Научная статья на тему 'СРАВНИТЕЛЬНАЯ ОЦЕНКА РОСТА, РАЗВИТИЕ И АДАПТАЦИИ СОРТОВ ВОДЯНОЙ ЛИЛИИ В УСЛОВИЯХ ЦЕНТРАЛЬНОГО ТАДЖИКИСТАНА В ПЕРИОД ИЗМЕНЕНИЕ КЛИМАТА'

СРАВНИТЕЛЬНАЯ ОЦЕНКА РОСТА, РАЗВИТИЕ И АДАПТАЦИИ СОРТОВ ВОДЯНОЙ ЛИЛИИ В УСЛОВИЯХ ЦЕНТРАЛЬНОГО ТАДЖИКИСТАНА В ПЕРИОД ИЗМЕНЕНИЕ КЛИМАТА Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
56
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ВОДЯНАЯ ЛИЛИЯ / РОСТ / РАЗВИТИЕ / АДАПТАЦИЯ / ЦЕНТРАЛЬНЫЙ ТАДЖИКИСТАН

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Шарипова Сарвиноз Камоловна, Курбонбекова Ш.Ш., Мирзорахимов А.К.

В статье приводятся данные о сравнительной оценки роста, развитие и адаптации сортов водяной лилии в условиях Центрального Таджикистана в период изменение климата. Определено, что изменение климата привёл к ускоренному росту растений. По сравнение с прошлими годами произрастание и фаза цветение у растений наступает на две недели раньше. Фаза цветение может продолжается дольше. Установленно, что в период изменение климата растения хорошо приспособилис к климату Центрального Таджикистана.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COMPARATIVE ASSESMENT OF THE GROWTH, DEVELOPMENT AND ADAPTATION OF THE SORTS OF WATER LILY GROWING IN THE CENTRAL TAJIKISTAN CONDITION IN THE CLIMATE CHANGE PERIOD

The article reflect the results of the investigation about comparative assesment of the growth, development and adaptation of water lily sorts growing in the Central Tajikistan condition in the climate change period. The investigation has shown that climate change positively impact the biological processes and adaptation of the plants. As it was observed the growth and blooming now start two week earlier in compare to the previous years and blooming continue longer. Identified that the plant has good adaptation to the climate of Central Tajikistan in the period.

Текст научной работы на тему «СРАВНИТЕЛЬНАЯ ОЦЕНКА РОСТА, РАЗВИТИЕ И АДАПТАЦИИ СОРТОВ ВОДЯНОЙ ЛИЛИИ В УСЛОВИЯХ ЦЕНТРАЛЬНОГО ТАДЖИКИСТАНА В ПЕРИОД ИЗМЕНЕНИЕ КЛИМАТА»

has been shown in the legless - yellow-lizard lizard that during the estivation period and partially in a state of deep hypobiosis, the conditioned-reflex activity of animals is completely inhibited. Compared with hypobiosis, the effect of estivation on the generated conditioned conditioned reflexes in the yellow-bellies is less significant. After awakening the animals from hibernation (after 8 months), conditioned thermal reflexes are restored more easily and stabilize faster compared to control animals.

Key words: estivation, hibernation, animals, control, temperature, conditions, hypobiosis.

БА^ОДЩИИ МУЦОИСАВЙ БА РУШДУ НУМУ ВА МУТОБЩШАВИИ

НАВЪ^ОИ САВСАНИ ОБЙ ДАР ШАРОИТИ ТО^ИКИСТОНИ МАРКАЗЙ ДАР

ДАВРОНИ ТАГЙИРЁБИИ ЩЛИМ

Шарапова С.К., Курбонбекова Ш.Ш., Мирзорахцмов А. К.

