CC BY
9»
ИСТОРИЯ
« «
УДК 94:32(=174)
СТАНАУЛЕННЕ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ ПАЛ1ТЫК1 САВЕЦКАЙ ДЗЯРЖАВЫ У ДАЧЫНЕНН1 НАЦЫЯНАЛЬНЫХ МЕНШАСЦЯУ: УТВАРЭННЕ РЭГУЛЮЮЧЫХ 1НСТЫТУЦЫЙ
(НА ПРЫКЛАДЗЕ ЛАТЫШОУ)
М. Каралёу
г. Вгцебск, Беларусь
В статье рассматривается вопрос становления в 1917-1924 гг. регулирующих институций, которые занимались осуществлением национальной политики советского государства вообще и относительно латышского национального меньшинства в частности. Выделены две параллельные линии, по которым шёл этот процесс (советская и партийная). В сравнении показаны задачи этих органов, а также проблемы, которые перед ними вставали.
Ключевые слова: национальная политика, латыши, Наркомнац, латсекция, коммунистическая партия, БССР, РСФСР.
In article the question of formation in 1917-1924 of the regulating institutes which were engaged in implementation of national policy of the Soviet State in general and rather Latvian ethnic minority in particular is considered. Two parallel lines on which there was this process are allocated (Soviet and Party). In comparison tasks of these structures, and also problems which before them appeared are shown.
Keywords: National policy; Latvians; Narkamnats; Latsekcia; Communist Party; BSSR; RSFSR.
Супярэчивыя працэсы пачатку ХХ ст. у пэунай ступеш абвастралюя i нацыянальным пытаннем, якое не было вырашана для большасщ народау усёй Усходняй Еуропы. I вщавочна, што бальшавш не маги яго абмшуць. Паслядоунае выкананне марксюцюх щэй казала пра адзшую эканамiчную падставу палпычных i дзяржавабудаушчых працэсау, якая швшрывала на-цыянальныя, рэлтйныя i iншыя адрозненш. Аднак неабходнасць кансалща-цыi сшау у рэвалюцыйным руху вымушала щэолагау бальшавiзму на чале з
У. Леншым звяртацца да такiх "другасных" тэм. I тут нельга не пагадзщца з высновай В. Дзёншгхауса, што вызначыушы лозунг правоу нацый на са-мавызначэнне у супрацьвагу лозунгу "адзшай i непадзельнай Расп" белага руху, бальшавiкi здолелi перацягнуць на свой бок шыроюя слаi нярускага насельнiцтва, што многа у чым прадвызначыла iх вынiковую перамогу [1, с. 53]. Аднак галоунай мэтай бальшавшоу была сустветная пралетарская рэва-люцыя, а таму саступк па нацыянальнаму пытанню разглядалiся iмi выклю-чна як часовыя i прапагандысцкiя, што яскрава вынiкае з апублжаваных прац У. Ленiна, I. Сталша i iншых дзеячау бальшавщкай партыi, а таксама дакументау з'ездау РКП(б). Кульмiнацыяй гэтай лiнii стала прыняцце 15 лiстапада 1917 г. Дэкларацьи правоу народау Расii [2]. Галоуньгш для прыхшьшкау бальшавшоу павшны былi стаць пастулаты пра роунасць i су-верэннасць народау Расп, пра iх права на свабоднае самавызначэнне нават да аддзялення i стварэння самастойных дзяржау. Аднак творцы гэтага даку-мента самiм тэкстам рабш акцэнт на iншым - на замене царскай палпыю нацкавання палiтыкай дабраахвотнага i сумленнага саюза народау Расii. Але многiя на гэта не звярнулi увагi (щ не захацелi звярнуць). Слабасць жа ста-новiшча бальшавiкоу напачатку праулення не дазволiла iм цалкам пры-пынiць цэнтрабежныя дзяржаватворчыя працэсы на нацыянальных ус-краiнах былой iмперыi.
