CC BY
106. Бертельс Е. Э. Навои и Джами.-Москва, 1965.
7. Гулиев А. Абдурахмон Чомй.-Бакы,1964.
8. Доират-ул-маорифи бузурги исломй,1367, чилди 4, сах. 374.
9. Девони Ибни Фориз. Миср, Фачр-ул-чадид, сах.85-87
10. МирзозодаХ. Таърихи адабиёти точик. (китоби 2) -Душанбе: Маориф, 1977:
11. Нафисй,Саид. Таърихи назму наср дар Эрон ва дар забони форсй, ч. 1.-Техрон,1344
12. Николсон Р.А. "Ibn al-Farid in E 12", Ш(англ.) сах. 186. - Лондон. 1923.
13. Сафо З. Таърихи адабиёт дар Эрон. - Ч,. ГУ.-Техрон,1336х. (1977).
14. Фархангитафсириизабониточикй, ч.1-2. - Душанбе, 2010.
15. Х,амадонй, Машориб-ул-азвок (Шархи касидаи хамрияи Ибни Форизи Мисрйдар баёни шагроби мухаббат) тасхехва танзими ХочавйМухаммад, Ношири Мавлавй-Техрон, 1362
16. Чомй Абдурахмон, Осори мунтахаб дар панччилд, ч.1.-Душанбе: Ирфон,1964.
17. Чомй, Абдуррахмон. Мачмуаи материалхои чашни 550-солагй.-Душанбе: Дониш, 1973.
18. Чомй, Абдуррахмон. Осор,Ч.8. - Душанбе: Адиб,1990.-С. 267-296.
19. Чомй Абдурахмон, Накд-ун-нусус, муассисаи мутолиот ва тахкикоти фархангй, Техрон, 1370, сах.18
20. Чомй, Абдурахмон.Се рисола дар тасаввуф бо мукаддимаи Эрачи Афшор, китобхонаи Манучехрй, сах. 105, 1360
21. Чомй, Абдуррахмон. Тоияи Абдурахмони Чомй: (тарчумаи тоияи Ибни Фориз бо инзимоми шархи Махмуди Кдйсарйбар Тоияи Ибни Фориз), мусаххехСодикХуррамшох, 1377 сах. 65.
ВЗГЛЯД НА ПЕРОВОД И КОММЕНТАРИИ АБДУРАХМАНА ДЖАМИ К КАСЫДЕ
«ХАМРИЯ» ИБН АЛЬ ФАРИДА
Статья посвящена анализу художественных и стилистических особенностей персидского перевода комментарев Абдурахмана Джами к касыде «Хамрия» великого арабского поэта Ибн аль Фарида.
Ключевые слова:хамрия, поэт-суфий, касида, перевод, тоият- ул- кубро, арабско-персидские литературные связи.
SOME VIEWS ON ABURAHMAN JAMIS TRANSLATION AND COMMENTARY TO KASYDA ENTITLED "IBN -AL -FARID" BY IBN AL FARIDA
The article deals with on the analysis dealing with imaginative and stylistic peculiarities of persian translation of Aburahman Jami's commentary to kasyda referred as "Khamriya" by the greatest Arabic poet being Ibn -al -Farid.
Keywords: poet, translate, "Toiyat-al-kubra", Persian and Arabic literature, panegeric.
Сведение об авторе:
Каландарова Рухшона Эраджовна — старший преподователь кафедри арабского филологии Худжандского государственного университета имени академик Б.Гафуров E-mail: Rukhshonai-mirzoiraj@mail.ru Teл: (+992)92 7210031 About the author:
Qalandarova Rukhshona Erajovna - senior teacher in the department of arabic philology of Khujand state Univtrsity named academician B.Gafurov; e-mail: rukhshonai-mirzoiraj@mail.ru; phone: (+992)92 7210031
ШЕВАХОИ ОФАРИНИШИ ИБОРАХОИШОИРОНА ДАР ДЕВОНИ САЛИМИ
ТЕХРОНИ
Курбонзода Н.