Институти ботаника, физиология ва генетикаи растани

Савсани обй растанихои бисёрсолаи бехрешадор буда ба оилаи Nymphaeaceae дохил мешавад. Баргхояш гирд ё гирди тухмшакл, дукирра, чилодори думчадароз буда, дар сатхи об шино мекунанад. Гулхояш тока - тока, калонхачм, рангаш аз сафед то сурхи тамашкмонанд мебошанд. Баргхо ва гулхо дар руи об шино мекунанд ё аз сатхи об боло мебароянд. Тухмхо аксар вакт чуфт буда эндоспермаи хурд доранд. Растанихо одатан дар иклими субтропикй ва тропикй меруянд [1,2,3].

Мавод ва методи тахкикотй

Ба сифати объекти тахкикотй се навъи савсани обй: Савсани обии навъи Марлиакаи зард - Nymphaea marliacea chromatella, Савсани обии навъи Марлиака пальхориот - N. marliaceae palchoriot ва Савсани обии навъи Марлиакаи гулобй - N.marliaceae rosea истифода гардиданд. Навъхо дар Точикистони Марказй - Боги ботаники ш. Душанбе в ш. Регари н. Турсунзода рушд меёбанд. Навъхое, ки дар Точикистон меруянд ба гурухи аврупой -осиёй дохил мешаванд. Х,амаи намудхои ин гурух бехреша доранд. Мушохидахои фенологй ва ченкунихои биометрй ва мутобикшавии растанихо дар давоми се сол (2017 - 2019) аз руи методикаи омузиши растанихои дарачаи олии обй [4] гузаронида шуд.

Натичаи тахкикот ва мух,окимаронй

Хусусиятхои биологии растанихо дар даврони тагйирёбии иклим омухта шуд. Муайян гардид, ки аз се навъ N. marliacea chromatella нисбатан барвакттар ба сабзиш ибтидо мегузорад. Растанихо дар даххаи сеюми мохи феврал ба сабзиш шуруъ мекунад. Дар мохи март мугчабандй ва гулкунй сар мешавад. Гулхо то охири мохи ноябр нигох дошта мешавад Расми 1. ^исми зериобии растанй аз реша ва поя иборат буда барои кисми руиобии растанй, яъне баргу гулхо, имконият медихад, ки дар об нигох дошта шавад. Баргхои чавон ранги сурхи сиёхтоб дошта, баъд аз пурра сабзидан ранги сабзи торик бо раххои бунавш пайдо мекунад. Пахноии баргхои руиобй 20-22 см ва пахноии баргхои аз об болобуда 28-30 см мебошад. Пахноии гулхо 16 -18 см буда рангашон зард мебошад.

Расми 1. Баходихии мукоисавй ба рушд ва нумуи навъхои савсани обй дар дар давоми солхои 2018 -2020

Название диаграммы

19.апр

09.апр 30.мар

20.мар

10.мар

29.фев 19.фев 09.фев

30.янв

N. marliaceae palchoriot ва КтагНасеае rosea бошанд дар дахдаи якуми мох,и март ба сабзиш шуру карда дар дахдаи дуюм ва сеюми хдмин мо^ ба мугчабандй ибтидо мегузорад ва дар аввалх,ои мох,и апрел гулх,ои онх,о мешукуфад, ки давомнокии умри х,ар як гули он 3-4 шабонарузро ташкил медихдд, гулх,ои савсани обй субх,гох,он бо тулуи офтоб дар руи об шукуфта, шомгох,он бо фуру рафтани офтоб гули он маркам шуда, мугчаи он зери об меистад. Дар шароити Точикистони Марказй гулкунии ин навъх,о аз мохи апрел то мохи ноябр идома меёбад.

