Стационардағы мейірбике қызметінің сапа менеджмент жҥйесін ҧйымдастырудың негізі Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

УДК 616, 253, 52: 65, 9 (5К) 21

А.Д. АДЕНОВА

С.Ж. Асфендияров атындагы ^азащ ¥лттыщ медицина университет/' Денсаулыщ сащтау саясаты жэне басщару кафедрасы

СТАЦИОНАРДАГЫ МЕЙ1РБИКЕ КЫЗМЕТ1Н1Н САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖУЙЕСШ ¥ЙЫМДАСТЫРУДЫН НЕГ1З1

Сапаны басщару жYйесi адамдардын ^ажетт1л1ктер1н щанагаттандыру Yшiн кез-келген денсаульщ сащтау уйымынын басты мащсаттарына щол жеткiзудiц тшмд'! цуралы болып табылады. БYгiнгi кун/' медициналыщ кемек сапасы денсаулыщ сащтаудыц мацызды мэселелер'ш'н б'р болып отыр. Азаматтардыц медициналыщ кемек сапасына щанагаттанбаушылыщ туралы арыздары мен шагымдары осы мэселен'н бiрден б'р куэсi болып табылады. Жеке адамдарга керсетлген медициналыщ кемек сапасы щогам емiрiнiц сапасына т/'келей тэуелд/'Мей/'рбикелк кемек сапасын басщару тек мешрбикел'ш щызмет толыщ менгер'ш'т, щурастырылган жагдайда, нормаланганда, ягни багалау мYмкiндiгi стандарттарга сэйкес болганда аныщталады. ТYйiндi свздер: мешрбикел 'ш щызметт'н сапасы, сапа менеджмент жYйесi, сапаны басщару

ЭзектЫп. Денсаульщ са^гау жуйесшН заманауи тургыда дамуы медициналыщ ^ызмет сапасын ба^ылау жуйеанщ ^ызметмен жэне бас^а да жумыстардыц тшмдЫпмен, халыщаралы^ талаптарга сэйкес медициналыщ кемек сапасын бас^ару жуйеан енпзумен жузеге асырылады.

Халыщаралы^ стандарттар бойынша сапа жYйесi уйымдастырушылы^ ^урылым жиынты^тарынан, жалпы бас^ару сапасына 1^ажетп ресурстардан, YPДiстерден, жауапкершiлiктен турады жэне орнатылган ^ызмет талаптарына сэйкес ^амтамасыз етушi ^урал болып табылады.

Сапаны бас^ару жYйесiнiц бiрден бiр элементi ^ызмет сапасын ба^ылау болып табылады, сонды^тан жYйенiц Yлкен мацыздылыгы, бас^арудыц жYйелiк тэсiлiне негiзделген кез-келген уйым 1^ызметЫ Yнемi жа^сартуды ^амтамасыз ету болып табылады [1-3].

Сапа менеджмент жYйесiн орнату бiр уа^ытты^ жумыс болып табылмайды, сондай-а^ бул бас^ару жYйесiнiц ^алыптасу децгешне тiкелей тэуелдi YPДiстен турады. Сапа жYйесi уйым ^ызметкерлерЫе эр кезецде оц нэтиже алудыц дурыс критериiн ^алыптастыруга мYмкiндiк бередi. ^азiргi уа^ытта денсаулы^ са^тау жYйесiндегi ец басты ма^сат, уйымныц стратегиялы^ ма^саттары мен тапсырмаларына сэйкес ^олданылатын инфраструктураныц сапалы жаца Yлгiлерiн жэне бас^арудыц схемасын уйымдастыру. Осы жагдайда мацызды мэселе - медициналыщ уйымда ИСО 9000 стандартына сэйкес сапа менеджмент жYйесiн уйымдастыру [4]. Осы уа^ыт^а дейiн сапа менеджмент жYйесiн енгiзуге ^ажетп арнайы ^аржыныц болмауы, а^параттандырудыц темендiгi, керсетiлетiн медициналыщ ^ызмет нарыгындагы бэсекелестiк кYрестiц болмауы, медициналыщ ^ызмет сапасы жYйесiнiц