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров
Дар лафзи андак маънии зиёдро чой додан, ба кавли Хрфиз «ба лафзи андаку маънии бисёр» хддафи шоирони сабки х,индй буд. Бинобарин аз таркибот, иборот ба касрат истифода мебураданд. Зеро колаби таркиб ва ибора барои маънии биёрро дар андак лафз чой додан мувофик мебошад. Хусусан истифодаи иборах,ои маъмулй ва шоирона, иборах,ои халкй, иборах,ои ташбехй, иборах,ои тасвирй макоми махсус дорад. Чуноне Алиасгари Шеърдуст мегуяд: «Эчоз ва фишурдагии лафз х,ам аз ихтисосх,ои мухдми ин сабк ба шумор меравад.
Таваччухи шо^он ба мазомин ва маънии дакик ва низ кушиши y бapои маонии бyзypг бо лафзи андак боиcи пайдоиши эчоз дap калом мешавад» [11, с.29].
Аз ин caбaб фapхaнгхоe ба вучуд омаданд, ки acоcaн шapхy эзохи тapкибхо ва ибоpaхои шоиpонa дap онхо ба мшохида мeгиpaнд.
«Мycтaлaхот-yш-шyapо» - и Воpacтa яке аз чунин фapхaнгхо мебошад. Шоиpони caбки хиндй кушидаанд, ки ибоpaхо ва тapкибхои гyногyнpо ба коp бypдa, маънии нaвpо ба дacт овapaнд. Шафеии Кадканй дap боpaи Бедил cyxaн кapдa мeнaвиcaд: «Arap каге девони caдхaзоpбaйтaи ин шоиppо бappacй кунад ва тapкиботи зебое, ки дap дap шeъpи y ба ^p paфтa чудогона ё дap зимни абёт ёддошт кунад, аглаб дacтaндapкоpони шeъpи нави фоpcиpо мояи хaйpaт xохaд шуд» [1, с. 32].
Ч,олиби кайд acT, ки натанхо тapкиб, балки дap боpaи ибоpaхои Бедил cyxaни болоpо гуфтан мумкин acT. Дap ин боpa pиcолaхои чудогонае ба миcли Мохчабини Умap «Тapкиботи xоcи Бедил дap «Чaхоp yrayp», [8], Дамид Ризо Kaличxонй «Истилохоти нycxaпapдозй дap девони Бедил» (4) навишта шудаанд.
Фapхaнгнaвиcонe амтоли Мyхaммaдхycaйни Бypхон «Бypхони котеъ», Сиpочиддин Aлиxони Оpзy «ЧapоFи хидоят», Рой Так Чанд Бaхоp «Бaхоpи Aчaм» Fиëcyддин Pомпypй «Fréc-ул-лугот» ва амтоли ин хангоми шapхи калимот чун шохиди маънй аз шeъpи Салим фapовон ба коp бypдaaнд. Дap он ибоpaхоe, ки Салим истифода нaмyдaacт, шapхy эзох ëфтaaнд
Ибоpaхои гуногун дap оcоpи y вомexypaд. Салим, ки xyд шоирт caбки хиндиcт, ва аз ин шева зиëд иcтифодa нaмyдaacт.
О^о метавон шapтaн ба ce кдом чудо cоxт:
1. Ибоpaхои xaлкй
2. Ибоpaхои cодa
3. Ибоpaхои cоxтaи xyди шоиp
Маълум acт, ки истифодаи ибоpaхои xareï як навъи кувват гиpифтaни шeъp ба шyмоp мepaвaд. Инчунин шeъp ба зехни мapдyм наздик мешавад. Зepо ба кавли Уcмон Кapимов «шоиpон aкcap дap ифодаи матлабу мaкcaд калимаю ибоpa ва тapкибхои xaлкиpо ки ба caтхи завк ва идpоки умум наздик аст коp мeфapмоянд [2, с. 118].
Салим гуфтааст:
Шуъла гapдaд ошëнхоpо гули pyи caбaд,
Чун зи шавкат андалебон бapкaшaнд овозхо[7, с.22].
Таъбирт «гули pyи caбaд» иcтифодa шудааст, ки маънии cохибэхтиpомpо доpaд. Ин чо шyълapо гули pyи caбaд мeшyмоpaд, дap он вакте, ки булбулон бap pyH он овоз бapкaшaнд. Ин тapкиби шоиp capчaшмa дap фapхaнги мapдyм доpaд. Дap тaъбиpоти xaлкй aкcapaн ба маънии мачозй меоянд, ба миcли «xокиcтapи кacepо бод додан - ба маънии кacepо нecтy нобуд кapдaн» (9, 287), «xок xypдaни rap» - ба xaто paфтaни rap» [9, с.287]. Aммо кобили зи^ acт, ки тaъбиpотe, ки дap байни мapдyм ба маънии мачозй омадааст, дap назми Салими Тeхpонй низ ба маънои acлй дyчоp мешавем.
