CC BY
2УДК 94(474):321.013
СПРОБЫ СТВАРЭННЯ РЭГ1ЯНАЛЬНАГА АБ'ЯДНАННЯ БАЛТЫЙСК1Х ДЗЯРЖАУ
У 1918-1921 ГАДАХ
канд. dam. навук А.А. ВАЛОДЗЬК1Н (1нстытут эканомШ НАНБеларусь, Мшск)
Анал1зуюцца тэарэтычныя канцэпцьи i практычныя спробы стварэння рэггянальнага аб'яднання балтыйсюх крат у 1918-1921 гадах. На падставе апублiкаваных у Лтве арх^ных крынщ адпаведнага перыяду аднауляецца храналогiя супрацоунщтва гэтых крат у вырашэнт агульных праблем падчас вай-ны за вызваленне i змагання за мiжнароднае прызнанне. Таксама вызначаюцца супярэчнасц у iх адноа-нах i прычыны, што не дазволт iM у разглядаемы перыяд ажыццявщь планы па стварэннi рэгiянальнага аб 'яднання на Балтыцы.
Спробы стварэння рэпянальнага аб'яднання краш Балтьп у мiжваенны перыяд (1920-1930-я гг.) з'яуляюцца адной з самых маладаследаваных i мiж тым вельмi щкавых старонак еурапейскай гiсторыi ХХ стагоддзя. Навуковую щкаунасць гэтыя працэсы выклшаюць найперш тым, што уяуляюць сабой адну з першых спроб рэгiянальнай ^тэграцып у Еуропе, бо аналiз вылучаных праектау аб'яднання яс-крава сведчыць аб тым, што размова вялася не тольш аб стварэннi клаачнай мiждзяржаунай ваеннай ка-алiцыi, щ шматэтнiчнай дзяржавы на падставе нераунапраунага падпарадкавання адных этнасау другiм (як гэта мела месца пры стварэнш Каралеуства сербау, харватау i славенцау (Югаславii) цi Чэхаславакii), а менавгга аб комплексным i раунапрауным зблiжэннi, якое мы зараз называем штэграцыяй. Па-другое, у адрозненне ад краш Заходняй Еуропы, дзе штэграцыйныя праекты пачал1 ажыццяуляцца на базе ужо сфармiраваных нацыянальных дзяржау (з нагоды чаго, iнтэграцыйныя структуры часта называюць наднацыянальнымi), у выпадку краш Балтын яны развiвалiся паралельна стварэнню нацыянальнай дзяр-жаунасцi, а часам нават апярэджвалi яго. У гэтым сэнсе досвед кра1н Балтыi у 1920-1930-я гады вельмi нагадвае досвед Беларуа у 1990-2000-я гады, калi наша кра1на, ледзве набыушы незалежнасць i актыу-на прыступiушы да будаунщтва нацыянальнай дзяржаунасцi, пачала удзельшчаць у развiццi штэгра-цыйных праектау на постсавецкай прасторы.
Зрэшты, па-трэцяе, аналiз праектау iнтэграцыi кра1н Балтыи у мiжваенны перыяд дапамагае зразу-мець каранi iх сённяшняй празаходняй геапалиычнай арыентацыi. Бо фактычна усе гэтыя праекты рас -працоувалюя з разлiкам на прамую щ ускосную падтрымку дзяржау Антанты - найперш, Англп i Фран-цып, якая павiнна была ураунаважыць палиычны i ваенны уцiск з боку ташх моцных суседзяу, як Гер-манiя i Расiя/СССР, i дапамагчы кра1нам Балтыi супрацьстаяць iх памкненням да гепмонп у Балтыйскiм рэпёне. З аднауленнем сваёй дзяржаунай незалежнасщ напачатку 1990-х Лiтва, Латвiя i Эстонiя не толькi вярнулiся да гэтай геапалiтычнай схемы, але i паклалi яе у аснову сваёй знешняй палiтыкi - з тым тольш адрозненнем, што замест стварэння рэпянальнага аб'яднання пад патранажам Захаду была абрана прамая iнтэграцыя у асноуныя заходнiя iнстытуты, а месца Англп i Францыi у якасщ галоунага гаранта iх бя-спеш занялi Злучаныя Штаты Амерыкi як новы лвдар заходняга свету.
Асноуная частка. Характарызуючы пстарыяграфш праблемы, найперш трэба узгадаць амерыкан-скага псторыка латвiйскага паходжання Эдгара Андэрсана (Edgar Anderson, у некаторых крынiцах да-ецца латвiйскае напiсанне - Edgars Andersons). Галоуныгш працамi даследчыка з'яуляюцца трохтомшк "Балтыйская прастора у сусветнай палiтыцы 1914-1945" (The Baltic Area in World Affairs 1914-1945) i двухтомшк 'Мжнароднае становiшча Латвii у 1914-1945" (Latvijas Starptautiskais Stavoklis 1914-1945). Працуючы у калiфарнiйскiм унiверсiтэце г. Сан-Хасэ, ён надрукавау у 1966-1968 гадах серыю артыку-лау, прысвечаных спробам стварэння саюза балтыйск1х дзяржау напрацягу усяго мгжваеннага перыяду. Для нашых храналагiчных рамак найбольшае значэнне мае праца Андэрсана "Toward the Baltic Union: The Initial Phase" ("Да балтыйскага саюза: пачатковая фаза") [1].
З сучасных даследчыкау тэмы яднання кра1н Балтыi у мiжваенны перыяд варта вызначыць лггоу-скага прафесара Зянонаса Буткуса (Zenonas Butkus), вядомага шэрагам прац па даследаванш мiждзяржау-ных стасункау кра1н Балтш у 1920-1930-я гады. Асаблiвую каштоунасць для даследавання заяуленай тэматыкi мае складзены i выдадзены навукоУцамi 1нстытута гiсторыi НАН Лiтвы i Вшенскага ушвер-сiтэта пад кiраунiцтвам З. Буткуса збор архiуных дакументау i матэрыялау "1дэя i практыка адзшства балтыйскiх дзяржау у 1918-1940 гг." (Baltijos valstybi4 vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais). У гэтай кшзе прадстаулена больш за 300 дыпламатычных крынiц, вытрымак з канцэптуальных прац i пуб -лiчных выступау, а таксама паведамленняу тагачаснай прэсы, сабраных у архiвах Лiтвы, Латвii, Эстонii,
Германп i Расп i падзеленых на пяць храналапчных раздзелау адпаведна пяцi асноуным этапам канса-лдоцыи балтыйсшх кра1н, вылучаных прафесарам Буткусам.
Спачатку разгледзiм канцэптуальныя вытош праектау аб'яднання балтыйсшх кра1н. Умоуна кажу-чы, тут можна вылучыць дзве тэарэтычныя плынi: лггоускую i эстонскую. Першую з iх прадстаулялГ та-кiя грамадскiя дзеячы, палиыш i фiлосафы, як Ёнас Шлюпас, Оскар дэ Любiч-Мiлаш i Стаас Шалкау-скас; другую - Яан Тынiсан i Карэль-Роберт Пуста. Для ттоусюх аутарау была характэрна засяроджа-насць на iдэе стварэння аб'яднанай дзяржавы двух балцкiх народау - лггоуцау i латышоу. Так, палиык, грамадскi дзеяч i першы пасланшк Лiтвы у Латвii Ёнас Шлюпас яшчэ з 1885 года выношвау дою стварэння агульнай лггоуска-латвшскай дзяржавы. У 1918 годзе ён апублiкавау сваю канцэпцыю у трактаце "Лггоуска-латвшская рэспублiка i саюз пауночных нацый". Адпаведна яго канцэпцыi гэта павшна быць зусiм не малая дзяржава з насельнщтвам каля 10 мшьёнау чалавек, пабудаваная на прынцыпах рауна-праунай федэрацыi дзвюх нацый з рэспублiканскай формай праулення - агульным прэзiдэнтам, парламентам, заканадауствам i агульнай сталiцай у Вшьш. Пры гэтым кожная нацыя павiнна мець аутаномш у культурных i мунiцыпальных справах. Планавалася, што гэта дзяржава устушць у саюз з Эстошяй, Фш-ляндыяй i скандынаускiмi краiнамi, захоуваючы пры гэтым свой суверэниэт, i будзе развiваць мГжна-родны гандаль, ствараючы спрыяльныя умовы для расiйскага i польскага транзпу праз сваю тэрыторыю i праз Балтыйскае мора [2].