норматива ^ужаттарыныц, сапаны бас^ару жYйесiн багалау ережесшН (тэртiбi) жэне денсаулыщ са^тау саласында сапа жYйесi бойынша мамандардыц болмауы, СМЖ енгiзу туралы тэжiрибелiк усыныстардыц багаланбауы, сондай-а^ медициналы^ уйымга СМЖ енгiзу тэжiрибесiнiц iс жYзiнде ^олданылмауы кедергi болып отыр.

Зерттеу манаты: стационардагы мейiрбикелердiц ецбек сапасын багалау жэне сапа менеджмент жYйесiн зерттеу мен оны жетiлдiру бойынша кецестер дайындау. Зерттеу материалдары мен Эд^терк Стационардагы орта буынды медицина ^ызметкерлер^ ага мейiрбике жэне оныц резервтерi арасында 40 сауалнама жYргiзiлдi: соныц iшiнде 30 -орта буынды медицина ^ызметкерлер^ 10 - ага мейiрбике жэне оныц резервтерк

НЭтижесi: Зерттеу жYргiзiлген (Алматы ^аласыныц ЦазаК «^урмет белпа» ордендi квз аурулары Гылыми-зерттеу институты) уйымда сапа менеджмент жYйесi бар, бiра^ зерттеу жYргiзу барысында СМЖ элiде болса толы^ дамымагандыгын кердiк. Сонды^тан, осыган сэйкес жYйелi тYPде СМЖ уйымдастырушылыщ-эд^емелт негiздерiн усынуды уйгардыщ.

Медициналы^ уйымда мешрбикелерге сауалнама жYргiзу барысында «Шдщ уйымыцызда мейiрбике ^ызметЫщ сапа менеджмент жYйесi бар ма?» деген сура^^а респонденттердiц 89,5% жо^ деп жауап бердк Оныц себептерi: 31,6% - СМЖ енпзу туралы тэжiрибелiк усыныстардыц багаланбауы, 36,8% -мYмкiндiктiц жо^тыгы, 21,1% - уа^ыттыц жетiспеушiлiгi, 10,5% -кэсттт тэжiрибенiц жеткiлiктiлiгiне байланысты мейiрбикелiк кемек сапасын бас^аруды мешрбикелер ^аламайды (1 сурет).

36,8%

■ СМЖ туралы т8ж1рибел1к усыныстардыц багаланбауы

■ мумк1нд1кт1ц жо^тыгы

1 сурет - СМЖ

Сапа менеджмент жYйесiн барлы^ салада, соныц iшiнде денсаулыщ са^тау жYйесiнде де енгiзiлуi ^ыс^а мерзiм iшiнде медициналы^ кемек сапасыныц жогарлауын керсетедi. Талдау керсетiп отыргандай медициналыщ уйымда мейiрбикелiк персанолдармен жумыс ^еу бойынша бас дэрiгердiц орынбасарыныц жэне мейiрбике-менеджер мамандарыныц жо^тыгы 89,5% жагдайда аны^талып отыр. Сонымен ^атар

кадрларды тацдап алу, медициналыщ ^ызметкерлерде дамитын ас^ынулардыц профилактикасы, ас^ынулардыц даму профилактикасын жэне пациенттердi о^ыту тапсырмаларын ^амтитын психологиялы^ ^ызметтi уйымдастырудыц медициналы^ мекемеде болмауы 73,6% турады. Бас жэне ага мейiрбике ^ызметiн ат^аратындардыц жогарты бiлiмi жо^ дегендер 57,9% турады (2 сурет).