Ажыццяуляць нацыянальную палiтыку савецкай дзяржавы павiнен быу Народны камiсарыят па справах нацыянальнасцей (Наркамнац), утвораны 8 лютапада 1917 г. Узначалiу Наркамнац I. Сталш. У якасцi асноуных задач камiсарыята былi вызначаны наступныя:
- забеспячэнне мiрнага суiснавання i супрацоунiцтва усiх нацыянальнасцей РСФСР;
- садзейшчанне матэрыяльнаму i духоунаму развiццю усiх нацыянальнасцей, пры улiку асаблiвасцей iх культуры, традыцый i эканамiчнага стану;
- назiранне за ажыццяуленнем нацыянальнай палiтыкi савецкай улады.
Гэтае апошняе было, бадай, галоуным i адзiна дасягальным ва умовах
грамадзянскай вайны. Цэнтр патрабавау каналау сувязi з нацыянальнымi ускраiнамi дзеля захавання кiруючай ролi над iмi, а Наркамнац мог гэтаму спрыяць. У структуры гэтага органа быьм створаны асобныя нацыянальныя частк (камiсарыяты). Гэты працэс пачауся непасрэдна з лютапада 1917 г. (быу утвораны камюарыят па польскiм справам) i цягнууся да пачатку 1919 г. Агульная лiчба такiх утварэнняу дасягала 21, але увесь гэты час адбывалася пэуная рэарганiзацыя, у вышку чаго адны камiсарыяты злiвалiся, а iншыя пауставалi [3, с. 16].
Дзейнасць Наркамнаца распаусюджвалася не тольк на тэрыторыю РСФСР, але i прылеглыя тэрыторыi, у тым лiку на беларускiя i украшсюя землi. Заходнi напрамак увогуле разглядауся як перспектыуны з пункту гле-джання экспарту сусветнай пралетарскай рэвалюцып у краiны Еуропы. Нез-дарма першымi былi створаны камiсарыяты заходшх нацыянальнасцей.
У снежш 1918 г. была апублжавана "1нструкцыя аб аргашзацыи аддзе-лау па справах нацыянальнасцей на месцах", якая зацвердзiла пасля-доунасць iх утварэння пры мясцовых органах улады, а таксама вызначыла структуру, мэты, форму кiравання i падначаленасць. Трэба адзначыць, што ад пачатку юнавання гэтых органау iх дзеяздольнасць была значна абме-жавана. У першую чаргу гэта было наступствам двайной падначаленасщ: на агульных падставах яны падпарадкоувалюя мясцовым выканкамам i адна-часова былi прадстаунiцтвамi Наркамнаца. Таю стан рэчау звычайна вы-клшау супярэчнасцi, што зацягвала узгадненне ^ адпаведна, выкананне тых цi шшых захадау па ажыццяуленш нацыянальнай палпыю.
Ужо летам 1919 г. Наркамнац мог быць скасаваны, але знешнепалпыч-ная кан'юнктура дапамагла перамагчы прыхшьшкам яго захавання. Структура Наркамата па справах нацыянальнасцей была рэаргашзавана. Таксама был больш падрабязна сфармуляваны яго задачы: распрацоука праектау да-кументау па пытаннях нацыянальнай паяным, прадстаунщтва штарэсау аутаномш пры абмеркаванш бюджэтных i падатковых пытанняу у цэнтраль-ных органах, аб'яднанне i кiраванне усiмi прадстаунiцтвамi аутаномiй, утварэнне сваiх прадстаунiцтвау пры ЦВК аутаномш, збор i вывучэнне матэрыялау адносна жыцця нацыянальнасцей, арганiзацыя спецыяльных ш-стытутау i курсау па падрыхтоуцы кадрау палiтычных i савецкiх работшкау нярускай нацыянальнасцi [4].
Па сутнасщ, гэтыя задачы уяулялi сабой проста пашыраны варыянт першых трох, што быьш сфармуляваны пры стварэннi Наркамнаца, але тут быу падкрэслены адмшютрацыйна-аргашзатарсю напрамак дзейнасцi. Ад-нак незавершанасць ваенных дзеянняу працягвала ствараць значныя пераш-коды для работы.
