CC BY
22УДК 808.2:39(161.3)(474.3)"1920/1930" ВЫДАВЕЦКАЯ I ЭТНАГРАФ1ЧНАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ БЕЛАРУСАУ
У ЛАТВ11 У 1920-1930-Я ГГ.
Т. Агеенка
г. MiHCK, Беларусь
В статье рассматриваются вопросы издательства в Латвии белорусской литературы в 1920-1930-е гг. Отмечена тесная связь издательской деятельности с деятельностью белорусских организаций в Латвии, перечислены основные книжные и периодические издания, на страницах которых нашли отражение политические, сельскохозяйственные, педагогические и другие вопросы. Кроме того, рассматриваются некоторые аспекты изучения белорусской диаспоры в Латвии, этнографии и фольклора, и публикации их результатов на страницах белорусских изданий.
Ключевые слова: белорусская литература, белорусы в Латвии, издательская деятельность, межвоенный период.
The article deals with the issues of publishing in Belarus of Belarusian literature in the 1920s-1930s. The close connection of publishing activity with the activities of Bel-arusian organizations in Latvia is noted, the main book and periodicals are listed, the pages of which reflect political, agricultural, pedagogical and other issues. Besides, some aspects of studying of the Belarusian diaspora in Latvia, ethnography and folklore, also the publication of their results on pages of the Belarusian editions are considered.
Keywords: Belarusian literature, Belarus-ians in Latvia, publishing activities, interwar period.
Выдавецкая дзейнасць займала важнае месца у культурна-асветнщкай працы сярод беларускага насельнщтва Латвшскай Рэспублт. Так, у 1919 г. у Рызе пры Вайскова-дыпламатычнай мiсii БНР у Латвп i Эстонп адчыншася прэс-бюро, i у мясцовай прэсе пачал асвятляцца праблемы беларусау. У са-кавiку 1920 г. выйшау адзiны нумар беларускага шюстраванага часопiса у Латвii "На чужыне", якi ставiу за мэту згуртаваць "усе беларусюя сiлы, што працуюць на чужыне" [1, с. 24]. У сувязi з тым, што у iм была размешчана карта БНР, на якой у тэрыторыю гэтай рэспублш уваходзiлi частка 1луксц-кага i частка Даугаупшскага уездау, тыраж быу канфiскаваны Мшютэр-ствам унутраных спрау Латвii [8, с. 77].
Выпушчаная беларускiм аддзелам пры Мшютэрстве асветы Латвii у 1922 г. чытанка для дзяцей "Зорка" А. Смолiча i зборнiк "Ластаука", выпуш-чаны у 1924 г. у Люцынскай беларускай гiмназii, стаи першымi выданнямi беларускага кнiгадруку у Латвii.
Ужо у чэрвенi 1925 г. у Рызе пачала выдавацца першая газета латвiйскiх беларусау "Голас Беларуса". У наступным годзе у Рызе пабачыу свет зборнiк вершау маладых беларускiх паэтау "Першы крок". У яго увайшлi вершы В. Ашурю, А. Баркоускага, А. Бартуля, Э. Вайвадзша, В. Вальтара, Я. Ванага, Я. Воркуля, В. Казлоускай, Кастусёнка (К. Езавiтава), В. Сахаравай.
"Беларускiм выдавецтвам у Латвii", якое дзейшчала у 1926-1934 гг., было апублжавана каля 20 кнiг i брашур, звыш 10 паштовак з партрэтамi
беларусюх i латышсюх дзеячау. Сярод манаграфiчных выданняу: п'еса-казка Ф. Аляхновiча "У лясным гушчары", апавяданне В. Вальтэра "Лес-нiкова сена", навукова-папулярны нарыс З. Даугялы "Лгтоуская метрыка" i яе каштоунасць для вывучэння мшуушчыны Беларусi" i iнш. [1, с. 24-25].
К. Езавггау быу адным з першых, хто заняуся вывучэннем беларускай дыяспары у Прыбалтыйсюх краiнах. Гэтаму пытанню ён прысвящу мана-графii "Беларусы у Латвп", "Беларусы у Лiтве", прадмову "Беларусы у Рызе" да працы С. Сщько "Дзесяцiгоддзе першае Рыскае Беларускае асноунае школы". У гэтых тэкстах ён разглядау розныя аспекты юнавання беларускай супольнсцi у Латвii i Лiтве - яе колькасныя паказчыю, палiтычна-прававы, сацыяльны i эканамiчны стан, аргашзацыю культурна-асветнiцкай працы [3, с. 14].