У пачатку наступнага 1919 года паэт i дыпламат лiтоУскага паходжання граф Оскар Владюлас дэ Любiч Мiлаш выдау у Парыжы на французскай мове артыкул "Адзшая рэспублiка Лiтвы i Латвп", дзе быу каротка пададзены план стварэння аб'яднанай лiтоУска-латвiйскай дзяржавы, вельмi падобны да плана Шлюпаса. Як i Шлюпас, ён падкрэслГвау, што гэта будзе немалая дзяржава з насельнщтвам каля 10 мшьёнау чалавек, якая здолее супрацьстаяць панаванню славянсшх i германскiх дзяржау у рэпёне Балтыйскага мора. Аб'яднаная з роднаснай Латвiяй, Лiтва забяспечыць сабе тыл на поуначы, што уз-моцнiць яе пазiцыi у няпростых адносiнах з Польшчай. Аднак, у адрозненне ад Шлюпаса, Мiлаш лiчыу, што гэта аб'яднаная дзяржава павшна больш арыентавацца на кра1ны Антанты (асаблiва, на Францыю), цесныя сувязi з якiмi дазволяць супрацьстаяць геапалиычнаму уцiску Расii i Германii [4].
Iдэi стварэння аб'яднанай лггоуска-латвшскай дзяржавы часткова закраналiся i у выдадзеным у тым жа 1919 годзе у Жэневе трактаце лиоускага фiлосафа Г грамадскага дзеяча Стааса Шалкаускаса "На вода-падзеле двух сусветау". Ён лГчыу, што "дзве роднасных нацый" добра дапоуняць адна адну у культурным плане - "латышская практычнасць" дапасуецца да "лиоускага доалГзму Г штэлектуальнасщ". Стварэнне аб'яднанай дзяржавы, па меркаванш Шалкаускаса, паслабша б польсшя элементы у Ливе Г нямецшя у Латвп. Як Г Шлюпас, ён лГчыу, што гэта дзяржава павшна устушць у саюз з крашамГ Скандынавп, каб дасягнуць баланса сш памГж Гермашяй Г Рааяй [5].
Што тычыцца эстонсшх аутарау, Гх праекты адрозшвалюя большай маштабнасцю Г агульным трэн-дам на аб'яднанне кра1н Балтьи са скандынаусшм дзяржавамг Так, падчас рэвалюцыйных падзей у Расп 1917 года адзш з эстонсшх нацыянальных лдорау Г будучы прэм'ер-мшГстр гэтай кра1ны Яан Тышсан прапанавау у якасщ найлепшага рашэння праблем балтыйскага рэпёна стварэнне сумеснай скандынауска-балтыйскай федэрацыг Аднак 7 верасня 1917 года Земсш Савет Эстонп, нават не абмяркоуваючы слуш-насць гэтай прапановы, адпрэчыу яе як цалкам уташчную на той час [1].
Друп эстонсш палиык Г дыпламат, удзельшк эстонскай дэлегацып на Парыжскай мГрнай канферэн-цып Г будучы мшстр замежных спрау кра1ны, Карэль-Роберт Пуста, апублГкавау напрыканцы 1918 года у Парыжы артыкул "Балтыйская лГга", яш змяшчау, з аднаго боку, больш маштабны, а з другога - больш стрыманы праект саюза кра1н, размешчаных вакол Балтыйскага мора. Зыходзячы з этшчных адрозненняу Гх народау, Пуста лГчыу, што яны не здолеюць стварыць ш аб'яднаную дзяржаву, ш федэрацыю - только шчыльны Балта-Скандынаусш саюз, як1 будзе складацца з трох рэпянальных груповак: Скандынаускай (Дашя, Швецыя, Нарвепя), Усходнебалтыйскай (Фшляндыя, Эстотя, Латв1я) Г Сярэднебалтыйскай (Лива Г Польшча) [3]. Зразумела, пры гэтым ён спадзявауся на мГрнае вырашэнне польска-ллоускага тэрытары-яльнага канфлшту Г паляпшэнне адносш памГж гэтымГ крашамг Па яго меркаваннях, саюз павшен быу ахашць эканамГчную Г палпычную сферы - крашы-удзельшцы павшны стварыць адзГную астэму аба-роны Г каардынаваць сваю знешнюю палиыку. Пры гэтым кожная краша захоувала сваю мову, а агульныя дакументы павшны был перакладацца на англшскую Г французскую мовы. Балтыйская Лта павшна дзейшчаць у астэме Лт Нацый, складаючы у ёй асобную рэпянальную групоуку, а у сваёй знешняй па-лпыцы арыентавацца пераважна на кра1ны Антанты. Таим чынам, Балтыйская Лта павшна была выкон-ваць ролю пасярэдшка памГж Захадам Г Рааяй, стабЫзацып у якой яна павшна была спрыяць, Гмкнучыся пры гэтым не трашць у сферу уплыву ГерманГГ [3].
Першыя захады па увасабленнГ гэтых праектау у ж^1ццё пачалГся яшчэ да таго, як лГтоуцы, латышы Г эстонцы дамаглГся стварэння сва1х нац^1янальных дзяржау - падчас Першай сусветнай вайны. Да абвя-
шчэння незалежнасщ адбылося 5 сустрэч, на якiх абмяркоувалюя праекты аб'яднання цi сумеснай дзей -насщ па рашэннi агульных праблем. Так, заклж да стварэння сумеснай лиоуска-латышскай федэрацыi быу агучаны ужо на кангрэсе лггоусшх эмiгрантаy у Амерыцы, якi адбыуся у вераснi 1914 года у Чыкага [1]. Абмеркаванне iдэi федэрацыi працягнулася на сумесным лиоуска-латышсюм кангрэсе у Берне 4 кастрыч-нiка 1915 года. Аднак яна не знайшла асаблiвай падтрымш з боку латышскiх дэлегатау, яшя пачалi пада-зраваць лггоуцау у намеры абаперцiся для ажыццяулення гэтага праекта на Германiю. З гэтай жа нагоды iдэя прапанаванай федэрацьп была адхiлена падчас яе фармальнага абмеркавання на канферэнцыi Латвш-скага часовага нацыянальнага савета у Валцы 2 снежня 1917 года. Першыя кантакты латвiйскiх i эстонсшх афщыйных прадстаушкоу адбылiся падчас Расiйскай дзяржаунай канферэнцш, што праходзiла у Маскве у жшуш 1917 года [1]. Тады прадстаутк Латвiйскай думы Яшс Залiтiс i эстонскi дэлегат Анпс ПИп сумес-на запатрабавалi ад расшскага урада большай увагi да праблем цяжка пацярпелага ад вайны рэгiëна Балтын. Супрацоушщва мела працяг падчас арганiзаванага Укра1нскай Радай у Юеве 21-28 жшуня 1917 года кан-грэса расiйскiх меншасцей i дэмакратычнай канферэнцш у Петраградзе 27 верасня таго ж года [1].
Пасля абвяшчэння незалежнасщ краш Балтын у 1918 годзе iх супрацоунщтва стала больш штэн-ауным. Найперш iх аб'ядноувала пагроза з боку агульных ворагау: немцау, якiя жадалi стварыць у былых Остзэйсшх губернях асобную нямецкую дзяржаву; бальшаыкоу, што фармальна прызнаушы права нацый на самавызначэнне, на практыцы iмкнулiся навязаць iм савецкую уладу пад сва1м кантролем; расiйскiх "белых", яшя стаялi на прынцыпах "адзiнай i непадзельнай Расii" i варожа ставшся да сепара-тызму нацыянальных ускраш былой 1мперып. Найбольш схшьнай да цеснага супрацоунщтва з суседзямi была Лагая, якая апынулася у самым цяжым становiшчы - большая частка яе тэрыторыi была захоплена нямецкiмi i савецкiмi войскамi. Як паведамляе Андэрсан, ужо у лiстападзе - снежш 1918 года усталява-люя сувязi памiж латвiйскiм i эстонсшм шраунщтвам [1]. Эстонскi урад 20 студзеня 1919 года дазволiy стварэнне на тэрыторыi Эстонii латвiйскiх ваенных частак для вызвалення Латвii. Аргашзацыя латвiйскiх войскау у Эстонii была падмацавана заключэннем 18 лютага папярэдняга пагаднення памiж эстонскiм i латвшсшм урадамi, якое 21 лiпеня таго ж года было заменена двухбаковай дамовай аб ваенным узаема-дзеянш [12]. У вышку сумесных баявых дзеянняу эстонскiя i латвiйскiя войсш здолелi вызвалiць ад чыр-вонаармейцау пауночную Латвiю, а 22 чэрвеня 1919 года разграмщь пад Цэасам сiлы Балтыйскага ня-мецкага ландэсвера. Эстонская армiя i флот дапамагалi латышам вызвалiць Рыгу, а пасля эстонцы трыма-лi значную частку усходняга фронту у пауночнай Латвп, каб даць латышам магчымасць аргашзаваць свае узброеныя сiлы i трымаць абарону на захадзе.