Падчас складанага працэсу утварэння беларускай дзяржаунасщ у 1918-1920 гг. нацыянальнаму пытанню не удзялялася шмат увап з-за наяунасщ больш прынцыповых праблем. Другое абвяшчэнне Савецкай Са-цыялiстычнай Рэспублiкi Беларусь 31 лшеня 1920 г. хоць i стала датай фар-мальнага аднаулення самастойнай беларускай дзяржаунасцi, аднак на той час яшчэ не успрымалася таюм. Па прыкладзе РСФСР тут быу утвораны Народны камiсарыят па справах нацыянальнасцей, але менш чым праз месяц ён быу лжвщаваны. 10 верасня 1920 г. знешнепалнычныя функцыи ССРБ былi перададзены РСФСР, i пэуны час у некаторых дакументах i пастановах яна фiгурырывала як аутаномная адзiнка у складзе РСФСР [пар. 5].
Архiуныя матэрыялы не даюць магчымасць дакладна выявiць, кал былi утвораны латышскiя пададдзелы у беларускiх гарадах, якiя на той момант уваходзiлi у склад РСФСР. У Вщебску, дзе на час бальшавщкага пе-равароту знаходзiлася значная колькасць латышоу, хутчэй за усё, ён паустау адразу. Фонды Дзяржаунага архiва Вiцебскай вобласцi паказваюць даволi актыуную дзейнасць латышскага пададдзела губернскага аддзела па справах нацыянальнасцей у 1921 г., каи адбывалiся шматшюя выезды
прадстаушкоу у латкалонп для вырашэння спрэчных пытанняу i канфлiктау памiж латышамi i нацбольшасцю, а таксама для збора статыстычнай шфар-мацыi адносна латышскага насельнiцтва [6]. Аднак ужо 3 студзеня 1922 г. усе пададдзелы Вщебскага губаднаца былi лшвщаваны i пакiнуты толькi ш-структары [7].
На працягу 1920 г. бальшавюцюя лiдэры паступова пачалi усведамляць, што сустветная рэвалюцыя на дадзеным этапе не магчыма, што непазбежна прыдзецца заключаць мiрныя дамовы з працiунiкамi i перахадiць да мiрнага жыцця. Са многiмi савецкiмi рэспублшам^ якiя узнiклi побач з РСФСР, быьи заключаны дамовы аб цесным супрацоунiцтве. I як праяуленне самастой-насцi гэтых рэспублiк, яны мелi права на стварэнне уласных органау па пра-вядзеннi нацыянальнай палпыю. Але большае значэнне для заняпаду Нар-камнаца РСФСР мела узрастанне ролi партыi i яе падраздзяленняу над дзяржаунымi органамi. Ва умовах мiрнага iснавання на першае месца вышла пытанне аб стварэннi маналггнай сацыялiстычнай дзяржавы-крэпасцi у атачэннi катталютычных краiн. Таму падтрымка паказальна-прапагандыс-цюх iнстытуцый (а мы маем падставы лiчыць, што Наркамнац у значнай ступеш быу менавiта такiм утварэннем) стала неактуальнай. Некалькi гадоу Народны камюарыят па справах нацыянальнасцей яшчэ перажывау рэар-ганiзацыi, пакуль не быу канчаткова лшвщаваны 9 красавша 1924 г. Фар-мальна прычынай стала канчатковае вызначэнне структуры i паунамоцтвау орагнау утворанага у снежш 1922 г. Саюза Савецкiх Сацыялютычных Рэс-публiк. Функцыi Наркамнаца былi перададзены УЦВК, а таксама некальюм новым дзяржауным арганiзацыям, кожная з яюх вырашала сваё вызначанае кола пытанняу, яюя у той щ iншай ступенi тычылiся нацыянальна-дзяржаунага будаунiцтва у савецкай дзяржаве. ЦВК саюзных рэспублiк таксама займелi пры сабе аддзелы па каардынацыи усiх спрау адносна нацыяна-льнасцей.