90,00/ 80,00/ 70,00/ 60,00// 50,00/ 40,00/ 30,00// 20,00/ 10,00// 0,00/

баp жorç

мeйipбикe-мeнeджep пcиxoлoгияльщ rçbisiweT бас/ ага мeйipбикeлepд i 4 жoFаpFы 6MÍMÍ

10,50/ 26,40/ 42,10/

89,50/ 73,60/ 57,90/

баp жorç

2 cypeT - Meйipбикe iciHe заманауи тexнoлoгиялаpдыц eнгiзiлуi

Дepiгepлepдiц адамныц у^ыпсыз жэнe бЫктштнН

тeмeндiгiмeн байланыcтыpады, бipаrç кeз-кeлгeн ic^pe^rre ocы фактopлаpдыц Yлeci 15%-дан аспайды, ал 85 % жумыс жYpгiзiлiп oтыpfан mYSernli кeмшiлiктepiнe байланысты бoлады. ИСО 9000 стандаprтаpыныц Yстанымдаpын eHmy, мамандаpдыц oйы бoйынша сапасыз ^ызмют кepceтyдeн алша^таудыц дайын шeшiмi бoлып табылады, дeнcаyлыrç са^тау жYйeciндe oHbin Yлeci 30-40 пайызды ^ypайды.

Coufbi жылдаpы мeдиu,иналыrç пepcoналдыц кэciптiк дeцгeйiн жofаpылатyfа айpыrçша юн^л бeлeтiндiгi бeлгiлi. Баpлыrç мeдиu,иналыrç Yйымдаpда мамандаpдыц квалификациясын жofаpылатyда Fылыми-тэжipибeлiк кoнфepeнциялаp eткiзiлeдi, диплoмнан кeйiнгi ol^^ жoлдамалаp бepiлeдi жэнe мeдиu,иналыrç olty opындаpына б^мш жofаpылатyfа жiбepiлeдi. Заманауи тeлeкoммyникаu,иялыrç жэнe кoмпьютepлiк тexнoлoгиялаp мeдиu,иналыrç кeмeк сапасын шм ба^ылау жYpгiзyдe тeк 62,5% жагдайда Гана 1флданылады.

1 кесте - Медициналы^ мекемелердщ ^урылымды^ бeлiмiнде медициналы^ кeмек cапаcын ба^ылау

Кврсетшштер кврсетшштер %-бер 'тген

Мейipбикелiк ^ызмет ^ргету cапаcы cуpаrçrаpын бeлiмнiц eндipicтiк мэж^стерЫде тал^ылау 54

Бeлiмдегi мейipбикелiк ^ызмет ^ргету cапаcы децгешн багалау жэне талдау жYpгiзy 27

Сапаны багалауда cапа индикаторларын ^олдану 20,5

а) Сапаны багалаудагы ретубликалы^ индикаторлар 29

б) медициналы^ уйымдармен дайындалган кepcеткiштеp 15

Мейipбикелiк кeмек кepcетy cапаcын багалау нтижелеpiн бeлiм жумыcында ^олдану

а) тэpтiп шараларын ^олдану, айып пулдар 67,2

б) ^олданылатын емдеу стандартны мен алгоpитмдеpiн жетiлдipy 11,7

Сырт^ы текгерулер нэтижелеpi туралы бeлiм ^ызметкерлерш pеcми тYPде а^параттандыру

а) комиccия шешiмдеpi жеткiзiледi 60,3

б) аны^талган ауыт^уларды жою жeнiндегi буйры^ тек жауапты адамдарга жеткiзiледi 17,2

в) текcеpy нэтижелеpi талданады жэне аны^талган ауыт^уларды жою жeнiнде ужымды^ шешiм ^абылданады 87,9

Мешрбикелж кeмек cапаcын ба^ылау cуpаrçrаpы барлы^ мемлекеттiк медициналы^ уйымдардыц eндipicтiк мэж^стершде тал^ыланады (1 кесте). Бул жагдайда кeбiнеcе диагностикалау мен емдеу хаттамалары (88% жагдайда) негiзге алынады жэне тек жалпы ретубликалы^ cапаны багалау индикаторлары ^олданылады. Медициналы^ кeмек cапаcын текcеpyде а^аулар аны^талган жагдайда бeлiм мецгеpyшiлеpi мен баc мейipбикелеp эммшЫкпк жэне тэpтiптiк шараларды ^олданган.