Больш складаныш былi адносiны з Ливой. Яе шраунщтва яшчэ не адмовiлася цалкам ад iдэй ад-наулення Вялжай Лiтвы i прэтэндавала нават на тыя тэрыторыi, дзе лггоускае насельнщтва было у вща-вочнай меншасщ. I гэта вяло да канфлжтау амаль з усiмi суседзямi. Рознагалоса выявiлiся ужо на Па-рыжскай мiрнай канферэнцш, дзе, па меркаванш Э. Андэрсана, дэлегацыi балтыйскiх краш дэманстра-валi прыклад адзiнства i узаемнай падтрымкi - дапамагалi адна адной не толькi парадамi i iнфармацыяй, але нават грашыма на бягучыя расходы [1]. Так, шструкцыя лггоускага урада дэлегацш Лiтвы на гэтай кан-ферэнцыi ад 13 лютага 1919 года упаунаважвала яе патрабаваць не толькi мiжнароднага прызнання кра-iны, але i забеспячэння ёй выхаду да мора, прычым не толькi праз Клайпеду, але i праз латвiйскi порт Ш-епаю [6]. Палiтыка лiтоyскага шраунщтва была даволi супярэчлiвай. З аднаго боку, яно заключае 1 сака-вiка 1919 года дамову з Лагаяй, па якой абяцае даць ёй пазыку у 5 млн. марак (з лiку тых 100 млн., яшя ёй самой дала Гермашя, што ставiлася да Ливы больш спрыяльна, чым да iншых кра1н Балтыi) у абмен на амаль неабмежаваны доступ да порта Лiепая [7]. З iншага боку, як сведчыць пратакол паседжання лггоускага урада ад 13 красавiка, двлегацып Лiтвы на Парыжскай мiрнай канферэнцып было даручана патрабаваць Лiепаю у якасцi пауночна-заходняй мяжы крашы. Гэта было максiмальнае патрабаванне, ад якога можна было адступiцца, але не больш, чым прявядзенне мяжы па рацэ Швентая. Аднак у выпадку такой "саступк1" лiтоyская дэлегацыя павiнна была патрабаваць для сваёй крашы "свабоднага карыстання" портам Лiепая [8]. У вынiку, як паведамляецца у дакладзе лiтоУскай дэлегацыi ад 24 красавжа, перамовы аб мяжы з Лагаяй былi сарваныя. Акрамя спрэчак з-за тэрыторыi памiж дзвюма краiнамi yзнiклi рознага-лоссi наконт адносiн з прадстаyнiкамi небальшаицкай Расп: лiтоУцы вял1 з некаторымi з iх перамовы, у той час як латышы л1чыш yсiх 1х ворагамi, што не прызнаюць незалежнасць краш Балтш [9]. Гэтае разы-ходжанне стала вщавочным, кал1 праз месяц лтгоуская дэлегацыя адмовшася далучыцца да сумеснага пра-тэсту Латвп, Эстонп, Грузii i Украины супраць прызнання краiнамi Антанты Калчака адзшым кiраУнiком усёй Расii. У яе дакладзе ураду адмова тлумачылася тым, што, у адрозненне ад згаданых кра1н, Лива мае вiдавочную псторыю уласнай дзяржаyнасцi, i таму ёй будзе зручней дзейнiчаць асобна ад iх. Да таго ж Расп будзе прасцей прыЕшрыцца з незалежнасцю Лiтвы, якая не мае ташх важных партоу, як Эстонiя i Латвiя, i не пагражае яе абарончым iнтарэсам. Акрамя таго, у гэтым жа дакладзе лiтоУскай двлегацын па-ведамлялася аб адмове прадаставщь Латвii пазыку у 10 тыс. франкау [10].
Тым не менш щэГ балтыйскай федэрацып абмяркоувалГся дэлегацыямГ на Парыжскай мГрнай кан-ферэнцыг Аднак звестш аб прычынах Гх правалу разыходзяцца. Андэрсан, напрыклад, шша у сва1м арты-куле, што з щэяй федэрацып выступш эстонцы, Гх падтрымалГ латышы Г фшы, аднак супраць выступш лпоуцы [1]. У той жа час сакратар латвшскай дэлегацып Ятс Сесшс паведамляе у сва1м дзёнтку за 17 л> пеня - 5 жтуня 1919 года, што пасля ад'езду найбольш непрышрымых лщэрау лиоускай дэлегацып - Валь-дэмараса Г 1часа, пазщыя дэлегацый змяншася, Г яна пагадзшася на больш цеснае супрацоунщтва з дэлегацыямГ астатшх балтыйсшх кра1н. У вышку, на сумеснай сесп дэлегацый Ливы, Латвп Г Эстонп быу падрыхтаваны праект канфедэрацып гэтых трох краш, яю павшен быу палепшыць Гх Гмгдж у вачах Антанты Г, таим чынам, паспрыяць Гх мГжнароднаму прызнанню. Аднак Латая Г Эстошя адмовшся пад-тсваць ваенную канвенцыю з Ливой аб абароне супраць Польшчы, зауважаючы пры гэтым, што яны не сталГ б дапамагаць Г фшам супраць шведау [11]. Таму, як ужо казалася, 21 лшеня 1919 года дамову аб ваенным супрацоунщтве падтсалГ тольш Эстошя Г Латая. Пасля гэтага у пачатку жшуня з'явГуся яшчэ адзш праект трохбаковай канфедэрацып за подшсам вщэ-старшыш ллоускай дэлегацый Томаса Нару-шавГчуса, яю прадугледжвау каардынацыю знешняй палпыш Ливы, Латвп Г Эстонп, стварэнне агульнай абароны, грашовай адзшш, дарожнай, тэлеграфнай Г паштовай службау [13]. Невядома, щ абмяркоувауся гэты праект, Г як увогуле да яго паставшся дэлегацый Латвп Г Эстонп, але у наступным дакладзе Т. Нару-шавГчуса шраушку ллоускага урада М. СлежавГчусу паведамляецца, каб развеяць апасенш Антанты, што прызнанне незалежнасщ Ливы, Латвп Г Эстонп прывядзе да канфлжтау Г нестабГльнасщ у рэпёне, кожны тыдзень праводзяцца трохбаковыя сустрэчы дэлегацый гэтых краш, на яшх баю пагадзшся стварыць су-месную камгаю для падрыхтоуш ваеннай канвенцып Г сумеснай вытворчасщ узбраенняу, а таксама ад-крыта апублГкаваць дэкларацыю аб супрацоунщтве. Тым не менш эстонцы адмовшся уключыць у стс агульных ворагау разам з немцамГ Г бальшавжам таксама Г Польшчу, як таго патрабавала Лива [14]. Таму рэальнай кульмшацыяй узаемадзеяння дэлегацый балтыйсшх кра1н на Парыжскай канферэнцып можна лГчыць Гх сумесны зварот ад 6 верасня 1919 года да старшыш канферэнцып Ж. Клемансо з закль кам прызнаць Гх незалежнасць Г прыняць у ЛГгу Нацый [15].