Паралельна з дзяржаунымi органамi пра нацыянальнае пытанне не за-бывалася i бальшавiсцкая партыя. Менавiта яе юруючая роля павiнна была стаць асновай для кансатдацыи шматнацыянальнай краiны, што вымагала саветызацыi i унiфiкацыi розных этнасау. Вырашэнне гэтай задачы патраба-вала актыунай палiтычнай i агггацыйна-прапагандысцкай працы сярод на-цыянальных меншасцяу, якiя ж^Iлi па-за межамi сваiх рэспублiк цi аута-номiй або наогул iх не мелi. Стаука была зроблена на нацыянальныя пар-тыйныя элiты, якiя яшчэ да рэвалюцыи гуртавалiся у асобная нацыянальныя секцыи РСДРП, а потым РКП(б). Таюя нацсекцыi фармiравалiся па нацыяна-льна-тэрытарыяльнаму прынцыпу, гэта значыць, што кожная з iх уключала ушх членау i кандыдатау у члены партыи на тэрыторыi пэунай губернп цi уезда. Iх мэтай была прапаганда бальшавюцюх iдэй сярод нацменшасцяу на iх роднай мове i з улiкам iх гаспадарча-культурнага развщця. Напрыклад, у Вiцебску iснавау так званы "латышсю раён", якi падчас рэвалюцыйных
падзей 1917 г. сыграу значную ролю ва усталяванш бальшавiсцкай улады у горадзе [8, с. 27 i дал.].
Упiсванне нацсекцый у структуру бальшавюцкай партыi праходзiла на працягу 1919-1921 гг. Адзначым асноуныя моманты:
• у кастрычнiку 1919 г. быу апублжаваны "Праект Палажэння аб ар-ганiзацыi пры камiтэтах РКП(б) аддзелау агiтацыi i прапаганды (АПА) сярод нацыянальных меншасцяу", паводле якога нацыянальныя секцыi былi адне-сены да катэгорыi спецыяльных падраздзяленняу, яюя не мелi асобных ар-гашзацыйных задач i дзейнiчалi пры партыйных камiтэтах дзеля вядзення агiтацыйна-прапагандысцкай работы сярод пэуных нацменшасцяу;
• у лютападзе 1919 г. Усерасiйскi цэнтр латышсюх секцый РКП(б) прыняу "Палажэнне аб арганiзацыi камунiстычнай партыйнай работы сярод нацыянальных меншасцяу", якi з большага паутарау вышэйзгаданы праект палажэжння аб арганiзацыi нацыянальных АПА;
• 11 лютапада 1920 г. ЦК РКП(б) было канчаткова зацверджана i апублшавана "Палажэнне аб нацыянальных секцыях пры партыйных камiтэтах РКП", якое вылучыла нацсекцыi з прамога падпарадкавання парт-камiтэтау i зрабiла iх пададдзелам АПА; апарат нацсекцый камплектавауся у залежнасцi ад аб'ёму i характару працы, а склад абавязкова зацвярджауся парткамам; усе важныя дакументы павiнны былi быць падпiсаны загадчы-кам АПА (або сакратаром парткама) i сакратаром нацсекцый;
• Х з'езд РКП(б), што адбыуся 8-16 сакавша 1921 г., у галше нацыянальнай палiтыкi замацавау рэаргашзацыю аддзелау нацменшасцяу у пада-ддзелы АПА з пазбауленнем усiх аргашзатарсюх функцый на карысць ар-гашзацыйна-шструктарсюх аддзелау;
• 26 верасня 1921 г. Аргашзацыйным бюро ЦК РКП(б) было ухвалена новае "Палажэнне аб пададдзелах нацменшасцяу i нацсекцыях АПА партыйных камггэтау", якое замацоувала палiтычную работу сярод нацменшасцяу на iх роднай мове як галоуную (i, бадай, адзiную) задачу нацсекцый, а усе шшыя вщы дзейнасцi (кансультацыi партарганiзацый адносна работы сярод нацменшасцяу, работу сярод жанчын i работу з моладдзю i шш.) трэба было узгадняць з адпаведнымi аддзеламi парткамау i камсамола; таксама усе цэнтральныя бюро нацсекцый, яюя раней падначальвалiся непасрэдна ЦК, был перападпарадкаваны утворанаму пры АПА ЦК РКП(б) пададдзелу нацменшасцяу.
Як мы бачым, роля i значэнне нацыянальных секцый пры партыйных камггэтах змянялюя адпаведна тых самых тэндэнцый, што былi характэрныя для аддзелау па справах нацыянальнасцей пры выканкамах.