Дар мукоиса дар охири асри 20 растаних,о дертар ба сабзиш ибтидо гузошта, баргбарорй ба мох,и апрел рост меомад. Аз авали май сар карда то мобайни мохи октябр гул мекарданд. (Расми 2). Баргх,ои чавони М. палхориот ранги сурхи сиёх,тоб дошта, баъд аз пурра сабзидан ранги сабзи торикро пайдо мекунанд, ки пах,ноии баргх,ои руиобй 26-24 см ва пах,ноии баргх,ои аз об болобуда 30-32 см мебошад. ^утри гули савсани обии навъи М. палхориот 16см , косабаргхо 5 адад буда, 8 см андоза доранд. Гулбаргх,о бошанд 25 адад буда, андозаашон 7-8см ва аз гардгиракх,ои бешумор, ки андозаашон аз 3,5 см аст ва аз як тухмдон иборат мебошад. Мевааш кутичаи гирдшакл ё тухмшакл мебошад. Тухмих,о пас аз як мох,и гулкуни пухта мерасанд. Тавасути таксимшавии бехреша афзоиш меёбанд ва кам вакт ба воситаи тухми. Дар обамборхо тока ё дар гурух,ои на онкадар калон дар масофаи 1 м аз хамдигар дур чойгир шуда, рушд меёбанд.

Расми 2. Бах,одих,ии мукоисавй ба рушд ва нумуи навъх,ои савсани обй дар соли 1985

Сабзиш Муfч,абандй Гулкунй

Марлиака палхориот Марлиакаи гулобй Марлиакаи ранга2

18.июн

29.май

09.май 19.апр

30.мар

10.мар 19.фев 30.янв 10.янв

Сабзиш Муfч,абандй Гулкунй

Марлиака палхориот Марлиакаи гулобй Марлиакаи ранга

Баргхои Марлиакаи гулобй то 30 см пахнои дошта ранги сабзи сиёхтоб доранд. Баргхои чавон сурхи сиёхтоб буда дар охири март ё авали апрел пайдо шуда то мохи ноябр нигох дошта мешаванд. Гулхояш 18 - 20 см пахнои дошта ранги гулоби доранд ва гардбаргахояш зард мебошанд. Тухми хосил намекунанд.

Ченкунихои биометрй нишон доданд, ки дарозии гулбарг 6,3 см пахноияш 2,7 см, дарозии косабарг 6,5 см пахноияш 3,2 см, гардгиракхои бешумор дорад, дарозии барг 17 см буда пахноияш 19 см мебошад ва дарозии мугча 7,5 см буда пахноии он 5,5 см мебошад.

Оид ба мутобикшавии растанихо гуфтан ба маврид аст, ки растанихо ба шароити Точикистони Марказй мутобикати хуб пайдокарданд. Мушохидахо ва тахлилхо нишон доданд, ки бар хилофи солхои 80 уми асри 20 , ки растанихоро аввалин маротиба дар шароити Точикистони Марказй интродуксия карданд, хусусиятхои биологии онхо каме тагйир ёфтанд. Агар дар охири асри 20 растанихо дар мохи май (Савсани обии навъи марлиака палхориот ва гулобй) ба гулкунй ибтидо гузоштанд [5] хозир як мох, пеш дар мохи апрел растанихо гул мекунанд.

Дар хар ду минтака сабзишу инкишоф ва мутобикшавйй растанихо ба шароити обию хавоии Точикистони Марказй хеле хуб аст. Факкат мушохида гардид, ки дар шароити н. Турсунзода нисбат ба н. Рудакй давраи гулкунй ва мугчабандй дар 1 -2 руз кафо мемонад.

Х,амин тавр, растанихои бисёрсолаи бехрешадор аз авали бахор сар карда то мохи ноябр пайваста гул мекунад. Растанихо асосан ба воситаи бехреша афзоиш меёбанд ва тагйирёбии иклим боиси боз хам хубтар мутобик шудани растанихо ба шароити Точикистони Марказй гардидааст [6,7,8].

АДАБИЁТ

1. Растения для декоративного садоводства Таджикистана

Ответственный редактор член корреспондент АН СССРП. И. Липин

Москва «Наука»1986, стр. 67 - 71

2. Conard, Henry S. The Waterlilies, A Monograph of the Genus Nymphaea. The Carnegie Institution of Washington. 1995, Chapter VII. 123 - 127 pp.

3. Povilus, R. A.; Losada, J. M.; Friedman, W. E. (). "Floral biology and ovule and seed ontogeny of Nymphaea thermarum, a water lily at the brink of extinction with potential as a model system for basal angiosperms". Annals of Botany. 2015 211-226pp.