Тут варта патлумачыць адносшы краГн Балтъп з Антантай. Вщавочна, арыентацыя на Антанту была для Гх адзшым выйсцем, бо только падтрымка дзяржау-пераможцау у Першай сусветнай вайне магла забяспечыць Гм мГжнароднае прызнанне Г гарантаваць незалежнасць ад Расп Г Германп. Для Антанты ж гэтыя кра1ны былГ тольш адным з фактарау у яе барацьбе супраць бальшавжоу. Так, 26 жшуня брытансш прадстаушк генерал Марш паспрабавау аб'яднаць ваенныя сшы краш Балтш, Польшчы, русшя войси генерала Юдзешча (якш падтрымлГвала Антанта) Г руска-нямецюя злучэнт палкоутка Берманта-Авалава (яюя падтрымлГвала Герман1я) для сумесных дзеянняу супраць бальшавкоу [1]. Аднак спроба аргашзаваць гэткую разнамасную каалщыю правалшася з-за шматлшх рознагалоссяу памГж яе меркаваныш удзельшкамг
Яшчэ больш ускладнш адносшы балтыйсшх кра1н з Антантай савецшя мГрныя прапановы восенню 1919 года. З аднаго боку, бальшавт, як1я хаця б фармальна прызнавал правы нацыянальных ускра1н былой Гмперып на самавызначэнне, былГ для Гх больш прымальнымГ, чым расшсшя "белыя", што стаял на пазГцыях адзшай Г непадзельнай Раси. Але, з Гншага боку, кра1н^1 Балт^1Г апасалГся, што калГ заключаць мГр з бальшавжамГ без згоды Антанты, то пазбавяцца яе падтрымы, Г пакольш Гншай падтрымкГ у Гх не было, апынуцца у мГжнароднай Гзаляцып. Таму яны в^1рашылГ в^1працаваць агульную палГтыку на перамовах з бальшавшамг Для абмеркавання савецк1х мГрн^1х прапаноу, а таксама далейш^1х планау яднання краГн Балт^1Г напрыканцы 1919 года былГ праведзены 4 рэгГянальн^1я балтыйсшя канферэнцыГ. Першая з Гх адбылася 10-12 верасня у Рызе. З-за дрэнных транспартных камунГкац^1й дэлегацыГ Ливы Г ФГнляндып не паспелГ на яе прыехаць. Таму у ёй удзельшчалГ только прадстаунГкГ ЛатвГГ Г Эстонп. Яны вырашылГ не адмауляцца ад тых латвГйскГх тэрытор^1й, як1я яшчэ утрымлГвалГ Саветы [1]. Была падкрэслена "ж^1ццёвая неабходнасць" стварэння Балтыйскага альянсу, аднак дэлегаты вырашылГ не ствараць адзГны урадавы орган для краш Балтып, а пакуль абмежавацца правядзеннем рэгулярных канферэнцый Г увесщ агульную грашовую адзГнку [16]. Таксама былГ усталяваны цесныя сувязГ з брытанскай ваеннай мГсГяй, пасля чаго канферэнцыя перамясцГлася у ТалГн.
Другая канферэнцыя праходзша у ТалГне 14-15 верасня. Латвшскую, эстонскую Г фшскую дэлега-цыГ на ёй узначальвалГ кГраунГкГ урадау, лГтоускую - высокапастауленыя афГцыйн^1я асобы. УдзельнГкГ канферэнцыГ схшялкя да заключэння мГра з Савецкай РасГяй, бо разумелГ, што працяг варожасцГ будзе толькГ на руку Калчаку, якГ увогуле не прызнавау урады балтыйскГх кра1н. З шшага боку, яны апасалГся негатыунай рэакцып Антанты, Г таму вырашылГ патрабаваць у якасцГ умовы заключэння мГру, каб савец-кГя войскГ былГ адведзены на лГнГю Петраград - Дно - Вялтя ЛукГ - Вщебск - Орша [1]. 15 верасня была падшсана чатырохбаковая лпоуска-латвшска-эстонска-фшская дамова аб правядзеннГ сумесных перамоу аб мГры з Савецкай Рааяй. Аб ходзе перамоу планавалася шфармаваць дзяржавы Антанты [17]. Аднак ужо 16 верасня брытансшя прадстаунГкГ папярэдзш, што не ухваляць заключэнне мГру з СаветамГ. А на
працягу наступных некальшх дзён гэткiя ж папярэджанш даслалi Францыя i Злучаныя Штаты. З гэтай нагоды лiтоУскiя i латвiйскiя прадстаyнiкi так i не прыехалi на савецка-эстонскую канферэнцыю у Пскоу, што адбылася 17-19 верасня [1].
Трэцяя канферэнцыя адбылася у Тарту 26 верасня - 1 кастрычшка. Усе чатыры дэлегацыi на ёй узначальвалi кiраyнiкi урадау. Канферэнцыя у Тарту з усёй серый балтыйсшх рэгiянальных канферэнцый была найбольш арганiзаванай i падрыхтаванай. Загадзя быу распаусюджаны праект яе працоунай прагра-мы, якi уключау абмеркаванне канкрэтных крокау па стварэннi Балтыйскага альянсу i распрацоуку ваен-най канвенцып краiн Балтыi [18]. Аднак, як сведчаць запiсы прадстаyнiка эстонскай дэлегацып А. Пiiпа, пазщш удзельшкау кардынальна разыштся у пытанш перамоу з Саветаш. Фшы лiчылi, што перш чым за-ключаць з iмi мiр, трэба атрымаць падтрымку Захаду i дамагчыся мiжнароднага прызнання незалежнасщ кра1н Балтыi. Лива i Латая вагалiся, адзначаючы, што спачатку крашы Балтыi павiнны самi гарантаваць адна адной незалежнасць i тэрытарыяльную цэласнасць, i ужо потым заключаць мiр з бальшавiкамi (асаблiва гэтага жадалi лiтоУцы, якiя настойвалi каб астатшя Удзельнiкi канферэнцып прызналi iх сталщай Вiльню, на той час ужо захопленую палякамi). Эстонцы ж адстойвалi iдэю як мага хутчэйшага заключэн-ня мiру з Саветамi - пакуль яны не yзмацнiлiся i не перайшлi у контрнаступленне. Да таго ж яны заявiлi, што не могуць гарантаваць межы Ливы з нагоды яе канфлiкту з Польшчай [19]. З гэтай жа прычыны, як пiша Э. Андэрсан, была адх1лена прапанова ллоускага прэм'ера М. Слежавiчуса аб стварэннi Балтыйскай Федэрацып. Астатн1я удзельнш канферэнцып абвясцш, што ужо маюць двух ворагау - Германш i Расш - i не могуць дазвол1ць сабе яшчэ i трэцяга - Польшчу [1]. У вынiку, у прынятай 1 кастрычшка рэзалюцш кан-ферэнцып казалася, што Лiтва, Латвiя i Эстонiя гатовы пачаць перамовы з Савецкай Расiяй ужо да 25 кастрычшка, а фшы паведамяць аб сва1м рашэннi пазней - пасля дадатковага абмеркавання у парламенце. У выпадку кал1 перад пачаткам перамоу будзе заключана сумесная ваенная канвенцыя, нi водная з ча-тырох краш не павiнна заключаць з бальшавiкамi сепаратны мiр. Акрамя прызнання незалежнасцi кра1н Балтыi ад савецкага урада патрабавалася спынiць падтрымку камушстычнай прапаганды на iх тэрыторыi. Да таго ж уздоуж мяжы з Расiяй планавалася стварыць дэмштарызаваную нейтральную зону, якую будзе адмшстраваць Антанта пад кантролем Лiгi Нацый [20].
Як сведчыць даклад лпоускай дэлегацыi, перамовы у Тарту працягвалюя i пасля прыняцця гэтай рэзалюцып [21]. Аднак 8 кастрычшка яны был спынены маштабным наступленнем войскау Берманта-Авалава на Рыгу. У гэтых умовах першачарговай задачай для краш Балтыi становiцца ратаванне Латвп ад бермантауцау - бо у выпадку перамогi апошнiх i iх злучэння з армiяй генерала Юдзешча Прыбалтыка хутчэй за усё пераутварылася б у аплот расiйскага "белага" руху i з нацыянальнай дзяржаунасцю не тольк1 Латвii, але i яе суседзяу было б скончана [1]. Неабходнасць дапамагчы Латвii зноу часова аб'яднала кра1ны Балтыi. 1х дэлегацыi на Парыжскай мiрнай канферэнцый паспрабавалi сумеснымi намаганнямi атрымаць аудыенцыю у яе старшынi Ж. Клемансо, каб узняць пытанне аб мiжнародным прызнаннi сваёй дзяржаyнасцi i атрыманш дапамогi Антанты супраць бермантауцау [22]. Эстошя накiравала на дапамогу лагайскай армii некалькi бронецягшкоу. Нават пакрыуджаная на сва1х суседзяу Лiтва па заклжу Латвii i Эстонii далучылася да баявых дзеянняу супраць арми Берманта, прауда тольк1 пасля таго, як Юзэф Пш-судскi дау завярэннi, што палякi не скарыстаюцца сиуацыяй, каб ударыць лiтоУцам у тыл, пакуль тыя бу-дуць змагацца з бермантаyцамi [1].