Дap байни мapдyм тaъбиpоти «гypги боpондидa» маълуму мaшхyp аст, ки ба маънии ишони тaчpибaдоp меояд. Салим аз ин истифода намудаву чунин мeнaвиcaд:
Гуфтам аз ашкам мaгap гapдyн бипapхeзaд, вале,
Нест бим аз гиpяaм ин ^pra боpондидapо [7, 32] .
Ин чо шо^ маънии «бим надоштани дyнë аз rap»» боз гиpяpо ба боpон тaноcyб намудааст ва чуноне ки гypги боpондидa аз боpон пapвоe нaдоpaд, душ низ аз гиpяи кacон биме нaдоpaд. Ин тaъбиpи xaлкй дap_cypyдaи боло маънии дигape ба xyд кacб кapдaacт ва аз capхaди маънии xyд бepyн paфтaacт. У дyнëpо низ гypги боpондидa xондaacт. Шоиp тaвониcтacт, ки на ба маъниии мачозй, балки ба маънии аст хам ба rap бapaд. Салим хамчун биcëpe аз шо^они caбки хиндй аз забони pacмй тачовуз кapдa, лугот, истилохот ваа тaъбиpоти pyзмappa, мутадовил ва чaдидpо воpиди шeъp нaмyдaacт. Тaъбиpотe чун: ч^ки дyнë, коcaи зону, когази бодй, фоли шона... истифода намудааст [5, с. 126 - 127].
Навъи дуввум ибоpaхоe мебошанд, ки бeштap дap фapхaнгхо омaдaacт ва шapхy эзох ëфтaacт. Онхо ибоpотe мебошанд, ки бeштap xоcи он дaвp буда имpyз кapиб истифода намешаванд.
Бapои миcол аз «ЧapоFи Дидоят»:
«Acби мaгacй - acбe мaъpyфyл - лавн; ва дap Диндустон низ ба хамин маънй шyхpaт доpaд. Салим гуяд, байт:
Пайдост бap apбоби фиpоcaт, ки нaдоpaд,
Aфшонaндaни дум фоида acби мaгacиpо [3, 22].
Хоки домаши» - гиле, ки пои мapдyм дap он банд шавад ва чун xy^ шавад caxт гapдaд... Салим гуяд, байт:
Аз тилиcми дахр озодй тачарруд медихад, Чодари ypëнии мо xoки домангирро [3, 87].
Дар ч^ьдати зиндагй аз назари шоирони cабки хиндй канор намемонад. УрФу одат, олами атроф хамеша зери назари шоронаи онон карор мегирифт. Дар шарху маънидод кардани онон накши фархангхо назаppаc аcт. Сирочиддин Aлиxoни Орзу дар «Чароги хидоят» менавиcад:
«Чу6и гул - moxи гул, ки барои таъбид ба чавонони ошуфтамизоч зананд; ва гуянд барои дафъи cавдo нофеъ аcт. Салим гуяд, байт:
Он, ки бар ман гул хамезад пеш аз ин аз дустй, Мезанад акнун ба чуби гул мани девонаро [3, 80].
Дунари шоирии Мухаммадкулии Салим дар он зохир мешавад, ки аз «гул задан» бахра бардоштааст ва онро ба ду маънй дар девон чо дoдааcт.
Иборахои тоза дар cypyдахoи Салими Техронй фаровон ба чашм меxypад. Чуноне дуктур Acадyллoх Дабиб кайд мекунад: «Шеъри навро барои баëни xаëдхo ва нуктахои нав, таркибхо иборахои нав мебoиcт биcoзанд, барои ин кор дастгохи таркибпазирии забонро пуркортар coxтааанд ва ин чунбиш низ ба cyи боландагй рафт» [10. 11].