4. Катанская В.М. Методика исследования высшей водной растительности // Жизнь пресных вод. — Л.: Изд-во АН СССР, 1960. 17 -23 pp.

5. Манохина Н.П. Интродукция декоративных прибрежно - водных растений в Центральном Таджикистане, автореферат дисс. к.б.н. Москва, 1982.

6. Папченков В. Г. Динамика гидроботанических исследований в России // Тез. докл. 5-й Всерос. конф. по водным растениям «Гидроботаника- 2000». — Борок, 2000. стр. 45 -51

7. Мазур Т. П., Дидух Н. Я. Филогения и экологическая эволюция Nymphaeaceae Salisb // Гидрофильный компонент в сравнительной флористике фитобиоты России / А. И. Кузьмичев. — Рыбинск : ОАО Рыбинский «Дом печати», 2006. — 197 с.

8. Wiersema J. H. Reproductive biology of Nymphaea(Nymphaeaceae) //

Ann. Missouri Bot. Gard : ежегодник. — 1988. — № 75. — P. 795—804.

СРАВНИТЕЛЬНАЯ ОЦЕНКА РОСТА, РАЗВИТИЕ И АДАПТАЦИИ СОРТОВ ВОДЯНОЙ ЛИЛИИ В УСЛОВИЯХ ЦЕНТРАЛЬНОГО ТАДЖИКИСТАНА В ПЕРИОД

ИЗМЕНЕНИЕ КЛИМАТА

В статье приводятся данные о сравнительной оценки роста, развитие и адаптации сортов водяной лилии в условиях Центрального Таджикистана в период изменение климата. Определено, что изменение климата привёл к ускоренному росту растений. По сравнение с прошлими годами произрастание и фаза цветение у растений наступает на две недели раньше. Фаза цветение может продолжается дольше. Установленно, что в период изменение климата растения хорошо приспособилис к климату Центрального Таджикистана.

Ключевые слова: Водяная лилия, рост, развитие, адаптация, Центральный Таджикистан.

S. SHARIPOVA, SH. KURBONBEKOVA, A. MIRZORAHIMOV COMPARATIVE ASSESMENT OF THE GROWTH, DEVELOPMENT AND

ADAPTATION OF THE SORTS OF WATER LILY GROWING IN THE CENTRAL TAJIKISTAN CONDITION IN THE CLIMATE CHANGE PERIOD

The article reflect the results of the investigation about comparative assesment of the growth, development and adaptation of water lily sorts growing in the Central Tajikistan condition in the climate change period. The investigation has shown that climate change positively impact the biological processes and adaptation of the plants. As it was observed the growth and blooming now start two week earlier in compare to the previous years and blooming continue longer. Identified that the plant has good adaptation to the climate of Central Tajikistan in the period.

Key words: water lily, growth, development, adaptation, Central Tajikistan.

Свдения об автора:

Шарапова Сарвиноз Камоловна. Институт ботаники, физиологии и генетики растений, Душанбе, ул. Карамова, 27, 734017, -mail: sara13-14@mail.ru

Information about the author:

Sharipova Sarvinoz Kamolovna. Institute of Botany, Physiology and Plant Genetics, Dushanbe, st. Karamova, 27, 734017, -mail: sara13-14@mail.ru

ЗАСУХОУСТОЙЧИВОСТЬ ИНТРОДУЦЕНТОВ ХВОЙНЫХ РАСТЕНИЙ В УСЛОВИЯХ ВЫСОКОГОРИЙ ПАМИРА

Курбонбеков Дж.

Памирский биологический институт

Хвойные растения являются ценным для озеленения и декорации местностей. Спрос на эти растения довольно высокий. Одним из основных аспектов их возделывание является их адаптация к новым условиям среды. Многими учеными изучены адаптационные способности хвойных растений. Так, проведен сравнительный анализ способности сеянцев сосны и ели в

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.