У ташх умовах 9 лiстапада у Тарту пачалася чарговая, чацвёртая па лжу, канферэнцыя балтыйскiх дзяржау для абмеркавання савецшх мiрных прапаноу. У якасщ назiральнiкаy на яе прыехалi прадстаyнiкi Фiнляндыi, Польшчы, Украины i нават Беларусi [1]. Аднак i тут знайсцi кампрамiс не атрымалася, i у снежнi Эстонiя адна распачала мiрныя перамовы з Савецкай Рааяй. Адносiны памiж Латвiяй i Лiтвой зноу ускладнiлiся. Як паведамляе шраутк лiтоУскай дэлегацыi Й. Шлюпас у сва1м дакладзе мiнiстру за-межных спрау Лiтвы, калi Латвш павiншавалi з перамогай над бермантауцам^ яна падзяквала за дапамогу Эстошю i Польшчу, але шчога не сказала аб дапамозе Ливы. Каб падкрэ^ць няудзячнасць латышоу, ён дадае, што Лiтва цалкам магла б скарыстацца сиуацыяй вайны з бермантаyцамi для захопу спрэчных з Лагаяй тэрыторый, але не зрабша гэтага [23]. Тым не менш 8 снежня памiж Латв1яй i Лiтвой было заключана у Рызе сакрэтнае пагадненне аб сумесных баявых дзеяннях супраць бермантауцау, калi тыя не пакiнуць тэрыторыю Ливы (куды яны адступiлi з Латвп) да 13 снежня. Пры гэтым латвiйскiм войскам га-рантавауся свабодны праход па лiтоУскай тэрыторыi [24]. А 10-12 снежня (па iншых звестках, 6 снежня) па прапанове Латвп адбылася двухбаковая сустрэча для абмеркавання праекту латвiйска-лiтоУскага ваен-нага альянсу. Мiнiстр замежных спрау Латвп А. Меiровiчс выказау спадзяваннi, што гэтш ж крок насустрач зробяць Эстошя i Фшляндыя, а пазней да латвшска-лпоускага альянсу змогуць далучыцца i палякi [1]. Аднак лпоуцы выставiлi умовы вылучэння для лпоускай арми асобнага сектара антыбальшавiцкага фронту у Латгалп, каля Даугаушлса, i, галоунае, што кожная з краш-удзельнщ альянсу павiнна устрымацца ад заключэння пагадненняу з трэцiмi краiнамi без згоды другога боку. Вщавочна, гэты пункт быу скiраваны
супраць латвшска-польскага зблГжэння. Латвшсш бок патчыу гэтыя умовы непрымальнымГ Г, як паве-дамляецца, 14 снежня спышу перамовы [1].
Ваенны брытансш прадстаушк Альфрэд Бёрт 19 снежня прапанавау рэгулярна праводзщь сустрэ-чы галоунакамандуючых балтыйсшх кра1н для абмеркавання ваенна-палиычных пытанняу абароны межау, ваенных паставак, а таксама асноу далейшага супрацоунщтва Г кансаладацып Гх сш [1]. У Валцы 6 студзе-ня 1920 года адбылася сакрэтная сустрэча галоунакамандуючых Ливы, Латвп Г Эстонп, на якой яны да-мовшся аб абмене ваенныш матэрыяламГ, выказалГся за падшсанне сумеснай канвенцып аб ваенным са-юзе гэтых трох кра1н Г хутчэйшую дэлГмпацыю межау памГж ГмГ [25]. Аднак, як зауважае Э. Андэрсан, палпычныя лщэры гэтых кра1н упусцш магчымасць заключэння ваеннага саюзу - лпоуцам не падабала-ся супрацоунщтва латышоу з палякамГ падчас вызвалення ад бальшавГкоу пауднёвай Латгалп у студзеш 1920 года. Пасля таго як у вышку наступлення савецкай армп паляк1 был часова выбпы з Вшьт, шхто не мог пераканаць Ливу пайсщ на супрацоунщтва з Польшчай. А Эстошя тым часам паспела заключыць пагадненне з савецшм урадам, што выклжала занепакоенасць у астатшх кра1н Балтып [1].
Адсутнасць адзшства сярод балтыйсшх дзяржау з усёй яскравасцю выявшася падчас пящбаковай канферэнцып у Хельсшш, што праходзша 15-22 студзеня 1920 года з удзелам Польшчы, Фшляндып, Эстонп, Латвп Г Ливы. ЛГтоуская Г эстонская дэлегацын прадставш на ёй цалкам адрозныя праекты ваеннага саюзу. Эстошя прапанавала саюз уах пящ кра1н для абароны ад Германи Г Расп, у той час як Лива - тольш трох "малых" краш Балтып, а да агульных пагроз дадала яшчэ Польшчу. Лиоусш праект быу адразу адхшены, але Г эстонсш прыняць не атрымалася. Фактычна усе спробы дасягнуць пагаднення ушралюя у польска-лиоусш канфлГкт з-за Вшеншчыны, яю разгарэуся з новай сшай. Канферэнцыя выра-шыла стварыць камтаю для разбору гэтага канфлшту. Аднак Лива выказала пратэст супраць такога ра-шэння, а калГ яго пра1гнарават прыгразша спынщь свой удзел у канферэнцып [26]. Таму прынятая па вышках канферэнцш рэзалюцыя была вельмГ кароткай Г фактычна утрымлГвала тольш дэкларацыю аб наме-рах працягваць распрацоуку праекта абарончага саюзу супраць Савецкай Расп [27]. Па меркаваннях Ан-дэрсана, з яшмГ цяжка не пагадзщца, так рэзш спад щкаунасщ да яднання Г рост канфлжтнасщ у адно -сГнах былГ выклГканы аслабленнем агульных знешнГх пагроз Г уздымам нацыяналГстычных настрояу ва уах крашах рэпёна [1].
Нягледзячы на усе рознагалоса Г супярэчнасщ, мшстр замежных спрау Латвп А. МеГровГчс наконт будучага рэпянальнага супрацоунщтва спадзявауся, што Рыга стане геапалиычным цэнтрам будучай Бал-тыйскай Антанты. I ён быу вельмГ здзГулены, калГ на наступнай рэпянальнай канферэнцып, што адбылася у сакавжу 1920 года у Варшаве, замест дэлегацын Ливы, якую паляш не запрасш, убачыу румынскую дэ-легацыю [1]. Тады ён прапанавау прадстаушкам Фшляндш Г Эстонп правесщ у Рызе сакрэтную канфе -рэнцыю з Ливой. Аднак фшы, яшя падтрымлГвалГ намер палякау стварыць "саниарны кардон", што ад-дзелщь Расш з яе "вГрусам бальшавГзму" ад Еуропы, не выказалГ щкаунасщ да супрацоунщтва з Ливой, якая пасля контрнаступлення польсшх войскау больш не мела агульнай мяжы з савецкай дзяржавай. У Латвп ж, наадварот, адносшы з Польшчай пагоршылГся пасля таго, як паляш запатрабавалГ перадаць Гм чыгунку ДаугаупГлс - ВГльня з прылягаючай латвГйскай тэрыторыГ - нГбыта для "гарантавання больш хуткай польскай ваеннай дапамоп Латви" [1]. Гэта стварала больш спрыяльную глебу для новага збл1жэн-ня Ливы, Латвп Г Эстонп Г Гх дыстанцавання ад Польшчы Г ФшляндыГ, яих больш цшавша стварэнне "санГтарнага кардона" вакол РасГГ, чым рэгГянальнае зблГжэнне. Спрыяла гэтаму Г адносна мГрнае выра-шэнне тэрытарыяльных спрэчак падчас вызначэння латвГйска-эстонскай Г лГтоуска-латвГйскай межау, якое было даручана спецыяльна створаным сумесным камГсГям на чале з нейтральнымГ брытанскГмГ прадстау-нГкамГ. Хаця ва усГх трох краГнах часам гучалГ незадаволеныя галасы, што абвГнавачвалГ гэтыя камГсГГ у падыгрываннГ супрацьлегламу боку, паступова Г палГтычныя элГты, Г грамадскасць прызналГ Гх рашэннГ слушнымГ Г справядлГвымГ. Як паведамляе Э. Андэрсан, праблемы латвГйска-эстонскай мяжы былГ выра-шаны да 3 лшеня 1920 года, лпоуска-латвшскай - да 20 сакавжа 1921 года [1]. Аб грунтоунасщ праве-дзенай працы сведчыць тое, што пазней памГж ЛГтвой, ЛатвГяй Г Эстошяй больш нГколГ не узшкала тэры-тарыяльных спрэчак.