Талдау ^pre^n отыргандай, мейipбикелiк кeмек cапаcыныц тeмендiгiне 60,3% жагдайда медициналы^ першналдыц ецбепне 1^ажетп децгейде ецбек а^ыныц тeленбейтiндiгi, 49,4% жагдайда - материалды^-техникалы^ базаныц элciздiгi, 32,8% жагдайда - медициналы^ кeмек cапаcын жа^артудыц мотивацияcыныц жо^тыгы мацызды cебептеp болып отыр (3 cypет).

■ 8лаз материалдыщ-

техникалыщ база

24,40%/ 32,80%/ 49,40/

6,830 // медициналыщ

60,30/ шмек cапаcын

ба^ылаудыц жеткшшаздт

3 cypет - Мешрбикелт кeмек cапаcыныц тeмендiгiнiц гебет^

73,5% жагдайда медициналы^ мекемелерде мешрбикелт кeмек cапаcын iшкi ба^ылау ^уралдары мен эдicтеpi ^олданылады. Медициналы^ уйымдарда апта cайын тацертецплт мэжiлicтеp 64,4% жагдайда eткiзiледi. 78% жагдайда конференциялар eткiзiледi, бipаrç тек 60% жагдайда

Гана ^ужаттар (мэжiлic хаттамалары айтылып отыр) ^ажетп децгейде толтырылады.

Мешрбикелт кeмек cапаcына ба^ылау жYpгiзyде оныц тиiмдiлiгiн медициналы^ ^ызметкерлердН 71,4% - «жогары» деп багалады (4 cypет).

80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%

4 сурет - Медициналы| кемек саг

Зерттеу журпзшт отырган медициналы| уйымдарда мешрбикелж кемек ген одан кешнп ас|ынулар талданатын мешрбикелж конференциялар тек 39% жагдайда Гана журпзшедк

Мейiрбике ici бойынша fылыми-тиэжiрибелiк конференциялар 82% жагдайда жYргiзiледi.

Кецесштердщ |атысуымен жYргiзiлетiн клиникалы| талдаулар 76,3% жагдайда еткiзiледi.

^азiргi кездегi тYciнiктер бойынша медициналы| кемек сагасын бас|ару жYйеci Yш негiзгi шешiмдер ар|ылы icке асырылады:

- |урылымды| шешiм - медициналы| уйым |урылымыныц сагасын бас|ару;

- YPДicтiк шешiм - медициналы| кемек керсету Yрдiciнiц сагасын бас|ару;

- нэтижелiк шешiм - нэтижешц сагалылыгын бас|ару. 1^урылымды| шешiмде - медициналы| |ызметпц жумысы (персонал, белмелер жэне |ондыргылар) алдын-ала зерттелед^ багаланады жэне бас|арылады. 1^урылымды| жYйеде критерийлер мен стандарттар алдын-ала дайындалады. Кэciгтiк децгеш жогары мамандармен, заманауй |ондыргылармен жэне жабды|тармен |амтамасыз еттмеген мекемеге Караганда, осыныц бэрiмен |амтамасыз етiлген медициналы| уйымныц |ызмет керсету сагасы эрине жогары болады.

Урд^к шешiм - сагалы нэтижелерге кешлдш беретiн, ец Yздiк медициналы| технологияларды гайдалану. ^ажетп технологияларды тацдау жэне оларды дурыс ма|сатта |олдану емдеу нэтижеан аны|тайды.

Нэтижелiк шешiм - керсетшген медициналы| кемек нэтижеciн талдау, багалау жэне бас|ару, олардыц гациенттердН кYткен нэтижелерiне cэйкеcтiлiгi [5,6]. Саганы багалаудагы YPДicтiк шешiмдердi ат|арады:

1. Белiмнiц ага мейiрбикелерi кYн сайын |орытынды керcеткiштердi а|аулар дэгтерiне енпзт, оларды жоюда эрбiр мейiрбикемен жеке жумыстар жYргiзедi.

