsusiyyati ondan ibaratdir ki, §agirdlar takca zehni qabiliyyatlarinin kömayi ila deyil, ham da texnologiya va yaradiciliq istiqamatinda müayyan sari§taya malik olurlar. Elacada fizika fanninin tadrisi prosesinda bazi mövzulara STEAM dars modelinin tatbiqi §agirdlarda hamin mövzunun asan manimsanmasina kömak edir.
Azarbaycanda son illarda bazi ümumtahsil maktablarinda STEAM texnologiyalarindan istifada ila bagli layihalar sinaqdan keçirilir. Artiq ölkada ADPU -da STEAM markazi yaradilib. 5 fakültada tadrisi aparilir. Elacada bazi ümumtahsil maktablarindada STEAM tadris olunur.
9D9BiYYAT SÎYAHISI:
1. M.Murquzov, R.Abdurazaqov, R.öliyev, D.0liyeva. Fizika -8. Darslik. Baki.2019.
2. Анисимова, Т.И. STEAM-образование как инновационная технология для Индустрии 4.0 / Т.И.Анисимова, О.В.Шатунова, Ф.М.Сабирова // Научный диалог. - 2018. - № 11. - С. 322-332.
3. Ведущие вузы объединили усилия по созданию инновационной образовательной площадки «STEAM Академии 2030» [Сайт]. - URL: https://pikabu.ru (дата обращения: 15.11.2021)
4. The science of effective mentorship in STEMM 2019 / ed. by A. Byars-Winston,
M. Lund Dahlberg. Washington DC: The National Academies Press, 2019. https://doi.org/10.17226/25568
5. https://sites.google.com/view/pavlovafizika/home
6. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/http://muuo.ucoz.ru/mum/1-2/ar-opyt.pdf