Тым не менш дзейнaсць нaцыянaльныx секцый бaльшaвiсцкaй пaртыi былa больш плёнтай. У тым лiкy гэтa тычылaся лaтышскix секцый, якiя aр-гaнiзaцыйнa пayстaлi яшчэ дa кaстрычнiцкaгa перaвaротy. Ha 1921 г. лaтсек-цыя нa чaле з бюро дзейнiчaлa y Вiцебскy. Ята зaймaлaся aгiтaцыйнa-прaпa-гaндысцкaй рaботaй сярод лaтышоy горaдa i, na мыгчымaсцi, у вёсцы. ra-лоуным чынaм гэтa былi выезды з дaклaдaмi, a тaксaмa рaспayсюджвaнне гaзеты Цэнтрaльнaгa бюро лaтышскix секцый "Kрэвiяс цыня" ("Рaсiйскaя бaрaцьбa"). Вaжнaй рaбочaй пляцоyкaй выстyпay вщебсю лaтышскi клуб. Для кaдрaвaгa зaбеспячэння рaботы лaтсекцыя прымaлa зaxaды дa yлiкy yсix лaтышоy-кaмyнiстay, якiя прaцaвaлi y сaвецкix i пaртыйныx оргaнax, i ix прыцягненню дa рaботы з лaтышскiм нaсельнiцтвaм рэгiёнa. Швышэнню aдyкaцыйнaгa узроуню лaтышоy-кaмyнiстay пaвiнен быу спрыяць удзел у aргaнiзaвaныx школax пaлiтгрaмaты i мaрксiсцкix гyрткax.
КП(б)Б дa чaсy нaцыянaльным пытaннем aмaль не зaймaлaся. Аб гэтым яскрaвa сведчaць лiчбы, прыведзеныя А. Вялтм пaсля aнaлiзy пытaнняy na-вестк дня пaсяджэнняy Цэнтрaльнaгa бюро ЦК КП(б)Б. Тaк, зa 1921 г. пы-тaннi пaртыйнaгa бyдayнiцтвa aбмяркоyвaлiся 120 рaзоy, сaвецкaгa - 64 рaзы, кyльтyрнaгa - 36 рaзоy, a нaцыянaльнaгa - толькi 9 [9]. Але щучы y aдным нaкiрyнкy з РСФСР, цaлкaм iгнaрaвaць нaцыянaльнyю пaлiтыкy было немaгчымa. 6 студзеня 1922 г. ЦК КП(б)Б зaцвердзiy склaд польскaгa бюро, a 20 сaкaвiкa 1922 г. - Гaлоyбюро яyрэйскaй секцыi пры ЦК КП(б)Б. Дa чaсy пытaнне aб лaтышскaй секцыi не стaялa, yлiчвaючы нязнaчнyю колькaсць лaтнaсельнiцтвa y белaрyскaй сaвецкaй дзяржaве.
У сaкaвiкy 1924 г. aдбылося першaе узбуйненне БССР. Haсельнiцтвa рэспyблiкi yзрaсло i лaтышскaе пытaнне стaлa больш aктyaльным. Тым не менш мшсюя yлaды прaцягвaлi зaxоyвaць iнэрцыйнaсць у гэтaй сферы. Пэуным кaтaлiзaтaрaм у вырaшэннi спрay aргaнiзaцыйнaгa aфaрмлення лa-тышскaгa сектaрa пры ЦК КП(б)Б стaлi зaxaды вiцебскaгa бюро лaтсекцыi. Ha яго тасяджэнш 10 чэрвеня 1924 г. было aдзнaчaнa, што з-зa aдсyтнaсцi y БССР лaтцэнтрa aжыццяyленне ^a^i з лaтышскiм нaсельнiцтвaм сyстрaкaе розтага роду перaшкоды, aле пa прычыне мaлой колькaсцi лaтышоy нa Мшшчыне ЦК aмaль не звяртaе та гэтыя прaблемы yвaгi. Прымaя гад yвaгy, што згоднa стaтыстычным дaдзеным у межax былой Вiцебскaй губернп прaжывaлa больш зa 11,5 тыс. лaтышоy (з ix кaля 6 тыс. у Вщебсюм пaвеце), бюро лaтсекцыi прaз Вiцебскi yгaркaм КП(б)Б звярнyлaся y ЦК КП(б)Б та дaзвол i фiнaнсaвaнне для скл^нм лaтышскaй кaнферэнцыi y Вiцебскy з мэтaй yтвaрэння i aбрaння прaдстayнiкоy у Цэнтрaльнaе лaтышскaе бюро Белaрyсi з вызнaчэннем яго месцaзнaxоджaння y Вiцебскy як цэнтры лaтыш-œara нaсельнiцтвa БССР [10].