Развщцё выдавецкай справы было звязана з дзейнасцю беларускiх ар-ганiзацый у Латвii. Пачынаючы з 1925 г. таварыствам беларусау-выбаршчыкау, пераважна па Латгалii i 1лукстэншчыне, дзе жыло больш за усё бела-русау, распаусюджвалiся такiя кшп выдавецкай серыi "Бiблiятэкi бела-русау-выбаршчыкау", як "Праграма Таварыства беларусау-выбаршчыкау у Дзяржауны Сейм...", "Статут Таварыства беларусау-выбаршчыкау", "Бяры-цеся усе за навукова-даследчую працу", "Беларускi працэс у Латвп", "Вялшае апрашчэнне цi вялiкае удасканаленне?" А. Галынца а таксама адозвы, плакаты, паштоукi з партрэтамi шсьменшкау. Усяго было зроблена звыш 15 выданняу [1, с. 25].
Адносна спрыяльнае стауленне да нацыянальнай кульуры у Савецкай Беларус 1920-х гг. адбiвалася i на старонках беларускага друку Латвп у вы-глядзе нейтральнай iнфармацыi аб тэатральным жыцщ Мiнска, навiнках лгаратуры, навуковага жыцця - без палпычнага падтэксту, але з несумнен-ным гонарам за поспехi беларускай культуры.
У 1926 г. з'явшся чатыры нумары часопiса для вясковай гаспадарю i кааперацыi "Гаспадар" пад рэдакцыяй Я. Шчарса. Часопiс "Беларуская школа у Латвп рэдагавау у Рызе К. Езавггау. У 1930 г. беларусюм куль-турна-асветнiцкiм таварыствам "Прасвета" было выдадзена чатыры нумары "Нашай долi", выйшау адзiны нумар беларускага лггаратурна-грамадскага i педагагiчнага штомесячнiка Таварыства беларусюх настаушкау у Латвii "Школа i жыццё" пад рэдакцыяй М. Дзямiдава. У 1931 г. пабачьги свет два нумары палiтычнай, грамадскай i лiтаратурнай газеты "Беларускае слова". У 1931 г. у Даугаупшсе пад рэдакцыяй Я. Якубоускага выдавауся часопiс "Думка беларуса".
У 1932 г. у Рызе убачыу свет друкаваны лацшкай зборнiк вершау В. Вайцюлевiч [2, с. 10]. У 1933 г. "Беларусюм выдавецтвам у Латвii" у пе-ракладзе на беларускую мову было апублшавана апавяданне А. Утта "Фра-кеец Кiлон", якое распачало серыю "Пераклады з латышскай мовы" "Вы-пускаючы адно з щкавых гiстарычных апавяданняу Андрэя Упiта, - гавары-лася у прадмове, - Беларускае выдавецтва хоча пакласцi гэтым пачатак сiстэматычнаму друкаванню перакладау з латышскай мовы на беларускую,
каб пазнаёмщь наша грамадства з творчасцю латышсюх шсьменшкау i гэтым дапамагчы беларусам як у Латвп, гэтак i па-за межамi яе азнаёмщца з духоуным жыццём латышскага народа i з ягонымi лiтаратурнымi скарбамГ' [4, с. 5].
У мнопх беларускiх выданнях Латвй друкавалiся фальклорныя запiсы. Дзесяткi людзей з-пад Краслаую, Рэжыцы, з 1лукстэнскага i Люцынскага па-ветау, з Дагды i Даугаутлса запiсвалi i перасылалi у друк легенды, паданнi, песнi, прыпеую, казкi, народныя анекдоты, прыказкi, загадкг Пры "Тава-рыстве беларусау-выбаршчыкау" з мэтай вывучэння гiсторыi беларускага народа, яго этнаграфп i фальклора яшчэ у 1932 г. быу аргашзаваны наву-кова-краязнаучы гурток, якi у далейшым ператварыуся у "Беларускае наву-кова-краязнаучае таварыства". Арганiзатарамi яго былi беларускiя настаунiкi у Рызе: А. Родзька С. Сщько, М. Краучанка, К. Мяжэцю, Г. Нiкiфароуская, галоуную ролю у стварэннi таварыства адыграу К. Езавiтау [5, с. 110]. Менавгта гэта таварыства разгарнула найбольш ак-тыуную краязнаучую працу у межах Латвiйскай Рэспублiкi. К. Езавггау меу багаты вопыт арганiзацыi экспедыцый па зборы этнаграфiчнага матэрыялу, валодау велiзарнай калекцыяй розных прадметау матэрыяльнай i духоунай культуры беларускага народа.