2. Мейiрбикелiк жумыстыц аcгектiлерi (тэртiгке багыну, санэгид тэрттт са|тау, дэрiлiк заттарды гайдалану мен са|тауга ба|ылау жYргiзу) жеке багаланады.

3. Бас мейiрбике ага мешрбикелердН жумысыныц сагасына бага бередi [7].

жа|сартудаг ы шарал ардыц тиiмдiлi гi

Корытынды: ЖYргiзiлген зерттеу нэтижелерi керcетiг отыргандай, мейiрбике |ызметЫщ сага менеджмент жYйеciнiц толы| емеcтiгi, зертеу жYргiзiлген медициналы| уйымда коргоративтi мэдениет стандарттарыныц болмауы, жэне сонымен |атар, мейiрбикелiк |ызмет сагасын багалау эдкнамасыныц орта буынды медицина |ызметкерлерше таныс емес екендт аны|талды.

Мейiрбикелiк кемек сагасын бас|ару жYйеci бойынша медициналы| уйым мекемесшдеп барлы| орта жэне кiшi медицина |ызметкерлершН жумысына бас мейiрбике, ал медициналы| уйым белiмшелерiндегi орта буынды медицина |ызметкерлерЫщ жумысына ага мешрбике басшылы| етедi. Ага мейiрбике мешрбикелт YPДicке кYнделiктi (1-шi децгейдеп сарагтама) жэне мешрбикелт герсонал жумысына агтасына 1 рет экiмшiлiктiк ба|ылау жYргiзедi. 2-шi децгейдеп сарагтаманы бас мешрбике барлы| ага мейiрбикелер мен тацдамалы турде орта буынды медицина |ызметкерлердН арасында жYргiзедi. Осы Yлгi мешрбике ici бойынша элемдт тенденция непзЫде жYзеге асырылуы туралы куэлэндырылады. Мешрбике icrn замануи талагтарга сай уйымдастыруда оныц кэciби стандарттары болуы |ажет.Бул мейiрбике iciнiц философиясын, |агидаларын жэне оныц |ызмет мен миссиясын аны|тайды. Осы аталгандар мейiрбикелiк кемек сагасын ба|ылауды тiкелей дамытумен байланысты.

Ага мейiрбике кешбасшы, уйымдастырушы релiн ат|арады. Пациенттерге сагалы жэне |ажетп децгейде кемек беру ага мейiрбикенiц жумысына тжелей байланысты. Ага мейiрбике сауатты жэне бiлiктi тYрде эрекет ететш болса, белiм гациенттерiне соншалы|ты децгейде мешрбикелт кемек тиiмдi жэне Yлкен жетicтiктермен уйымдастырылады. Мейiрбикелiк кемек сагасын бас|ару жYйеciнiц басты ма|саты -(медициналы| кемек) гаценттердiц |ажетп келемдеп жэне сагалы медициналы| кемек алу |у|ын |амтамасыз ету болыг табылады. Бул жагдайда денсаулы| са|таудагы кадрлар мен материалды|-техникалы| ресурстар жэне жетiлдiрiлген медициналы| технологиялар, олардыц сагасын Yздiкciз жетiлдiру жэне олардыц заманауи медициналы| гылым мен тэжiрибенiц талагтарына сэйкеспп тиiмдi |олданылады.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Вялков А.И. Управление качеством в здравоохранении//Проблемы стандарт, в здравоохр. 2003.- № 3.- С. 3-11.

2 Кульжанов М.К., Чен А.Н. в соавт. Актуальные проблемы управления общественным здоровьем и здравоохранением // Казахстанско-Американский журнал. - Алматы: 2001. - №1. - С. 23-33.