Вiдaвочнa, што нiякiмi пayнaмоцтвaмi Мiнск дзялiццa не збiрayся. Kрыxy больш чым ^as тыдзень aд пaстyплення звaротy з Вщебсю (19 чэрвеня) y Мшску было створaнa Чaсовaе лaтышскaе бюро пры ЦК КП(б)Б. 14
лшеня 1924 г. яно было канчаткова зацверджана як Цэнтральнае бюро ла-тышскiх секцый пры ЦК КП(б)Б [11]. Бюро складалася з 5 чалавек на чале з адказным сакратаром, якiм напачатку стау Клявш-Вахсман. Асноунымi за-дачамi Цэнтральнага латбюро былi:
- збор статыстычнага матэрыяла аб колькасцi латышскага насельнiцтва БССР;
- устанауленне сувязi з секцыям^ якiя перайшлi пасля узбуйнення БССР, а таксама аргашзацыя новых секцый у месцах, дзе пражывае значная колькасць латышскага насельнiцтва;
- работа сярод латышскага насельнщтва у горадзе i на вёсцы;
- стварэнне латышсюх сельсаветау у БССР i юраунщтва работай ка-мунiстау у гэтых сельсаветах;
- партыйна-выхаваучая работа сярод моладзi i жанчын-латышак;
- уцягванне у работу сярод латышскага насельнщтва членау партыi ла-тышоу;
- выкананне дырэктыу ЦК;
- забеспячэнне лггаратурай латышскiх куткоу пры хатах-чытальнях i народных дамах [12, с. 31].
Адзначым, што ахоп працоунага поля прадугледжвауся гэтымi задачамi значна большы за акрэслены у Палажэнш 1921 г. i быу падобны на той, якi стаяу перад аддзяленнямi Наркамнаца. Аднак тут, як i у першым выпадку, для выканання задач неабходны быу добры аргашзацыйны i кадравы рэсурс, з чым па стане на сярэдзшу 1924 г. былi вiдавочныя праблемы.
15 лiпеня 1924 г. ЦВК БССР прыняу пастанову "Аб практычных ме-рапрыемствах па правядзеннi нацыянальнай палпыю", якая стала пачаткам беларушзацыи i прадугледжвала стварэнне спрыяльных умоу для развiцця нацыянальных меншасцяу, што жыл1 на тэрыторыi рэспублiкi.
Ужо 18-21 кастрычшка 1924 г. у Мшску прайшла першая Усебеларуская нарада латпартработшкау. Яна зацвердзiла новы склад Цэнтральнага латбюро, як цяпер складауся з 9 членау i 3 кандыдатау, усталя-вала тсьмовую сувязь з Цэнтральным бюро латышсюх секцый пры ЦК РКП(б) у Маскве, а таксама адправша на месцы шэраг цыркулярау адносна латработы.
Цэнтральнае латбюро адразу замацавала наяуныя латсекцыи у Вiцебску i Полацку, а у хуткасцi арганiзавала латсекцыю пры Бабруйсюм акружным камiтэце. На пачатку студзеня 1925 г. быу зацверджаны склад упаунаважа-ных латсекцый пры парткамтотах Аршанскай, Барысаускай, Калiнiнскай i Магшёускай акруг.