Иборахои зиëди нодиреро метавон дар шеъри ин ë он шоире даpëфт, ки дар отори дигар шоир, ë дар забон ва фархангхои имруза наметавон вoxypд. Инчунин ба он мазмуне, ки дар девон oмадааcт имруз ба кор намеравад. Забехулло Сафо аз ин нукта иcтифoда намуда менавиcад, ки таъбирот дар шеъри гузашта кам иcтифoда мешуд, дар шеъри cабки хиндй зиëд ба назар меpаcад, маънии тозае ^c6 кардаанд [б, 555]. Аз девони Салим меxoнем: Аз каc мапypc он чй зи мо рафта з - ин чаман, Аз cатpхoи мавч биxoн cаpнавиmти мо [7, с.41].
Таъбири <сатрхои мавч» хомили таcвиpи дилнишин аcт. Мавчи даpëpo ба cатp монанд мекунад. Зеро мавч дар хакикат ба мшраъ монанд аcт. Ин ибораро дар девони дигаре дучори мо нашуд..
Ё дар миcoле зер:
Кунанд ахли мухаббат зи файзи ишк, Салим, Китоби xеm ба гобуни офтоб cафед [7, 175].
Ахли мухаббат зи файзи ишк - мегуяд - китоби xyApo бо coбyни офтоб cафед метозем. Таъбири шоиронаи «coбyни мохтоб» ибораи нав ва тоза буда, xorn эчоди ин адиб мебошад. Девонро варак мезанему меxoнем: Мотами ташналабон гар нагиpифтаcт хубоб, Аз барои чй ба тан чомаи обй дорад? [7, 215].
У хубобро мотами ташналабон xoнда, чома аммо «хубобй» xoндааcт, ки биcëp дилнишин ва зебocт.
Ё ин, ки:
Дар бог бе ту xoi^® cyнбyл mикаcтааcт, Оинаи гулу дили булбул mикаcтааcт [7, 105].
Тозагй ва вараки гулро ба таври оина дидааст ва ибораи «оинаи гул» дар шеър ворид кардааст, ки шоирона вокеъ myдааcт.
Аз китеаи Ширину Фарход шоиреро наметавон пайдо кард, ки cyд начуста бошад ва акалан боре ба он ишора накарда. Аммо агар ба шеъри шуарои cабки xypocorä ва ирокй назар афканем онон дигаргуна дар офаридахои xеmтан даровардаанд, вале дар шеъри cабки хиндй cyд чycтан аз киccа ë достоне дигаргуна аcт. Маcалан истифодаи Дофиз аз китеаи Ширин ва Хycpав бо талмехоти Соиб ë дигар шоири cабки хиндй мукодоа шавад ба xyбй пай мебарем, ки бардоштхои шоирон дигаргуна аст. Салим гуфта аcт::
Садои cанг кунад pаxна дар дили Фарход, Ба Беcyтyни вафо кори теша барагс аcт [7, 75].
«^cyryra вафо» ибораи coxтаи шоир аст. Беcyтyнpo макони вафодорон нoмидааcт. Теша агар дар кух дили cангpo pаxна coзад, дар Беcyтyн баръащ дили Фарходро pаxна меcoзад. Дар бораи ишк cypyда: Гар бахои човидон xoxï, Салим, аз ишк чуй, З - он, ки оби зиндагй дар чуйбори ошикист [7, 85].
«Чуйбори ошикй» аз иктирооти Салим аcт, ки шеърро намакин каpдааcт. Корбурди зиëди иборахои шоирона ва аз онон маънихои фаровон бардоштан, инчунин иборахои навcoxта ва нодир нуфузи cабки хиндиро дар ocopи Салими Техронй нишон медихад. Махз хамин чозибаи шеъри Салим cабаб myдааcт, ки фархангнавдоон хамчун шохиди маъной аз Салим мжол овардаанд.
Дар ашъори сабки хиндй ибора мавкеи назаррас дорад ва он накши калидие дар офаридани мазмуниро дорад.
Ибороти халкй аз фарханги мардум сарчашма мегирад, Яке аз сабабхои руй овардани шуарои сабки хиндй ба фарханги мардум гухарбор сохтани каломи хешро аз ин дурдонахо медонанд.
Ибора, ки тавоноии сухани зиёдро дар лафзи андак дорад, бар он сабаб шудааст, ки шоирони сабки хидй ба кор баранд.