3 Исаев Д.С., Калажанов М.Б., Третьякова С.Н., Калмаханов С.Б., Алдамжаров М.К., Надиров Ж.К., Сманов К.Д. Оценка и прогнозирование качества общественного здоровья. - Алматы: 2006. - 203 с.

4 Щепин О. П., Стародубов В. И., Линденбратен А. Н., Галанова Г. И. Методологические основы и механизмы обеспечения качества медицинской помощи. — М.: Медицина, 2002.- 176 б.

А.Д. АДЕНОВА

ОСНОВЫ ОРГАНИЗАЦИИ СИСТЕМА МЕНЕДЖМЕНТА КАЧЕСТВА ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СЕСТРИНСКОГО

ПЕРСОНАЛА В СТАЦИОНАРЕ

Резюме: Система качества являются эффективным инструментом для достижения главной цели любой организации здравоохранения -удовлетворения требований потребителя. В настоящее время проблема качества медицинской помощи является одной из наиболее важных в здравоохранении. Письма и жалобы граждан свидетельствуют о неудовлетворенности качеством медицинского обслуживания. От качества оказываемых медицинских услуг зависит качество жизни, как отдельных людей, так и общества в целом.

Управлять качеством сестринской помощи можно лишь тогда, когда деятельность сестер изучена, структурирована, нормирована, а значит, может быть оценена в соответствии со стандартом.

Ключевые слова: качества медсестринских услуг, система менеджмента качества, управление качеством

A.D. ADENOVA

BASIS FOR THE ORGANIZATION OF THE QUALITY MANAGEMENT SYSTEM OF NURSE'S ACTIVITY IN HOSPITAL

Resume: Quality systems are an effective tool for achieving the main goal of any health care organization - to meet customer requirements. At present the problem of quality of care is one of the most important in health care. Letters and citizen complaints indicate dissatisfaction with the quality of medical care. From the quality of medical services depends on the quality of life of individuals and society as a whole. Manage the quality of nursing care can be only when the activity of nurses studied, structured, normalized, and therefore, can be evaluated in accordance with the standard.

Keywords: quality of nurse's activity, quality management system, quality management.

УДK 616-G57.2:S14.212-G84.3:S58.342 (574.5)

Б. A. AСЫЛБЕKОB, С. Y. ЖYMAБAЕBA, M. И. KЕHЕСAРИHA

Жетicy ауданды; мемлекетт'ш шнитарлы; - эпидемиологиялы; ;адагалау баc;армаcы С. Ж. Аcфендияров атындагы K¡аза; ¥лтты; Медицина Универcитетi

eHEP^Cm ШЫFЫРЫСТAРЫHЫH KОРШAFAH OPTAFA ТИПЗЕТШ ЭСЕР1

Алматы ;алаcында зиянды улы заттардыц жогары концентрацияcыныht атмоcферада жина;талуы нэтижеанде cмог деп аталатын ;алыц тумандар пайда болды. Т'тт'! кеÜ6ip жагдайларда улы заттардыц жина;талуы нэтижеанде адамдардыц аш ;аyiптi аурулары мен влiмiне œбеп болады.

TY^^i свздер: cмог, лаcтанy, зиянды уытты заттар.

Атмосфераныц ластануы адам, жануарлар мен еамдттер Yшiн эр|ашан зиян. ТYтiннiц |урамындагы газдар |олайсыз метеорологиялы| жагдайларда |алыц улы тумандардыц тYзiлуiне экеп согады. Ттт кейбiр жагдайларда улы заттардыц жина|талуы нэтижеанде адамдардыц аса |аутт аурулары мен елiмiне себеп болады. 9ндiрiс орындарынан шы||ан |алды|тар |урамында 140-|а жуы| зиянды заттар бар. Олардыц кепшшт тYссiз, шсаз болып, организмге бiрден эсер ете |оймайды. Ауаныц ластануы адамныц жалпы жагдайын нашарлатып, жумыс |аб1летЫ темендетт, жетел, бас айналу, тыныс жолдарыныц спазмалары, екпешц тYрлi аурулары, организмшц жалпы улануын тугызып, тYрлi ауруларта |арсы тура алу |абтетштемендетедк