Такiм чынам, набыушы уладу, бальшавiкi павiнны былi узяцца за вы-рашэнне нацыянальнага пытання, якое яны удала выкарысталi на сваiм шляху да перамогi. Адразу вызначылюя дзве паралельныя iнстытуцыi, яюя пачалi займацца пытаннямi нацыянальнай палпыю i ствараць свае струк-
туры на месцах: Наркамнац РСФСР i нацсекцыи РКП(б). Паступовае перат-варэнне партьи у кiруючую сiлу i яе узвышэнне над дзяржавай прывялi да хуткага заняпаду Наркамнаца i яго поунай лiквiдацыi. Як пераразмерка-ванне яго функцый з пэунай перадачай кантролю над сiтуацыяй саюзным рэспублiкам у 1924 г. пры ЦВК БССР з'явiлася Камiсiя па ажыццяуленш нацыянальнай палiтыкi (пазней перайменаваная у Цэнтральную нацыяналь-наю камiсiю), але значнай i актыунай ролi гэта iнстытуцыя не мела. Дзей-насць жа нацыянальных секцый пры партыйных структурах паказала большую адпаведнасць часу. Аднак i яны паступова былi абмежаваны выключна аптацыйна-прапагандысцкай работай. Тым не менш утвораныя цэнтраль-ныя бюро сталi каардынуючым цэнтрам па рабоце сярод канкрэтных нацыянальных меншасцяу. Цэнтральнае бюро латсекцый пры ЦК КП(б)Б узшкла толькi летам 1924 г. у значнай ступеш па iнiцыятыве "зшзу" Напачатку яно складалася з 5 членау, ужо восенню было пашырана да 9 членау i 3 кандыдатау, а на 1927 г. уключала 11 членау i 5 кандыдатау [13, с. 25]. Цэнтральнае бюро латсекцый i латсекцый у акругах з гэтага часу стаи асноунымi праваднiкамi нацыянальнай палпыю адносна латышскага насельнiцтва на беларусюх землях.
Выкарыстаныя крышцы:
1. Дённингхаус, В. В тени «Большого брата». Западные национальные меньшинства в СССР. 1917-1938 / В. Дённингхаус. - М. : Российская политическая энциклопедия, 2011. - 744 с.
2. Декларация прав народов России // Декреты советской власти : В 2 т. - М. : Госполитиздат, 1957-1959. - Т. 1: 25 октября 1917 г. - 16 марта 1918 г. - М., 1957.
- С. 39-41.
3. Макарова, Г. П. Народный комиссариат по делам национальностей РСФСР. 1917-1923 гг. : Исторический очерк / Г. П. Макарова. - М. : Наука, 1987.
- 172 с.
4. Саипова, К. Д. Цели и задачи создания Наркомнаца РСФСР и его отделов / К. Д. Саипова // Науная жизнь. - 2011. - № 2. - С. 65-69.
5. Ходзш, С. М. Дзяржаунае будаунщтва у Беларус у 1920-я гг. / С. М. Ходзш // Працы пстарычнага факультэта БДУ: навук. зб. Вып. 6 / рэдкал.: У. К. Коршук (адк. рэд.) [i шш.]. - Мшск : БДУ, 2011. - С. 109-114.
6. Дзяржауны арх1у Вщебскай вобласщ (ДАВВ). Ф. 2347. Воп. 1. Спр. 3. Арк.
1, 12.
7. ДАВВ. Ф. 2347. Воп. 1. Спр. 3. Арк. 32.
8. Красная быль: большевики в Витебске : Сб. статей, воспоминаний и материалов / под ред. С. Крылова. - Витебск : Вит. губ. Бюро ИстПарта, 1923. - 236 с.
9. Великий, А. КПБ и национальный вопрос / А. Великий // Деды. Дайджест публикаций по белорусской истории. Специальный выпуск. Выпуски 1-5. -Минск : Харвест, 2013. - С. 500-519.
10. ДАВВ. Ф. 10051. Воп. 1. Спр. 244. Арк. 14.
11. Нацыянальны арх1у Рэспублт Беларусь. Ф. 4 п. Воп. 1. Спр. 1898. Арк. 9.
12. Агеенко, Т. Центральное бюро латышских секций при ЦК КП(б)Б в документах Национального архива Республики Беларусь / Т. Агеенко // Латыши и белорусы: вместе сквозь века : сб. науч. ст. Вып. 4 / редкол.: С.П. Кулик [и др.]. -Минск : РИВШ, 2015. - С. 30-35.
13. Пушкш, I. Нацыянальныя меншасщ БССР у грамадска-пал1тычным 1 культурным жыцщ (20-я гады ХХ ст.) : Манаграф1я / I. Пушкш; навук. рэд. М.П. Касцюк. - Магшёу: МДУ 1мя А. Куляшова, 2004. - 168 с.