Беларускае навукова-краязнаучае таварыства звярталася да школ i гра-мадскiх дзеячау з просьбай прыняць удзел у збiраннi беларускага фальк-лору. Вельмi актыуна у гэту працу уключылюя даугаупшсюя гiмназiсты пад кiраунiцтвам С. Сахарава. Па навуковых пытаннях таварыства вяло пе-рапiску з Беларускай акадэмiяй навук, разнастайнымi беларускiмi аргашза-цыямг i грамадскiмi дзеячамi у Польшчы, Лiтве, Чэхаславакп i шш. У месцах кампактнага пражывання беларусау яны сабралi вялжую колькасць ву-снапаэтычных творау i прадметау матэрыяльнай культуры. Асаблiвасцю Гх фальклорна-этнаграфiчнай працы было выкарыстанне фатаграфГчных срод-кау. Дзякуючы гэтаму захавалася шмат щкавых фотаздымкау мясцовых жы-хароу, краявщау, пабудоу, пстарычных мясцш.
Сябры таварыства здолелГ сабраць велГзарную колькасць матэрыялау, яюя змяшчалюя на старонках часошса "Школа i праца", яю выдавауся у 1926-1930 гг. [7, с. 21], педагапчны штомесячшк "Беларуская школа у Латвй". Частка матэрыялау была прадстаулена на выставах таварыства у Рызе. Аргашзацыя збГрала не толью тое, што было звязана з пстарычнай спадчынай Беларуш, але i стварала умовы паважлГвых адносш да беларусау з боку шшых нацыянальнасцей [8, с. 86]. Беларускае навукова-краязнаучае таварыства у 1932-1934 гг. склала два рукатсныя зборшю, яюя змяшчалГ да 1 000 затсау [6, с. 60-61].
Пасля дзяржаунага перавароту 1934 г. выдавецкая дзейнасць беларусау у Латвй ужо не мела ранейшага размаху.
Выкарыстаныя крын1цы:
1. ГерасГмау, В. Беларуси друк у даваеннай Латвй / В. ГерасГмау // Недзяржауная выдавецкая дзейнасць у Беларуси псторыя i сучаснасць : матэрыялы мГжнар. навук.-практ. канф., Мшск,
3-4 кастр. 1996 г. / Беларуси ушверсгот культуры [i iнш.] ; рэдкал.: А. Трусау [i шт.]. - mîhck, 1997. - С. 24-25.
2. Крывщюя руны: беларусюя шсьменнш Латвй : зборнiк / уклад. i прадм. С. Пашзьшка. - Мiнск: Беларус. кнiгазбор, 2003. - 339 с.
3. Наумук, С.М. Канстанцш Езавгау: жыццёвы шлях i дзейнасць : аутарэф. дыс. ... канд. гiст. навук : 07.00.02 / С. М. Наумук ; БДПУ. - Мшск, 2003. - 22 с.
4. Ушт, А. Фракеец Кшон : апавяданне / Андрэй Ушт; з прадмовай К. Езавiтава. - Рыга: Беларускага выдавецтва у Латвй, 1933. - 15 с.
5. Цiтовiч, 1.У. Дзейнасць беларускiх краязнаучых арганiзацый у Лте i Латвй у мiжваенны перыяд / 1.У. Цiтовiч // Философия. Культура. Общество: сб. тр. молодых ученых и аспирантов / РИВШ; редкол.: В.И. Стражев (гл. ред.) [и др.]. - Минск, 2002. - Вып. 3, ч. 1. - С. 108-113.
6. Вшсна, М. Беларуси фальклор у Латвй / М. Вшсна // Латвiя - Беларусь: дыялог двух культур : матэрыялы I Мiжнар. навук. канф., 4 снеж. 2004 г. / Саюз грамад. аб'яд-няу беларусау Латвй ; склад.: В.А. Пюкунова, Т.Ф. Бучэль, Л.Р. Шакавец. - Рыга, 2005. - С. 60-63.
7. Лю, М. Культурна-асветнщкая i фалькларыстычная дзейнасць С.П. Сахарава у кантэксце нацыянальна-культурнага адраджэння беларусау Латвй / М. Лю // Фалькларыстычныя даследа-ваннi: кантэкст, тыпалопя, сувязi: зб. арт. - Мшск, 2005. - Вып. 2. - С. 19-24.
8. Екабсонс, Э. Культурная деятельность белорусов Латвии в 1918-1940 годах / Э. Екаб-сонс // Латвiя - Беларусь: дыялог двух культур: матэрыялы I Мiжнар. навук. канф., 4 снеж. 2004 г. / Саюз грамад. аб'яднанняу беларусау Латвй ; склад.: В.А. Пюкунова, Т.Ф. Бучэль, Л.Р. Шакавец. - Рыга, 2005. - С. 76-93.