9ндiрiс орындарынан шы||ан |алды|тар, транспорт тYрлерiнен шы||ан газдар, тутш, iрi |алалардыц Yстiнде пайда болатын тYрлi шацдар ^н сэулеашц Жердщ бетше тYгел тYсуiне кедергi келтiредi. УльтракYлгiн сэулелершщ жетiспеушiлiгi балаларда авитаминоз жэне рахит ауруларын тугызады. Гылыми-техниканыц гарыштап дамуы табигатты тиiмдi пайдалану iсiн уйымдастыруда адамзаттыц алдына бiр|атар жаца мшдеттер |ойып, табигатты |оргаудыц кептеген мэселелерш шиеленiстiрiп жiбердi. Табигат ресурстарын пайдалану келемЫщ артуы, туртан ортаныц ендiрiс жэне тутыну |алды|тарымен ластануыныц есу^ адамзаттыц энергиямен |арулануыныц артуы, жаца заттар жасап ендiрiстiц жаца салаларыныц пайда болуы, ауыл шаруашылыгын интенсивтендiру, хал|ы кеп iрi |алалардыц кебеюю негiзгi шешiмiн тезiрек табатын мэселелердщ |атарына жатады. Гылыми-техникалы| революция экологиялы| ортаныц ластануына |арсы кYрес. Ластану дегенiмiз ауаныц, жер мен судыц бiз |аламайтын |олайсыз езгерiстерге ушырауы, ол |азiр

немесе болаша^та еамдттердН, жануарлардыц, адамныц eMipÎHe, eHepK9cin пен ауыл шаруашылыгындагы ендiрiс процестерше, табигат ресурстарыныц жай-кYйiне ^олайсыз ы^палын ^rnyi mymkîh.

Экологияныц кYрт нашарлап кетуi адамдардыц табигат^а антропоrендiк эсерiнен болып отыр. Атмосферадагы кeмiрrçышrçыл газдардыц концентрациясыныц артуына байланысты климат eзrерiп, температураныц жогарлауына экелiп согады. Энергия Ke3i ретiнде KeMip, мунай, табиги газды пайдалану нэтижесiнде жэне машиналардыц ^бешп индустриялы^ революцияныц eркендеуiне байланысты бул процесс тезiрек жYредi.

9ндiрiстiц ^ар^ындап дамуына жэне отын тYрлерiн кец масштабта жагуга байланысты атмосферадагы бос оттектщ ^оры азайып, ал ^м^^ыш^ьи газыныц мeлшерi жогарылауда. Нэтижесiнде табигаттагы кeмiртектiц айналымы бузылды деуге болады. Адам баласы отты ец алгаш рет ^олданган кYннен бастап осы ^нге дейiн TYрлi жану процестерЫде 273 млрд. тонна оттеri жумсаган болса, соныц 246 млрд. тоннасы, ягни (90% га жуыгы) соцгы жарты гасырда Гана жумсалган. Кeмiртек айналымыныц бузылуы мен атмосферада ^м^^ыш^т газыныц концентрациясыныц жогарылауы Жердеri барлы^ химиялы^ тепе-тецдтке Yлкен эсер етедк Атмосфералы^ ауаныц ластануыныц алдын алатын жэне зиянды ^алды^тардыц мeлшерiн азайтуга мYмкiндiк беретiн к-шараларды тeмендепдей 3 топ^а бeлуrе болады:

1. Зиянды ^осылыстар тYзiлетiн технологиялы^ процестердi жа^сарту жэне мYмкiндiriнше зиянды заттар аз бeлiнетiн жаца технологияларды eндiрiскеенriзу.

2. Отынныц ^урамын, аппараттар мен карбюрацияны жа^сарту жэне ауа тазарт^ыш ^ондыртылар ар^ылы ауага зиянды