Х,ини ба кор гирифтани иборахо аз санъатхои бадей зиёд бахра гирифтааст ва муваффак хам шудааст. Ин хама ба суханвар даст додааст то дар радифи шуарои сохибном карор бигирад.
АДАБИЁТ
1.Кадканй, Шафей Мухаммадризо. Шоири оинахо (баррасии сабки хиндй ва шеъри Бедил). Техрон: Огох, 1379. - 337 с.
2.Каримов У. Адабиёти точик дар нимаи дуввуми асри XVIII ва аввали асри XIX. Нашриёти «Дониш»: Душанбе, 1974. - 189 с.
З.Орзу, Сирочиддин Алихон. Чароги хидоят. Душанбе: Ирфон, 1992. - 288 с.
4.Ризо Каличхонй, Хдмид. Истилохоти нусхапардозй дар девони Бедили Дехлавй. Дехлии нав. Исфандмохи 1389. - 336 с.
5.Ризой, Эхтиром. Муаррифии Мухаммадкулй Салими Техронй ва хасоиси сабки девони вай. Фаслномаи тахассусии назму насри форсй (Бахори адаб). Илмй - пажухишй. Соли хафтум - шумораи чахорум -зимистони 1393 - шумораи паёпаи 26.
6.Сафо Забехуллох. Таърихи адабиёт дар Эрон (чилди панчум - бахши аввал). Техрон: 1388. - 634 сах.
7.Техронй Салим Мухаммадкулй. Девони Салими Техронй. Бо мукаддима ва тасхехи Мухаммад Кахрамон. Муассисаи интишороти «Нигох». Техрон: 1389. - 624 с.
8.Умар Мохчабин. Таркиботи хоси Бедил дар «Чахор унсур». Дехлии нав - Бахмани 1387. - 152 с.
9.Фозилов М. Фарханги иборахои рехта. Чилди 2. Нашриёти «Ирфон», 1964. - 804 с.
10. Хдбиб. Асадуллох. Сабки хиндй дар шеъри форсй (аз Соиб то Бедил). http://www.h-obaidi.com/ausgabe%204/sabk%20hendi.htm
11. Шеърдуст Алиасгар. Дар мактаби шоирони Озарбойчон аз Катрон то Шахриёр. Техрон: Нашри Шахриёрон, 1389. - 400 с.
СПОСОБЫ СОЗДАНИЯ ПОЭТИЧЕСКИХ ВЫРАЖЕНИЙ В ДЕВОНЕ САЛИМИ
ТЕХРОНИ
Мухаммадкулу Салиму Техрони (год смерти: 1647 г. н.э.) - выдающийся поэт и один из основателей индийского стиля, чьи творческие работы не были тщательно исследованы исследователями. Чтобы исследовать способы создания поэтических фраз, их развития и выражения, в этой статье составлен описательный и анализирующий метод.
Салим следовал за Хофизом среди классических поэтов и использовал в своих изображениях Девона Хизра и Оби Хайота, Лейли и Маджнуна, Юсуфа и Зулайхо, Якуба и Искандара.
Ключевые слова: Хофиз, Бедил, Индийский стиль, Салими Техрони.
WAYS OF CREATING POETIC EXPRESSIONS IN DEVON OF SALIMI TEHRONI
Muhammadquli Salimi Tehroni (year of death: 1647 A.D.) is an outstanding poet and one of the founders of Indian style whose creative works were not thoroughly investigated by the researchers. In order to explore ways of creating poetic phrases and their developing and expression a descriptive and analyzing method is compiled in this article.
Salim followed much Hofiz among classic poets and he used in his Devon images from Khizr and Obi Hayot, Layli andMajnun, Yusuf and Zulaykho and Yaqub and Iskandar.
Keywords: Hofiz, Bedil, Indian style, Salimi Tehroni.
Сведение об авторе:
Насимбек Курбонзода - докторант (PhD) - и кафедри классического летература Худжандского государственного университета имени академик Б.Гафуров тел: +992927133107, E-mail: nasimi.91@mail.ru
About the author:
Nasimbek Qurbonzoda - doctor (PhD) student in the department of classical literature of the Khujand State University named after academician B.Ghafurov Phone: +992927133107, E-mail: nasimi.91@mail.ru