Аднак А. МеГровГчс быу прыхГльнГкам стварэння больш маштабнага рэгГянальнага аб'яднання, якое б акрамя трох згаданых краГн уключала таксама, па магчымасцГ, ФГнляндыю, Польшчу Г краГны СкандынавГГ. Факт^гчна яго планы вельмГ нагадвалГ балта-скандынаускГ праект, якГ раней ужо прапаноувау Я. ТынГсан. Таму ён пачау падрыхтоуку маштабнай рэгГянальнай канферэнцыГ, якую спачатку планавалася склГкаць у Рызе 15 сакавГка. Але з-за абвастрэння польска-лГтоускага канфлГкту гэта зрабГць не атрымалася. Наступ-най датай яе пачатку было абвешчана 20 лГпеня. Аднак Г тады яна была адкладзена, каб спачатку выра-шыць п^1таннГ межау. Нарэшце, канферэнц^1я усё ж пачала сваю працу у Булдуры 6 жнГуня 1920 года. На яе былГ запрошаны дэлегацып не толькГ ЛГтвы, ЭстонГГ Фшляндып Г Польшчы, але таксама Г краш Скан -дынавГГ. Аднак, як паведамляе Андэрсан, скандынаускГя каралеуствы увогуле праГгнаравалГ гэтыя запра-
шэнш i не прысл^ на канферэнцыю нават сва1х назiральнiкаy. Затое без запрашэння прыехалi украш-скiя i беларусшя прадстаyнiкi1. Першым з iх пасля пэуных ваганняу 20 жшуня усё ж дазволiлi прыняць удзел у канферэнцып. Беларусам жа адмовш, каб не раздражняць кiраyнiцтва Савецкай Расп [1].
Лiтва заняла на канферэнцып асцярожную i стрыманую пазщыю. У шструкцыях лiтоyскай дэлега-цып былi пазначаны наступныя пункты: не браць на сябе шцыятыву, пагаджацца на стварэнне ваеннага саюзу тольш без удзелу Польшчы i без пазначэння супраць каго ён заключаецца (у якасцi кампрамiсу пазначыць "супраць любых агрэсарау") i не дапускаць на канферэнцыю yкраiнскiх i беларусшх прад-стаУнiкоУ у якасцi паунавартасных дзяржауных дэлегацый, бо яны прадстауляюць толькi пэуныя паль тычныя групоуш [28; 29]. Такая пазщыя тлумачыцца тым, што 12 лiпеня Лива здолела заключыць выгодную для сябе мiрную дамову з савецшм кiраyнiцтвам, па якой тое прызнала за Лiтвой Вiльню i Гродна. Таму у адносiнах з Польшчай, армiя якой у той час цярпела паражэннi i несла сур'ёзныя страты у Савецка-Польскай вайне, лiтоУскай дэлегацш было даручана строга прытрымл1вацца умоу Савецка-ЛiтоУскай мiр-най дамовы [29]. Гэтая дамова фактычна зрабiла Ливу самай "прасавецкай" з краш Балтш. Так, па просьбе савецкага дыпламата А. Йофе прадстаушш лiтоyскай дэлегацыi адмовiлiся абмяркоуваць з астатнiмi Удзельнiкамi канферэнцыi пытанне аб заключэнш ваеннага саюзу [30]. Н1 А. Меiровiчс, нi прадстаyнiкi Антанты, што завяралi кiраyнiка лiтоУскай дэлегацып Ю. Шаyлiса у сваёй падтрымцы Лiтвы па Вiленскiм пытаннi, не здолелi змянщь яго рашэнне [31; 32]. Меiровiчс да таго ж прапанавау тое, чаго жадала Лива -заключыць трохбаковы ваенны саюз без Польшчы, якая працягвала вайну з бальшавiкамi у той час, як Эстошя, Латая i Лива яе скончылт Аднак Шаyлiс заявiy, што не гатовы абмяркоуваць гэтае пытанне (як i пытанне мяжы з Латвiяй), бо яго хутка заменiць на гэтай пасадзе шшы лiтоУскi прадстаyнiк [32]. Такая пааунасць лiтоУскай дэлегацыi прывяла да таго, што Латая i Эстонiя зноу выступш за ваенны саюз з удзелам Польшчы, што было расцэнена Шаулюам у яго дакладзе, як паражэнне лiнii лiтоУскай дыпла-матый на канферэнцыi [33]. Пасля паражэння савецкiх войскау пад Варшавай i пераходу палякау у контр-наступленне ён спрабавау пераканаць лiтоyскi урад пагадзiцца на хутчэйшае заключэнне ваеннага саюза з Латвiяй, Эстонiяй i Польшчай, каб прадухiлiць пауторны захоп Вшьш [34]. Аднак мiнiстр замежных спрау Пурыцшс у адказ загадау яму не у як1м разе не далучацца да пагадненняу, што могуць быць расцэ-нены савецшм бокам як варожыя [35].
Нарэшце, 31 жшуня удзельшш канферэнцып усё ж падпiсалi палиычнае пагадненне, па яшм усе яны пагадзшся, перш за усё, прызнаць адзiн аднаго дэ-юрэ i вырашаць тэрытарыяльныя спрэчш мiрнымi сродкамi, а калi самiм не атрымоуваецца прыйсцi да згоды - перадаваць спрэчныя пытаннi на разгляд нейтральнага трэцяга боку - арбиражнага суда цi Лiгi Нацый. Н1хто з падпiсантаy пагаднення не павшен дапускаць стварэнне на сваёй тэрыторыi узброеных сiл варожых да iншых краiн-падпiсантаy, цi заключаць дамовы, яшя нак1раваныя супраць iх. Абвяшчалiся гарантыi правоу i свабод нацыянальных меншас-цей ва уйх краiнах-удзельнiцах. Таксама да пагаднення былi далучаны заyвагi лiтоУскай, польскай i укра-iнскай дэлегацый [36]. Ллоусшя заyвагi, напрыклад, абвяшчалi, што Балтыйсш альянс не можа быць ство-раны да урэгулявання лiтоУска-польскага канфлжту.
Аднак дасягнутае пагадненне не уступала у сiлу аутаматычна, а падлягала рагафкацып yсiмi падш-саyшымi яе дзяржавамг Каб пераадолiць цяжкасщ, што узн1м пры яго ратыфiкацыi, 24 лютага 1921 года у Талше адбылася сустрэча прадстаУнiкоУ Польшчы, Ф^ляндын, Эстонii, Латвii i Лiтвы. Польшча у якас-цi сваёй умовы ратыфiкацыi пагаднення запатрабавала выключэння з яго Украшы i адмову Ливы ад сва-iх зауваг [37]. У той жа час польсш прадстаушк выказауся за склiканне новай канферэнцыi для абмеркавання далейшага супрацоУнiцтва. Аднак А. Меiровiчс у адказ заявiy, што склiканне новай канферэнцып мае сэнс толькi пры выкананш трох умоу: па-першае, крашы-удзельнщы не павiнны знаходзiцца у стане вайны, па-другое, усе раней дасягнутыя дамоУленасцi павшны быць альбо ратыфкаваны, альбо адх1лены, па-трэцяе, да гэтага усе дыспуты памiж iмi пашнны быць урэгуляваны [38].
Падчас двухбаковай латвiйска-лiтоУскай канферэнцыi, што адбылася у ма1 1921 года у Рызе, мь нiстры замежных спрау абедзвюх краш падкрэслш, што Латвiя i Лiтва павшны дзейнiчаць сумесна у да-чыненнi Расii i Германп i што абедзве яны жадаюць саюза yсiх балтыйскiх кра1н, але лiчаць, што спа-чатку павшен быць створаны блок толькi трох з iх - Лiтвы, Латвп i Эстонii [39]. Было заяулена аб спры-яльным для Ливы нейтралиэце Латвii у Вiленскiм пытанш i аб тым, што Балтыйсю саюз, як таго пажа-дала Лiтва, будзе створаны толькi пасля урэгулявання польска-лиоускага канфлiкту [38].
Для ажыццяулення гэтых дамоуленасцей было вырашана скл1каць у Рызе трохбаковую канферэнцыю з удзелам Ливы, Латви i Эстонii. Аднак эстонцы 1мкнулюя пазбегнуць саюза з Лпвой, каб не псаваць
1 На жаль няма звестак, ад якой палпычнай аргатзацш быт гэтыя беларускш прадстаушш, што прыехалi на кан-ферэнцыю у Булдуры - з кантэкста бачна толью, што гэта яуна былi не прадсгаyнiкi Савецкай Беларуси
свае добрыя адносшы з Польшчай [38; 40]. Таму 7 лшеня 6brni падтсаны толькi двухбаковы латвшска-эстонскi Пакт аб сумеснай абароне i часовае пагадненне пaмiж ix генерaльнымi штaбaмi [41; 42]. Акрамя таго, на двухбаковай лaтвiйскa-эстонскaй кaнферэнцыi у Рызе было заяулена аб намеры пачаць стварэнне экaнaмiчнaгa саюзу гэтых дзвюх краш [43]. У Рызе 12-13 лшеня адбылася i трохбаковая сустрэча з удзе-лам Лiтвы. Аднак дасягнутыя падчас яе дамоуленасщ былi куды больш сцшлыш i тычылюя галоуным чынам каардынацып знешняй палиыш [44].
Аднак нават гэты адносны поспех Лiтвы быу хутка зведзены на нiшто, кaлi 25-29 лшеня у Хель-сiнкi сабралася канферэнцыя мшстрау замежных спрау Фiнляндыi, Эстонп, Латвп i Польшчы, на якую яе не запрасш. Польскiя прадстаушш aбвiнaвaцiлi Лiтву у тым, што яна з'яуляецца агентам савецкага уплыву i таму не можа лiчыццa надзейным сaюзнiкaм для aстaтнix балтыйсшх кра1н. З гэтай прычыны яны прaпaнaвaлi i надалей склiкaць балтыйсшя кaнферэнцыi без яе - у чатырохбаковым фармаце [45].
Заключэнне. Перыяд 1918-1920 гадоу можна ахарактарызаваць як час пошуку аптымальных форм балтыйскага рэгiянaльнaгa аб'яднання, кaлi адбываюцца спробы ажыццяулення амаль усix аб'яднаучых праектау, што былi на той час хоць неяк кaнцэптуaлiзaвaны - ад агульнай лiтоУскa-лaтвiйскaй дзяржавы цi канфедэрацьп абедзвюх гэтых кра1н з Эстошяй да вельмi абмежаванага вaеннa-пaлiтычнaгa i экана-мiчнaгa альянсу цалкам суверэнных дзяржау.
З дакументау добра бачна, як шмат пашж крaiнaмi Балтып у той час было супярэчнасцей i непара-зуменняу, як часта змянялася ix пазщыя па абмяркоуваемых пытаннях пад уздзеяннем знешнix фактарау, i як з-за гэтага ужо дасягнутыя пaмiж iмi дaмоУленaсцi неаднаразова зaстaвaлiся нерэaлiзaвaнымi.
У гэты час у палиыцы бaлтыйскix кра1н сапершчаюць дзве асноуныя тэндэнцыi: разуменне, што у доУгaтэрмiновaй перспектыве толькi разам яны здолеюць выстаяць у атачэнш больш моцных суседзяу, i, адпаведна, iмкненне да зблiжэння, з аднаго боку, i нацыянальныя iнтaрэсы, яшя пaдштурxоУвaлi да атры-мання iмгненнaй выгады за кошт больш слабага суседа, - з другога. Пры гэтым першая тэндэнцыя пана-вала у часы найбольшай небяспек1 з боку агульных знешнх ворагау, другая, наадварот, падчас яе аслаблення.
Ужо на гэтым, першым, этапе выяуляецца i асноуная праблема, якая будзе перашкаджаць зблiжэн-ню кра1н Балтш да самага пачатку Другой сусветнай вайны, - кaнфлiкт Ливы i Польшчы з-за Вшьш i Вшенскага краю, што зрaбiу Лiтву вельмi "нязручным" сaюзнiкaм для Латвй i Эстонп, яшя устaлявaлi добрыя адносшы з Польшчай i aтрымлiвaлi ад яе значную падтрымку.
Тaкiм чынам, щэалютычныя праекты рэгiянaльнaгa саюзу, яшя вылучaлiся падчас Першай сусветнай вайны i барацьбы за незалежнасць, сутыкнулiся з суровымi выпрaбaвaннямi рэчаюнасщ тагачаснай мiжнaроднaй пaлiтыкi. I палиычныя элiты гэтых кра1н пaчaлi паступова усведамляць, што шлях да яго не там лëгкi, як здавалася спачатку.
Л1ТАРАТУРА
1. Anderson, E. Toward the Baltic Union: The Initial Phase / E. Anderson // LITUANUS: Lithuanian Quarterly Journal of Arts and Sciences. - Vol. 14, No. 1. - 1968 [Electronic resource]. - Mode of access: http: //www.lituanus.org/1968/68_1_02Anderson.html. - Date of access: 17.10.2013.
2. 1918 m., Stokholmas. - Is J. Sliüpo veikalo "Lietuv^-Latv^ Respublika ir Siaurés Taufy S^junga", kuriame pirm^syk detaliai isdéstytas LietuvosLatvijos bendros valstybés sukürimo projektas1, numatantis suformuoti joje respublikin^ santvark^. ir artimai susieti valstyb? su Skandinavijos salimis // Baltijos valstybi4 vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 89-92.
3. 1918 m. lapkritis-gruodis, Paryzius. - Estijos diplomato, jos delegacijos prie Paryziaus Taikos konferencijos nario R. Pustos straipsnis, ragin^s sukurti Baltijos ir Skandinavijos sali4 s^jung^, susiet^ gynybos, ükio ir koordinuotos uzsienio politikos saitais // Baltijos valstybi4 vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 93-95.
4. 1919 m. sausis, Paryzius. - Is O. Milasiaus straipsnio, raginusio sukurti bendr^. Lietuvos ir Latvijos respublik^ // Baltijos valstybi4 vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 96-97.
5. 1919 m., Zeneva. - Is Stasio Salkauskio veikalo "Dviej4 pasauli4 takoskyroje", grindziancio bütinyb? Lietuvai sudaryti s^jung^. su Latvija ir suartéti su Skandinavijos salimis // Baltijos valstybi4 vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 98-99.
6. 1919 m. vasario 13 d., Kaunas. - Is Lietuvos vyriausybés instrukcijos, igaliojusios Lietuvos delegacij^, pas^st^. i Taikos konferencij^, reikalauti Liepojos uosto // Baltijos valstybi4 vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008.- P. 99-100.
7. 1919 m. kovo 1 d., Kaunas. - Lietuvos ir Latvijos sutartis del 5 mln. markÍ4 paskolos Latvijai, del ypatingq teisÍ4 suteikimo Lietuvai naudotis Liepojos uostu ir del abiej4 sal^ bendro priesinimosi bolsevikams // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 101-102.
8. 1919 m. balandzio 22 d., Kaunas. - Is Lietuvos vyriausybes 1919 m. balandzio 13 d. posedzio protokolo israso, pas^sto i Paryz^ Lietuvos delegacijos pirmininkui A. Voldemarui, kuris buvo igaliojamas reikalauti Liepojos uosto arba bent pietvakarines Kurso dalies iki Sventosios upes // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 103.
9. 1919 m. balandzio 24 d., Paryzius. - Is Lietuvos delegacijos darb4 Taikos konferencijoje antrosios ataskaitos, kurioje pranesama apie derybas del sienos su Latvija ir apie Baltijos sal^ delegacy nevienod^. poziüri i santykius su rus4 nebolsevikin^ jegq atstovais // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 104-107.
10. 1919 m. birzelio 2 d., Paryzius. - Is Lietuvos delegacijos darb4 Taikos konferencijoje penktosios ataskaitos, kurioje informuojama apie nesutikim^. kartu su Latvijos ir Estijos atstovais protestuoti pries A. Kolciako pripazinim^. visos Rusijos valdovu ir apie atsisakym^. suteikti Latvijos delegacijai paskol^. // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 108-109.
11. 1919 m. liepos 16 - rugpjücio 5 d., Paryzius. - Is Latvijos delegacijos sekretoriaus J. Seskio 1919 m. diplomatines veiklos Taikos konferencijoje dienorascio, atspindincio Baltijos sal^ rysius // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 110-111.
12. 1919 m. liepos 21 d., Ryga. - Latvijos ir Estijos karinio bendradarbiavimo sutartis, numatanti abiej4 sal^ bendrus karinius veiksmus pries vokiec^ dalinius bei bolsevikus // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument4 rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. -P. 113-115.
13. 1919 ID. rugpjücio 5 d.l, Paryzius. - Lietuvos, Latvijos ir Estijos konfederacijos projektas // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 116-117.
14. 1919 m. rugpjücio 14 d., Paryzius. - Is Lietuvos delegacijos vicepirmininko T. Naruseviciaus pranesimo Ministrui Pirmininkui M. Slezeviciui, kuris informuojamas apie Baltijos sal^ delegacy suartejim^. ir pasiryzim^. sudaryti karinç konvencj // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 118-119.
15. 1919 m. rugsejo 6 d., Paryzius. - Lietuvos, Latvijos ir Estijos delegacy Kreipimasis i Taikos Konferencijos Pirminink^. Z. Klemenso (George Clemenceau) del Baltijos sal^ tarptautinio pripazinimo ir neatideliotino priemimo i Taufy S^jung^. // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 119-120.
16. 1919 m. rugsejo 10-12 d., Talinas. - Telegrafo agentüros pranesimas apie Rygoje ivykusi^. pirmj Lietuvos, Latvijos ir Estijos atstovq konferencij^, kurioje tartasi del Baltijos s^jungos kürimo // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 121-122.
17. 1919 m. rugsejo 15 d., Talinas. - Suomijos, Estijos, Latvijos ir Lietuvos sutartis del bendr4 Taikos deryb4 su Soviefy Rusija // Baltijos valstybi4 vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys -Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 124.
18. 1919 m. rugsejis, Tartu. - "Suomijos, Estijos, Latvijos ir Lietuvos Tartu konferencijos programos projektas " // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 127.
19. 1919 m. rugsejo 29-30 d., Tartu. - Estijos delegacijos, dalyvavusios Baltijos sal^ konferencijoje Tartu mieste, nario A. Pipo uzrasai, liudijantys nevienod^. s^ sal^ poziüri i taikos derybas su Sovietais // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 128-131.
20. 1919 m. spalio 1 d., Tartu. - Suomijos, Estijos, Latvijos ir Lietuvos atsto^ konferencijos rezoliucija // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 131-133.
21. 1919 m. spalio 5 d., Kaunas. - Lietuvos delegacijos, dalyvavusios Tartu konferencijoje, pranesimas // Baltijos valstyb^ vienybes ideja ir praktika 1918-1940 metais. Dokumenfy rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 133-141.
22. 1919 m. spalio 14 d., Paryzius. - Is Lietuvos delegacijos laikinojo pirmininko T. Naruseviciaus pranesimo Lietuvos vyriausybés vadovui apie Baltijos sal^ atstovq bendras pastangas gauti Vakarq valstyb^ parama apsiginti nuo bermontinink4 // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 142-143.
23. 1919 m. lapkricio 16 d., Tartu. - Lietuvos delegacijos vadovo J. Sliüpo pranesimas uzsienio reikal4 ministrui apie Baltijos sal^ konferencij^, vykusi^. lapkricio 10-20 d. // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 143-147.
24. 1919 m. lapkricio 20 d. konferencijos darbas laikinai nutrauktas, bet ji galima bus atnaujinti vienai is sal^ pranesus Estijos uzsienio reikal4 ministrui. // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 152-153.
25. 1920 m. sausio 6 d., Valka. - Estijos, Latvijos ir Lietuvos kariuomen^ vyriausij vad4 pasitarimo protokolas // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 157-158.
26. 1920 m. sausio 15-22 d., Helsinkis. - Baltijos sal^ konferencijos posédz^ protokolai // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 159-173.
27. 1920 m. sausio 20 d., Helsinkis. - Konferencijos rezoliucija dél bendros Baltijos sal^ gynybinés politicos // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 173.
28. 1920 m. rugpjücio 5 d., Kaunas. - Lietuvos uzsienio reikal4 ministro J. Purickio instrukcija Lietuvos delegacijos Bulduri4 konferencijoje pirmininkui J. Sauliui // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 174.
29. 1920 m. rugpjütis!, Kaunas. - Lietuvos vyriausybés instrukcija Lietuvos delegacijai, pas^stai i Buldur^ konferencij^, kurioje delegacija ipareigojama kuriant Baltijos s^jung^. laikytis labai atsargios pozicijos, kad nebüfy UZTÜStinti Sovietai, pripazin^ Lietuvai VilnÍ4 ir besiruosiantys ji gr^zinti // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 175-177.
30. 1920 m. rugpjücio 5 d.l, Ryga. - Lietuvos delegacijos Buldur^ konferencijoje pranesimas Uzsienio reikal4 ministerijai apie pokalbius su Antantés sal^ ir Soviefy atstovais Vilniaus klausimu // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 177-179.
31. 1920 m. rugpjücio 5 d., Ryga. - Lietuvos delegacijos Bulduri4 konferencijoje pirmininko J. Saulio pranesimas Uzsienio reikal4 ministerijai apie preliminarius pasitarimus su Latvijos, Estijos, Suomijos ir Lenkijos atstovais dél karinés konvencijos ir ukrainiec^ bei baltarus^ atstov4 dalyvavimo konferencijoje // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 179-181.
32. 1920 m. rugpjücio 10 d., Ryga. - J. Saulio pranesimas Lietuvos Uzsienio reikal4 ministerijai apie jo derybas dél Baltijos sal^ karinés konvencijos bei sienos su Latvija // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 181-182.
33. 1920 m. rugpJUCIO 17 d., Bulduriai. - J. Saulio pranesimas Uzsienio reikal4 ministerijai apie Lietuvos atstov4 itakos susilpnéjim^. konferencijoje ir faktinj pralaiméjim^. Lenkijos delesgacijai // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 183-186.
34. 1920 m. rugpJucIO 19 d., Bulduriai. - J. Saulio pranesimas Lietuvos uzsienio reikal4 ministrui J. Purickiui apie naujas Baltijos sal^ karinés konvencijos aktualijas bolsevikams pralaiméjus prie Varsuvos // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 186-189.
35. 1920 m. rugpjücio 20 d., Kaunas - Bulduriai. - Is Lietuvos vyriausybinés telegramos, raginancios Lietuvos delegacija Buldur^ konferencijoje nepritarti Sovietams nepalankioms rezoliucijoms // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 189.
36. 1920 m. rugpjücio 31 d., Bulduriai. - Suomijos, Estijos, Latvijos, Lietuvos, Lenkijos ir Ukrainos politiné sutartis // Baltijos valstybi4 vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 190-192.
37. 1921 m. vasario 25 d., Talinas. - Suomijos, Estijos, Latvijos, Lietuvos ir Lenkijos pasitarimo, skirto Bulduri4 konferencijos nutarim4 igyvendinimui ir naujos konferencijos' susaukimui, protokolas // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 205-208.
38. Anderson, E. Toward the Baltic Union 1920 - 27 / E. Anderson // LITUANUS: Lithuanian Quarterly Journal of Arts and Sciences. - Vol. 12, No. 2. - 1966 [Electronic resource]. - Mode of access: http: //www.lituanus.org/1966/66_2_03Anderson.htm. - Date of access: 17.10.2013.
39. 1921 m. geguzes 14 d., Ryga. - Lietuvos ir Latvijos uzsienio reikal4 ministrq pasitarimo protokolas, kuriame uzfiksuotas abiej4 valstyb^ pasiryzimas koordinuoti politik^. Rusijos ir Vokietijos atzvilgiu bei kurti pirmiausia trj Baltijos sali4 (Lietuvos, Latvijos, Estijos) s^jung^. // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. -P. 209-210.
40. 1921 m. birzelio 25 d., Talinas. - Lietuvos atstovo Estijoje V. Gylio pranesimas J. Purickiui apie büsim^ Rygos konferencj ir apie trj Baltijos sali4 s^jungos perspektyvas // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. -P. 216-218.
41. 1921 ID. liepos 7 d., Talinas. - Latvijos ir Estijos savitarpio gynybos sutartis // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 218-220.
42. 1921 m. liepos 7 d., Talinas. - "Laikinas Estijos ir Latvijos Generating stab4 susitarimas" // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. - Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 220-223.
43. 1921 m. liepos 11 d., Ryga. - Estijos ir Latvijos pasitarimo tezés, numatancios pradéti kurti abiej4 sali4 ekonomin^ s^jung^. // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. -Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 226.
44. 1921 m. liepos 12-13 d., Ryga. - "Estijos, Lietuvos ir Latvijos uzsienio reikal4 ministrq pasitarimo PROTOKOLAS" // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. -Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 227-230.
45. 1921 m. liepos 25-29 d., Helsinkis. - Suomijos, Estijos, Latvijos ir Lenkijos uzsienio reikal4 ministrq konferencijos protokolas*, liudijantis, kad Lenkija sugebéjo susilpninti neseniai Lietuvos pasiekt^. suartéjim^ su Latvija ir Estija // Baltijos valstyb^ vienybés idéja ir praktika 1918-1940 metais. Dokument rinkinys. -Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2008. - P. 233-244.
nacmyniy 31.12.2013
THE ATTEMPTS TO CREATE A REGIONAL ALLIANCE OF THE BALTIC STATES IN 1918 - 1921
A. VALODZKIN
The article contains the analysis of theoretical concepts and practical efforts to create the regional alliance of the Baltic nations in 1918-1921. On the basis of archive documents of the appropriate period published in Lithuania the chronology of these nations' co-operation in solving the common problems during the Liberation war and struggle for the international recognition is reconstructed. The article also reveals the controversies of their mutual relations and the reasons of their failing to implement the plans of the regional alliance formation at that time.
